Donorconceptie, een complexe en dynamische vorm van gezinsuitbreiding. Nood aan een expertisecentrum!

Els
Willaert

Stel: je kind is verwekt met behulp van een donor of je denkt er aan die stap te zetten. Waar kan je terecht bij het maken van deze beslissing? Wat doe je als je opgroeiend kind vragen stelt rond zijn afkomst? Wat als je als niet-genetische ouder geen binding ervaart met je kind? Een expertisecentrum voor donorconceptie biedt een antwoord op al deze vragen.

 

Begeleiding van de (wens)ouders. 

 

Gezinsuitbreiding door middel van een donor is een complex gegeven. Het traject is een emotioneel gebeuren waarbij de (wens)ouder voor heel wat niet evidente keuzes, hindernissen en vragen komt te staan.

Naast het taboe over onvruchtbaarheid en donorconceptie, kan de donor gezien worden als een bedreiging voor de niet-genetische ouder. Sommige wensouders starten zonder een degelijke rouwverwerking rond verlies van vruchtbaarheid en genetische verwantschap. De ouders kunnen zich ook zorgen maken om het welzijn van hun donorkind.

Maar welke psychosociale begeleiding is er voor handen? De Wet betreffende Medisch Begeleide Voortplanting bepaalt dat psychologische begeleiding moet aangeboden worden binnen de fertiliteitscentra, maar zegt niet hoe. Elk fertiliteitscentrum vult deze begeleiding naar eigen visie in. Het zwaartepunt ligt bij het screenen van de wensouder. Een screening die niet bij elke doelgroep gebeurt of niet op een gelijke manier verloopt. Bovendien geven ouders aan dat zij met counselors binnen fertiliteitscentra niet altijd open communiceren, net omwille van het oordelend karakter. 

 

Wensouders komen pas voor deze keuze te staan bij het verlies van vruchtbaarheid. Dit verlies kan het gevolg zijn van een natuurlijk of medisch probleem of bij het ontbreken van een mannelijke of vrouwelijke partner (holebi’s en alleenstaanden). Deze laatste groep heeft dan te maken met wat men noemt 'sociale onvruchtbaarheid'. 

 

Het rouwproces rond verlies van vruchtbaarheid en genetische verwantschap ervaart elke wensouder op zijn manier . Dit vereist dus een aanpak op maat. Ook de keuze voor donorconceptie verloopt voor elke wensouder anders. Niet enkel neemt men beslissingen op basis van eigen ervaringen, opvoeding en cultuur (vb. aanvaarding vs. taboe), ook de professionele begeleiding en het wetgevend kader zijn daarop van invloed. Bovendien hebben beslissingen een dynamisch karakter. Meningen en beslissingen rond vb. de bekendmaking aan het kind of de omgeving kunnen veranderen naarmate de tijd verstrijkt, in en door contacten met anderen. 

 

Onderzoek naar het psychosociaal welbevinden bij donorgezinnen toont aan dat deze het even goed doen als gezinnen die ontstaan via natuurlijke conceptie. Toch merken we dat niet-genetische ouders moeten groeien in vertrouwen in het (psycho)sociaal ouderschap, een uitdaging waarmee ze tijdens het ouderschap nog lang worden geconfronteerd, onder meer door het ontbreken van gelijkenissen met het kind.

 

Waar kan men bij problemen terecht? Hier en daar zijn wel privé-counselors. In sommige fertiliteitscentra wordt ruimte gecreëerd voor donorgezinnen, maar ouders geven aan dat de drempel om daar opnieuw naartoe te gaan, hoog is. Er zijn te veel herinneringen verbonden aan die centra en de soms zware fertiliteitstrajecten die men er heeft ondergaan.

Met vragen rond het invullen van de kinderwens kan men terecht bij ExpertiseNetwerk Kinderwens. Daarnaast bestaan er online-fora zoals de Verdwaalde Ooievaar, FIOM en vzw Donorfamilies, waar men informatie kan inwinnen. Vzw Donorfamilies ondersteunt donorgezinnen en verdedigt hun belangen. In een interview geeft de organisatie aan de grote hulpvraag niet langer aan te kunnen. Ze stellen dat het dringend tijd wordt voor professionele ondersteuning! 

