Hoeveel ouders heeft jouw kind?
Je bent ouder en vanaf dag één sta je in voor de opvoeding van je kind. Je houdt van je kind en omgekeerd. Toch word je wettelijk niet gezien als moeder of vader. Eerlijk? Neen. Realiteit voor sommigen? Ja.
Het meeroudergezin als moderne gezinsvorm
Het klassieke idee dat een kind door twee ouders opgevoed moet worden is al lang verleden tijd. Zo bestond in 2016 al 10% van de Vlaamse gezinnen uit nieuw samengestelde gezinnen. Daarnaast kiezen sommige mensen (vaak maar niet uitsluitend uit de LGBTQI+ gemeenschap) er vanaf het prille begin voor het kind met meer dan 2 op te voeden. Neem nu een lesbisch koppel, dat samen met een bekende donor, zijn kroost opvoedt. Of nog, een homokoppel dat met een vrouw een kind verwekt en het samen groot brengt. Al deze gezinnen, waar er meer dan twee personen actief betrokken zijn bij de opvoeding van het kind, vallen onder de noemer ‘meeroudergezin’.
Nochtans kunnen in België slechts twee personen ‘juridische ouder’ zijn van een kind. Dit betekent dat zij op papier de wettelijke ouders zijn, met alle rechten en plichten van dien. De derde (en soms zelf vierde) persoon, noodzakelijkerwijs een niet-juridische ouder, valt dus uit de boot.
Zo hebben enkel de juridische ouders recht op ouderschapsverlof. De situatie wordt complexer als je niet mag meebeslissen over de school of woonplaats van jouw zoon of dochter. Stel je voor dat je toestemming niet wordt gevraagd bij een levensnoodzakelijke operatie. Stel je voor dat op een bepaald moment het contact met het kind wordt ontzegd door een andere ouder. En wat als je zelf sterft? Wil je dan niet dat het kind automatisch recht heeft op jouw erfenis?
Een recent masterproefonderzoek van Anna Wilmot, studente rechten aan de VUB, bracht in kaart hoe de positie van de niet-juridische ouder beschermd kan worden binnen de grenzen van de huidige wetgeving. Daarbij werden drie fictieve gezinnen voorgesteld aan de hand waarvan elke mogelijkheid geïllustreerd werd.
Wat met het ouderlijk gezag?
Het ouderlijk gezag is dermate strikt geregeld dat een derde persoon nooit het ouderlijk gezag kan verkrijgen, zonder aan het gezag van de juridische ouders te raken. Er zijn evenwel een aantal mogelijkheden om de positie van de niet-juridische ouder te verbeteren, zoals het recht op persoonlijk contact, het aanduiden als voogd en de meerouderschapsovereenkomst.
En in geval van overlijden?
Naast het ouderlijk gezag kwam ook het erfrecht en de giften aan bod en de manier waarop er een gelijke verdeling van de nalatenschap mogelijk is tussen alle aanwezige kinderen (bijvoorbeeld eigen kinderen én stiefkinderen) van de overledene. Hoe moeilijk of gemakkelijk dergelijke gelijkheid is, hangt af van het aantal kinderen binnen het gezin én hun juridische band met de betrokkene. Belangrijke instrumenten zijn het testament, de schenkingen maar ook een aantal erfovereenkomsten. Zo is er bijvoorbeeld de globale erfovereenkomst, die het sinds 2018 mogelijk maakt om met al de eigen kinderen overeen te komen dat er onderling een evenwicht bestaat met betrekking tot de schenkingen en voordelen opgenomen in de overeenkomst. Bij dergelijke overeenkomsten kunnen ook stiefkinderen betrokken worden. Eens de nalatenschap openvalt, mag vervolgens niet op de overeenkomst teruggekomen worden. Bij de afweging welk instrument het meest geschikt is voor elke situatie werd rekening gehouden met de toepasselijke successie- en schenkingsrechten.
