Zijn puberteit, een kilogram te laat?
De kleinste en de zwaarste van de klas
Thijs is 14 jaar. Op school kan hij goed mee, alleen tijdens de les lichamelijke opvoeding krijgt hij het moeilijk. Thijs heeft overgewicht. Niet alleen fysiek, maar ook mentaal een zware last die hij elke dag met zich meedraagt. De jongens uit zijn klas zijn al een kop groter en pronken met hun eerste baard. Hij maakt zich zorgen, wat is er mis met hem?
In België krijgt maar liefst 1 op 5 jongens te kampen met overgewicht. De covid-pandemie deed daar nog een schepje bovenop. Heel wat jongeren met overgewicht zoeken hun dokter op omdat ze de kleinste van de klas zijn. Louter toeval? Nee hoor! Obesitas op kinderleeftijd zorgt niet alleen voor hart- en vaatziekten en andere nare aandoeningen, het is al langer gekend dat het ook het groeipatroon en mogelijk zelfs het tijdstip van de puberteit beïnvloedt. Zorgt obesitas ervoor dat onze jongens trager fysiek volwassen worden?
Het brein bepaalt wanneer we man zijn
De puberteit is een overgangsperiode van kind tot volwassene. Bij jongens is het een reactie op het aanmaken van hormonen. Tienerjongens koken er wel eens van over, testosteron! Maar naast dit belangrijke hormoon zijn er nog heel wat andere factoren die de puberteit bij jongens regelen. Niet alleen de genen die we van onze ouders meekrijgen, maar ook wat we eten, de medicatie die we innemen, ontstekingen en ziekten die we doormaken, alsook stress en allerlei andere hormonen bepalen de start en het verloop van de puberteit. Allemaal samen zorgen ze ervoor dat de GnRH puls generator in de hersenen wakker geschud wordt. De GnRH puls generator is als het ware de motor van de puberteit. Hoe deze precies werkt is nog niet helemaal gekend. Maar als ons lichaam deze niet aan de praat krijgt, dan komt de puberteit te laat of zelfs niet.
Puberteit, hoe laat is het?
Waarom hebben jongens met overgewicht vaak ook een ontregelde puberteit en hoe komt dit? Een masterstudent van de Vrije Universiteit Brussel zocht het uit. Bij 191 tienerjongens met overgewicht werd de grootte van de teelballen en de hoeveelheid hormonen in het bloed onderzocht. Waarom zouden we de grootte van teelballen meten? Dit is het eerste zichtbare teken van een startende puberteit bij jongens. Door de teelbalgrootte te vergelijken met die van de gemiddelde Vlaamse tienerjongen, kunnen we bepalen of de puberteit op tijd begint bij jongens met overgewicht. Te laat, te traag, te vroeg, te snel, wanneer is op tijd? Gemiddeld genomen start het proces van volwassen worden vanaf 11 jaar bij jongens. Een jongen die op 14 jaar nog geen fysieke tekenen vertoont zoals een versnelde groei, een verandering van de geslachtsdelen of lichaamsbeharing, heeft een abnormaal late of trage puberteit.
Ontsteking, de brug tussen overgewicht en puberteit?
Kinderen met overgewicht hebben vaak ook een vorm van laaggradige inflammatie. Dit is een lichte vorm van ontsteking in hun hele lichaam. Een brandend vuurtje dat zich verspreidt en op termijn kan leiden tot onder andere diabetes.
We stelden ons de vraag of kinderen met meer overgewicht en meer inflammatie, ook vaker later in puberteit gaan? We onderzochten het door het C-reactief proteïne te meten in het bloed. Dit is een eiwit dat door de lever wordt aangemaakt bij ontsteking in het lichaam. Zelfs wanneer iemand geen last heeft van de ontsteking, kan je aan de hand van het C-reactief proteïne toch voorspellen of er al dan niet een ontsteking aanwezig is. Jongens met overgewicht bleken in maar liefst 4 op de 10 gevallen te lijden aan laaggradige inflammatie. Toch bleek de aanwezige inflammatie hier niet de boosdoener te zijn van de laattijdige puberteit.