 

Kinderrechten 

 

Donorkinderen ondervinden geen psychologische schade omwille van de donorconceptie zelf. Pas bij een latere (toevallige) ontdekking van zijn conceptie-realiteit, loopt het kind risico op psychologische gevolgen en treedt er een vertrouwensbreuk op in de ouder-kind-relatie. Dit kan vragen oproepen omtrent de eigen identiteit. Het is belangrijk de ouders te adviseren het kind tijdig op de hoogte te stellen van de donorconceptie. 

Een ander aspect waarmee sommige donorkinderen worstelen, is de anonimiteit van de donor. Dit kan gevoelens van verlies en depressie oproepen. 

 

Kinderen hebben ook rechten! Onder meer het recht op kennen van zijn afstamming (art. 7 IVRK). Ouders die hun kind op de hoogte willen brengen over zijn afkomst en daarover meer informatie willen geven, worden daarin belemmerd door de wetgever, die anoniem donorschap vooropstelt. 

Ouders lijken gebaat bij een degelijke kennis over de rechten van het kind. Daardoor kunnen ze de belangen van het kind beter afwegen tegen de eigen belangen. Aangezien het kind opgroeit binnen een context, is het ook van belang dat de ouder inzicht heeft in die context. Hoewel elke wensouder recht heeft op een kind, krijgen de belangen van het kind voorrang.

 

Het expertisecentrum

 

Als de begeleiding van wensouders bij het expertisecentrum ligt, kan elk traject op dezelfde manier starten met verplichtte infosessies bij donorconceptie. De screening blijft in de fertiliteitscentra, maar evolueert naar een screening die voor iedereen op dezelfde manier verloopt. Dit kan, zoals bij adoptie, aan de hand van een interview waarbij de draagkracht van de ouders in kaart wordt gebracht. Risicofactoren en beschermingsfactoren worden daarbij afgewogen in een balansmodel. 

 

Een stappenplan waarbij de belangen van alle betrokkenen in kaart worden gebracht, kan het toekomstige kind bij de begeleiding van wensouders al vroeg in beeld brengen. Dit verlegt de aandacht van het zwanger worden naar het toekomstige kind. Het kan ertoe bijdragen dat het kind op maat van zijn ontwikkelingsfase mee inspraak krijgt in beslissingen als gevolg van de donorconceptie. Denk daarbij aan de zoektocht naar de donor of de betekenis die het kind de donor toeschrijft. Bovendien zet deze tool de ouders ertoe aan te werken aan een gezinsklimaat waarbij open communicatie en het uiten van de eigen mening worden gestimuleerd. 

 

Het expertisecentrum heeft geen oordelend karakter, maar biedt begeleiding aan zowel wensouders als ouders van donorkinderen. Hierdoor kan men zich vrijer voelen om open te praten over zorgen en noden, zonder de angst afgewezen te worden. Het expertisecentrum vormt een belangrijke brug tussen wensouders, fertiliteitscentra, donorkinderen en donoren.

Nu rest enkel nog de vraag wanneer het expertisecentrum er komt. 