Ter illustratie: lesbisch koppel en een bekende donor
Neem nu het fictieve gezin bestaande uit het lesbisch koppel Hanne en Ingrid, de bekende donor Jan en hun kind Kim. Hanne en Ingrid zijn de juridische ouders. Jan, hoewel hij de biologische vader is en vanaf dag één mee instaat voor haar opvoeding, wordt juridisch niet erkend als vader.
Jan kan nooit het ouderlijk gezag krijgen, zonder het gezag van een andere ouder aan te tasten. Wat kan dan wel? Een belangrijke stap is het aanduiden van Jan als voogd. Overlijden Hanne en Ingrid voor Kim de leeftijd van achttien jaar heeft bereikt, dan wordt Jan haar voogd. Dit voorkomt dat de vrederechter zelf een voogd aanduidt, wat er toe zou kunnen leiden dat Kim van Jan wordt weggenomen. Het opstellen van een meerouderschapsovereenkomst is ook belangrijk. Hierin kunnen bijvoorbeeld afspraken staan over de organisatie van het dagelijkse leven en de manier waarop beslissingen gemaakt zullen worden. Alhoewel deze afspraken strikt genomen niet juridisch afdwingbaar zijn, kunnen ze houvast en rust bieden aan alle betrokkenen. Stel dat er, in het ergste geval, een conflict ontstaat tussen Jan, Hanne en Ingrid, dan kan Jan via de familierechtbank het recht op persoonlijk contact vorderen. Wordt dit toegekend, dan heeft hij tenminste recht op het onderhouden van contact met Kim.
En wat als Jan sterft? Zonder testament kan Kim geen aanspraak maken op zijn erfenis. Met een testament zullen op Kim de hoogste tarieven inzake successierechten van toepassing zijn. Dergelijke situatie kan Jan gedeeltelijk vermijden door schenkingen te doen aan Kim tijdens zijn leven. Zo zijn op bankgiften zonder registratie geen belastingen verschuldigd. opgelet: als Jan binnen de drie jaar na de schenking overlijdt, zijn er toch successierechten verschuldigd, opnieuw aan de hoogste tarieven.
Conclusie
Welke mogelijkheden de juridische positie van de niet-juridische ouder ten aanzien van de juridische ouders kan verbeteren en de relatie met de kinderen kan beschermen, hangt af van de concrete gezinssituatie. Veel mogelijkheden zijn evenwel afhankelijk van de medewerking van de juridische ouders of kinderen. Botst de niet-juridische ouder op onwil van de andere betrokkenen, dan kan dit natuurlijk zeer frustrerend zijn.
Het gegeven dat onder meer onderwijsinstellingen rekening houden met andere gezinsvormen toont aan dat de maatschappij verder staat dan het recht. Deze masterproef kan nu als leidraad en inspiratiebron dienen voor de talloze meeroudergezinnen en wensouders binnen onze samenleving zolang een hervorming van het huidige afstammingsrecht uitblijft.
Bibliografie
Wetgeving
België
Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden van 4 november 1950, BS 19 augustus 1955, 5.029.
Oud Burgerlijk Wetboek 21 maart 1804, BS 3 september 1807, 0.
Wetboek 31 maart 1936 der successierechten, BS 7 april 1936.
Wetboek 30 november 1939 der registratie-, hypotheek- en griffierechten, BS 1 december 1939.
Gerechtelijk Wetboek 10 oktober 1967, BS 31 oktober 1967, 11.360.
Wetboek 28 juni 1984 van de Belgische nationaliteit, BS 12 juli 1984.
Bijzondere wet 16 januari 1989 betreffende de financiering van de Gemeenschappen en de Gewesten, BS 17 januari 1989.
Wet 29 april 2001 tot wijziging van verscheidene wetsbepalingen inzake de voogdij over minderjarigen, BS 31 mei 2001.
