Kan wetenschappelijke kennis als bron van onze waarheid overeind blijven?
De invloed van onze dagelijkse omgang met wetenschappelijke kennis op het waarheidsgehalte
Door de toegenomen toegankelijkheid van informatie via het internet ontstaat er een publieke digitale ruimte. In deze ruimte komen verschillende soorten informatie tot ons waarvan we noch de bron, noch het tot stand komen, kennen. Daarnaast sturen de algoritmen die zoekrobots en sociale media aansturen, ons gericht informatie op aan de hand van ons klikgedrag. We worden daardoor onbewust geconfronteerd met gelijkaardige boodschappen en krijgen minder snel zicht op alternatieve opinies.
Wetenschappelijke kennis komt op een gelijkaardige manier, als onderdeel van de digitale informatiestromen, binnen in onze leefwereld. Dit draagt bij tot de kwetsbaarheid van wetenschappelijke feiten en verzwakt de positie van wetenschap als vaandeldrager van de waarheid. De gefragmenteerde, gestuurde berichtgeving maakt het moeilijk om de betrouwbaarheid van dergelijke kennis te kennen. Kritisch omgaan met wetenschappelijke claims komt hierdoor onder druk en we dreigen sneller te verzanden in een eigen gelijk waarbij we wetenschap gebruiken om dit te onderbouwen.
De coronapandemie heeft de gevolgen van onze omgang met wetenschappelijke feiten extra in de verf gezet. Door de grote impact op onze samenleving kregen we een gepolariseerd publiek debat. Wetenschappers werden in dit debat meegetrokken en kregen daarbij af te rekenen met tegenstanders die hun wetenschappelijke kennis en hun adviezen in vraag stelden. De posities in het debat werden daarbij sterk beïnvloed door de manier waarop we met wetenschappelijke kennis omgaan.
Het tot stand komen van wetenschappelijke kennis
Oorspronkelijk werd wetenschap beschouwd als bron van absolute waarheid. Later werd dit verworpen door de opkomst van de experimentele wetenschap. In een latere fase werd de overtuiging dat wetenschappelijke ontwikkelingen steeds verdere opbouwden naar een absolute waarheid ontkracht doordat duidelijk werd dat wetenschappen zich eerder cyclisch dan lineair ontwikkelden.
De Franse filosoof Bruno Latour verdiepte zich in de ontwikkeling van wetenschappelijke kennis .Hij is ervan overtuigd dat deze kennis wordt geconstrueerd door een samenspel van elementen uit de natuur en elementen uit de cultuur. Hij verwerpt de harde opsplitsing die tussen natuur en cultuur in het leven werd geroepen onder impuls van de Verlichting. Voor Latour wordt onze samenleving namelijk gedomineerd door mengvormen van politiek, technologie, natuur en wetenschap. Hij ziet dit onder andere tot uiting komen tijdens de coronapandemie waarbij het virus op zich, slechts een onderdeel is van een groter netwerk met vertakkingen in alle geledingen van onze samenleving. Het beïnvloedt de politiek, de economie, onze sociale interacties en zo onze omgang met de pandemie.
Latours zoektocht begon met een antropologisch onderzoek op het terrein. Hij stelde vast dat de rapportering op het einde van een onderzoek, slechts het sluitstuk is van de vele interacties die eraan voorafgaan. Wetenschappelijke kennis of feiten zijn geconstrueerd. De kern van de kennis is het experimenteel vastgestelde feit als resultaat van de gevoerde onderzoeken. Op zichzelf is dit volgens Latour onvoldoende om als wetenschappelijke kennis een bron van waarheid te vormen. Hij stelt vast dat er netwerken rondom deze feiten aan het werk gaan, waarbij gezocht wordt naar draagvlak om het feit op zich te versterken. Het delen van de manier waarop feiten tot stand komen, het meegeven van de verschillende resultaten die leiden tot de conclusies en het openstaan voor bijkomende inzichten, verhogen het waarheidsgehalte van de wetenschappelijke kennis.
De nood aan het verhogen van robuustheid van wetenschappelijke kennis
Latour ziet in het geconstrueerde karakter van kennis geen verzwakking van het waarheidsgehalte ervan. Hij reageert naar critici die deze construeerbaarheid en het relatieve waarheidsgehalte van wetenschappelijke kennis gebruiken om het waarheidsgehalte in vraag te stellen. Hij verwijt hen dat ze zich louter focussen op deze feiten en voorbijgaan aan het ontstane draagvlak dat dergelijke feiten een robuust karakter geven. Het verwerpen van gedragen kennis is moeilijker omdat het draagvlak zorgt voor een brede aanvaarding van een feit als waarheid. Kritiek dient voor Latour, eerder een verbindend dan een polariserend karakter te hebben. Door rekening te houden met het netwerk dat rond een feit tot stand is gekomen en door het opheffen van een strikte scheiding tussen natuur en cultuur, kunnen wetenschappelijke feiten terug hun status als bron van waarheid versterken.