image-20210930112146-1

Bibliografie

  1. Afstammingscentrum (z.d.). Geraadpleegd op 13 augustus 2021, via https://afstammingscentrum.be/
  2. Agentschap Integratie en Inburgering (2015, 23 januari). Meemoederschap wettelijk geregeld. Geraadpleegd op 1 augustus 2021, via https://www.agii.be/nieuws/meemoederschap-wettelijk-geregeld
  3. AZ Groeninge (z.d.). AZ Groeninge Kortrijk: Fertiliteitskliniek. Geraadpleegd op 20 juli 2021, via https://www.azgroeninge.be/nl/patient/diensten/fertiliteitskliniek
  4. AZ Jan Palfijn Gent (2014). AZ Jan Palfijn Gent: Fertiliteitscentrum (ivf). Geraadpleegd op 20 juli 2021, via https://www.janpalfijn.be/diensten/fertiliteitscentrum
  5. AZ Sint-Lucas Gent (z.d.). AZ Sint-Lucas Gent: Fertiliteit. Geraadpleegd op 20 juli 2021, via https://www.azstlucas.be/specialismen/fertiliteit#begeleiding
  6. Beel, V. (2 januari 2021). ‘Ik ben blij dat ik hem gevonden heb, maat het doet pijn dat ik hem niet gekend heb.’ De Standaard. Geraadpleegd op 2 januari 2021, via https://www.standaard.be/cnt/dmf20210101_97685248
  7. Benward, MS. (30 juli 2015). Mandatory counseling for gamete donation recipients: ethical dilemma’s. Fertility and sterility, September 2015 (104), pp. 507-512. Geraadpleegd op 2 juni 2021, via https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26235569/
  8. Blyth, E. (2012). Guidelines for infertility in different countries: is there an emerging trend? Human reproduction, juli 2012 (7) deel 27, pp. 2046-2057. Geraadpleegd op 2 juni 2021, via  https://academic.oup.com/humrep/article/27/7/2046/794392
  9. Brewaeys, M., & Bos, H. (December 2018). Bewust alleenstaande moeders: ouder- kindrelaties, sociale steunnetwerken en het welzijn van hun kinderen. Pedagogiek 38 (2), pp. 189-222. Geraadpleegd op 1 juli 2021, via https://www.ingentaconnect.com/content/aup/pedagog/2018/00000038/00000002/art00005#
  10. Busman, M., van Erp, M. (Producers) & Guttman, M (Regiseur), (2021). Het zaad van Karbaat [documentaire]. Nederland: De Familie Film& TV/VPRO.
  11. Cornu, I. (2020). Tussen de lakens: seksuele ethiek in dynamisch en kwalitatief perspectief. Antwerpen: Garant- Uitgevers nv.
  12. Crawshaw, M, & Daniels, K. (2019). Revisiting the use of ‘counselling’ as a means of preparing prospective parents to meet the emerging psychosocial needs of families that have used gamete donation. Families, Relationships and societies, 8 (3), pp. 395-409. Geraadpleegd op 16 juli 2021, via https://www.ingentaconnect.com/content/tpp/frs/2019/00000008/00000003/art00003;jsessionid=9c7am9027d66m.x-ic-live-02
  13. Crawshaw, M., Pericleous-Smith, A., & Dark, S. (9 juli 2021). Counseling challenges associates with donor conception and surrogacy treatments- time for debate. Human Fetrility. Geraadpleegd op 17 juli 2021, via https://doi.org/10.1080/14647273.2021.1950850
  14. CRG Brussel (z.d.). Centrum voor Reproductieve Geneeskunde. Geraadpleegd op 19 juli 2021, via http://www.brusselsivf.be/
  15. Dekempe, S., & Demey, H. (2019). Characteristics of single women signing up for fertility treatment with donor sperm: a cross-sectional study in a flemish university hospital. [thesis]. Gent: Ghent university faculty of medicine and health science. Ghent University: Faculty of Medicine and Health Science.  Geraadpleegd op 1 augustus 2021, via https://www.scriptiebank.be/sites/default/files/thesis/2021-04/005_Dekempe_Stephanie_Demey_Helena_MVV_digitale-versie-MP%281%29-pagina%27s-verwijderd.pdf
