“Voor ons is het éénrichtingsverkeer”: hoe volgden dove leerlingen en studenten afstandsonderwijs tijdens de coronapandemie?
Online lessen, zelfstudie, Zoomen, groepswerken via Teams… Tijdens de coronapandemie is het Vlaamse onderwijs er danig anders gaan uitzien. Noodgedwongen schakelden scholen, hogescholen en universiteiten over op afstandsonderwijs. Die afstand heeft een impact op de communicatie: er wordt tijdens afstandsonderwijs vaker gewerkt met lesopnames en zelfstudie, waardoor interactie tussen leerlingen onderling en tussen leerling en lesgever beperkter wordt. Wat ervaar je dan als je doof of slechthorend bent en gesproken Nederlands voor jou dan ook niet volledig toegankelijk is?
Iedereen op mute
Stel, je zit in een Zoomgesprek, maar ieders microfoon staat uit. Het lijkt onmogelijk om zo te communiceren, maar dat was toch de realiteit voor dove leerlingen en studenten wanneer ze geen tolk konden inschakelen tijdens hun lessen. Dove en slechthorende leerlingen hebben behoefte aan visuele communicatie. Velen van hen hebben Vlaamse Gebarentaal (VGT) als voorkeurstaal en hebben baat bij geschreven en visueel lesmateriaal. Online onderwijs zorgde bij hen voor extra communicatieve uitdagingen.
Fien Andries (KU Leuven) onderzocht de ervaringen van Vlaamse dove leerlingen en studenten met betrekking tot communicatie tijdens het afstandsonderwijs in de coronapandemie. Twaalf dove leerlingen en studenten deelden hun ervaringen in interviews.
Met of zonder tolk
Dove en slechthorende leerlingen hebben het recht om een tolk Vlaamse Gebarentaal of een schrijftolk (een tolk die de gesproken taal omzet in tekst) in te zetten tijdens hun lessen en krijgen daarvoor een vast aantal tolkuren, vergoed door de Vlaamse overheid. Toch botsen ze daarbij op beperkingen. Ten eerste vrezen ze dat ze te weinig tolkuren hebben. Ze merkten dat ze meer tolkuren nodig hadden tijdens het afstandsonderwijs omdat er meer lesmateriaal voorzien werd en omdat er voor het tolken van asynchroon materiaal, zoals ingesproken PowerPointpresentaties en lesopnames, meer uren aangerekend worden. Sommige informanten zouden graag een combinatie van schrijftolken en tolken VGT inzetten, maar doen dat niet uit angst dat hun tolkuren nog voor het eind van het schooljaar op zullen zijn. Het recht op een tolk zorgt er dus niet voor dat je steeds een tolk in de les hebt.
Eénrichtingsverkeer
Wanneer er een tolk VGT of een schrijftolk in de les aanwezig is, duurt het altijd even eer wat er gezegd wordt ook in VGT of in tekstvorm beschikbaar is. Samen met de vertraging die er op de internetverbinding zit, zorgt dat ervoor dat dove leerlingen en studenten altijd net wat later weten wat er gezegd wordt. Daardoor hebben ze minder kansen om vragen te stellen of mee te discussiëren. Zoals één informant uit het onderzoek het verwoordde, geldt voor dove leerlingen en studenten vaak éénrichtingsverkeer. Eigen inbreng in de lessen is nauwelijks mogelijk. Toch bieden online lessen op dat vlak een aantal mogelijkheden. Deelnemers kunnen tijdens live lessen de chatfunctie gebruiken, ze kunnen virtueel hun hand opsteken of er zou gewerkt kunnen worden met antwoordkaarten (bijvoorbeeld in verschillende kleuren) die deelnemers tijdens een live les kunnen opsteken om hun mening te geven. Van die mogelijkheden wordt weinig gebruik gemaakt: de chatfunctie wordt wel eens benut, maar verder is er weinig mogelijkheid om te interageren omdat wat er in de les gezegd wordt steeds met enige vertraging via de tolk tot bij de dove leerlingen komt. Zeker wanneer er schrijftolken worden ingezet, valt de mogelijkheid tot interactie grotendeels weg.
Wachten op toegankelijkheid
En wat als er geen tolk in de les aanwezig is of de leerkrachten vooraf opgenomen lessen doorsturen? Dan is het wachten. Dove en slechthorende leerlingen lopen een achterstand op omdat ze op de vertolking of vertaling van de schrijftolk of tolk VGT moeten wachten, terwijl hun klasgenoten of medestudenten al meteen aan de slag kunnen met het lesmateriaal.
Ter grootte van een postzegel
Bij afstandsonderwijs zijn we grotendeels afhankelijk van technologie. Wanneer de internetverbinding vastloopt en een tolk daardoor haperend in beeld komt, wordt het voor een dove leerling haast onmogelijk om les te volgen. Laat staan dat je moet liplezen van een haperende prof op een wazig beeld. Daarnaast is videoconferentiesoftware zoals Zoom of Teams niet afgestemd op communicatie in gebarentaal: wie spreekt (dus wie geluid maakt) komt automatisch in beeld, niet wie gebaart. Je kan één venster uitvergroten, maar geen twee, wat betekent dat je als dove student moet kiezen of je de tolk of de lesgever kan zien. Als er dan nog een PowerPoint op hetzelfde scherm moet passen, kijk je naar een gebarentaaltolk ter grootte van een postzegel.
Bovendien botsen dove jongeren vaak op onbegrip vanuit hun onderwijsinstelling. Er worden niet voldoende aanpassingen voor hen voorzien of ze moeten keer op keer vragen om rekening met hen te houden.
Is inclusie nog steeds een illusie?
Al deze factoren hebben een invloed op de toegankelijkheid van de afstandslessen en de mate waarin dove leerlingen en studenten zich betrokken voelen. Bovendien kunnen we ons daarbij de vraag stellen waar inclusief onderwijs voor staat. Is inclusie bereikt wanneer dove leerlingen en studenten in theorie toegang krijgen tot de lessen in het regulier onderwijs, al dan niet met bepaalde hulpmiddelen, of is er meer nodig om hen een gelijkwaardige toegang tot de communicatie te kunnen bieden? Uit dit onderzoek blijkt namelijk dat de informanten op een heel aantal barrières stoten wanneer ze online les volgen, waar horende leeftijdsgenoten niet mee te maken krijgen. We zouden op basis van dit onderzoek kunnen stellen dat de omschakeling naar afstandsonderwijs de toegankelijkheidskloof die dove jongeren moeten overbruggen heeft vergroot en dat bestaande knelpunten des te meer aan het licht zijn gekomen.
Toch kan een aantal maatregelen die schijninclusie grotendeels opheffen. Meer tolkuren, de ontwikkeling en implementatie van geschikte videoconferentiesoftware, het gebruik van concreet visueel materiaal en sensibilisering bij lesgevers kunnen de weg naar een barrièrevrije leeromgeving vergemakkelijken. Tijd om gehoor te geven aan de noden van dove leerlingen en studenten.
Bibliografie
Agentschap voor Onderwijsdiensten [AGODI]. (2018). Jaarverslag speciale onderwijsleermiddelen (SOL) 2017-2018. https://www.agodi.be/sites/default/files/atoms/files/sol2018.pdf
Agentschap voor Onderwijsdiensten [AGODI]. (2020). Maatregelen bij de inzet van tolkondersteuning tijdens corona. https://www.agodi.be/sites/default/files/atoms/files/maatregelen%20tolk…
Alsadoon, E., & Turkestani, M. (2020). Virtual Classrooms for Hearing-impaired Students during the Coronavirus COVID-19 Pandemic. Revista Romaneasca Pentru Educatie Multidimensionala, 12(1Sup2), 01-08. doi:10.18662/rrem/12.1sup2/240
Baarda,. B. (2017). Hoe gebruik je interviews en vragenlijsten in je onderzoek? In Baarda, B. (red.), Basisboek methoden en technieken (pp.227-270). Groningen/Houten: Noordhoff.
Baker, A., Van den Bogaerde, B., Pfau, R., & Schermer, T. (2008). Gebarentaalwetenschap: Een inleiding. Deventer: Van Tricht.
Baroni, F., & Lazzari, M. (2020). Remote teaching for deaf pupils during the Covid-19 emergency. Proceedings of the IADIS Conference on e-Learning 2020, 170-174. Lissabon, Portugal: IADIS.
Bednet. (2021). Hoe werkt Bednet? https://bednet.be/wat-is-bednet/wat-doet-bednet/hoe-werkt-bednet
Belgische Federale Overheidsdiensten. (2020a). Coronavirus: fase 2 gehandhaafd, overgang naar de federale fase en bijkomende maatregelen. Belgium.be https://www.belgium.be/nl/nieuws/2020/coronavirus_fase_2_gehandhaafd_ov…
Belgische Federale Overheidsdiensten. (2020b). Maatregelen van de Nationale Veiligheidsraad van 24 april 2020. Belgium.be. https://www.belgium.be/nl/nieuws/2020/maatregelen_van_de_nationale_veil…
Belgische Federale Overheidsdiensten. (2020c). Beheersen van de gezondheidssituatie, iedereen terug naar school en perspectieven | Coronavirus COVID-19. Belgium.be https://www.info-coronavirus.be/nl/news/nvr-20-08/
Belgische Federale Overheidsdiensten. (2020d). COVID-19: Overlegcomité gaat over tot verstrengde lockdown. Belgium.be. https://www.belgium.be/nl/nieuws/2020/covid_19_overlegcomite_gaat_over_…
86
De Meulder, M., & Haualand, H. (2019). Sign language interpreting services: A quick fix for inclusion? Translation and Interpreting Studies, 16(1), 19-40. https://doi.org/10.1075/tis.18008.dem
De Meulder, M., Smessaert, I., & Vermeerbergen, M. (2008). Onderwijs aan dove en slechthorende kinderen, jongeren en volwassenen. Onderwijs van Vlaamse Gebarentaal en Dovencultuur. In M. Vermeerbergen, & M. Van Herreweghe (Reds.), Wat (geweest/gewenst) is. Organisaties van en voor doven in Vlaanderen bevraagd over 10 thema’s. (pp. 73 - 140). Gent: Academia Press.
De Weerdt, D. (2003). Buitengewoon onderwijs of gewoon/geïntegreerd onderwijs, waar horen de d/Doven?. Niet – gepubliceerde bachelorproef, KATHO, Torhout.
De Witte, D. & Callewier, J. (2008). Tolken. In M. Vermeerbergen, & M. Van Herreweghe (Reds.), Wat (geweest/gewenst) is. Organisaties van en voor doven in Vlaanderen bevraagd over 10 thema’s. (pp. 219-247). Gent: Academia Press.
Doof Vlaanderen vzw. (z.d.). Correcte terminologie. https://www.doof.vlaanderen/doof-vgt/correcte-terminologie-0
Doof Vlaanderen vzw. (2020). Onderwijs voor dove en slechthorende leerlingen in tijden van corona. https://www.doof.vlaanderen/sites/default/files/imce/2020.06.05_corona_…
Drakopoulou, E. (2020). Inclusive education and the impact of COVID-19 on learners with disabilities. EDF-FEPH. http://www.edf-feph.org/content/uploads/2021/01/Inclusive-Education-and…
Eilers-crandall, K., & Aidala, C. (2000). Distance Learning Opportunities for Deaf Learners. In B. Jursik (ed.), PEPNet 2000 Innovation in Education. Conference Proceedings (pp. 139-144). Special Education Programs.
Fevlado vzw (2015). Kinderen uit gezinnen met één of meerdere dove gezinsleden: Een exploratief onderzoek naar gelijke onderwijskansen. Onderzoeksrapport en beleidsaanbevelingen. http://www.fevlado.be/upload/content/Onderzoeksrapport%20en%20beleidsaa…
Glaser, M., & van Pletzen, E. (2012). Inclusive education for Deaf students: Literacy practices and South African Sign Language. Southern African Linguistics and Applied Language Studies, 30(1), 25–37. https://doi.org/10.2989/16073614.2012.693707
Gonzalez, T., de la Rubia, M. A., Hincz, K. P., Comas-Lopez, M., Subirats, L., Fort, S., & Sacha, G. M. (2020). Influence of COVID-19 confinement on students’ performance in higher education. PLOS ONE, 15(10), e0239490. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0239490
87
Hale, S. & Napier, J. (2013). Research methods in interpreting: A practical resource. London/New York: Bloomsbury Academic.
Hall, T., Connolly, C., Ó Grádaigh, S., Burden, K., Kearney, M., Schuck, S., Bottema, J., Cazemier, G., Hustinx, W., Evens, M., Koenraad, T., Makridou, E. and Kosmas, P. (2020). Education in precarious times: a comparative study across six countries to identify design priorities for mobile learning in a pandemic. Information and Learning Sciences, 121(5/6), 433-442.
Hebebci, M. T., Bertiz, Y., & Alan, S. (2020). Investigation of views of students and teachers on distance education practices during the Coronavirus (COVID-19) Pandemic. International Journal of Technology in Education and Science (IJTES), 4(4), 267-282.
Heyerick, I., & Vermeerbergen, M. (2012). Sign Language Interpreting in Educational Settings in Flanders, Belgium. In L. Leeson, & M. Vermeerbergen (Red.), Working with the Deaf Community: Deaf education, mental health and interpreting (pp.119-134). Dublin: Interesource Group Publishing.
Krishnan, I. A., Mello, G. D., Kok, S. A., Sabapathy, S. K., Munian, S., Ching, H. S., Kanan, V. N. (2020). Challenges Faced by Hearing Impairment Students During COVID-19. Malaysian Journal of Social Sciences and Humanities (MJSSH), 5(8), 106-116. doi:10.47405/mjssh.v5i8.472
Kurz, K., & Langer, E. (2004). Student perspectives on educational interpreting: twenty deaf and hard of hearing students offer insights and suggestions. In E. A. Winston (Red.), Educational Interpreting. How it can succeed. (pp. 9 – 47). Washington, D. C.: Gallaudet University Press.
Lang, H., & Steely, D. (2003). Web-based science instruction for deaf students: What research says to the teacher. Instructional Science, 31(4/5), 277-298.
Long, G. L., Marchetti, C., & Fasse, R. (2011). The importance of interaction for academic success in online courses with hearing, deaf, and hard-of-hearing students. The International Review of Research in Open and Distributed Learning, 12(6), 1-19. https://doi.org/10.19173/irrodl.v12i6.1015
Long, G., Vignare, K., Rappold, R. P., & Mallory, J. R. (2007). Access to Communication for Deaf, Hard-of-Hearing and ESL Students in Blended Learning Courses. The International Review of Research in Open and Distributed Learning, 8(3). https://doi.org/10.19173/irrodl.v8i3.423
Lynch, P., Kaye, T., & Terlektsi, E. (2020). Pakistan Distance-Learning Topic Brief: Primary-level Deaf Children. EdTech Hub Helpdesk Response No 16. https://doi.org/10.5281/zenodo.3891379
Lynn, M., Templeton, D., Ross, A., Gehret, A., Bida, M., Sanger, T. & Pagano, T. (2020). Successes and Challenges in Teaching Chemistry to Deaf and Hard-of-Hearing Students in the Time of COVID-19. Journal of Chemical Education, 97(9), 3322-3326. DOI:10.1021/acs.jchemed.0c00602
88
Mantzikos, C. N., & Lappa, C. S. (2020). Difficulties And Barriers In The Education Of Deaf And Hard Of Hearing Individuals In The Era Of Covid-19: The Case Of Greece - A Viewpoint Article. European Journal of Special Education Research, 6(3), 75-95. doi:10.46827/ejse.v6i3.3357
Martins, P., Rodrigues, H., Rocha, T., Francisco, M., & Morgado, L. (2015). Accessible Options for Deaf People in e-Learning Platforms: Technology Solutions for Sign Language Translation. Procedia Computer Science, 67, 263–272. https://doi.org/10.1016/j.procs.2015.09.270
McKeown, C., & McKeown, J. (2019). Accessibility in Online Courses: Understanding the Deaf Learner. TechTrends, 63(5), 506–513. https://doi.org/10.1007/s11528-019-00385-3
Mindess, A. (2014). Reading Between the Signs: Intercultural Communication for Sign Language Interpreters (3de editie). Nicholas Brealey Publications.
Pappas, M., Demertzi, E., Papagerasimou, Y., Koukianakis, L., Kouremenos, D., Loukidis, I., & Drigas, A. (2018). E-Learning for Deaf Adults from a User-Centered Perspective. Education Sciences, 8(4), 206. MDPI AG. http://dx.doi.org/10.3390/educsci8040206
Rahiem, M. D. H. (2020). Technological Barriers and Challenges in the Use of ICT during the COVID-19 Emergency Remote Learning. Universal Journal of Educational Research, 8(11B), 6124–6133. https://doi.org/10.13189/ujer.2020.082248
Slike, S. B., Berman, P. D., Kline, T., Rebilas, K., & Bosch, E. (2008). Providing online course opportunities for learners who are deaf, hard of hearing, or hearing. American annals of the deaf, 153(3), 304–308. https://doi.org/10.1353/aad.0.0045
Smessaert, I. (2009). Over leven in de horendenschool. Een exploratieve studie naar het welbevinden van dove leerlingen in het Vlaamse regulier secundair onderwijs. Niet – gepubliceerde masterproef, Hogeschool Utrecht, Utrecht.
Smith, C. (2020). Challenges and Opportunities for Teaching Students with Disabilities During the COVID-19 Pandemic. International Journal of Multidisciplinary Perspectives in Higher Education, 5(1), 167-173. https://doi.org/10.32674/jimphe.v5i1.2619
Tomasuolo, E., Gulli, T., Volterra, V., & Fontana, S. (2021). The Italian Deaf Community at the Time of Coronavirus. Frontiers in Sociology, 5, 1-15. doi:10.3389/fsoc.2020.612559
Uitgeverij VAN IN. (2020). Bingel. Uitgeverij VAN IN basisonderwijs. https://www.viavanin.be/bingel/
Van Herreweghe, M., & Vermeerbergen, M. (1998). Thuishoren in een wereld van gebaren. Gent: Academia Press.
89
Vermeerbergen, M., Van Herreweghe, M., Smessaert, I., & De Weerdt, D. (2012). ‘De eenzaamheid blijft’: mainstreamed Flemish deaf pupils and wellbeing at school. In L. Leeson & M. Vermeerbergen (Reds.), Working with the deaf community : education, mental health and interpreting (pp. 101–118). Dublin, Ireland: Interesource Group Publishing.
Viner, R. M., Russell, S. J., Croker, H., Packer, J., Ward, J., Stansfield, C., Mytton, O., Bonell, C., & Booy, R. (2020). School closure and management practices during coronavirus outbreaks including COVID-19: a rapid systematic review. The Lancet Child & Adolescent Health, 4(5), 397–404.https://doi.org/10.1016/s2352-4642(20)30095-x
Vlaams Communicatie Assistentie Bureau voor Doven vzw [CAB] (2017). Zoekprocedure van het CAB in de sector Onderwijs vanaf schooljaar 2017-2018.
http://www.cabvlaanderen.be/doc/Zoekprocedure%20CAB%20in%20de%20sector%…
Vlaams Communicatie Assistentie Bureau voor Doven vzw [CAB] (2018). Richtlijnen bij het gebruik van tolkuren Vlaamse Gebarentaal (VGT). http://www.cabvlaanderen.be/doc/Richtlijnen%20AGODI%20VGT%2018-19.pdf
Vlaams Communicatie Assistentie Bureau voor Doven [CAB]. (2019). Jaarrapport 2019. http://www.cabvlaanderen.be/doc/CAB%20-%20jaarrapport%202019.pdf
Vlaams Communicatie Assistentie Bureau voor Doven vzw [CAB]. (z.d.-a). Sector welzijn en werk in het Nederlands. CAB Vlaanderen vzw. http://www.cabvlaanderen.be/f_main.aspx?pag=welzijn
Vlaams Communicatie Assistentie Bureau voor Doven vzw [CAB]. (z.d.-b). Opdrachten van het CAB. CAB Vlaanderen vzw. http://www.cabvlaanderen.be/f_main.aspx?pag=opdrachten
Vlaamse overheid. (2020). Vlaamse coronamaatregelen rond onderwijs. https://www.vlaanderen.be/vlaamse-maatregelen-tijdens-de-coronacrisis/v…
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2017). Ondersteuning voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften - voor ouders. https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/ondersteuning-voor-leerlingen-met-sp…
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2020a). Grote lijnen van het M-decreet | Voor onderwijspersoneel. https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/grote-lijnen-van-het-m-decreet#:%7E:…
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2020b). Statistisch jaarboek van het Vlaams onderwijs. https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/statistisch-jaarboek-van-het-vlaams-…
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2020c). Omzendbrief: Tolkondersteuning voor leerlingen met een auditieve functiebeperking in het gewoon basis- en secundair onderwijs. https://data-onderwijs.vlaanderen.be/edulex/document.aspx?docid=14091#2
Williamson, B., Eynon, R., & Potter, J. (2020). Pandemic politics, pedagogies and practices: digital technologies and distance education during the coronavirus emergency. Learning, Media and Technology, 45(2), 107–114. https://doi.org/10.1080/17439884.2020.1761641
Wooten, P. M. (2014). A phenomenological study of online learning for deaf students in postsecondary education: a Deaf perspective (Doctoraatsproefschrift). Liberty University, Lynchburg, VS. https://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.678.9863&rep=…
World Federation of the Deaf (2021). Position Statement on Educational Rights for Deaf Learners During the COVID-19 Pandemic and Beyond. World Federation of the Deaf. http://wfdeaf.org/news/resources/position-statement-on-educational-righ…
World Federation of the Deaf Youth Section (2020). Statement and guidelines on best practice for access to higher education for Deaf students during the COVID-19 pandemic. World Federation of the Deaf. http://wfdeaf.org/news/resources/access-to-higher-education-for-deaf-st…
Yoon, J., & Kim, M. (2011). The Effects of Captions on Deaf Students’ Content Comprehension, Cognitive Load, and Motivation in Online Learning. American Annals of the Deaf, 156(3), 283-289.