De versterkte rol van wetenschappelijke kennis in het klimaatdebat
Latour past zijn theorieën toe op de klimaatcrisis. Hij beschouwt deze problematiek als de draaischijf van belangrijke maatschappelijke verschijnselen zoals de toename van vluchtelingenstromen, de stijgende ongelijkheid en het toenemend nationalistisch streven. Een succesvolle aanpak van de crisis blijft vandaag uit, door het quasi naast elkaar bestaan van een politieke wereld en een wetenschappelijke wereld. De politiek focust daarbij teveel op louter de wetenschappelijke feiten en gebruikt hierbij de kwetsbaarheid ervan om ze te negeren en naast zich neer te leggen. De wetenschap slaagt er daarnaast onvoldoende in om draagvlak te creëren rond wetenschappelijke inzichten en mist zo aansluiting met de politieke beleidsmakers en de burger.
Latour pleit voor een overlegstructuur waarbij wetenschappers en politici, in overleg en rekening houdend met elkaar, werken aan een passende oplossing om de klimaatcrisis aan te pakken. Daarnaast is er een nood om de wetenschappelijke inzichten in te bedden in de leefwereld van ieder van ons zodat abstract ogende wetenschappelijke studies over fenomenen in de natuur, vervellen naar inzichten waarvan de impact op onze leefwereld en die van anderen, tastbaar wordt.
Door wetenschappelijke kennis als bron te gebruiken en deze daarnaast te versterken door ze in te bedden in onze politiek en onze leefwereld, zal het aanvaarden van wetenschappelijke feiten als bron van waarheid toenemen. Dit zal zich dan vertalen in een gedragen aanpak van de klimaatcrisis. Dezelfde inzichten kunnen er toe leiden dat wetenschappelijke kennis als bron van waarheid overeind kan blijven.
Bibliografie
Benesch, Klaus. 2020. "Is Truth to Post-Truth what Modernism Is to Postmodernism? Heidegger, the Humanities, and the Demise of Common-Sense." European journal of American Studies (15-1). doi: https://doi.org/10.4000/ejas.15619.
Bloor, David. 1976. Knowledge and social imagery. Chicago: University of Chicago Press.
___. 1999(a). "Anti-latour." Studies in History Philosophy of Science 30 (1):81-112.
___. 1999(b). "Reply to Bruno Latour." Studies in history philosophy of science 30(1):131-138.
Boudry, Maarten. 2017. "De zoete wraak van de waarheid." De geus, maart, 9 - 13.
Briatte, François. 2007. "Entretien avec David Bloor." Tracés. Revue de Sciences humaines (12):215-228. doi: https://doi.org/10.4000/traces.227.
de Vries, Gerard. 1989. "De stijl van het moderne wetenschapsonderzoek." Leidschrift 5:119 - 128.
___. 2002. "Het normatieve ongemak van het wetenschapsonderzoek." Gewina, 20-29.
De Vrieze, Jop. 2018. "De waarheid vereist hard werken. Bruna Latour over feiten, fouten, kritiek en wetenschap." De Groene Amsterdammer 1 - 2.
Flatscher, Matthias, and Sergej Seitz. 2020. "Latour, Foucault, and Post-Truth: The Role and Function of Critique in the Era of the Truth Crisis." Le Foucaldien 6 (2):1 - 23. doi: DOI: https://doi.org/10.16995/lefou.83.
Giraud, Eva Haifa, and Sarah-Nicole Aghassi-Isfahani. 2020. "Post-truths, Common Worlds, and Critical Politics: Critiquing Bruno Latour’s Renewed Critique of Critique." Cultural Politics, 1-13.
Gordon, Jonathan. 2012. "Rethinking Bitumen: from “Bullshit” to a “Matter of Concern”." Imaginations: Journal of Cross-Cultural Image Studies 3 (2):170-187.
Harbers, Hans. 1995. "Van mensen en dingen. Bespreking van: Bruno Latour, Wij zijn nooit modern geweest." Krisis, 6 - 15.
Heidegger, Martin. 1971. "The Thing, translated by Albert Hofstadter." Poetry, Language, Thought:161-84.
