Niet verstaan, niet geleerd: hoe kinderen met een andere thuistaal het volledige genot van hun recht op onderwijs wordt ontzegd en wat hieraan gedaan kan worden bekeken vanuit reeds genomen initiatieven voor mensen met een handicap.
De vernietiging van de toren van Babel leidde, zo wordt althans gezegd, tot het ontstaan van verscheidene taalgroepen. Wie kent er niet het verhaal van dat voorspoedig volk dat besloot een toren te bouwen die tot in de hemel zou reiken en dat bijgevolg door God voor zijn hoogmoed werd gestraft en zijn gemeenschappelijke taal verloor? Religieuze bedenkingen en voorstellingen bij dit verhaal terzijde gelaten, de taaldiversiteit die het probeerde te verklaren is nu meer een feit dan ooit. Inderdaad, in deze steeds meer globaliserende wereld zou het een wonder zijn om één dag juist niet in aanraking te komen met een anderstalig persoon, met alle problemen en complicaties die hieruit volgen.
Zo denke men in het kader van het onderwijs bijvoorbeeld aan de problemen die leerlingen ondervinden die de gewoonlijke onderwijstaal, meestal de dominante taal, nog niet onder de knie hebben. Dit zijn vaak kinderen met een linguïstische minderheidsachtergrond, die met hun ouders naar het buitenland gemigreerd zijn met weinig of geen vat op de meerderheidstaal en die in het basisonderwijs terechtkomen. Hoe zouden deze kinderen het best onderwezen worden opdat de achterstand die zij in het onderwijs kunnen ondervinden geminimaliseerd zou blijven?
Empirisch onderzoek wijst aan dat tweetalig onderwijs in zowel de moedertaal als de meerderheidstaal hier het beste geplaatst zou zijn, maar spijtig genoeg moet vastgesteld worden dat dergelijke aanpassingen nog nergens voet aan wal hebben kunnen zetten. Een studie van het recht op onderwijs zoals deze neergelegd is in de meest gangbare internationale rechtsinstrumenten, aangevuld met een studie van het VN-Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap (hierna het VRPH), welke wel voorziet in de mogelijkheid voor aanpassingen in het onderwijs, moet verduidelijken hoe dergelijk tweetalig onderwijs alsnog verankerd zou kunnen worden.
Geen effectief recht op onderwijs
Kinderen met een andere thuistaal, als deel van de kwetsbaardere groepen van kinderen en van nieuwe minderheden die uit migratie zijn ontstaan, hebben recht op een zekere bescherming vanuit het internationale recht. Gezien hun jonge leeftijd en het belang van de ontwikkeling die zij als individu nog moeten doormaken geldt dit in het bijzonder voor het onderwijs.
Spijtig genoeg moet vastgesteld worden dat hun recht op onderwijs onvoldoende gewaarborgd wordt: door de voornoemde status van nieuwe minderheid, welke inhoudt dat zij in tegenstelling tot de klassieke historische minderheden geen duurzame banden kunnen aantonen met de staat van verblijf en hier vaak ook niet de nationaliteit van bezitten, wordt deze groep vaak van het toepassingsgebied van verdragen uitgesloten en de bepalingen die hun recht op onderwijs dan wel zouden moeten beschermen voorzien nooit in de specifieke ondersteuning die zij nodig hebben om volwaardig van dit recht te kunnen genieten, namelijk de verankering van hun thuistaal in het onderwijs.
Inspiratie vanuit het VRPH
Dit is echter niet de eerste keer dat een groep met zulke problemen worstelt: ook personen met een handicap konden door hun anders-zijn niet volledig van hun recht op onderwijs genieten en volwaardig deelnemen in de maatschappij. Het is namelijk moeilijk in te beelden dat deze kinderen veel aan hun onderricht in de klaslokalen zouden hebben als zij nauwelijks een woord verstaan van wat er hen gezegd wordt, of dit probleem nu veroorzaakt wordt door slechthorigheid of het niet onder de knie hebben van de onderwijstaal.