Hoe krijg je de puberteit op tijd?
Dit onderzoek maakte het duidelijker, jongens met overgewicht hebben 10 keer vaker een te late puberteit dan een te vroege. Opmerkelijk, want meisjes met overgewicht starten net vroeger aan hun puberteit!
Een late puberteit, wat kunnen we eraan doen? Afwachten is vaak de boodschap. Een testosteronkuur kan in sommige gevallen wonderen doen. Maar het wachten duurt soms lang, te lang. Net op het kantelmoment in de ontwikkeling van een jongen tot man, terwijl de nood om erbij te horen er nu meer dan ooit bij hoort. Ernstige emotionele problemen, een laag zelfbeeld, compensatiegedrag, het zijn slechts enkele voorbeelden van de gevolgen van een late puberteit, die niet onderschat mogen worden. Onderzoek heeft aangetoond dat jongens met een late puberteit als volwassene minder goed presteren op de arbeidsmarkt en meer antisociaal gedrag vertonen.
Kunnen we jongens met overgewicht dan helpen hardlopen richting de puberteit? De aanpak van de obesitasproblematiek lijkt in deze context vanzelfsprekend, al stellen we ons de vraag of overgewicht hier een oorzaak of eerder een gevolg is van een late puberteit.
Bibliografie
1. De Leonibus C, Marcovecchio ML, Chiarelli F. Update on statural
growth and pubertal development in obese children. Pediatr Rep.
2012;4(4):e35.
2. Berlanger E. GI, De Schepper J. Overvoeding in de kinderjaren:
Hormonale en metabole effecten: Laaggradige inflammatie als
mechanisme voor een verlate puberteit bij jongens met overgewicht?
: VUB; 2018.
3. Heffner LJ, Schust DJ. The reproductive system at a glance: John Wiley
& Sons, Ltd.; 2014.
4. J. DS. Cursus pediatrie 1ste master: endocrinologie2019.
5. Maria Rodanakia ER, Maria Lodefalka. Incidence of delayed puberty in
adolescents. A population-based study in a County in Central Sweden.
European Society for Paediatric Endocrinology. 2018;ESPE Abstracts
(2018) 89 P-P2-311.
6. Romée Snijders VS, et al. Compendium geneeskunde: Pocket
kindergeneeskunde: Acco; 2020.
7. Choi JH, Yoo HW. Control of puberty: genetics, endocrinology, and
environment. Current opinion in endocrinology, diabetes, and obesity.
2013;20(1):62-8.
8. Brook CG. Mechanism of puberty. Hormone research. 1999;51 Suppl
3:52-4.
9. Howard SR. The Genetic Basis of Delayed Puberty. Frontiers in
Endocrinology. 2019;10.
10. Fazio S. Delayed puberty: New English Journal of Medicine; 2012
[Available from: https://resident360.nejm.org/clinicalpearls/
delayed-puberty-2.
11. Zhu J, Kusa TO, Chan YM. Genetics of pubertal timing. Curr Opin
Pediatr. 2018;30(4):532-40.
12. Styne DM. Puberty, obesity and ethnicity. Trends in endocrinology and
metabolism: TEM. 2004;15(10):472-8.
13. Marques P, Skorupskaite K, Rozario KS, Anderson RA, George JT.
Physiology of GnRH and Gonadotropin Secretion. Endotext. South
Dartmouth (MA): MDText.com, Inc.; 2000.
14. Booth A, Magnuson A, Foster M. Detrimental and protective fat: body
fat distribution and its relation to metabolic disease. Hormone
molecular biology and clinical investigation. 2014;17(1):13-27.
15. Weber G, Vigone MC, Stroppa L, Chiumello G. Thyroid function and
puberty. J Pediatr Endocrinol Metab. 2003;16 Suppl 2:253-7.
16. Thyroid Function And Child And Adolescent Obesity - The Free Obesity
eBook. 2021.