Heimans, Stephen, and Parlo Singh. 2018. "Putting the steam back into critique?‘Gathering’ for critical–dissensual collaborations in education policy research." Policy Futures in Education 16 (2):185-201. doi: https://doi.org/10.1177%2F1478210317736209.
Hogarth, Alan James, and Michael Witmore. 2019. "Reflexive witnessing: Boyle, the Royal Society and scientific style." The Royal Society journal of the history of science 20180051:1 - 18.
Hunter, Michael. 2007. "Robert Boyle and the early Royal Society: a reciprocal exchange in the making of Baconian science." The British journal for the history of science 40 (1):1-23.
Jennings, Richard C. 1988. "Leviathan and the air-pump: Hobbes, Boyle, and the experimental life." The British Journal for the Philosophy of Science 39 (3):403-410.
Keller, Reiner. 2017. "Has critique run out of steam?—On discourse research as critical inquiry." Qualitative Inquiry 23 (1):58-68. doi: https://doi.org/10.1177%2F1077800416657103.
Kofman, Ava. 2018. "Bruno Latour, the post-truth philosopher, mounts a defense of science." The New York Times Magazine 25.
Kuhn, Thomas S. 1970. The structure of scientific revolutions. 2 ed. ed, International encyclopedia of unified science: 2. Chicago: University of Chicago Press.
___. 1972. De Structuur van Wetenschappelijke Revoluties. Meppel: J.A. Boom en Zoon.
Kusch, Martin. 2012. "Sociology of Science: Bloor, Collins, Latour."168 - 187.
Latour, Bruno. 1983. "Give me a laboratory and I will raise the world." In Science Observed: Perspectives on the Social Study of Science, edited by Karin Knorr-Cetina and Michael Mulkay, 141-170. London and Beverly Hills: Sage.
___. 1987. "The Enlightenment without the critique: A word on Michel Serres' philosophy." Royal Institute of Philosophy Supplements 21:83-97. doi: https://doi.org/10.1017/S1358246100003490.
___. 1988. Wetenschap in actie. Wetenschappers en technici in de maatschappij. Amsterdam: Bakker.
___. 1990. "Postmodern? Nee, gewoon a-modern! Op weg naar een wetenschapsantropologie." Krisis, 54 - 73.
___. 1992. "One more turn after the social turn: Easing science studies into the non-modern world." The social dimensions of science 292:272-292.
___. 1995. "De antropologisering van het wereldbeeld - een persoonlijk verslag." Krisis, 29 - 37.
___. 1998. "To modernize or to ecologize? That's the Question." In Remaking Reality: Nature at the Millenium, edited by Noel Castree and Bruce Braun, 221 - 242. London: Routledge London.
___. 1999. "For David Bloor... and Beyond: A Reply to David Bloor's' Anti-Latour'." Studies in history philosophy of science 30(1):113-129.
___. 2001. "Réponse aux objections." Revue du MAUSS (1):137-152.
___. 2003. "The Promises of Constructivism." In Chasing technoscience: Matrix for materiality., edited by Don Ihde and Evan Selinger, 27-46. Bloomington: Indiana University Press.
___. 2004(a). "Why Has Critique Run out of Steam? From Matters of Fact to Matters of Concern." Critical Inquiry 30 (2):225 - 248.
___. 2004(b). Politics of nature. Translated by Catherine Porter. Cambridge, Massachusetts. London, England: Harvard University Press.
___. 2005. "From Realpolitik to Dingpolitik or How to Make Things Public." In Making things public: Atmospheres of democracy, edited by Bruno Latour and Peter Weibel, 2 - 33. Cambridge: MIT Press.
___. 2007." “It’s development, stupid !” or: How to Modernize Modernization" http://www.bruno-latour.fr/node/153.html. Geraadpleegd op 30 april 2021.
___. 2008(a). "A cautious Prometheus? A few steps toward a philosophy of design (with special attention to Peter Sloterdijk)." Proceedings of the 2008 annual international conference of the design history society.
___. 2008(b). What is the style of matters of concern. Two lectures in empirical philosophy. Department of Philosophy of the University of Amsterdam. Amsterdam: Van Gorcum.
___. 2010(a). "An Attempt at a “Compositionist Manifesto”." Nex Literary History 41:471-490.
___. 2010(b). "Coming out as a philosopher." Social Studies of Science 40 (4):599-608.
___. 2012. "Love your Monsters. Why we must care for our technologies as we do our children." Breakthrough Journal Fall 2011:19 - 26.