Wet 18 april 2006 tot wijziging van een aantal bepalingen van het Burgerlijk Wetboek teneinde de adoptie door personen van hetzelfde geslacht mogelijk te maken, BS 20 juni 2006.
Wet 31 juli 2017 tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek wat de erfenissen en de giften betreft en tot wijziging van diverse andere bepalingen ter zake, BS 1 september 2017.
Vlaamse Codex Fiscaliteit van 13 december 2013, BS 23 december 2013.
Wetsontwerp van bijzondere wet tot herfinanciering van de gemeenschappen en uitbreiding van de fiscale bevoegdheden van de gewesten, Parl.St. Kamer 2000-01, nr. 50-1183/001, 18.
Wetsvoorstel (S. DE BETHUNE) tot aanvulling van het Burgerlijk Wetboek met bepalingen inzake het zorgouderschap, Parl.St. Senaat 2001-02, nr. 2-1110/1.
Wetsvoorstel tot aanvulling van het Burgerlijk Wetboek met bepalingen inzake het zorgouderschap, Parl.St. Kamer 2003-04, nr. 51-0393/001.
Wetsvoorstel (G. BOURGEOIS) tot invoering van het zorgouderschap in het Burgerlijk Wetboek, Parl.St. Kamer 2003-04, nr. 51-0815/001.
Wetsvoorstel (A. BORGINON e.a.) tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek teneinde het stiefkind als erfgenaam te kunnen benoemen, Parl.St. Kamer 2004-05, nr. 51-1853/001.
Wetsvoorstel (G. SWENNEN) houdende invoering van basisbepalingen voor het zorgouderschap, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2924/001.
Wetsvoorstel (M. TAELMAN) tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek teneinde het stiefkind als erfgenaam te kunnen benoemen, Parl.St. Senaat BZ 2007, nr. 4-170/1.
Wetsvoorstel (C. VAN CAUTER e.a.) tot wijziging van het Burgerlijk wetboek voor wat betreft het erfrecht van het stiefkind, Parl.St. Kamer 2007-08, nr. 52-1038/001.
Wetsvoorstel (S. LAHAYE-BATTHEU e.a.) tot wijziging van het Burgerlijk en het Gerechtelijk Wetboek wat betreft de invoering van een medebeslissingsrecht voor stiefouders ten aanzien van het kind van hun partner, Parl.St. Kamer 2008-09, nr. 52-1758/001.
Wetsvoorstel (S. VERHERSTRAETEN) tot wijziging van de wetgeving betreffende de bescherming van het kind wat de invoering van het zorgouderschap betreft, Parl.St. Kamer BZ 2010, nr. 53-0119/001.
Wetsvoorstel (M. TAELMAN) tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek teneinde het stiefkind als erfgenaam te kunnen benoemen, Parl.St. Senaat BZ 2010, nr. 5-39/1.
Wetsvoorstel (M. TAELMAN) tot invoering van het medebeslissingsrecht voor stiefouders, Parl.St. Senaat BZ 2010, nr. 5-47/1.
Wetsvoorstel (C. VAN CAUTER e.a.) tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek voor wat betreft het erfrecht van het stiefkind, Parl.St. Kamer 2010-2011, nr. 53-1047/001.
Wetsvoorstel (C. BROTCORNE) teneinde het zorgouderschap in het Burgerlijk Wetboek op te nemen, Parl.St. Kamer BZ 2014, nr. 54-0194/001.
Verzoek tot het opstellen van een informatieverslag betreffende een onderzoek van de mogelijkheden voor een wettelijke regeling van meeouderschap, Parl. St. Senaat 2014-2015, nr. 6-98/1.
Informatieverslag betreffende een onderzoek van de mogelijkheden voor een wettelijke regeling van meeouderschap, Parl.St. Senaat 2015-16, nr. 6-98/2.
