Hebben economieleerlingen een minder positieve attitude t.o.v. duurzaamheid dan niet-economieleerlingen?

Laurence Ryckaert
Persbericht

Zijn (toekomstige) economen egoïstischer dan niet-economen?

Binnen de modernisering van het secundair onderwijs en de daarbij horende zestien sleutelcompetenties zien we dat duurzaamheid een prominente(re) rol krijgt toebedeeld. Hoe zit het precies met de duurzaamheidsattitude van onze Vlaamse scholieren?

Het doel van dit onderzoek is om te achterhalen of economieleerlingen een minder positieve houding hebben ten aanzien van duurzaamheid dan niet-economieleerlingen. Kwade tongen beweren dat economieleerlingen, onze toekomstige ondernemers en beleidsmakers, mogelijk een minder positieve attitude hebben t.o.v. duurzaamheid in vergelijking met leerlingen uit een niet-economische richting. Maar is deze veronderstelling omtrent de niet-duurzame, egoïstische econoom terecht?

Waarom dit onderzoek?

Dat de wereldwijde bevolking en de groeiende economie alsmaar toenemen terwijl de planetaire grenzen en draagkracht beperkt zijn, is een situatie waarmee de huidige en toekomstige generaties rekening zullen moeten houden. Er dienen (duurzame) oplossingen te worden bedacht én geïmplementeerd. Weten wat duurzaamheid is één aspect, er zich effectief naar gedragen is nog een ander paar mouwen.

Een duidelijke rol voor het onderwijs is hier weggelegd: het opzet is om leerlingen via affectief leren hun duurzaamheidsattitude aan te wakkeren (Fastré et al., 2017, p. 149). Volgens Swaim (2014) zijn leerlingen geneigd om zich te engageren tot duurzaam gedrag, wanneer de leerling een positieve houding heeft ten aanzien van duurzaamheid.

Duurzaamheid krijgt een prominentere rol binnen de nieuwe eindtermen en kent een duidelijke samenhang met andere sleutelcompetenties. Maar hoe zit het nu precies met de duurzaamheidsattitude bij onze Vlaamse scholieren?

De ontwikkeling van een nieuwe, complete en internationaal gerichte duurzaamheidsattitudeschaal

Hoe kan je de duurzaamheidsattitude meten? Een actuele attitudeschaal die de 17 VN-duurzaamheidsdoelstellingen omvat, ontbreekt. Hoe vertrouwd is onze (toekomstige) maatschappij met deze doelstellingen en belangrijker, is zij ‘klaar’ om deze doelstellingen te behalen in 2030?

Duurzaamheid werd tot voor kort beperkt tot drie dimensies: de zogenaamde 3 P’s ofwel people, planet & profit. Dit is nu uitgebreid naar 5 P’s ofwel people, planet, prosperity (in plaats van profit), peace & partnership die door de VN worden gecoverd in 17 sustainable development goals (SDG’s).

Figuur de 17 VN-duurzaamheidsdoelstellingen of SDG’s   (bron : https://do.vlaanderen.be/SDGs)

Figuur: de 17 VN-duurzaamheidsdoelstellingen of SDG’s  
(bron :
https://do.vlaanderen.be/SDGs)

Deze 17 SDG’s (zie figuur) vormen ook de basis voor de ontwikkeling van ons meetinstrument. Binnen ons onderzoek wordt attitude gedefinieerd als: “Het steunen of niet steunen van gedragingen en/of emotionele reacties met het oog op het behalen van de 17 duurzaamheidsdoelstellingen.”. Elke doelstelling werd vertaald in twee stellingen, wat resulteerde in 34 stellingen waarvoor de respondent door middel van een vijfpuntige Likertschaal kon aangeven in welke mate hij/zij al dan niet akkoord is.

Via het Smartschoolplatform ontvingen 2.301 leerlingen van de 2e en 3e graad secundair onderwijs (GO! Scholengroep 20 Zuid-Oost-Vlaanderen) in april 2021 de link naar de online vragenlijst. In totaal werden 217 vragenlijsten volledig ingevuld.