17. Childhood obesity: Implications In Pubertal Process - The Free Obesity
eBook. 2021.
18. Lee JM, Wasserman R, Kaciroti N, Gebremariam A, Steffes J, Dowshen
S, et al. Timing of Puberty in Overweight Versus Obese Boys. Pediatrics.
2016;137(2):e20150164.
19. Karaolis-Danckert N, Buyken AE, Sonntag A, Kroke A. Birth and early
life influences on the timing of puberty onset: results from the
DONALD (DOrtmund Nutritional and Anthropometric Longitudinally
Designed) Study. Am J Clin Nutr. 2009;90(6):1559-65.
20. Gurnani M, Birken C, Hamilton J. Childhood Obesity: Causes,
Consequences, and Management. Pediatric clinics of North America.
2015;62(4):821-40.
21. Keim SA, Branum AM, Klebanoff MA, Zemel BS. Maternal body mass
index and daughters' age at menarche. Epidemiology. 2009;20(5):677-
81.
22. Wang Y, Dinse GE, Rogan WJ. Birth weight, early weight gain and
pubertal maturation: a longitudinal study. Pediatr Obes.
2012;7(2):101-9.
23. Ong KK, Potau N, Petry CJ, Jones R, Ness AR, Honour JW, et al.
Opposing influences of prenatal and postnatal weight gain on
adrenarche in normal boys and girls. The Journal of clinical
endocrinology and metabolism. 2004;89(6):2647-51.
24. Boyne MS, Thame M, Osmond C, Fraser RA, Gabay L, Reid M, et al.
Growth, body composition, and the onset of puberty: longitudinal
observations in Afro-Caribbean children. The Journal of clinical
endocrinology and metabolism. 2010;95(7):3194-200.
25. Ozen S, Darcan S, Bayindir P, Karasulu E, Simsek DG, Gurler T. Effects
of pesticides used in agriculture on the development of precocious
puberty. Environmental Monitoring and Assessment.
2012;184(7):4223-32.
26. Wei C, Crowne EC. Recent advances in the understanding and
management of delayed puberty. Archives of disease in childhood.
2016;101(5):481-8.
27. Wensveen FM, Valentic S, Sestan M, Turk Wensveen T, Polic B. The
"Big Bang" in obese fat: Events initiating obesity-induced adipose
tissue inflammation. European journal of immunology.
2015;45(9):2446-56.
28. Obesity and overweight. WHO [Internet]. 2020. Available from:
https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/obesity-andoverweig….
29. overheid SiovdB. Overgewicht en obesitas in België2018. Available
from:https://www.sciensano.be/nl/gezondheidsonderwerpen/obesit
as/cijfers.
30. Li W, Liu Q, Deng X, Chen Y, Liu S, Story M. Association between
Obesity and Puberty Timing: A Systematic Review and Meta-Analysis.
Int J Environ Res Public Health. 2017;14(10).
31. Mushannen T, Cortez P, Stanford FC, Singhal V. Obesity and
Hypogonadism-A Narrative Review Highlighting the Need for High-
Quality Data in Adolescents. Children (Basel, Switzerland). 2019;6(5).
32. Reinehr T, Roth CL. Is there a causal relationship between obesity and
puberty? Lancet Child Adolesc Health. 2019;3(1):44-54.
33. Garver WS, Newman SB, Gonzales-Pacheco DM, Castillo JJ, Jelinek D,
Heidenreich RA, et al. The genetics of childhood obesity and
interaction with dietary macronutrients. Genes & nutrition.
2013;8(3):271-87.
34. Naukkarinen J, Rissanen A, Kaprio J, Pietilainen KH. Causes and
consequences of obesity: the contribution of recent twin studies.
International journal of obesity (2005). 2012;36(8):1017-24.
35. Gungor NK. Overweight and obesity in children and adolescents.
Journal of clinical research in pediatric endocrinology. 2014;6(3):129-
43.
36. Marcovecchio ML, Chiarelli F. Obesity and growth during childhood
and puberty. World Rev Nutr Diet. 2013;106:135-41.
37. He F, Guan P, Liu Q, Crabtree D, Peng L, Wang H. The relationship
between obesity and body compositions with respect to the timing of
puberty in Chongqing adolescents: a cross-sectional study. BMC public
health. 2017;17(1):664.
38. Denzer C, Weibel A, Muche R, Karges B, Sorgo W, Wabitsch M.
Pubertal development in obese children and adolescents.
International journal of obesity (2005). 2007;31(10):1509-19.
39. Kleber M, Schwarz A, Reinehr T. Obesity in children and adolescents:
relationship to growth, pubarche, menarche, and voice break. J Pediatr
Endocrinol Metab. 2011;24(3-4):125-30.
40. Yoshii K, Isojima T, Piedvache A, Morisaki N, Tanaka T, Nagata S.
Reduced pubertal growth in children with obesity regardless of
pubertal timing. Endocr J. 2020;67(4):477-84.
41. Lee JM, Kaciroti N, Appugliese D, Corwyn RF, Bradley RH, Lumeng JC.
Body mass index and timing of pubertal initiation in boys. Archives of
pediatrics & adolescent medicine. 2010;164(2):139-44.
42. Fang Q, Wang H, Cao X, Chen H. [Puberty timing status and its
correlation with childhood obesity in Chongqing City]. Wei Sheng Yan
Jiu. 2012;41(4):562-5.
43. Vignolo M, Naselli A, Di Battista E, Mostert M, Aicardi G. Growth and
development in simple obesity. Eur J Pediatr. 1988;147(3):242-4.
44. Wang Y. Is obesity associated with early sexual maturation? A
comparison of the association in American boys versus girls. Pediatrics.
2002;110(5):903-10.
45. Vizmanos B, Martí-Henneberg C. Puberty begins with a characteristic
subcutaneous body fat mass in each sex. Eur J Clin Nutr.
2000;54(3):203-8.
46. Boutzios G, Kaltsas G. Immune System Effects on the Endocrine
System. In: De Groot LJ, Chrousos G, Dungan K, Feingold KR, Grossman
A, Hershman JM, et al., editors. Endotext. South Dartmouth (MA):
MDText.com, Inc.; 2000.
47. Cabral M, Severo M, Barros H, Guimarães JT, Ramos E. Longitudinal
association of adiposity and high-sensitivity C-reactive protein from
adolescence into early adulthood. Nutr Metab Cardiovasc Dis.
2019;29(6):590-7.
48. Mraz M, Haluzik M. The role of adipose tissue immune cells in obesity
and low-grade inflammation. The Journal of endocrinology.
2014;222(3):R113-27.
49. Lee BC, Lee J. Cellular and molecular players in adipose tissue
inflammation in the development of obesity-induced insulin
resistance. Biochimica et biophysica acta. 2014;1842(3):446-62.
50. Purkayastha S, Cai D. Disruption of neurogenesis by hypothalamic
inflammation in obesity or aging. Reviews in endocrine & metabolic
disorders. 2013;14(4):351-6.
51. Engin AB, Engin A. Obesity and liptoxicity. Cham, Switzerland: Springer
international publishing; 2017.
52. Han C, Rice MW, Cai D. Neuroinflammatory and autonomic
mechanisms in diabetes and hypertension. American journal of
physiology Endocrinology and metabolism. 2016;311(1):E32-41.
53. Dayal D, Jain H, Attri SV, Bharti B, Bhalla AK. Relationship of High
Sensitivity C-Reactive Protein Levels to Anthropometric and other
Metabolic Parameters in Indian Children with Simple Overweight and
Obesity. J Clin Diagn Res. 2014;8(8):Pc05-8.
54. Jain V, Kumar A, Agarwala A, Vikram N, Ramakrishnan L. Adiponectin,
Interleukin-6 and High-sensitivity C-reactive Protein Levels in
Overweight/Obese Indian children. Indian Pediatr. 2017;54(10):848-
50.
55. Kitsios K, Papadopoulou M, Kosta K, Kadoglou N, Papagianni M,
Tsiroukidou K. High-sensitivity C-reactive protein levels and metabolic
disorders in obese and overweight children and adolescents. Journal
of clinical research in pediatric endocrinology. 2013;5(1):44-9.
56. Soriano-Guillén L, Hernández-García B, Pita J, Domínguez-Garrido N,
Del Río-Camacho G, Rovira A. High-sensitivity C-reactive protein is a
good marker of cardiovascular risk in obese children and adolescents.
Eur J Endocrinol. 2008;159(1):R1-4.
28
57. Visser M, Bouter LM, McQuillan GM, Wener MH, Harris TB. Low-grade
systemic inflammation in overweight children. Pediatrics.
2001;107(1):E13.
58. Kaplowitz PB. Link between body fat and the timing of puberty.
Pediatrics. 2008;121 Suppl 3:S208-17.
59. Lundeen EA, Norris SA, Martorell R, Suchdev PS, Mehta NK, Richter LM,
et al. Early Life Growth Predicts Pubertal Development in South African
Adolescents. The Journal of nutrition. 2016;146(3):622-9.
60. Ribeiro J, Santos P, Duarte J, Mota J. Association between overweight
and early sexual maturation in Portuguese boys and girls. Annals of
human biology. 2006;33(1):55-63.
61. Costa M, Garmendia ML, Corvalan C, Reyes M. The Presence and
Duration of Overweight Are Associated with Low-Grade Inflammation
in Prepubertal Chilean Children. Metabolic syndrome and related
disorders. 2016;14(9):449-54.
62. Jung C, Fischer N, Fritzenwanger M, Figulla HR. Anthropometric indices
as predictors of the metabolic syndrome and its components in
adolescents. Pediatrics international : official journal of the Japan
Pediatric Society. 2010;52(3):402-9.
63. D. S. puberté et maladies inflammatoires. In: P. Ad, editor.: Service
d'endocrinologie, Dibétologie, AH-hP, hôpital Robert Degré, 48, Bd
Sérurier, 75019 Paris, France; Archives de P.diatrie 2015;22(HS2):163-
164.
64. Abitbol L, Zborovski S, Palmert MR. Evaluation of delayed puberty:
what diagnostic tests should be performed in the seemingly otherwise
well adolescent? Archives of disease in childhood. 2016;101(8):767-
71.
65. Roelants. Vlaamse groeistudie -Vrije Universiteit Brussel,
Antropogenetica & Katholieke Universiteit Leuven,
Jeugdgezondheidszorg. 2004.
66. Pearson TA, Mensah GA, Alexander RW, Anderson JL, Cannon RO, 3rd,
Criqui M, et al. Markers of inflammation and cardiovascular disease:
application to clinical and public health practice: A statement for
healthcare professionals from the Centers for Disease Control and
Prevention and the American Heart Association. Circulation.
2003;107(3):499-511.
67. Vlaamse Groeicurven 2 – 20 jaar Handleiding voor gebruik en i
nterpretatie - <H1Rev1-20040916-NP2-20-1.pdf>.
68. Gonzalez MC, Correia M, Heymsfield SB. A requiem for BMI in the
clinical setting. Curr Opin Clin Nutr Metab Care. 2017;20(5):314-21.
69. Stehouwer pdCDA, Koopmans pdR-P, Meer pdJvd. Interne
geneeskunde: Bohn Stafleu van Longhum, onderdeel van Springer
Media, Houten; 2010.
70. Antropometrie LT. BMI, buikomtrek en buikomtrek/lengte
verhouding. Brussel2015.
71. Oliveira-Santos J, Santos R, Moreira C, Abreu S, Lopes L, Agostinis C
, et al. Ability of Measures of Adiposity in Identifying Adverse
L evels of Inflammatory and Metabolic Markers in
Adolescents. Childhood obesity (Print). 2016;12(2):135-43.