Informatieverslag betreffende een onderzoek van de mogelijkheden voor een wettelijke regeling van meeouderschap: addendum, Parl.St. Senaat 2015-16, nr. 6-98/3.
Wetsvoorstel (C. VAN CAUTER e.a.) tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek wat de erfenissen en de giften betreft en tot wijziging van diverse andere bepalingen ter zake, Parl.St. Kamer 2016-17, nr. 54-2282/001.
Wetsvoorstel (S. LAHAYE-BATTHEU e.a.) tot invoering van het medebeslissingsrecht voor plusouders, Parl.St. Kamer BZ 2018, nr. 54-3064/001.
Wetsvoorstel (V. MATS e.a.) teneinde het zorgouderschap in het Burgerlijk Wetboek op te nemen, Parl.St. Kamer BZ 2019, nr. 55-0283/001.
Algemene Beleidsnota, Parl.St. Kamer 2020-21, nr. 55-1580/016.
TEAM JUSTITIE, Beleidsverklaring 2.0 Justitie, www.teamjustitie.be/wp-content/uploads/2021/02/plan-voor-justitie-ZI.pdf, 48 p.
Engeland en Wales
Children Act 16 november 1989 (UK).
Rechtspraak
Arbitragehof 8 oktober 2003, nr. 134/2003.
GwH 3 februari 2016, nr. 18/2016.
GwH 16 februari 2017, nr. 25/2017.
GwH 13 juli 2017, nr. 95/2017.
Cass. 27 maart 1833, Pas. 1833, I, 68.
Bergen 30 september 2003, RTDF 2005, 840.
Brussel 25 maart 2009, RW 2009-10, 1692, noot L. STEVENS.
Brussel 22 juni 2011, RTDF 2012, 413.
Brussel 26 december 2016, nr. 2016/FA/578, Act.dr.fam. 2017, 33.
Brussel 7 januari 2019, nr. 2018/FA/782, Act.dr.fam. 2020, 43.
Jeugdrb. Antwerpen 3 oktober 2002, RW 2002-03, 1188, noot T. ROBERT.
Jeugdrb. Leuven 29 november 2005, RW 2006-07, 483, noot A. HUYGENS.
Jeugdrb. West-Vlaanderen (afd. Brugge) 20 juni 2013, T.Fam. 2013, 244, noot R. VASSEUR.
Vred. Grâce-Hollogne 30 april 2002, JLMB 2004, 221.
Rechtsleer
België
AERTS, M., “Topic 20. Inbreng van giften/algemene principes” in VERBEKE, A.L. en VERDICKT, B. (eds.), Handboek Estate Planning II: Erfrecht en Giften, Mortsel, Intersentia, 2021, 111-116.
ANTOKOLSKAIA, M.V., SCHRAMA, W.M., BOELE-WOELKI, K.R.S.D., BIJLEVELD, C.C.J.H., JEPPESEN DE BOER, C.G. en VAN ROSSUM, G., Meeroudergezag: een oplossing voor kinderen met meer dan twee ouders? Een empirisch en rechtsvergelijkend onderzoek, Den Haag, WODC, 2014, 246 p.
BAEL, J., Het verbod van erfovereenkomsten in het nieuwe erfrecht, Brugge, die Keure, 2019, 350 p.
BARBAIX, R. en VERBEKE, A.L., Kernbegrippen erfrecht en giften, Mortsel, Intersentia, 2013, 200 p.
BARBAIX, R., "Erfrecht in een nieuw jasje - krachtlijnen van het hervormde erfrecht" in BARBAIX, R. en DU MONGH, J., Actualia Vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2018, 25-80.
BARBAIX, R., Familiaal vermogensrecht in essentie, Mortsel, Intersentia, 2018, 422 p.
BARBAIX, R., Handboek familiaal vermogensrecht, Brussel, Intersentia, 2018, 1026 p.
BOONE, I., “Schoolkeuzegeschillen”, TORB 2017, 255-261.