Het VRPH heeft dit voor hen verholpen door het recht op onderwijs gerichter te herformuleren op de uitdagingen die deze in het onderwijs ondervinden. Dit doet het door in te zetten op inclusief onderwijs met behulp van een plicht tot aanpassingen op systeemniveau en een plicht tot redelijke aanpassingen op individueel niveau waar dit nodig is, zodat deze personen de tegemoetkomingen krijgen die zij nodig hebben.
Van een formeel gelijkheidsmodel naar een substantieel gelijkheidsmodel
Met deze verschillende instrumenten brengt het VRPH een ware verschuiving teweeg van een formeel gelijkheidsmodel, dat enkel vereist dat vergelijkbare gevallen op een vergelijkbare manier behandeld worden en dat wetten en beleid op een neutrale wijze toegepast worden, naar een substantieel gelijkheidsmodel, dat zich wel bewust is van de onderliggende verschillen tussen individuen en genoeg ruimte laat om hier rekening mee te houden zodat gestreefd kan worden naar gelijke toegang en gelijke voordelen.
Zulke verschuiving zou beter ook plaatsvinden binnen het denkkader van kinderen met een andere thuistaal, misschien zelfs van minderheden in het onderwijs in het algemeen. Op dit moment heerst hier nog steeds het formele model van gelijkheid, zodat de kinderen gewoon in het algemene onderwijs worden geplaatst zonder veel achting voor hun specifieke noden en problemen waar zij mee worstelen door hun geheel andere achtergrond. Zulke verschuiving vereist echter meer dan enkel een discriminatieverbod, het vereist een positieve bescherming van deze kinderen als minderheden om hun inclusie en deelname in de maatschappij te verzekeren.
Zulke positieve bescherming zou mogelijks verzekerd kunnen worden door de redelijke aanpassingenplicht en mogelijks de systeemaanpassingen vanuit hun thuis in het VRPH over te nemen zodat zij ook ingezet zouden kunnen worden voor kinderen met een andere thuistaal die evenzeer met een gebrek aan effectief onderwijs kampen. Dit zou mogelijks verwezenlijkt kunnen worden als deel van een wijder themaverdrag om deze groep beter mee te beschermen, maar wellicht haalbaarder zou zijn om de redelijke aanpassingenplicht impliciet te maken aan een reeds geldend verbod op indirecte discriminatie op basis van taal of ras. Een van de instrumenten waarbij dit mogelijk zou zijn is de EU-richtlijn omtrent rassengelijkheid 2000/43/EC. Deze redelijke aanpassingen zouden er dan onder andere in kunnen bestaan om lesmateriaal in de thuistaal te voorzien of zelfs om het onderwijs in de schooltaal te ondersteunen met onderwijs in de moedertaal, zodat op deze manier toch de thuistaal van deze kinderen in zekere mate in het onderwijs verankerd kan worden en zij effectief volledig kunnen genieten van hun recht op onderwijs.
Bibliografie
WETGEVING
VN
Rechtsinstrumenten
Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten (IVBPR)
Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten (IVESCR)
Kinderrechtenverdrag
UNESCO Verdrag nopens de bestrijding van discriminatie in het onderwijs
VN-Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap (VRPH)
Bijkomende documenten
HRC, CCPR General Comment nr.17 on the rights of the child (art. 24) (7 april 1989), UN Doc., HRI/GEN/1/Rev.1, 3p.
HRC, CCPR General Comment nr. 23 on the rights of minorities (art. 27) (8 april 1994), UN Doc., CCPR/C/21/Rev.1/Add.5, 4p.
CESCR General Comment nr. 13 on the Right of Education (Art. 13), 8 december 1999, E/C 12/1999/10, 16p.
ECOSOC, Indigenous Children’s Education and Indigenous Languages: Expert paper prepared for the Permanent Forum on Indigenous Issues, 7 maart 2005, E/C.19/2005/7, 20p.
Commission on Human Rights, Commentary of the Working Group on Minorities to the UN Declaration on the Rights of Persons belonging to National or Ethnic, Religious and Linguistic Minorities (4 april 2005), UN Doc. E/CN/Sub. 2/AC. 5/2005/2 (2005), 21p.