72. Ashwell M, Hsieh SD. Six reasons why the waist-to-height ratio is a
rapid and effective global indicator for health risks of obesity and how
its use could simplify the international public health message on
obesity. Int J Food Sci Nutr. 2005;56(5):303-7.
73. Marques-Vidal PM, Gisela & Ravasco, Paula & Camilo, Maria &
Oliveira, João. . Body fat levels in children and adolescents: Effects on
the prevalence of obesity. e-SPEN, the European e-Journal of Clinical
Nutrition and Metabolism. 2008;3. e321–e327. 10.1016/j.eclnm.
74. McCormack JP, Allan GM. Measuring hsCRP--an important part of a
comprehensive risk profile or a clinically redundant practice? PLoS
Med. 2010;7(2):e1000196.
75. Organization GWH. C-reactive protein concentrations as a marker of
inflammation or infection for interpreting biomarkers of micronutrient
status. Vitamin and Mineral Nutrition Information System.
76. Todendi PF, Possuelo LG, Klinger EI, Reuter CP, Burgos MS, Moura DJ,
et al. Low-grade inflammation markers in children and adolescents:
Influence of anthropometric characteristics and CRP and IL6
polymorphisms. Cytokine. 2016;88:177-83.
77. Ahmed ML, Ong KK, Dunger DB. Childhood obesity and the timing of
puberty. Trends in endocrinology and metabolism: TEM.
2009;20(5):237-42.
78. Bokor ME, Brooke R. Tanner Stages. 2020.
79. Marshall WA, Tanner JM. Variations in the pattern of pubertal changes
in boys. Archives of disease in childhood. 1970;45(239):13-23.
80. Laboratoriumgids [Internet].
81. Katsuki A, Sumida Y, Gabazza EC, Murashima S, Furuta M, Araki-Sasaki
R, et al. Homeostasis model assessment is a reliable indicator of insulin
resistance during follow-up of patients with type 2 diabetes. Diabetes
Care. 2001;24(2):362-5.
82. Wallace TM, Levy JC, Matthews DR. Use and abuse of HOMA modeling.
Diabetes Care. 2004;27(6):1487-95.
83. Vandewalle S, De Schepper J, Kaufman JM. Androgens and obesity in
male adolescents. Current opinion in endocrinology, diabetes, and
obesity. 2015;22(3):230-7.
84. Allen G, Safranek S. (Secondary Causes of Obesity). Am Fam Physician.
2011;83(8):972-3.
85. Willaim F Crowley NP. Approach to the patient with delayed puberty:
Uptodate; 2020 [updated 03/2021.
86. Howard SR, Dunkel L. The Genetic Basis of Delayed Puberty.
Neuroendocrinology. 2018;106(3):283-91.
87. Sedlmeyer IL, Palmert MR. Delayed Puberty: Analysis of a Large Case
Series from an Academic Center. The Journal of Clinical Endocrinology
& Metabolism. 2002;87(4):1613-20.
88. Medica D. Puberteit: wanneer op tijd? Hormonale en fysische
veranderingen 2007 [Available from:
https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&c
d=&ved=2ahUKEwjVsaSUjZfwAhUYDwKHTHnAKkQFjAAegQIBRAD&
url=https%3A%2F%2Fdomusmedica.be
%2Fsites%2Fdefault%2Ffiles%2FROOMAN~1.DOC&usg=AOvVaw0D0z
er0NX0iBCfPghL4uYG.
89. Herting MM, Uban KA, Gonzalez MR, Baker FC, Kan EC, Thompson WK,
et al. Correspondence Between Perceived Pubertal Development and
Hormone Levels in 9-10 Year-Olds From the Adolescent Brain Cognitive
Development Study. Front Endocrinol (Lausanne). 2020;11:549928.
90. Soliman AT, Yasin M, Kassem A. Leptin in pediatrics: A hormone from
adipocyte that wheels several functions in children. Indian J Endocrinol
Metab. 2012;16(Suppl 3):S577-87.