BOONE, I., “Van co-ouderschap naar intentioneel meerouderschap” in BOONE, I. en DECLERCK, C. (eds.), Actualia familierecht: co-ouderschap vandaag en morgen, Brugge, die Keure, 2017, 79-114.
BOONE, I., Gedeeld geluk, Antwerpen, Intersentia, 2016, 71 p.
BROUWERS, S., "Het ouderlijk gezag, het verblijf en het recht op persoonlijk contact" in ORDE VAN VLAAMSE BALIES, Handboek familierecht voor de advocaat-stagiair 2018-2019, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2018, 261-334.
CAMMU, N., “‘Legal Multi-parenthood’ in Context: Experiences of Parents in Light of the Dutch Proposed Family Law Reforms”, Family & Law 2019, www.familyandlaw.eu/tijdschrift/fenr/2019/07/FENR-D-18-00009.
CAP, S. en SOSSON, J., "La place juridique du tiers au lien de filiation" in RENCHON, J.L. en SOSSON, J. (eds.), Filiation et parentalité. Actes du XIIIème colloque de l'Association Famille & Droit, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 2014, 267-312.
CASMAN, C, VERBEKE, A.L., NIJBOER, N. en VERDICKT, B., "Nieuw leven voor alternatieve schenkingstechnieken", Notariaat 2021, afl. 4, 1-7.
CASTELEIN, C., "Grondvoorwaarden voor adoptie" in SENAEVE, P en SWENNEN, F (eds.), De hervorming van de interne en de internationale adoptie, Antwerpen, Intersentia, 2004, 1-10.
CERULUS, U., “De rechtspositie van stiefouders” in BOONE, I. en DECLERCK, C. (eds.), Actualia familierecht: co-ouderschap vandaag en morgen, Brugge, die Keure, 2017, 115-140.
CERULUS, U., Een statuut voor de zorgouder in het licht van de grondrechtenbescherming, Brugge, die Keure , 2019, 140 p.
DE PADUWA, M en VAN DEN BUSSCHE, S., “De GO!-visie inzake het omgaan met de diverse gezinsvormen en de concretisering ervan”, TORB 2017-18, 317-322.
DE WOLF, A. en APS, F., “Rechtsbescherming bij materiële bewaring van een kind door een derde”, EJ 2004, afl. 4, 54-64.
DE WOLF, A. en GOEGEBUER, M., “Art. 375bis BW” in Comm.Pers., I, Burgerlijk Wetboek, 2011, 32 p.
DECLERCK, C. en PINTENS, W., Schets van het familiaal vermogensrecht, Brugge, die Keure, 2019, 530 p.
DEGEEST, G., “Topic 209. Inkorting/principes” in VERBEKE, A.L. en VERDICKT, B. (eds.), Handboek Estate Planning II: Erfrecht en Giften, Mortsel, Intersentia, 2021, 1125-1137.
DEKKERS, R., CASMAN, H., VERBEKE, A.L. en ALOFS, E., Erfrecht & giften, Antwerpen, Intersentia, 2018, 364 p.
DELBROEK, M. en VERBEKE, A.L., “Topic 220. Globale erfovereenkomst” in VERBEKE, A.L. en VERDICKT, B. (eds.), Handboek Estate Planning II: Erfrecht en Giften, Mortsel, Intersentia, 2021, 1224-1230.
HEYVAERT, A en VANCRAENENBROECK, R., “Art. 329 BW” in Comm.Pers., I, Burgerlijk Wetboek, 1998, 3 p.
HEYVAERT, A., "Het wezen van de instituten afstamming en huwelijk", RW 1979-1980, 373-770.
HEYVAERT, A., Het personen- en gezinsrecht ont(k)leed: theorieën over personen- en gezinsrecht rond een syllabus van de Belgische techniek, Gent, Mys & breesch, 2000, 475 p.