  16. De Kinderombudsman (z.d.). Toolkit ‘het beste besluit’. Geraadpleegd op 6 augustus 2021, via https://www.dekinderombudsman.nl/toolkit-beste-besluit
  17. De Lacey, S.L., Peterson, K., McMillan, J. (maart 2015). Child intrests in assisted reproductive technology: how is the welfare principle applies in practice? Human Reproduction (30), pp. 616-624. Geraadpleegd op 28 juli 2021, via https://doi.org/10.1093/humrep/deu343
  18. De Maakbare Mens (z.d.). Vruchtbaarheid en levensbeschouwingen. Geraadpleegd op 1 juli 2021, via https://www.demaakbaremens.org/themas/vruchtbaarheid/levensbeschouwing-en-reproductieve-geneeskunde/
  19. De Roeck, L. (13 augustus 2021). Persoonlijke communicatie. Via Microsoft Teams.
  20. ‘De Verdwaalde Ooievaar’ (z.d.). Geraadpleegd op 17 juli 2021, via https://www.deverdwaaldeooievaar.be/
  21. Donor Conception Network (2021). Geraadpleegd op 30 juli 2021, via https://www.dcnetwork.org/homepage-new
  22. Ducommun-Nagy, C. (2006). Van onzichtbare naar bevrijdende loyaliteit [Ces loyautés qui nous libèrent] (Michielsen, M., vert.). Leuven: Uitgeverij Acco.
  23. Europees hof voor de rechten van de mens (z.d). Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Geraadpleegd op 6 augustus 2021, via https://www.echr.coe.int/documents/convention_nld.pdf
  24. Europees Instituut voor Bio-ethiek (2012). Gewetensclausule voor gezondheidsmedewerkers. Mechelse Drukkerijen. Geraadpleegd op 17 juni 2021, via https://www.ieb-eib.org/ancien-site/pdf/brochure-gewetensclausules.pdf
  25. ESHRE (z.d.). Guidelines for counseling in infertility: special interest group ‘psychology and counseling’. Geraadpleegd op 7 augustus 2021, via file:///Users/elswillaert/Downloads/Guidelines.pdf
  26. Freeman, T. (5 maart 2015). Gamete donation, information sharing and the best intrest of the child: an overview of the psychological evidence. Monash Bioethics Review 33 (1), pp. 45- 63. Geraadpleegd op 1 juli 2021, via https://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/eutils/elink.fcgi?dbfrom=pubmed&retmode=ref&cmd=prlinks&id=25743051
  27. FIOM (2021), geraadpleegd op 15 juli 2021, via https://fiom.nl/
  28. Greenfeld, D.A. (29 juli 2015). Effects and outcomes of third-party reproduction: parents. Fertility and Sterility, September 2015 (104), pp. 520-524. Geraadpleegd op 28 juni 2021, via  https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26232745/
  29. Hammer Burns, L., & Covington, S.N. (1999). Infertility counseling: A comprehensive handbook for clinicians. London: The Parthenon Publishing Group Limited. In
  30. Health Belgium (z.d.). Belgisch Raadgevend Comité voor Bio-ethiek. Geraadpleegd op 27 juli 2021, via  https://www.health.belgium.be/nl/belgisch-raadgevend-comite-voor-bio-ethiek
  31. Indekeu, A. (2016). Anders en toch gewoon: Families na donorconceptie. Leuven: Uitgeverij Lannoo Campus.
  32. Indekeu. A. (2017). Een choreografie van taboe, genen, angst en liefde. Het complexe netwerk van en rond families na donorconceptie. Researchgat.net. Geraadpleegd op15 juli 2021, via https://www.researchgate.net/profile/Astrid-Indekeu/publication/329982863_Een_choreografie_van_taboe_genen_angst_en_liefde_Het_complexe_netwerk_van_en_rond_families_na_donorconceptie/links/5c272f41a6fdccfc706f8b31/Een-choreografie-van-taboe-genen-angst-en-liefde-Het-complexe-netwerk-van-en-rond-families-na-donorconceptie.pdf
  33. Indekeu, A. (19 mei 2021). Persoonlijke communicatie, via semigestructureerd interview. Online via Microsoft Teams.