91. Mauras N, Rogol AD, Haymond MW, Veldhuis JD. Sex steroids, growth
hormone, insulin-like growth factor-1: neuroendocrine and metabolic
regulation in puberty. Hormone research. 1996;45(1-2):74-80.
92. Abreu AP, Kaiser UB. Pubertal development and regulation. Lancet
Diabetes Endocrinol. 2016;4(3):254-64.
93. Hamdy O, Porramatikul S, Al-Ozairi E. Metabolic obesity: the paradox
between visceral and subcutaneous fat. Current diabetes reviews.
2006;2(4):367-73.
94. Ye J. Mechanisms of insulin resistance in obesity. Frontiers of
medicine. 2013;7(1):14-24.
95. Horan M, Gibney E, Molloy E, McAuliffe F. Methodologies to assess
paediatric adiposity. Irish journal of medical science. 2015;184(1):53-
68.
96. Kalker U, Hovels O, Kolbe-Saborowski H. [Obese children and
adolescents. Waist-hip ratio and cardiovascular risk]. Monatsschrift
Kinderheilkunde : Organ der Deutschen Gesellschaft fur
Kinderheilkunde. 1993;141(1):36-41.
97. Fredriks AM, van Buuren S, Jeurissen SE, Dekker FW, Verloove-
Vanhorick SP, Wit JM. Height, weight, body mass index and pubertal
development references for children of Moroccan origin in The
Netherlands. Acta Paediatr. 2004;93(6):817-24.
98. Fredriks AM, van Buuren S, Jeurissen SE, Dekker FW, Verloove-
Vanhorick SP, Wit JM. Height, weight, body mass index and pubertal
development reference values for children of Turkish origin in the
Netherlands. Eur J Pediatr. 2003;162(11):788-93.
99. Bevolking naar herkomst. 2021.
100. Noordam R, Oudt CH, Bos MM, Smit RAJ, van Heemst D. Highsensitivity
C-reactive protein, low-grade systemic inflammation and
type 2 diabetes mellitus: A two-sample Mendelian randomization
study. Nutr Metab Cardiovasc Dis. 2018;28(8):795-802.
101. Stürmer T, Brenner H, Koenig W, Günther KP. Severity and extent of
osteoarthritis and low grade systemic inflammation as assessed by
high sensitivity C reactive protein. Ann Rheum Dis. 2004;63(2):200-5.
102. Aronson D, Bartha P, Zinder O, Kerner A, Markiewicz W, Avizohar O, et
al. Obesity is the major determinant of elevated C-reactive protein in
subjects with the metabolic syndrome. International journal of obesity
and related metabolic disorders : journal of the International
Association for the Study of Obesity. 2004;28(5):674-9.
103. Visser M, Bouter LM, McQuillan GM, Wener MH, Harris TB. Elevated
C-reactive protein levels in overweight and obese adults. Jama.
1999;282(22):2131-5.
104. Pinheiro Volp AC, Santos Silva FC, Bressan J. Hepatic inflammatory
biomarkers and its link with obesity and chronic diseases. Nutricion
hospitalaria. 2015;31(5):1947-56.
105. Xu YY, Sun L, Guo X, Zhang J, Lou XM, Wang H, et al. [Associations
between overweight-obesity and puberty timing in children with
different genders in China]. Zhonghua Yu Fang Yi Xue Za Zhi.
2017;51(9):792-5.
106. Neyzi O, Bundak R, Gökçay G, Günöz H, Furman A, Darendeliler F, et al.
Reference Values for Weight, Height, Head Circumference, and Body
Mass Index in Turkish Children. Journal of clinical research in pediatric
endocrinology. 2015;7(4):280-93.
107. Weight, height, head circumference and body mass index references
for Turkish children | Request PDF. 2021.
108. Günöz H, Bundak R, Furman A, Darendeliler F, Saka N, Baş F, et al. Zscore
reference values for height in Turkish children aged 6 to 18 years.
Journal of clinical research in pediatric endocrinology. 2014;6(1):28-
33.