HUYGENS, A., "Juridische grenzen aan het recht op persoonlijk contact van de lesbische meemoeder" (noot onder Jeugdrb. Leuven 29 november 2005), RW 2006-07, 484-486.
HUYGENS, A., "Persoonlijk gezag over minderjarige kinderen: quo vadis?", RGDC 2006, 567-588.
LELEU, Y.-H., Droit des personnes et des familles, Brussel, Larcier, 2016, 904 p.
LELEU, Y.-H., Droit des personnes et des familles, Brussel, Larcier, 2020, 887 p.
MAHIEU, J., “"Laat me nu toch niet alleen" (Johan Verminnen). Ervaringen en bedenkingen van een familierechter.” , TORB 2017-18, 277-284.
MALLIEN, M. “Les relations personnelles de l’enfant avec ses grands-parents ou avec un tiers qui lui est lié affectivement. Analyse de quelques décisions judiciaires récentes”, Act.dr.fam. 2016, 149-160.
MASSAGER, N., "Droit aux relations personnelles des tiers" in CARRE, D., DEGRAVE, S., GALLUS, N., HIERNAUX, G., MASSAGER, N. en PFEIFF, S., Droit des personnes et des familles, Brussel, Larcier, 2011, 473-482.
NIJBOER, N., “Topic 148. Handgift: fiscale gevolgen” in VERBEKE, A.L. en VERDICKT, B. (eds.), Handboek Estate Planning II: Erfrecht en Giften, Mortsel, Intersentia, 2021, 782-788.
PLUYM, L., Draagmoederschap, Gent, Larcier, 2014, 156 p.
ROBERT, T., "Naar een afstammingsloos gezag(?)" (noot onder Arbitragehof 8 oktober 2003, nr. 134/2003), TJK 2004, 40-43.
ROBERT, T., “Gezags- en omgangsrechten m.b.t. het kind van een (ex-)partner van hetzelfde geslacht: stand van zaken en perspectieven” (noot onder Jeugdrb. Antwerpen 3 oktober 2002), RW 2002-03, 1190-1194.
SENAEVE, P. en DECLERCK, C., Compendium van het personen- en familierecht, Leuven, Acco, 2020, 672 p.
SIKORSKA, K., KRUGER, T. en SWENNEN, F., Meerouderschap en meeroudergezag, Antwerpen, Persoon & Vermogen Universiteit Antwerpen, 2015, 139 p.
SWENNEN, F. "De juridische gevolgen van de adoptie" in SENAEVE, P. en SWENNEN, F. (eds.), De hervorming van de interne en de internationale adoptie, Antwerpen, Intersentia, 2004, 121-164.
SWENNEN, F. en JANSSENS, K., “Het nieuwe voogdijrecht”, RW 2001-02, 1-21.
SWENNEN, F., “Rechten van niet-ouders met betrekking tot minderjarigen” in SENAEVE, P., SWENNEN, F. en VERSCHELDEN, G. (eds.), Ouders en kinderen, Antwerpen, Intersentia, 2013, 257-309.
SWENNEN, F., “Wat is ouderschap?”, TPR 2016, 11-95.
SWENNEN, F., Het personen- en familierecht, Antwerpen, Intersentia 2019, 581 p.
SWENNEN, F., Het personen- en familierecht, Mortsel, Intersentia, 2021, 626 p.
VAN GYSEL, A.-C., Précis de droit des personnes et de la famille, Limal, Anthemis, 2013, 609 p.
VANASSCHE, S., SODERMANS, A.K. en MATTHIJS, K., “Opvoeden door ex-partners: samen of apart? Bevindingen uit sociaalwetenschappelijk onderzoek rond co-ouderschap in Vlaanderen” in BOONE, I. en DECLERCK, C. (eds.), Co-ouderschap vandaag en morgen, Brugge, die Keure, 2017, 1-14.