Onderzoeksresultaten

BETROUWBAARHEID & INCLUSIE

Van de 34 stellingen dienden we er 4 te schrappen met het oog op het verhogen van de betrouwbaarheid. De overige stellingen konden wel worden weerhouden. De duurzaamheidsattitudeschaal (DAS) bestaande uit de resterende dertig stellingen bleek een gehele betrouwbaarheid van 0,89 (Cronbach’s Alpha waarde) te hebben. Met andere woorden, de interne consistentie tussen deze dertig stellingen zit goed. Dit meetinstrument brengt de attitude tegenover de SDG’s alsook de vijf duurzaamheidsdimensies zoals deze door de Verenigde Naties werden ontwikkeld, goed en betrouwbaar in kaart.

SCORE OP DE DUUZAAMHEIDSATTITUDESCHAAL (DAS)

Globaal genomen kunnen we een positief resultaat aankondigen. De respondenten behalen een gemiddelde score van 115,71 (op 150). Geen enkele respondent kwam uit bij een lagere score dan 75. Dat betekent dat alle respondenten een gematigde tot (zeer) positieve duurzaamheidsattitude hebben.

Tabel: Welke stellingen kenden het meest/minst bijval bij onze Vlaamse scholieren? 

Tabel Welke stellingen kenden het meest/minst bijval bij onze Vlaamse scholieren?

In de bovenstaande tabel zien we de hoogst scorende ten opzichte van de meer matig scorende stellingen van dit onderzoek. We kunnen hierbij vaststellen dat de stellingen rond gelijkheid tussen man en vrouw alsook over kinderarmoede issues zijn die hen niet onberoerd laten. De stellingen rond (duurzaam) energieverbruik en het afstaan van een deel van je loon om meer gelijkheid te kunnen creëren, kennen dan weer een eerder matige score.

VERGELIJKING ECONOMIELEERLINGEN VERSUS NIET-ECONOMIELEERLINGEN

De respondenten gaven ook te kennen welke studierichting ze momenteel volgen, opdat een indeling in enerzijds economie- en  niet-economieleerlingen mogelijk was. Uit deze steekproef blijkt dat de duurzaamheidsattitude van economieleerlingen niet significant verschilt van die van niet-economieleerlingen. Op basis van dit onderzoek besluiten we dat economieleerlingen duurzaamheid even belangrijk vinden als hun niet-economische medeleerlingen. Misschien zijn economisten dan toch niet zo’n dikke egoïsten?

Conclusie

Op basis van de uitkomsten van dit (empirisch) onderzoek kunnen we stellen dat leerlingen gemiddeld tot hoog scoren op de ontworpen DAS. De analyses leren ons dat economieleerlingen geen minder positieve duurzaamheidsattitude hebben ten opzichte van niet-economieleerlingen.

Duurzaamheid is een ‘hot’ item. Binnen de maatschappij is ze goed geïntegreerd, maar er is uiteraard nog marge ter verbetering. Een kanttekening is dat het accent bij duurzaamheid vaak ligt op de milieudimensie ... Dit meetinstrument is daarom vernieuwend aangezien in deze schaal alle vijf duurzaamheidsdimensies aan bod komen.

Een limitatie van dit onderzoek is dat de resultaten niet kunnen worden veralgemeend aangezien deze studie zich beperkt tot data uit vier secundaire scholen die tot dezelfde scholengemeenschap behoren. Verder onderzoek op grotere schaal is noodzakelijk.

Tot slot is en blijft er voor het onderwijs een rol weggelegd om de duurzaamheidsattitude bij te sturen bij alle jongeren, of zij nu een economisch studieparcours volgen of niet. Leerkrachten kunnen met de nieuw ontwikkelde schaal de attitude van hun leerlingen tegenover duurzaamheid monitoren.

En nu is het aan jullie …

Wil je graag je eigen duurzaamheidsattitude meten of eventueel die van jouw leerlingen in je klas in kaart brengen? Het vormt een uitgelezen kans om dezelfde stellingen aan hen te onderwerpen. Meer info en een handige tool tref je op deze link.