  34. Instituut Samenleving & technologie (2009). Fertiliteitsbehandeling: de realiteit voorbij de technologie. Vlaams Parlement. Dossier 20. Geraadpleegd op 11 augustus 2021, via https://ist.vito.be/nl/pdf/dossiers/fertiliteitsdossier.html
  35. Instituut Samenleving & technologie (2010). Kinderwens op de agenda: aanbevelingen. Vlaams Parlement. Geraadpleegd op 11 augustus 2021, via https://ist.vito.be/nl/pdf/aanbevelingen/52815_aanbevelingen_fertiliteit_def.pdf
  36. Isaksson, S., Sydsjö, G., Skoog Svanberg, A., &, Lampic, C. (2019, juni). Managing absence and presence of child-parent resemblance: a challenge for heterosexual couples following sperm donation. Reproductive Biomedicine & Society online (8), pp. 38-46. Geraadpleegd op 6 juli 2021, via https://doi-org.odisee.e-bronnen.be/10.1016/j.rbms.2019.07.001
  37. Keirse, M. (2017). Helpen bij verlies en verdriet: Een gids voor het gezin en de hulpverlener. Tielt: Uitgeverij Lannoo.
  38. Kenniscentrum voor Kinderrechten (z.d.). Stappenplan Belang van het Kind: in 5 stappen naar een beslissing in het belang van het kind. Geraadpleegd op 6 augustus 2021, via https://www.keki.be/nl/onderzoek-en-beleid/het-belang-van-het-kind
  39. Kinderwens vzw (2021). Kinderwens ExpertiseNetwerk. Geraadpleegd op 10 augustus, 2021, via https://www.kinderwens.org/
  40. Kirkman-Brown, J.C., & Martins, M.V. (januari 2020). ‘Genes versus children’: if the goal is parenthood, are we using the optimal approach? Human reproduction (35), pp. 5-11. Geraadpleegd op 29 juli 2021, via https://academic.oup.com/humrep/article/35/1/5/5698586
  41. Kool, E.M., ven der Graaf, R., Bos, AME.., Pieters, JJPM., Custers IM., Fauser, BCJM., Bredenoord, AL. (5 mei 2019). Stakeholders views on the medical aspects of oocty banking for third- party assisted reproduction: a qualitative interview study with donors, recipients and professionals. Human reproduction (34), pp. 842-850. Geraadpleegd op 28 juli 2021, via https://doi.org/10.1093/humrep/dez256
  42. Life Leuven (2020). Leuven Institute for fertility and embryology: fertiliteitsbehandelingen. Geraadpleegd op 19 juli 2021, via https://www.lifeleuven.be/nl/behandelingen/fertiliteitsbehandelingen
  43. Nekkebroeck, J. (2 augustus 2021). Persoonlijke communicatie, via telefoongesperk.
  44. Norre, J., & Wischmann, T. (september 2011). The position of the fertility team: A critical appraisal. Human Fertility (14), pp. 154-159. Geraadpleegd op 23 juni 2021, via http://www.people-development.be/wp-content/uploads/2015/11/Norre_Wischmann_2011_HF.pdf
  45. Pennings, G. (2016) Een ethische analyse van de anonimiteit bij gametendonatie. Ethische perspectieven 26 (4), pp. 330-345. Geraadpleegd op 10 juli 2021, via https://www.researchgate.net/profile/Guido-Pennings/publication/317219538_Een_ethische_analyse_van_de_anonimiteit_bij_gametendonatie/links/59cc2401aca272bb050c672c/Een-ethische-analyse-van-de-anonimiteit-bij-gametendonatie.pdf
  46. Pennings, G., de Wert, G., Shenfield, F., Cohen, J., Tarlatzis, B., & Devroey, P. (29 augustus 2007). ESHRE task Force on Ethics and Law 13: the welfare of the child in medically assisted reproduction. Human Reproduction 22 (10), pp. 2585-2588. Geraadpleegd op 21 juli 202, via https://doi.org/10.1093/humrep/dem237
  47. People Development (2015). Geraadpleegd op 19 juli 2021, via http://www.people-development.be/