VASSEUR, R., “De weigering van (een van) de ouders om toe te stemmen in de adoptie van hun kind : vetorecht in hoofde van de ouders versus het belang van het kind” (noot onder Rb. West-Vlaanderen (afd. Brugge) 22 april 2016), TJK 2017, 344-353.
VASSEUR, R., “Grootouderadoptie en andere alternatieven ter officialisering van verblijf bij en opvoeding door de grootouders" (noot onder Rb. West-Vlaanderen (afd. Brugge) 14 oktober 2014), TJK 2015, 293-308.
VERBEKE, A.L. en VERDICKT, B., “Topic 209. De reserve/principe” in VERBEKE, A.L. en VERDICKT, B. (eds.), Handboek Estate Planning II: Erfrecht en Giften, Mortsel, Intersentia, 2021, 1107-1124.
VERSCHELDEN, G., Handboek Belgisch Personen- en familierecht, Brugge, die Keure, 2016, 1028 p.
VERSCHELDEN, G., Handboek Belgisch Personen-, familie- en relatievermogensrecht, Brugge, die Keure, 2021, 1207 p.
VERSTRAETE, K., “Gezag over de persoon van de minderjarige”, TPR 2007, 674-742.
VONK, M., “Een huis voor alle kinderen”, NJB 2013, 2244-2249.
WIJNANT, T., “Van onderhandse ouderschapsovereenkomst naar uitvoerbare titel: rechtsgronden en toetsing voor homologatie” (noot onder Famrb. West-Vlaanderen (afd. Brugge) 13 juli 2017), T.Fam. 2018, 81-90.
WUYTS, T., "Ouderlijk gezag moet op maat van het gezin georganiseerd kunnen worden", TJK 2014, 6-21.
WUYTS, T., “De rechtspositie van meemoeders en hun kinderen” in SENAEVE, P., SWENNEN, F. en VERSCHELDEN, G. (eds.), Ouders en kinderen, Antwerpen, Intersentia, 2013, 71-180.
WUYTS, T., Ouderlijk gezag, Antwerpen, Intersentia, 2013, 990 p.
Engeland en Wales
CORNOCK, M., “Parental rights and responsibilities in law”, Nursing children and young people 2011, afl. 9, 23-24.
HERRING, J., Family law, Harlow, Pearson, 2019, 845 p.
Media en diversen
AUDENART, V., Gezinsenquête 2016: Overzicht van de voornaamste resultaten uit de gezinsenquête, www.gezinsenquête.be, 10 p.
BEEL, V., “Familierecht moet op de schop”, 2016, www.standaard.be/cnt/dmf20160204_02110527.
FEDERALE REGERING, Regeerakkoord 9 oktober 2014, https://emnbelgium.be/sites/default/files/attachments/4793_regeerakkoord_federale_regering_2015_2019.pdf, 233 p.
FEDERALE REGERING, Regeerakkoord 30 september 2020, www.belgium.be/sites/default/files/Regeerakkoord_2020.pdf, 97 p.
KIND & GEZIN, Activiteitenverslag Adoptie 2018, www.kindengezin.be/img/ActiviteitenverslagVCA2018.pdf, 71 p.
KIND & GEZIN, Activiteitenverslag Adoptie 2019, www.kindengezin.be/img/activiteitenverslag-vca-2019.pdf, 70 p.
PLETS, G., “Niet verliefd, wel samen mama en papa”, DS Weekblad 15 november 2014, 15-20.
VAN GARDEREN, F., "Twee papa's, een mama en een zoon: Remko, Pim en Els zijn een meeroudergezin in België", 2018, www.demorgen.be/nieuws/twee-papa-s-een-mama-en-een-zoon-remko-pim-en-els-zijn-een-meeroudergezin-in-belgie~b41a0f62/.
www.mechelen.be/prod-reistoelating-voor-minderjarigen.
www.steenokkerzeel.be/product/275/reistoelating-voor-minderjarigen.