___. 2013(a). An inquiry into modes of existence. Translated by Catherine Porter. Cambridge, Massachusetts. London, England: Harvard University Press.
___. 2013(b). "Holberg Prize reception speech." http://www.bruno-latour.fr/sites/default/files/129-HOLBERG-RECEPTION-PRIZE.pdf. Geraadpleegd op 30 april 2021.
___. 2014. "Another way to compose the common world." Hau: Journal of Ethnographic Theory 4(1):301 - 307. doi: DOI: http://dx.doi.org/10.14318/hau4.1.016.
___. 2016. Wij zijn nooit modern geweest : pleidooi voor een symmetrische antropologie. Amsterdam: Boom.
___. 2018. "On a possible triangulation of some present political positions." Critical Inquiry 44 (2):213-226. doi: https://doi.org/10.1086/695376.
___. 2019. Waar kunnen we landen? Politieke oriëntatie in het nieuwe klimaatregime, Kantelingen: 1. Amsterdam: Octavo.
___. 2020(a). The Parliament of Things | Lecture by philosopher Bruno Latour. https://soundcloud.com/radboudreflects/livestream-the-parliament-of-thi…. Geraadpleegd op 30 april 2021.
___. 2020(b). Het parlement der dingen. Over Gaia en de representatie van niet-mensen. Amsterdam: Boom Uitgevers.
Latour, Bruno, Denise Milstein, Isaac Marrero-Guillamón, and Israel Rodríguez-Giralt. 2018. "Down to earth social movements: an interview with Bruno Latour." Social Movement Studies 17 (3):353-361. doi: https://doi.org/10.1080/14742837.2018.1459298.
Latour, Bruno, and Ashraf Noor. 2002. "The science wars: A dialogue." Common Knowledge 8 (1):71-79. doi: https://doi.org/10.1215/0961754X-8-1-71.
Latour, Bruno, and Steve Woolgar. 1986. Laboratory life: The construction of scientific facts: Princeton University Press.
Lee, Nathan. 2020. "Postcritique and the Form of the Question: Whose Critique has Run Out of Steam?" Cultural Critique 108:150-176. doi: DOI: 10.5749/culturalcritique.108.2020.0150.
Lynch, Michael. 2020. "We Have Never Been Anti-Science: Reflections on Science Wars and Post-Truth." Engaging Science, Technology, Society 6:49-57. doi: https://doi.org/10.17351/ests2020.309.
Mallavarapu, Srikanth, and Amit Prasad. 2006. "Facts, fetishes, and the parliament of things: Is there any space for critique?" Social Epistemology 20 (2):185-199.
Meijer, Eva. 2020. "Wat vertellen de niet-mensen?" De Groene Amsterdammer 47.
Meritis, Felix. 2020. Award Ceremony Spinozalens 2020. https://www.ru.nl/radboudreflects/terugblik/terugblik-2020/terugblik-20…. Geraadpleegd op 30 april 2021.
Merton, Robert K 1938. "Science and the social order." Philosophy of science 5 (3):321-337. doi: https://doi.org/10.1086/286513.
Merton, Robert K. 1942(1973). "The Normative Structure of Science." In The Sociology of Science: Theoretical and Empirical Investigations. Chicago: University of Chicago Press.
Norris, Christopher. 1997. "Why strong sociologists abhor a vacuum: Shapin and Schaffer on the Boyle/Hobbes controversy." Philosophy Social Criticism 23 (4):9-40.
Pels, Dick. 1995. "Liberale asymmetrie." Krisis, 16 - 20.
Pestre, Dominique. 1990. "Leviathan and the Air-Pump, Hobbes, Boyle, and the experimental life." Revue d'histoire des sciences:109-116.
Portin, Fredrik. 2017. "The Politics of Critique." Lychnos: Årsbok för idé-och lärdomshistoria:143 - 155.
Salmon, Peter. 2018. "Have postmodernist thinkers deconstructed truth?. Bruno Latour once sparked fury by questioning the way scientific facts are produces. Now he worries we've gone too far." New Humanist.
Schindler, Sebastian. 2020. "The task of critique in times of post-truth politics." Review of International Studies:1-19. doi: https://doi.org/10.1017/S0260210520000091.
Seguin, Eve. 2000. "Bloor, Latour, and the field." Studies in History Philosophy of Science 31 (3):503-508.
Serjeantson, Richard W. 1999. "Testimony and proof in early-modern England." Studies in History and Philosophy of Science 30:195 - 236. doi: https://philpapers.org/go.pl?id=SERTAP-4&proxyId=&u=http%3A%2F%2Fdx.doi.org%2F10.1016%2Fs0039-3681(98)00050-8.