OHCHR, Thematic Study on the Right of Persons with Disabilities to Education, Genève, VN, 2013, 18p.
CRPD, General Comment nr. 2, 22 mei 2014, CRPD/C/GC/2, 14p.
CRPD, General Comment nr. 4, 25 november 2016, CRPD/GC/C/4, 21p
UNICEF, Child Rights and why they matter, www.unicef.org/child-rights-convention/child-rights-why-they-matter, geconsulteerd op 9 augustus 2021
Raad van Europa
Rechtsinstrumenten
Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden
Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM)
Kaderverdrag inzake de bescherming van nationale minderheden
Bijkomende instrumenten
PACE Recommendation nr. 1201 on the additional protocol on the rights of minorities to the European Convention on Human Rights (1 februari 1993), 5p.
EU
Richtlijn 2000/43/EC van de Raad van 29 juni 2000 houdende toepassing van het beginsel van gelijke behandeling van personen ongeacht ras of etnische afstamming
RECHTSPRAAK
EHRM 23 juli 1968, nrs. 1474/62, 1677/62, 1691/62, 1769/62, 1994/63 en 2126/64, Belgian Linguistics Case
EHRM 7 december 1976, nrs. 5095/71, 5920/72 en 5926/72, Kjeldsen, Busk, Madsen and Pedersen v. Denmark
EHRM 25 februari 1982, nrs. 7511/76 en 7743/76, Campbell and Cosans v. The United Kingdom
EHRM 6 maart 1987, nr. 11533/85, Ingrid Jordebo Foundation of Christian Schools and Ingrid Jordebo v. Sweden
EHRM 6 september 1995, nr. 23419/94, Verein Gemeinsam Lernen v. Austria
EHRM 10 mei 2001, nr. 25781/94, Cyprus v. Turkey
EHRM 19 oktober 2012, nrs. 43370/04, 18454/06 en 8525/05, Catan and Others v. Moldova and Russia
RECHTSLEER
Artikels
ALSTON, P. en QUINN, G., “The Nature and Scope of States Parties’ Obligations under the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights”, Human Rights Quarterly, 1987, 156-229
COLLIER, V., “A Synthesis of Studies Examining Long-Term Language Minority Student Data on Academic Achievement”, Bilingual Research Journal, 1992, 187-212
CULLEN, H., “Education Rights or Minority Rights?”, Int. J. Law & Fam., 1993, 143-177
FRANCIS, H., KOCH, M., WYATT, J. en NIPARKO, J., “Trends in Educational Placement and Cost-Benefit Considerations in Children with Cochlear Implants”, JAMA, 1999, 499-505
FREDMAN, S., “Providing Equality: Substantive Equality and the Positive Duty to Provide”, SAJHR, 2005, 163-190
HALVORSEN, K., “Notes on the Realization of the Human Right to Education”, HRQ, 1990, 341-364
RINGELHEIM, J., “Minority Rights in a Time of Multiculturalism: The Evolving Scope of the Framework Convention on the Protection of National Minorities”, H.R.L.Rev., 2010, 99-128
SPINOY, M. en WILLEMS, K., “Het M-decreet. “M” voor méér of minder buitengewoon onderwijs? Het VN-Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap: implicaties voor het onderwijsbeleid inzake leerlingen met specifieke leerbehoeften”, TORB, 2019, 58-111
SZOSZKIEWICZ, L., “Linguistic Human Rights in Education”, Adam Mickiewicz University Law Review 2017, 105-118
VERHEYDE, M., “De betekenis van het VN-Kinderrechtenverdrag voor het onderwijs”, TORB, 2006, 244-257
Boeken en bijdragen in verzamelwerken
AKHTAR, R., ROSS, L., GILLESPIE, A., SARGENT, S., NYUMUTATA , C. en BUCK, T., International Child Law, Milton Park, Taylor and Francis, 2020, 638p.
ALSTON, P. en GOODMAN, R., International Human Rights, Oxford, Oxford University Press, 2013, 1580p.