  48. Pluym, L., (2012). Het recht van het kind om zijn ouders te kennen (art. 7.1 IVRK) na heterologe medische begeleide voortplanting, adoptie en draagmoederschap in België. Tijdschrift Jeugd- en Kinderrechten, pp. 5-22. Geraadpleegd op 7 juli, 2021 via http://www.kekidatabank.be/doc_num.php?explnum_id=1734
  49. Raes, K. (1994). De morele betekenis van het vertoog over de rechten van het kind: naar een differentiële mens- en maatschappijopvatting. In Eugène Verhellen, G. Cappelaere, K. Hanson, & F. Spiesschaert (Eds.), Kinderrechtengids (KIDS) : commentaren, regelgeving, rechtspraak, nuttige informatie (Vol. rubriek 1.1, pp. 1–47). Gent: Mys & Breesch.
  50. Ravelingien, A., & Pennings, G. (2013, 4 april). The right to know your genetic parents: from open-identity gamete donation to routine paternity testing. The American Journal of Bioethics 13 (5), pp. 33-41. Geraadpleegd op 1 juli 2021, via https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/15265161.2013.776128
  51. Reynaert, D., (2017). Kinderen als referentiekader in de pedagogische praktijk. In Ramaekers, S., Vanobbergen, B., van Goor, R., & Smeyers, P (red.). Inleiding in de pedagodiek: Thema’s en basisbegrippen (hoofdstuk 7, pp. 87-99). Amsterdam: Boom.
  52. Roose, R., & Bouverne-De Bie, M., (2007). Do childeren have rights or do their rights have to be realised? The United Nations Convention on the Rights of the Child or reference for pedagogical action. Journal of Philosophy od Education 41 (3), pp. 431-443. Geraadpleegd op 9 juli 2021 via https://doi.org/10.1111/j.1467-9752.2007.00568.x
  53. RTLnieuws (7 november 2015). Wensvader Bob zoekt een co-ouder: de vaderrol in mij mag nu naar buiten komen. Geraadpleegd op 1juli 2021, via https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/876041/wensvader-bob-zoekt-een-co-ouder-de-vaderrol-mij-mag-nu-naar-buiten
  54. Schrijvers, A., Bos, H., van Rooij, F., Gerrits, T., van der Veen, F., Mochtar, M., & Visser, M., (2018). De behoefte aan openheid, lotgenotencontact en gepecialiseerde counseling voor donorkinderen. Pedagogiek (38), pp. 205-240. Geraadpleegd op 10 juli 2021, via  https://doi.org/10.5117/PED2018.2.006.SCHR
  55. Skoog Svanberg, A., Sydsjö, G., & Lampic, C. (5 december 2019). Psychosocial aspecte of identity-release gamete donation-perspectives of donors, recipients, and offspring. Uspasla Journal of Medical Science (125), pp. 175-182. Geraadpleegd op 6 juli 2021, via https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/03009734.2019.1696431?src=recsys
  56. Sociale zekerheid (6 juli 2007). Wet betreffende medische begeleide voortplanting en de bestemming van de overtallige embryo’s en de gameten. Geraadpleegd op 21 juni 2021, via http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg_2.pl?language=nl&nm=2007023090&la=N
  57. Stroobants, T., Vanderfaeillie, J., Put, J. (maart 2011). Evaluatie van de huidige screening van adoptieouders uitgevoerd door diensten voor maatschappelijk onderzoek van de CAW’s in het kader van de geschiktheidsprocedure voor interlandelijke adoptie gevoerd voor de jeugdrechtbank. Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Geraadpleegd op 5 augustus 2021, via https://steunpuntwvg.be/images/swvg-1-publicaties/2011_02-r13-interlandelijke-adoptie
  58. Swennen, F. (2013). Rechten van niet-ouders met betrekking tot minderjarigen. Senaeve, P. Swenne, F., & Verschelde, G. (red.). Ouders en kinderen (Deel V, Hoofdstuk II: Niet ouders), pp. 273- 294. Antwerpen: Intersentia.
  59. The free dictionary (2021). Geraadpleegd op 20 juli 2021, via https://medical-dictionary.thefreedictionary.com/cryobank