Shapin, Steven. 1994. A social history of truth: Civility and science in seventeenth-century England. Chicago: University of Chicago Press.
___. 1995(a). "Cordelia's love: Credibility and the social studies of science." Studies of Science. Perspective on Sience. 3(3):255-275.
___. 1995(b). "Here and everywhere: Sociology of scientific knowledge." Annual review of sociology 21 (1):289-321.
___. 1998. "Placing the view from nowhere: historical and sociological problems in the location of science." Royal Geografical Society 23 (1):5-12.
___. 1999. "Rarely pure and never simple: Talking about truth." Configurations 7 (1):1-14.
Shapin, Steven, and Simon Schaffer. 2018. Leviathan and the air-pump: Hobbes, Boyle, and the experimental life. Princeton and Oxford: Princeton University Press.
Shapiro, Barbara J 2002. "Testimony in seventeenth-century English natural philosophy: legal origins and early development." Studies in History and Philosophy of Science 33 (2):243-263. doi: https://doi.org/10.1016/S0039-3681(02)00010-9.
Simons, Massimiliano. 2015. "Het onbehagen in de natuur." Masterthesis, Faculteit Sociale Wetenschappen, KUL.
___. 2016. "Recensie van Bruno Latour, Wij zijn nooit modern geweest." Ethische Perspectieven. Nieuwsbrief van het Overlegcentrum voor Ethiek 26 (4):386-388.
___. 2017a. "The many encounters of Thomas Kuhn and French epistemology." Studies in History and Philisophy of Science.:41 - 50. doi: https://doi.org/10.1016/j.shpsa.2017.01.004.
___. 2017b. "The many encounters of Thomas Kuhn and French epistemology." Studies in History and Philosophy of Science 61:41-50.
___. 2018(a). "GAIA ALS SECULIER FIGUUR: BRUNO LATOUR EN HET RELIGIEUZE VRAAGSTUK VAN HET ANTROPOCEEN." De Uil van Minerva 31 (3):177-187.
___. 2018(b). "The Janus head of Bachelard’s phenomenotechnique: from purification to proliferation and back." European Journal for Philosophy of Science 8 (3):689-707. https://doi: 10.1007/s13194-018-0206-8.
___. 2019. "The Raven and the Trojan Horse: Constructing Nature in Synthetic Biology." Phd, Institute of Philosophy, Katolieke Universiteit Leuven.
___. 2020. "De nieuwe poortwachters van de waarheid." Tijdschrift voor Filosofie 82:33 - 56.
Simons, Massimiliano, and Hannes Van Engeland. 2020. "Fenomenotechniek." Algemeen Nederlands Tijdschrift voor Wijsbegeerte 112 (4):508 - 512.
Simons, Massimiliano, and Gert Verschraegen. 2020. "Waarom zouden we wetenschap vertrouwen?" Karakter: Tijdschrift van Wetenschap 71:6-8.
Sismondo, Sergio. 2017. Post-truth? London, England: SAGE Publications Sage UK.
Sterne, Jonathan, and Joan Leach. 2005. "The point of social construction and the purpose of social critique." Social Epistemology 19 (2-3):189-198.
Szalai, Jennifer. 2019. "Why Fighting Fake News With the Facts Might Not Be Enough." The New York Times, 09 01 2019. https://www.nytimes.com/2019/01/09/books/review-misinformation-age-cailin-oconnor-james-owen-weatherall-down-to-earth-bruno-latour.html. Geraadpleegd op 30 april 2021.
Thiele, Kathrin. 2012. "In Critical Condition or Fully Out of Steam? Critical Thinking ‘Today’." Re-visioning the Critical Task of the Humanities in a Globalized World, univeristy of Utrecht, 7 - 8 december 2012.
Van Helden, Anne C. 1991. "The age of the air-pump." Tractrix 3:149 -172.
Vermij, Rienk. 2012. "Op zoek naar natuurwetenschap. Een kritiek op het idee van experimentele en wiskundige tradities in de vroeg-moderne tijd." Gewina 19 (1):3 -17.
Verschraegen, Gert. 2012. "Bruno Latour en de Res Publica." Wijsgerig Perspectief:24 - 31.
Weyns, Walter. 2019. "Een beter klimaat dankzij Trump." De Reactor. https://www.dereactor.org/teksten/waar-kunnen-we-landen-bruno-latour. Geraadpleegd op 30 april 2021.
Wright, James D. 2015. "International encyclopedia of the social & behavioral sciences." (Social Constructivsm):14264 - 14267.
