Voedseloverschotten als opportuniteit voor een win-win-win situatie
Inleiding
Wie gelooft mij als ik zeg: “Er is in Vlaanderen géén voedseltekort, het is gewoon slecht verdeeld”? Het spreekt voor zichzelf dat een systeem, dat met overschotten en tekorten kampt, niet optimaal is. Niet voor de ‘profit’, niet voor de ‘people’ en niet voor de ‘planet’. Eetbare voedseloverschotten van onder meer retailers kunnen ingezet worden om voedseltekorten op te vangen bij mensen in armoede. Dit gebeurt al via zogenaamde sociale distributieplatformen, maar nog niet voldoende efficiënt, nog niet op grote schaal en nog niet overal.
In deze masterproef heb ik onderzocht (i) waarom de maatschappelijke doelstellingen van (sociale distributieplatformen als logistiek systeem voor) voedselherverdeling in Vlaanderen nog niet voldoende bereikt worden en (ii) hoe de sociale doelstellingen van voedselherverdeling beter bereikt kunnen worden in Vlaanderen. Dit werd onderzocht aan de hand van een casestudy van het Vlaams voedselherverdelingslandschap door middel van diepte-interviews, een observatie en de analyse van grijze literatuur. Ook het terugkoppelingsmoment naar de respondenten zorgde voor een antwoord op deze vragen.
Ik beveel aan om voedselherverdeling te stimuleren door meer data te gebruiken over de stroom van voedseloverschotten en door een Vlaams logistiek netwerk van sociale distributieplatformen uit te bouwen. Op die manier kan een sociaal-maatschappelijke-circulaire win-win-win situatie gecreëerd worden. Minder voedselverlies, gezonde en toegankelijke voeding voor mensen in armoede, én sociale tewerkstellingsmogelijkheden. Zoals reeds gezegd: win-win-win.
Knelpunten in het Vlaams voedselherverdelingslandschap
De redenen waarom de koppeling tussen het aanbod van, en de vraag naar voedseloverschotten vandaag nog niet vanzelfsprekend is, hebben te maken met vijf systeemproblemen die zich voordoen in het complexe Vlaams voedselherverdelingslandschap, dat voorgesteld wordt in de figuur hieronder.
Ten eerste is er een grote diversiteit tussen de lokale spelers, zijnde de schenkers, herverdelers en afnemers. Ze verschillen intern in manier van werken alsook hanteren ze veel verschillende samenwerkingsmodellen.
Ten tweede is er een tekort aan fysieke infrastructuur bij de direct betrokken actoren voor operationele samenwerkingen, door een gebrek aan financiële middelen.
Ten derde is er een verschil in organisatieculturen van retailers en herverdelers of afnemers en ten vierde is er in Vlaanderen een zwak herverdelingsbeleid.
Deze vier problemen belemmeren de herverdeling op grote schaal en in combinatie met een zeer groot aanbod van voedseloverschotten, het vijfde systeemprobleem, zorgt het ervoor dat het huidige herverdelingssysteem zijn limieten nadert.
Nood aan innovatie van het Vlaamse voedselherverdelingslandschap
Er is met andere woorden nood aan een innovatie van het voedselherverdelingslandschap. Waar men naar toe wil is duidelijk, de weg ernaar toe nog niet. Hoe zou je zelf zijn als je bij drie kabinetten moest aankloppen om iets gerealiseerd te krijgen?
Hoewel de Vlaamse Regering en de lokale besturen een zeer grote rol op te nemen hebben, gaat deze kwestie verder dan het beleid. Het is nodig dat alle actoren in het systeem hun rol en verantwoordelijkheid kennen en opnemen. Het is nodig dat alle actoren geresponsabiliseerd zijn. Verder is er nood aan lokale afstemming tussen deze rollen en een bovenlokale coördinatie. Tot slot is er uiteraard nood aan financiering. Maar denk verder dan subsidies, denk bijvoorbeeld aan een intern businessmodel, waar voor een service betaald wordt. Aan deze drie voorwaarden dient simultaan voldaan te worden om het voedselherverdelingslandschap te innoveren.
Aanbevelingen
Nu concreet, de uitbouw van een logistiek netwerk van sociale distributieplatformen doe je niet zomaar. Het is volgens mij belangrijk dat men op basis van cijfers kan aantonen hoe dat netwerk er moet uitzien. Hoe groot is de vraag of het aanbod in een bepaalde regio? Wat zal het kosten? Welke doelstellingen willen we halen?
Ik raad aan om eerst een IT-netwerk uit te bouwen om inzicht te krijgen in de prestaties, en die te gebruiken om een concreet plan uit te werken voor een logistiek netwerk van sociale distributieplatformen. Hierbij moet aandacht besteed worden aan de locatie van de platformen, de dekkingsregio, de samenwerking met de voedselbanken, de professionalisering van de platformen enzovoort. Nadien kan in een regionaal pilootproject getest worden of de doelstellingen gehaald worden.
Hier zou verder onderzoek ondersteuning kunnen bieden, maar het is vooral een kwestie van doen. Ik hoop dat mijn aanbevelingen een eerste aanzet kunnen zijn tot het creëren van een sterk en innovatief Vlaams herverdelingsbeleid.
Bibliografie
Achterkamp, M. C., & Vos, J. F. J. (2006). A framework for making sense of sustainable innovation through stakeholder involvement. International Journal of Environmental Technology and Management, 6(6), 525–538. https://doi.org/10.1504/IJETM.2006.011895
Aiello, G., Enea, M., & Muriana, C. (2014). Economic benefits from food recovery at the retail stage: An application to Italian food chains. Waste Management, 34(7), 1306–1316. https://doi.org/10.1016/j.wasman.2014.02.018
Aiello, G., Enea, M., & Muriana, C. (2015). Alternatives to the traditional waste management: Food recovery for human non-profit organizations. International Journal of Operations and Quantitative Management, 21(3), 215–239.
Albizzati, P. F., Tonini, D., Chammard, C. B., & Astrup, T. F. (2019). Valorisation of surplus food in the French retail sector: Environmental and economic impacts. Waste Management, 90, 141–151. https://doi.org/10.1016/j.wasman.2019.04.034
Alexander, C., & Smaje, C. (2008). Surplus retail food redistribution: An analysis of a third sector model. Resources, Conservation and Recycling, 52(11), 1290–1298. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2008.07.009
Audet, R., & Brisebois, É. (2019). The social production of food waste at the retail-consumption interface. Sustainability (Switzerland), 11(14), 1–18. https://doi.org/10.3390/su11143834
Belgische Federatie van Voedselbanken. (2020). Over Ons. Opgehaald van Foodbanks: https://www.foodbanks.be/nl/over-ons
Bergström, P., Malefors, C., Strid, I., Hanssen, O. J., & Eriksson, M. (2020). Sustainability assessment of food redistribution initiatives in Sweden. Resources, 9(3). https://doi.org/10.3390/resources9030027
Betts, M., Burnett, M. (2007). Study on the Economic Benefits of Waste Minimization in the Food Sector. Final Report, Evolve EB Ltd.
Canali, M., Amani, P., Aramyan, L., Gheoldus, M., Moates, G., Östergren, K., Silvennoinen, K., Waldron, K., & Vittuari, M. (2017). Food waste drivers in Europe, from identification to possible interventions. Sustainability (Switzerland), 9(1). https://doi.org/10.3390/su9010037
Carlsson, B., Jacobsson, S., Holmen, M., & Rickne, A. (2002). Innovation systems: Analytical and methodological issues. Research Policy, 31(2), 233–245. https://doi.org/10.1016/S0048- 7333(01)00138-X
Deloitte (BIO). (2014). Comparative Study on EU Member States ’ legislation and practices on food donation Final report June 2014. June, 78.
D’Odorico, P., Carr, J. A., Davis, K. F., Dell’Angelo, J., & Seekell, D. A. (2019). Food Inequality, Injustice, and Rights. BioScience, 69(3), 180–190. https://doi.org/10.1093/biosci/biz002
Edquist, C. (1997). Systems of innovation: Technologies, institutions and organizations. In Long Range Planning (Vol. 31, Issue 2). https://doi.org/10.1016/s0024-6301(98)90244-8
Eriksson, M. (2015). Supermarket food waste: Prevention and management with the focus on reduced waste for reduced carbon footprint (Issue November). https://doi.org/10.13140/RG.2.1.2502.3447
Eriksson, M., Giovannini, S., & Ghosh, R. K. (2020). Is there a need for greater integration and shift in policy to tackle food waste? Insights from a review of European Union legislations. SN Applied Sciences, 2(8), 1–13. https://doi.org/10.1007/s42452-020-3147-8
Eriksson, M., Strid, I., & Hansson, P. A. (2015). Carbon footprint of food waste management options in the waste hierarchy - A Swedish case study. Journal of Cleaner Production, 93, 115–125. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2015.01.026
Europese Commissie. (2016). About Fusions. Opgehaald van FUSIONS: https://www.eu- fusions.org/index.php/about-fusions
Europese Commissie. (2008). Directive 2008/98/EC on waste (Waste Framework Directive). Opgehaald van Environment: https://ec.europa.eu/environment/waste/framework/
Facchini, E., Iacovidou, E., Gronow, J., & Voulvoulis, N. (2018). Food flows in the United Kingdom: The potential of surplus food redistribution to reduce waste. Journal of the Air and Waste Management Association, 68(9), 887–899. https://doi.org/10.1080/10962247.2017.1405854
FAO. (2011). Global food losses and food waste - Extent, causes and prevention. In Food Loss and Food Waste: Causes and Solutions. https://doi.org/10.4337/9781788975391
FAO. (2019). The State of Food and Agriculture 2019. Moving forward on food loss and waste reduction. In Routledge Handbook of Religion and Ecology. https://doi.org/10.4324/9781315764788
FAOSTAT. (2011). FAOSTAT. Opgehaald van FAO: http://faostat3.fao.org/download/FB/FBS/E
Foodsavers. (sd). Sociale distributieplatformen. Opgehaald van Foodsavers: https://foodsavers.be/distributieplatformen/
FSIN, & Global Network Against Food Crises. (2021). Global Report on Food Crises 2021. Food SecurityInformation Network, 1–240.
Garrone, P., Melacini, M., Peergo, A., & Pollo, M. (2012). Food Waste Reduction: Empirical Findings from the Italian Food Supply Chain. SSRN Electronic Journal, June 2019. https://doi.org/10.2139/ssrn.2109587
Garrone, P., Melacini, M., Perego, A., & Sert, S. (2016). Reducing food waste in food manufacturing companies. Journal of Cleaner Production, 137, 1076–1085. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2016.07.145
Geels, F. W. (2004). From sectoral systems of innovation to socio-technical systems: Insights about dynamics and change from sociology and institutional theory. Research Policy, 33(6–7), 897–920. https://doi.org/10.1016/j.respol.2004.01.015
Gentilini, U. (2013). Banking on Food: The State of Food Banks in High-income Countries. IDS Working Papers, 2013(415), 1–18. https://doi.org/10.1111/j.2040-0209.2013.00415.x
Hall, K. D., Guo, J., Dore, M., & Chow, C. C. (2009). The progressive increase of food waste in America and its environmental impact. PLoS ONE, 4(11), 9–14. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0007940
Kim, J., Rundle-Thiele, S., & Knox, K. (2019). Systematic literature review of best practice in food waste reduction programs. Journal of Social Marketing, 9(4), 447–466. https://doi.org/10.1108/JSOCM-05-2019-0074
Klein Woolthuis, R., Lankhuizen, M., & Gilsing, V. (2005). A system failure framework for innovation policy design. Technovation, 25(6), 609–619. https://doi.org/10.1016/j.technovation.2003.11.002
Kummu, M., de Moel, H., Porkka, M., Siebert, S., Varis, O., & Ward, P. J. (2012). Lost food, wasted resources: Global food supply chain losses and their impacts on freshwater, cropland, and fertiliser use. Science of the Total Environment, 438, 477–489. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2012.08.092
Lerend netwerk van lokale besturen tegen voedselverlies. (2018). Praktijkboek voedselverlies.
Lerend netwerk van lokale besturen tegen voedselverlies. (2019). Van distributieplatformen tot voedselhubs.
Lundqvist, J., de Fraiture, C., & Molden, D. (2008). Saving Water: From Field to Fork Curbing Losses and Wastage in the Food Chain. SIWI Policy Brief. Stockholm International Water Institute, September 2015, 1–35.
Mena, C., Adenso-Diaz, B., & Yurt, O. (2011). The causes of food waste in the supplier-retailer interface: Evidences from the UK and Spain. Resources, Conservation and Recycling, 55(6), 648–658. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2010.09.006
Mourad, M. (2016). Recycling, recovering and preventing “food waste”: Competing solutions for food systems sustainability in the United States and France. Journal of Cleaner Production, 126, 461– 477. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2016.03.084
Nill, J., & Kemp, R. (2009). Evolutionary approaches for sustainable innovation policies: From niche to paradigm? Research Policy, 38(4), 668–680. https://doi.org/10.1016/j.respol.2009.01.011 North, D. C. (1991). Institutions. Journal of Economic Perspectives, 5(1), 97–112.
OECD. (2015). System Innovation: Synthesis Report.
Östergren, K., Jenny Gustavsson, Bos-Brouwers, H., Timmermans, T., Hansen, J., Møller, H., Anderson, G., O’Connor, C., Soethoudt, H., Quested, T., Easteal, S., Politano, A., Bellettato, C., Canali, M., Falasconi, L., Gaiani, S., Vittuari, M., Schneider, F., Moates, G., ... Redlingshöfer, B. (2014). FUSIONS definitional framework for food waste. Full report (Issue July). http://www.eu-fusions.org/phocadownload/Publications/FUSIONS Definitional Framework for Food Waste 2014.pdf
OVAM. (2021). Actieplan voedselverlies en biomassa(rest)stromen circulair 2021-2025.
Papargyropoulou, E., Lozano, R., K. Steinberger, J., Wright, N., & Ujang, Z. bin. (2014). The food waste hierarchy as a framework for the management of food surplus and food waste. Journal of Cleaner Production, 76, 106–115. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2014.04.020
Pollard, C. M., & Booth, S. (2019). Food insecurity and hunger in rich countries—it is time for action against inequality. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(10). https://doi.org/10.3390/ijerph16101804
Priefer, C., Jörissen, J., & Bräutigam, K. R. (2016). Food waste prevention in Europe - A cause-driven approach to identify the most relevant leverage points for action. Resources, Conservation and Recycling, 109, 155–165. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2016.03.004
Reypens, C., Lievens, A., & Blazevic, V. (2020). Hybrid Orchestration in Multi-stakeholder Innovation Networks: Practices of mobilizing multiple, diverse stakeholders across organizational boundaries. Organization Studies, 42(1), 61–83. https://doi.org/10.1177/0170840619868268
Rut, M., Davies, A. R., & Ng, H. (2020). Participating in food waste transitions: exploring surplus food redistribution in Singapore through the ecologies of participation framework. Journal of Environmental Policy and Planning, 0(0), 1–14. https://doi.org/10.1080/1523908X.2020.1792859
Rutten, M. M. (2013). What economic theory tells us about the impacts of reducing food losses and/or waste: Implications for research, policy and practice. Agriculture and Food Security, 2(1), 1–13. https://doi.org/10.1186/2048-7010-2-13
Scherhaufer, S., Moates, G., Hartikainen, H., Waldron, K., & Obersteiner, G. (2018). Environmental impacts of food waste in Europe. Waste Management, 77, 98–113. https://doi.org/10.1016/j.wasman.2018.04.038
Schneider, F. (2012). The evolution of food donation with respect to waste prevention. Waste Management, 33(3), 755–763. https://doi.org/10.1016/j.wasman.2012.10.025
Smits, R., & Kuhlmann, S. (2004). The rise of systemic instruments in innovation policy. International Journal of Foresight and Innovation Policy, 1(1–2), 4–32. https://doi.org/10.1504/ijfip.2004.004621
Stenmarck, Å., Jensen, C., Quested, T., Moates, G., Cseh, B., Juul, S., Parry, A., Politano, A., Redlingshofer, B., Scherhaufer, S., Silvennoinen, K., Soethoudt, H., Zübert, C., & Östergren, K. (2016). FUSIONS - Estimates of European food waste levels. In Fusions. https://www.eu- fusions.org/phocadownload/Publications/Estimates
Stepman, E., Uyttendaele, M., de Boeck, E., & Jacxsens, L. (2018). Needs of beneficiaries related to the format and content of food parcels in Ghent, Belgium. British Food Journal, 120(3), 578–587. https://doi.org/10.1108/BFJ-03-2017-0161
United Nations. (1948). Universal Declaration of Human Rights. Asia-Pacific Journal on Human Rights and the Law, 8(1), 101–106. https://doi.org/10.1163/157181507782200222
Vandevoort, L. (2013). Sociaal aan de slag met voedsel- overschotten. 1–67.
Verenigde Naties. (2015). Sustainable Development Goals. Opgehaald van https://sdgs.un.org/goals Verleye, K. (2019). Designing, writing-up and reviewing case study research: an equifinality perspective. Journal of Service Management, 30(5), 549–576. https://doi.org/10.1108/JOSM-08- 2019-0257
Vittuari, M., Azzurro, P., Gainani, S., Gheoldus, M., Burgos, S., Aramyan, L., Valeeva, N., Rogers, D., Östergren, K., Timmermans, T., & Bos-Brouwers, H. (2016). Guidelines for a European common policy framework on food waste prevention. In Fusions. https://www.eu- fusions.org/phocadownload/Publications/D3.5 recommendations and guidelines food waste policy FINAL.pdf
Vittuari, M., de Menna, F., Gaiani, S., Falasconi, L., Politano, A., Dietershagen, J., & Segrè, A. (2017). The second life of food: An assessment of the social impact of food redistribution activities in Emilia Romagna, Italy. Sustainability (Switzerland), 9(10), 1–14. https://doi.org/10.3390/su9101817
Vlaams Ketenplatform Voedselverlies. (2019). Monitor voedselreststromen en voedselverliezen. 48. http://www.voedselverlies.be/sites/default/files/atoms/files/Monitoring Vlaanderen 2015_Voedselreststromen en voedselverliezen.pdf
Vlaams netwerk van lokale besturen tegen voedselverlies. (2016). Dossier distributieplatformen voedseloverschotten.
Vlaamse overheid. (sd). Wat is voedselverlies? Opgehaald van Voedselverlies: https://www.voedselverlies.be/wat-is-voedselverlies
Vlaamse regering, Boerenbond, Fevia Vlaanderen, Comeos Vlaanderen, Unie Belgische Catering, Horeca Vlaanderen, & OIVO. (2015). Ketenroadmap Voedselverlies 2015 – 2020.
Wieczorek, A. J., & Hekkert, M. P. (2011). Systemic instruments for systemic innovation problems: a framework for policy makers and innovation scholars. 1–26.
Yin, R.K. (2003), Case Study Research: Design and Methods, 3rd ed., Sage Publications, Thousand Oaks, CA.