  60. UZ Gent (2008). Medisch begeleide voortplanting: Info voor de patiënt. Geraadpleegd op 26 juli 2021 via https://www.yumpu.com/nl/document/read/15348477/medisch-begeleide-voortplanting-uz-gent
  61. UZ Gent (z.d.). Reproductieve geneeskunde. Geraadpleegd op 18 juli, via https://www.uzgent.be/nl/zorgaanbod/mdspecialismen/reproductieve-geneeskunde/Paginas/default.aspx
  62. Van Crombrugge, H. (1999). Verwantschap en verschil. Over de plaats van het gezin en de betekenis van het ouderschap in de moderne pedagogiek. Leuven-Apeldoorn: Garant.  
  63. Van Crombrugge, H., (2009). Ouders in soorten. Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
  64. Vandeurzen, J. (12 juni 2015). Antwoord op vraag nr. 704 van 12 juni 2015 van Vera Jans. Vlaams Minister van Welzijn, Volksgezondheid en gezin. Geraadpleegd op 11 augustus 2021, via https://docs.vlaamsparlement.be/pfile?id=1125683
  65. Van den Broeck, U. (23 september 2011). Psychosociale begeleiding van vruchtbaarheidsproblemen. Bijblijven 27 (7), pp. 16- 24. Geraadpleegd op 25 juni, via https://link-springer-com.odisee.ezproxy.kuleuven.be/article/10.1007/s12414-011-0031-x
  66. Van der Meer, T. (7 februari 2017). De positie van donorkinderen in Nederland: gewenst maar niet autonoom. Jeugdbeleid (11), pp. 43-48. Geraadpleegd op 7 juli 2021, via https://link.springer.com/article/10.1007/s12451-017-0139-9
  67. Van Genechten (11 augustus 2021). Persoonlijke communicatie, via email.
  68. Vzw Donorfamilies (2019). Vzw Donorfamilies. Geraadpleegd op 16 januari 2021 via https://www.donorfamilies.be/
  69. Vzw Donorfamilies (4 juni 2021). Persoonlijke communicatie, via semigestructureerd diepte-interview. Online via Microsoft Teams.
  70. Vzw Steunpunt Adoptie (25 mei 2021). Persoonlijke communicatie, via semigestructureerd diepte-interview. Online via Microsoft Teams.
  71. Weyns, W. (2008). Het gezin als maatschappijkritiek. In Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen (Red). Zin in gezin. (Uitgeleide pp. 253- 270). Tielt: Uitgeverij Lannoo.
  72. Willaert, E. (2021)a. Het recht op kennen van de ouders. [Ongepubliceerd, onderzoek]. KeKi.
  73. Willaert, E. (2021)b. Geheimhouding van donorconceptie: kinderrechten als ondersteuning van ouders om tot bekendmaking over te gaan. [Ongepubliceerd, paper]. Odisee co-hogeschool, Campus Schaarbeek.
  74. Wuyts, T. (2013). Ouderlijk gezag: een coherente gezagsregeling voor minderjarigen. Antwerpen: Intersentia.
  75. Wyverkes, E., & Buysse, A. (2015). Een derde in het gezin. Onderzoek naar gezinsvorming via donorconceptie. Systeemtherapie 27 (4), pp. 208-219. Geraadpleegd op 18 juni 2021, via https://www.tijdschriftsysteemtherapie.nl/inhoud/tijdschrift_artikel/ST-27-4-208/Een-derde-in-het-gezin
  76. Zadeh, S., Freeman, T., & Golombok, S. (2016). Absence or presence? Complexities in the donor narratives of single mothers using sperm donation. Human reproduction 31 (1), pp. 117-124. Geraadpleegd op 3 juli 2021, via https://academic.oup.com/humrep/article/31/1/117/2380070?login=true
  77. Zadeh, S., Ilioi, E.C., Jadva, V., & Golombok, S, (2018). The perspectives of adolescents conceived using surrogacy, egg or sperm donation. Human Reproduction (33), pp. 1099-1106. Geraadpleegd op 10 juli 2021, via https://academic.oup.com/humrep/article/33/6/1099/4986999

Zelfstandige Vlaanderen (13 juni 2019). Wat is een grootboek? Geraadpleegd op 18 juli 2021, via https://www.zelfstandige.vlaanderen/grootboek/