Bibliografie

Artikels en (hand)boeken

Biasutti, M. & Frate, S. (2017). A validity and reliability study of the Attitudes toward Sustainable Development scale. Environmental Education Research, 23:2, 214-230. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/13504622.2016.1146660

Cifuentes-Faura, J.; Faura-Martínez, U.; Lafuente-Lechuga, M. (2020). Assessment of Sustainable Development in Secondary School Economics Students According to Gender. Sustainability 2020, 12 (13), 5353, 1-16. https://doi.org/10.3390/su12135353

Coertjens, L., Boeve-de-Pauw, J., De Maeyer, S. & Van Petegem, P. (2010). Do schools make a difference in their students’ environmental attitudes and awareness? Evidence from PISA 2006. International Journal of Science and Mathematics Education, 8 (3), 497-522. https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs10763-010-9200-0

De Leeuw, A., Valois, P., Seixas, R. (2014). Understanding High School Students’ Attitude, Social Norm, Perceived Control and Beliefs to Develop Educational Interventions on Sustainable Development. Procedia - Social and Behavioral Sciences,   143, 1200-1209. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.08.160

Emas, R., The concept of sustainable development: definition and defining principles, Florida International University, https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/5839GSDR%202015…

Fastré, L., Tulleneers, V. &Vlayen, K. (2017). Vakdidactiek voor leraren economie, een praktijkgerichte benadering. Lannoo Campus.

Hair, J.F., Black, W.C., Babin, B. J., Anderson, R.E., & Tatham, R.L. (2014). Multivariate Data Analysis (7th ed.). Upper Saddle River, NJ: Pearson Prentice Hall

Kagawa, F. (2007). Dissonance in students’ perceptions of sustainable development and sustainability. Implications for curriculum change. International Journal of Sustainability in Higher Education, Vol. 8 No.3, p. 317-338. https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1108/14676370710817174/f…

Khalfan Al-Naqbi, A. & Alshannag, Q. (2018). The status of education for sustainable development and sustainability knowledge, attitudes, and behaviors of UAE University Students. International Journal of Sustainability in Higher Education, Vol. 19 No. 3, 566-588. https://doi.org/10.1108/IJSHE-06-2017-0091

Michalos, A. C., Creech, H., McDonald, C., & Kahlke, M.H. (2011). Knowledge, Attitudes and Behaviours. Concerning Education for Sustainable Development: Two Exploratory Studies. Soc Indic Res, 100, 391-413. https://doi.org/10.1007/s11205-010-9620-9

Olsson, D., Gericke, N. & Chang Rundgren, S.-N. (2015). The effect of implementation of education for sustainable development in Swedish compulsory schools – assessing pupils’ sustainability consciousness. Environmental Education Research. 1-27. http://dx.doi.org/10.1080/13504622.2015.1005057

Raworth, K. (2008). Donuteconomie : in zeven stappen naar een economie voor de 21e eeuw. Nieuw Amsterdam.

Sterling, S. (2010). Transformative Learning and Sustainability : Sketching the Conceptual Ground. Learning and Teaching in Higher Education 5: 17–33. http://dl.icdst.org/pdfs/files3/ce3bd9b5c8a4133cd2d81b507badbd85.pdf

Swaim, J.A., Maloni, M.J., Napshin, S.A. & Henley, A.B. (2014). Influences on Student Intention and Behavior Toward Environmental Sustainability. Journal of Business Ethics (124), 465-584. https://link.springer.com/article/10.1007/s10551-013-1883-z

Torbjörnsson,, T., Molin L. & Karlberg, M. (2011). Measuring attitudes towards three values that underlie sustainable development. Utbildning & Demokrati 2011, vol 20, no 1, 97–121. http://kau.diva-portal.org/smash/record.jsf?pid=diva2%3A1139961&dswid=6…

Ugulu, I., Sahin, M. & Baslar, S. (2013). High School Students’ Environmental Attitude : Scale Development and Validation. International Journal of Educational Sciences, 5 (4), 415-424. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/09751122.2013.11890103

Uzun, N., Gilbertson, K. L., Keles, O. & Ratinen, I. (2019). Environmental attitude scale for secondary school, high school and undergraduate students: Validity and reliability study. Journal of Education in Science, Environment and Health (JESEH), 5(1), 79-90. DOI:10.21891/jeseh.491259

WCED (1987). Our Common Future : World Commission on Environment and Development, Oxford University Press.

