In de scriptie “Gelukkiger tijdens de middagmaaltijd? Laat kleuters participeren en verminder de wachttijd?” onderzocht Célien Van Looy (afgestudeerd als kleuterleerkracht aan de Arteveldehogeschool) welke organisatorische aanpassingen het welbevinden bij kleuters tijdens het middagmaal verhogen.
Het thema
Het startpunt van deze scriptie was het brede thema ‘warme en vlotte transities’. Wat is dat juist? Het kan gaan over overgangen van de ene klas naar de andere klas. Na een bevraging binnen de school die meewerkte aan deze scriptie, werd beslist dat dit onderzoek zou focussen op overgangen binnen het schoolgebeuren zelf, meer specifiek het reftergebeuren. Uit de motivatie van de leerkrachten bleek namelijk dat ze het welbevinden tijdens het reftergebeuren als laag ervaren bij de kleuters en dat er daarnaast grote wachttijden zijn.
Een beetje literatuur
De wens van het schoolteam bestond uit twee delen. Enerzijds het verhogen van het welbevinden en anderzijds het verkorten van de wachttijden.
Het welbevinden van kinderen wordt in de literatuur omgeschreven als een toestand waarin ze zich goed voelen (Laevers et al., 2014). Uit onderzoek bleek verder dat het bieden van participatie aan kinderen een positief effect kan hebben op het welbevinden. Door kleuters te laten participeren wordt niet alleen het welbevinden verhoogd, maar tegelijk wordt er ook gewerkt aan de betrokkenheid (Menu et al., 2016).
Vervolgens werd er onderzocht hoe educare kan helpen bij de wachttijden. Wachttijden worden omschreven als momenten waarop een kleuter in stilte niets kan doen (Fastenau, 2020). In deze context is dit dus vanaf het moment dat een kleuter klaar is met eten tot het moment dat de kleuter naar buiten kan. Bij educare wordt zorg en leren met elkaar verweven. Zo kan men bijvoorbeeld door middel van boekjes van een wachttijd een leermoment maken (Fastenau, 2020).
De eerste stapjes in het onderzoek
Het doel was om op zoek te gaan naar aanpassingen die de organisatie van het reftergebeuren ten goede komen en die daarnaast ook een positieve invloed hebben op het welbevinden van de kleuters. Deze vraag stond centraal in het onderzoek: “Welke aanpassingen aan de organisatie van het reftergebeuren zijn nodig opdat het welbevinden bij de kleuters zou stijgen?”
Er werden zoals in elke onderzoek verschillende deelvragen vooropgesteld. Voor de eerste vraag “Hoe hoog scoort het welbevinden tijdens het reftergebeuren bij de kleuters?” werd ervoor gekozen om elke kleuterklas apart te observeren. De klassen die in de refter aten, hadden gelijkaardige resultaten, namelijk een neutraal niveau van welbevinden. Opvallend genoeg hadden de kleuters uit een klas die in het eigen klaslokaal aten een hoger welbevinden. Daarnaast was er ook een klas die apart in de zaal naast de refter moest eten. De kleuters uit deze klas hadden een lager welbevinden. Deze observaties bevestigden de nood aan veranderingen in het reftergebeuren om het welbevinden te verhogen.
Om een antwoord te bieden op de tweede vraag “Hoe kunnen de kleuters participeren aan het reftergebeuren?” werden eerst verschillende tekstbronnen bestudeerd om een lijst met mogelijke participatievormen te maken. Van deze ideeën ging de voorkeur van het schoolteam en de middagtoezichters naar het ‘geven van verantwoordelijkheid bij het afruimen’. Ook de kleuters uit één 2de-3de kleuterklas werden bevraagd, die unaniem groen licht gaven aan X, Y en Z.
Tot slot nog de derde vraag “Hoe kan educare bijdragen tot het verminderen van de wachttijd?”. De resultaten die voortvloeiden uit de literatuurstudie werden eerst afgetoetst bij het schoolteam en de middagtoezichters. De voorkeur gaat naar het aanbieden van wachtdozen met specifieke materialen waarmee de kinderen kunnen spelen tijdens wachtmomenten, maar ook naar het voorzien van boekjes om te lezen op zulke momenten. Met de kleuters uit de 2de-3de kleuterklas werd bekeken naar welke materialen hun voorkeur gaat voor het vullen van zo’n wachtdoos.
Al deze resultaten werden meegenomen bij het uitwerken van het ontwerp in deze scriptie.
Aanbieden van wachtdozen
Elke wachtdoos bestaat uit een 15-tal materialen (Figuur 1). De kleuters mogen na twintig minuten al de refter verlaten. Ze doen eerst hun jas aan (de oudste kleuters helpen de jongsten), nemen de wachtdoos uit de klas en gaan ermee naar hun rij. De kleuters nemen iets uit de doos en gaan ermee in hun rij zitten. Op het opruimsignaal gaat alles in de doos en gaat de doos terug naar de klas. Om te vermijden dat al het materiaal wordt gemengd, werd er gebruik gemaakt van potjes.
Figuur 1: wachtdozen van de verschillende klassen
Hoe kleuters laten participeren en verantwoordelijkheid geven?
Elke kleuter heeft een mapje met een briefje waarop staat wat ze moeten drinken. Hun mapje leggen ze na het nemen van hun drinken in een bakje (Figuur 2) op hun tafel (Z). Er staat wel best een middagtoezichter aan tafel staan om te controleren dat iedereen het juiste drinken neemt. De kleuters verzamelen zelf hun lege bekers (Figuur 3) en glazen flesjes (Figuur 4) door deze bij het correcte pictogram te zetten (X en Y). Wanneer de kleuters de refter mogen verlaten, worden er drie kleuters aangeduid die alles afruimen. Rekening houdend met de bezorgdheid rond het breken van flesjes, zal dit enkel gebeuren door 2de en 3de kleuters, aangezien zij al risicocompetenter zijn dan de peuters en eerste kleuters. De peuters verzamelen alles, maar hoeven niet af te ruimen.
Figuur 2: verzamelprent voor het verzamelbakje
Figuur 3: verzamelpictogram voor de bekers
Figuur 4: verzamelpictogram voor de glazen flesjes
Een hulp voor andere scholen
De ontwerpen zijn zeker relevant voor andere scholen, maar ook voor professionals die werken met kleuters en dit graag in hun eigen klaspraktijk willen uittesten. Dit bleek onder meer door de grote vraag naar meer informatie over deze scriptie na een oproep voor hulp in de Facebook-groep “Kleuteronderwijs met HART en ziel!”. Het zijn kleine ingrepen die gemakkelijk te implementeren zijn in het school- en/of klasgebeuren. Om zo terug te grijpen naar het begin: Gelukkiger tijdens de middagmaaltijd? Laat kleuters participeren en verminderen de wachttijd!
Bibliografie
Arteveldehogeschool. (z.j.). Risicocompetentie. Arteveldehogeschool. https://www.arteveldehogeschool.be/risicovolspelen/risicocompetentie/
De Brandt, V. (2019). Taken van de tafelkapitein in de refter. Klascement. https://www.klascement.net/downloadbaar-lesmateriaal/88474/taken-van-de…
Docententeam Kleuteronderwijs Arteveldehogeschool. (2021). Kijkkaders: Kijkwijzer signalen welbevinden en betrokkenheid. http://okosmartindepraktijk20-21.weebly.com/ter-ondersteuning.html
EXPOO. (z.j.). Wat is participatie?. https://www.expoo.be/wat-is-participatie
Fastenau, K. (2020). Wachten in de kleuterklas: maak van routines leerkansen. https://www.klasse.be/218708/wachten-in-de-kleuterklas/
Gastbloggeropkleutergewijs. (2020, 26 augustus). Hoor jij de vogels fluiten? Zet het kind centraal tijdens eetmomenten. [Blogbericht]. Kleutergewijs. https://kleutergewijs.wordpress.com/2020/08/26/hoor-jij-de-vogels-fluiten-zet-het-kind-centraal-tijdens-eetmomenten/
KHLeuven. (z.j.). Riscki. Riscki. http://riscki.ucll.be/wat-is-risicocompetentie
Kinderrechtencommissariaat, & VZW Doedèskadèn. (2009). Oprechte Deelneming. Werkmap leerlingenparticipatie voor alle kinderen van de basisschool. EXPOO. https://www.expoo.be/oprechte-deelneming-werkmap-leerlingenparticipatie-voor-alle-kinderen-van-de-basisschool
Laevers, F., Jackers I., Menu, E., & Moons, J. (2014). Ervaringsgericht werken met kleuters in het basisonderwijs (Herziene editie). Averbode: Cego Publishers.
Latomme, N. (2019-2020). Micro-transitie: het middagmaal. Een combinatie van zorg en leren [Bachelorproef]. Arteveldehogeschool Educatieve Bachelor in het onderwijs: kleuteronderwijs.
Menu, E., Holvoet, M., & Van de Wiele, J. (2016). Naar meer welbevinden en betrokkenheid: aanpakfactor 1: een rijke leeromgeving: ervaringsgericht werken met kleuters in het basisonderwijs. Averbode: Cego Publishers.
Onderwijscentrum Gent. (z.j.). Oriëntering en transitie. https://stad.gent/nl/onderwijscentrum-gent/orientering-en-transitie-0
Onderwijsinspectie. (2019). Kwaliteitsvolle kleuterparticipatie: een onderzoek en een bron van inspiratie. Onderwijsinspectie. https://www.onderwijsinspectie.be/sites/default/files/atoms/files/Kwali…
Onderwijsinspectie. (2019). Onderzoek kleuterparticipatie. https://www.onderwijsinspectie.be/nl/onderzoek-kleuterparticipatie
Peleman, B., & Van Laere, K. (2017). Een warme transitie naar de kleuterklas: het perspectief van kinderen als uitgangspunt. BASIS, 17–24.
Peleman, B., & Van Laere, K. (2017-2018). Kwaliteitsvolle interacties. Voor elke kleuter, op elk moment. Kleuters & ik, 34(2), 11-14.
Režek, M., Mlinar, M., Balduzzi, L., Lazzari, A., Boudry, C., Van Laere, K., Prodger, A., & Welsh, C. (2019). Transitions in the Early Years. Tools used in te START project – Inspiration for Professionals. Ljubljana: ERI.
Van Dale Uitgevers. (2020). Betekenis ‘transitie’. https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/transiti…
Van der Donk, C., & Van Lanen, B. (2009). Praktijkonderzoek in de school. Coutinho.
Van Laere, K., & Peleman, B. (2017). Educare. Voorbij de opsplitsing tussen leren en zorg. KIDDO, 5, 20-22.
Van Laere, K., Boudry, C., Balduzzi, L., Lazzari, A., S., Prodger, A., Welsh, C. Geraghty, S., Režek, M., & Mlinar, M. (2019). Sustaining Warm and Inclusive Transitions across the Early Years. Final report with implications for policies and practices. Ljubljana: ERI.
Werkgroep Jong & Betrokken. (2016). Conferentie De Toekomst is Jong. Jong & Betrokken. Eindrapport. EXPOO. https://www.expoo.be/conferentie-de-toekomst-is-jong-jong-betrokken-ein…
Aan te bevelen literatuur
Coghe, C. (2010). De peuterklas van A tot Z. Mechelen: Plantyn.
Litaire, M. (2008). Juf, Mag ik overvaren: schoolrijpheid. Als het kleuteren voorbij is. Tielt: Uitgeverij Lannoo.
Peleman, B., & Van Laere, K. (2016). Samen werk maken van een warme overgang. Zorgeloos naar de kleuterschool? KIDDO, 6, 32–34.
Peleman, B., Pulinx, R. & Van Laere, K. (2015). De Instap: een warme opstap? Onderzoek naar de transitie naar het kleuteronderwijs. Kleuters & Ik, 31(4), 3-7.