ASBJORN, E., “The Rights of ‘New’ Minorities: Scope and Restrictions” in HENRARD, K. (ed.), Double standards pertaining to minority protection, Leiden, Martinus Nijhoft, 2010, 165-193
BICKENBACH, J.E., Physical Disability and Social Policy, Toronto, University of Toronto, 1993, 326p.
BREMS, E., Human Rights: Universality and Diversity, Leiden, Martinus Nijhoff Publishers, 2001, 574p.
BRIBOSIA, E. en RORIVE, I., In Search of a Balance Between the Right to Equality and Other Fundamental Rights, Luxemburg, Europese Commissie, 2010, 88p.
BUSCH, B., “Commentary of Article 14 of the Framework Convention for the Protection of National Minorities” in HOFMANN, R., MALLOY, T. en REIN , D. (eds.), The Framework Convention for the Protection of National Minorities, Boston, BRILL, 2018, 254-268
CAPOTORTI, F., Study on the rights of persons belonging to ethnic, religious and linguistic minorities, New York, United Nations, 114p.
CARENS, J., “Difference and Domination: Reflections on the Relation between Pluralism and Equality” in CHAPMAN, J. en WERTHEIMER, A. (eds.), Majorities and Minorities: Nomos XXXII, New York, New York University Press, 1990, 226-250
CAREY, S., GIBNEY, M. en POE, S., The Politics of Human Rights: The Quest for Dignity, Cambridge, Cambridge University Press, 2010, 241p.
COOMANS, F., “UNESCO and Human Rights” in HANSKI, R. en SUKSI, M. (eds.), An Introduction to the International Protection of Human Rights, Abo, Abo Akademi University, 1999, 219-239
COOMANS, F., “UNESCO’s Convention against Discrimination in Education” in HENRARD , K. en DUNBAR, R. (eds.), Synergies in Minority Protection: European and International Law Perspectives, Cambridge, Cambridge University Press, 2009, 297-313
COOMANS, F., “Education and Work” in MOECKLI, D., SHAH, S. en SIVAKUMARAN, S. (eds.), International Human Rights Law, Oxford, Oxford University Press, 2018, 232-252
DELLA FINA, V., “Article 24: Education” in DELLA FINA, V., CERA, R. en PALMISANO, G. (eds.), The United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities, Cham, Springer, 2017, 439-470
D’ESPALIER, A., Redelijke aanpassingen, evenredigheid en de rol van de rechter, Brugge, Die Keure, 2016,312p.
DESCHÊNES, J., Proposal concerning a definition of the term ‘minority’, New York, United Nations, 1985, 33p. (UN Doc. E/CN.4/Sub.2/1985/31/Corr.1)
DETRICK, S., A Commentary on the United Nations Convention on the Rights of the Child, Den Haag, Kluwer Law International, 1999, 813p.
DE BECO, G., Article 33 of the UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities, Leiden, Brill, 2013, 253p.
DE BECO, G., “Comprehensive Legal Analysis of Article 24 of the Convention on the Rights of Persons with Disabilities” in DE BECO, G., QUINLIVAN, S. en LORD, J. (eds.), The Right to Inclusive Education in International Human Rights Law, Cambridge, Cambridge University Press, 2019, 58-92
DE BEITER, K., The Protection of the Right to Education by International Law: Including a Systematic Analysis of Article 13 of the International Convention on Economic, Social and Cultural Rights, Leiden, Martinus Nijhoff Publishers, 2005, 719p.
DE GROOF, J. en LAUWERS, G. (eds.), No person shall be denied the right to education: the influence of the European Convention of Human Rights on the right to education and rights in education, Nijmegen, Wolff, 2004, 725p.
DE VARENNES, F. en THORNBERRY, P., “Article 14” in WELLER, M., The Rights of Minorities in Europe: A Commentary on the European Framework Convention for the Protection of National Minorities, Oxford, Oxford University Press, 2005, 407-428
DE VARENNES, F., “Language as a right in International Law: Limits and Potentials” in RICHTER, D., RICHTER, I., TOIVANEN, R. en ULASIUK, I. (eds.), Language rights revisited: the challenge of global migration and communication, Nijmegen, Wolf legal publishers, 2012, 41-61
FARKAS, L. The Meaning of Racial or Ethnic Origin in EU Law: Between Stereotypes and Identities, Luxemburg, Europese Commissie, 2017, 174p.
GIORDAN, H., Les minorités en Europe, Parijs, Editions Kimé, 1992, 685p.
HENRARD, K., “The Definition of ‘Minorities’ and the Rights of Minorities Regarding Education in International Law” in FIERS, J. en DE GROOF, J. The legal status of minorities in education, Leuven, Acco, 1996, p. 45-65
HOWARD, E., “Indirect Discrimination, Reasonable Accommodation and Religion” in CUYPERS, D. en VRIELINK, J. (eds.) Equal is not enough, Antwerpen, Intersentia, 2016, 73-91
JONES, M., “Inclusion, Social Inclusion and Participation” in RIOUX, M., BASSER, L. en JONES, M. (eds.), Critical Perspectives on Human Rights and Disability Law, Leiden, Martinus Nijhoff, 2011, 57-82
KAKOULLIS , E. en IKEHARA, y., “Article 1: Purpose” in BANTEKAS, I., STERN, M. en ANASTASIOU, D., The UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities: a Commentary, Oxford, Oxford University Press, 2018, 35-62
KALAN, A., Who’s Afraid of Multilingual Education?: Conversations with Tove Skutnabb-Kangas, Jim Cummins, Ajit Mohanty and Stephen Bahry about the Iranian Context and Beyond, Blue Ridge Summit, Multilingual Matters, 2016, 182p.
KLEES , S. en THLAPIYAL, N., “The Right to Education: The Work of Katarina Tomasevski”, CER, 2007, 497-510
LAWSON,A., “The UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities and European Disability Law: A Catalyst for Cohesion?” in in ARNARDOTTIR, O. en QUINN, G., The UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities: European and Scandinavian Perspectives, Leiden, Martinus Nijhoff, 2009, 81-109
LERNER, N., “The evolution of Minority Rights in International Law” in BROLMAN, C., LEFEBER, R. en ZIECK, M. (eds.), People and Minorities in International Law, Dordrecht, Nijhoff, 1993, 77-101
LORD, J. en BROWN, R., “The Role of Reasonable Accommodation” in RIOUX, M., BASSER, L. en JONES, M. (eds.), Critical Perspectives on Human Rights and Disability Law, Leiden, Martinus Nijhoff, 2011, 273-307
MAY, S., HILL, R. en TIAKIWAI, S., Bilingual/Immersion Education: Indicators of Good Practice, Wellington, New Zealand Ministry of Education, 2004, 148p.
MAY, S. en SKUTNABB-KANGAS, T., ”Linguistic Human Rights in Education” in MAY, S. en MCCARTY, T. (eds.), Language Policy and Political Issues in Education, Cham, Springer International Publishing, 2017, 125-141
MEGRET, F. en MSIPA, D., “Global Reasonable Accommodation: How the Convention on the Rights of Persons with Disabilities Changes the Way We Think about Equality”, SAJHR, 2014, 252-274
MOWBRAY, J., Linguistic Justice: International Law and Language Policy, Oxford, Oxford University Press, 2013, 541p.
PINNOCK, P., Language and Education: The Missing Link, Londen, Save The Children and CfBT Education Trust, 2009, 62p.
QUINLIVAN, S., “Reasonable Accommodation” in DE BECO, G., QUINLIVAN, S. en LORD, J. (eds.), The Right to Inclusive Education in International Human Rights Law, Cambridge, Cambridge University Press, 2019, 169-189
RAMIREZ, J., Final Report Longitudinal Study of Structured Immersion Strategy, Early-Exit and Late-Exit Transitional Bilingual Education Programs for Language-Minority Children, San Mateo, Aguirre International, 1991, 29p.
REHMAN, J., International Human Rights Law, Edinburg, Pearson Education, 2010, 947p.
REIN, D., “Commentary of Article 13 of the Framework Convention for the Protection of National Minorities” HOFMANN, R., MALLOY, T. en REIN , D. (eds.), The Framework Convention for the Protection of National Minorities, Boston, BRILL, 2018, 246-253
RIMMERMAN, A., Social Inclusion of People with Disabilities, Cambridge, Cambridge University Press, 2013, 193p.
SCHIEK, D., WADDINGTON, L. en BELL, M., Cases, Materials and Text on National, Supernational and International Non-Discrimination Law, Oxford, Hart Publishing, 2007, 998p.
SEPULVEDA, M., The Nature of the Obligations under the International Convenant on Economic, Social and Cultural rights, Antwerpen, Intersentia, 2003, 477p.
SHNER, M., “Why Children have Rights: Children Rights in Janusz Korczak’s Education Philosophy”, Int. J. Child. Rights, 2018, 740-760
SKUTNABB-KANGAS, T., “Language Rights” in W.E. WRIGHT, S. BOUN en O. GARCIA (eds.), The Handbook of Bilingual and Multilingual Education, Hoboken, Wiley-Blackwell, 2015, 185-202
SPILIOPOULOU AKERMARK, S., “Commentary of Article 12 of the Framework Convention for the Protection of National Minorities” in HOFMANN, R., MALLOY, T. en REIN , D. (eds.), The Framework Convention for the Protection of National Minorities, Boston, BRILL, 2018, 234-245
SSENYONJO, M., Economic, Social and Cultural Rights in International Law, Oxford, Hart Publishing, 2009, 800p.
THIO, L., Managing Babel: The International Legal Protection of Minorities in the Twentieth Century, Leiden, Martinus Nijhoff, 2005, 360p.
THOMPSON, C., “The Protection of Minorities within the United Nations” in TRIFUNOVSKA, S., Minority Rights in Europe: European Minorities and Languages, Den Haag, TMC Asser Press, 2009, 115-137
THORNBERRY, P. en ESTEBANEZ, M., Minority rights in Europe, Straatsburg, Raad van Europa, 2004, 681p.
THORNBERRY, P., “Article 12” in WELLER, M. (ed.), The Rights of Minorities in Europe, Oxford, Oxford University Press, 2005, 365-393
TOMASEVSKI, K., Removing Obstacles in the Way of the Right to Education, Göteborg, Novum Grafiska, 2001, 49p.
TOMASEVSKI, K., Human Rights Obligations: Making Education Available, Accessible, Acceptable and Adaptable, Göteborg, Novum Grafiska, 2001, 43p.
TOMASEVSKI, K., Human Rights Obligations in Education: The 4-A Scheme, Wolf Legal Publishers, 2006, 148p.
TOMUSCHAT, C., Human Rights: Between Idealism and Realism, Oxford, Oxford University Press, 2003, 333p.
TRAUSTADOTTIR, R., “Disability Studies, the Social Model and Legal Developments” in ARNARDOTTIR, O. en QUINN, G., The UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities: European and Scandinavian Perspectives, Leiden, Martinus Nijhoff, 2009, 3-16
TRIFUNOVSKA, S., “Protection of Linguistic Rights within the Council of Europe” in TRIFUNOVSKA, S. en DE VARENNES, F. (eds.), Minority Rights in Europe: European Minorities and Languages, Den Haag, Asser Press, 2000, 145-158
VELAERS, J. en ADAMS, M., “Taalrechten, taalvrijheden en taaldwang in de multiculturele samenleving” in VELAERS, J. en UFSIA (eds.), Recht en verdraagzaamheid in de multiculturele samenleving, Antwerpen, Maklu, 1993, 169-188
VELAERS, J., “Het Kaderverdrag tot bescherming van de nationale minderheden: een ‘non-possumus’ voor Vlaanderen?” in ALEN, A. (ed.), Taaleisen juridisch getoetst, Mechelen, Kluwer, 2009, 103-158
VERHEYDE, M., Article 28: The Right to Education, Leiden, Martinus Nijhoff, 2006, 82p.
L. WILDHABER, “Right to education and parental rights” in MACDONALD, R., MATSCHER, F. en PETZOLD, H. (eds.), The European System for the Protection of Human Rights, Dordrecht, Martinus Nijhoff Publishers, 1993, 531-551