Wu, Y. J. & Shen, J.-P. (2016). Higher education for sustainable development : a systematic review. International Journal of Sustainability in Higher Education, 17 (5), 1-24. DOI : 10.1108/IJSHE-01-2015-0004

Vlaamse Onderwijsraad (2008). Competentie-ontwikkelend onderwijs : een verkenning. Vlaamse Onderwijsraad en Garant Uitgevers nv https://assets.vlor.be/www.vlor.be/publication_attachment/Competentie-o…

 

Websites
 

GO! Atheneum Brakel, o.m. voor contactgegevens, voorstelling school en studie aanbod, geraadpleegd tijdens de periode februari-maart 2021 https://www.atheneum-brakel.be/

GO! Atheneum Geraardsbergen, o.m. voor contactgegevens, voorstelling school en studie aanbod, geraadpleegd tijdens de periode februari-maart 2021 http://www.ka-geraardsbergen.be/

GO! Atheneum Herzele, o.m. voor contactgegevens, voorstelling school en studie aanbod, geraadpleegd tijdens de periode februari-maart 2021 https://www.atheneum-herzele.be/

GO! Atheneum Zottegem, o.m. voor contactgegevens, voorstelling school en studie aanbod, geraadpleegd tijdens de periode februari-maart 2021 https://kaz.be/

GO! Scholengroep 20 Zuid-Oost-Vlaanderen, o.m. voor contactgegevens, voorstelling scholengroep, leerlingen aantallen en studie aanbod, geraadpleegd tijdens de periode februari-maart 2021 https://web.scholengroep20.be/

UNESCO, the implementation of the new Education for Sustainable Development: Towards achieving the SDGs (ESD for 2030), geraadpleegd op 6 mei 2021 op https://en.unesco.org/themes/education-sustainable-development/toolbox#:~:text=The%20ESD%20for%202030%20roadmap,more%20just%20and%20sustainable%20world

Verenigde Naties - indeling en bestaan : geraadpleegd op 20 januari 2021 https://www.europa-nu.nl/id/vg9xnvnt6ay1/verenigde_naties_vn

Vlaamse Overheid, departement onderwijs, AHOVOKS (2021), kwalificaties en curriculum, sleutelcompetenties, sleutelcompetentie duurzaamheid, geraadpleegd op 6 mei 2021 en beschikbaar op https://www.kwalificatiesencurriculum.be/zestien-sleutelcompetenties en https://www.kwalificatiesencurriculum.be/sites/default/files/atoms/files/Sleutelcompetentie%20Duurzaamheid.pdf

Vlaamse Overheid, departement onderwijs (2021), dataloep onderwijs, aantal inschrijvingen voltijds secundair onderwijs, opzoeken verschillende datasets geraadpleegd op 17 februari 2021 https://dataloep-publiek.vlaanderen.be/

Vlaamse Overheid, departement onderwijs (2018), onderwijsdoelen, de uitgangspunten : de tiende decretale sleutelcompetentie ‘Competenties inzake duurzaamheid’ geraadpleegd op 16 januari 2021en beschikbaar op https://onderwijsdoelen.be/uitgangspunten/4842

Wals, A. (2015). Persbericht : Duurzaamheid ontbrekende schakel in onderwijs. Universiteit Wageningen. Geraadpleegd op 5 februari 2021 https://www.wur.nl/nl/nieuws/Duurzaamheid-ontbrekende-schakel-in-onderwijs-.htm

 

Overige

 

Carbonez A., (2008-2009). Data-analyse en toegepaste statistiek [niet gepubliceerde cursus]. Leuven: Katholieke Universiteit Leuven schakelprogramma Master in het toerisme.  

Kuppens T. en Keyaerts W., (november 2020). Hoor- en werkcollege “Hoe integreer je duurzaamheid in de lessen economie/rechten?” [niet gepubliceerde cursus]. Brussel: Vrije Universiteit Brussel educatieve master economie.

Universiteit of Hogeschool
Master in toerisme (toegepaste economie) (behaald in 2010) en Educatieve master in de economie
Publicatiejaar
2021
Promotor(en)
Professor Tom E. Kuppens
Kernwoorden
Share this on: