Op zoek naar de wolf: certificeren van de ecologische zoekhond
De wolf is terug in Vlaanderen. Ondanks de grote bevolkingsdichtheid in het bijna volledig bebouwde noordelijke deel van ons land, wist een wolvenpaar zich toch permanent te vestigen en zich zelfs in 2021 voor het tweede jaar op rij succesvol voort te planten in en rond de natuurgebieden en militaire domeinen van Oudsbergen en Hechtel-Eksel in Limburg. Maar het hebben van een territorium zo dicht bij de bewoonde wereld brengt risico’s met zich mee, zowel voor de wolf als voor de mensen in zijn omgeving. Veel mensen vinden wolven fascinerend en schitterend om naar te kijken in een wildpark of op tv, maar wanneer er effectief wilde wolven als het ware in hun achtertuin leven, zijn ze opeens minder grote fan. Recente meldingen in de media van aanvallen door wolven op schapen, pony’s en zelfs koeien zorgen ervoor dat buurtbewoners ongerust en zelfs angstig dreigen te worden.
Een belangrijk aspect om de publieke opinie te sturen, is het voorlichten van de bevolking en het monitoren van de wolven. Door mensen te vertellen waar de wolven leven en hoe ze zich gedragen, kan voorkomen worden dat de wolf als grote vijand en te bestrijden soort wordt aanzien. Mensen kunnen zichzelf en hun (huis)dieren dan immers beschermen tegen wolvenaanvallen. Om te weten te komen in welke gebieden de wolven precies leven, kunnen verschillende methoden gebruikt worden. In mijn thesis wordt gefocust op het gebruik van een ecologische zoekhond om op een niet-invasieve manier te zoeken naar wolvenmeststalen. Aan de hand van de locatie van die wolvenstalen kan het territorium van de wolven bepaald worden, zodat men mensen die binnen het territorium verblijven hierover kan inlichten. De gevonden wolvenstalen kunnen ook geanalyseerd worden om te bepalen hoeveel en welke wolven er in een gebied leven of passeren en waarmee ze zich vooral voeden.
Certificeringstest
Om te bepalen of een hond geschikt is als ecologische zoekhond voor wolvenmest, is een test noodzakelijk. Op die manier kan objectief aangetoond worden dat de hond kan ingezet worden als gecertificeerd ‘zoekinstrument’ bij officieel onderzoek naar en monitoring van de wolf. In mijn thesis zoek ik naar de meest geschikte wijze waarop zoekhonden specifiek op hun capaciteiten om te speuren naar wolvenmest kunnen getest worden. Op basis van de bevindingen tijdens en het evalueren van de resultaten van de uitgevoerde praktijktests, worden concrete voorwaarden geformuleerd waaraan de certificeringstest moet voldoen om een correcte beoordeling van de geteste hond te kunnen garanderen. Mijn thesis stelt het gebruik van een vierledige test voor. Het werken met die vierledige test heeft het voordeel dat niet enkel de geurherkenning en het generaliseringsvermogen van de ecologische zoekhond getest worden, maar ook de manier waarop hij samen met zijn begeleider zoekt in het veld. Het is immers mogelijk dat een hond prima een geur kan herkennen in een labo-omgeving, maar in het veld er niet in slaagt om stalen terug te vinden omdat hij te veel wordt afgeleid of op een verkeerde manier zoekt. Door de combinatie van een test in een gecontroleerde binnenomgeving, twee tests in een gecontroleerde buitenomgeving en een veldtest in ‘wolvengebied’, worden alle aspecten van een zoeking belicht en kan met kennis van zaken beslist worden of de geteste hond mag gecertificeerd worden als ecologische wolf-detectiehond.
Zicht op de line-up van de test in een gecontroleerde binnenomgeving (foto: Katrien Vrijdag)
Zoekhond vs. mens
Bijkomend aan het ontwikkelen van een certificeringsmethode, wordt in mijn thesis ook nagegaan hoe goed een ecologische zoekhond in staat is om meststalen van wolven te vinden in vergelijking met de mens. Bij elke vondst van de hond tijdens de veldtests werd vermeld of het staal ook kon teruggevonden worden door de mens. Er werd ook vermeld als een staal werd gevonden door de mens en niet werd gedetecteerd door de hond. Zo kon na verwerking van de resultaten aangetoond worden dat Wietse, de ecologische zoekhond in mijn studie, in staat is om ruim de helft meer wolvenmeststalen te vinden dan de menselijke deelnemers aan de tests.
Ecologische zoekhond Wietse die tijdens een veldtest verwijst naar een wolvenmeststaal. (foto: Katrien Vrijdag)
Europees onderzoek
Tenslotte onderzocht ik ook waar in Europa er al succesvol met ecologische zoekhonden naar wolven werd gezocht. Naast studies in Duitsland, Denemarken, Zwitserland en Polen worden ook onderzoeken uit Portugal en Frankrijk beschreven. Er wordt bekeken wie de verschillende Europese onderzoeken uitvoerde en wat het doel van de studies was.
Bibliografie
Albuquerque, N., Guo, K., Wilkinson, A., Savalli, C., Otta, E., & Mills, D. (2016). Dogs recognize dog and human emotions. Biology letters, 12(1), 20150883.
Angle, T. C., Passler, T., Waggoner, P. L., Fischer, T. D., Rogers, B., Galik, P. K., & Maxwell, H. S. (2016). Real-time detection of a virus using detection dogs. Frontiers in veterinary science, 2, 79.
Arandjelovic, M., Bergl, R. A., Ikfuingei, R., Jameson, C., Parker, M., & Vigilant, L. (2015). Detection dog efficacy for collecting faecal samples from the critically endangered Cross River gorilla (Gorilla gorilla diehli) for genetic censusing. Royal Society open science, 2(2), 140423.
Arnett, E. B. (2006). A preliminary evaluation on the use of dogs to recover bat fatalities at wind energy facilities. Wildlife Society Bulletin, 34(5), 1440-1445.
Barja, I., de Miguel, F. J., & Bárcena, F. (2004). The importance of crossroads in faecal marking behaviour of the wolves (Canis lupus). Naturwissenschaften, 91(10), 489-492.
Beebe, S. C., Howell, T. J., & Bennett, P. C. (2016). Using scent detection dogs in conservation settings: a review of scientific literature regarding their selection. Frontiers in veterinary science, 3, 96.
Boitani, L., Alvarez, F., Anders, O., Andren, H., Avanzinelli, E., Balys, V., Blanco, J., Breitenmoser, U., Chapron, G., & Ciucci, P. (2015). Key actions for large carnivore populations in Europe. Institute of Applied Ecology (Rome, Italy). Report to DG Environment, European Commission, Bruxelles.
Bojarska, K., Kwiatkowska, M., Skórka, P., Gula, R., Theuerkauf, J., & Okarma, H. (2017). Anthropogenic environmental traps: Where do wolves kill their prey in a commercial forest? Forest Ecology and Management, 397, 117-125.
Brooks, S. E., Oi, F. M., & Koehler, P. G. (2003). Ability of canine termite detectors to locate live termites and discriminate them from non-termite material. Journal of Economic Entomology, 96(4), 1259-1266.
Böcker, F. (2016). Sign survey, camera trapping, scent detection dog-evaluation of different methods to investigate wolf presence. Masterarbeit. Fakultät für Umwelt und Natürliche Ressourcen, Albert-Ludwigs-Universität Freiburg im Breisgau.
Cablk, M. E., & Heaton, J. S. (2006). Accuracy and reliability of dogs in surveying for desert tortoise (Gopherus agassizii). Ecological Applications, 16(5), 1926-1935.
Cablk, M. E., Sagebiel, J. C., Heaton, J. S., & Valentin, C. (2008). Olfaction-based detection distance: a quantitative analysis of how far away dogs recognize tortoise odor and follow it to source. Sensors, 8(4), 2208-2222.
Centre for the Protection of National Infrastructure. (2018). Canine Odour Discrimination Test. Opgeroepen op December 9, 2020, van https://www.cpni.gov.uk/system/files/documents/bc/0a/PUB89074_Canine_Odour_Discrimination_Test_March18.pdf
Chiari, S., Zauli, A., Audisio, P., & Carpaneto, G. M. (2014). Interactions between larvae of the threatened saproxylic beetle Osmoderma eremita and other flower chafers in Mediterranean woodlands: implications for conservation. Insect Conservation and Diversity, 7(5), 462-469.
Cooper, J. J., Ashton, C., Bishop, S., West, R., Mills, D. S., & Young, R. J. (2003). Clever hounds: social cognition in the domestic dog (Canis familiaris). Applied Animal Behaviour Science, 81(3), 229-244.
Cornu, J.-N., Cancel-Tassin, G., Ondet, V., Girardet, C., & Cussenot, O. (2011). Olfactory detection of prostate cancer by dogs sniffing urine: a step forward in early diagnosis. European urology, 59(2), 197-201.
Cristescu, R. H., Foley, E., Markula, A., Jackson, G., Jones, D., & Frere, C. (2015). Accuracy and efficiency of detection dogs: a powerful new tool for koala conservation and management. Scientific Reports, 5, 8349.
Curran, A. M., Prada, P. A., & Furton, K. G. (2010). Canine human scent identifications with post-blast debris collected from improvised explosive devices. Forensic science international, 199(1-3), 103-108.
Dahlgren, D. K., Chi, R., & Messmer, T. A. (2006). Greater sage‐grouse response to sagebrush management in Utah. Wildlife Society Bulletin, 34(4), 975-985.
De Pape, C. (2021). Eigenaar, trainer en begeleider van zoekhond Wietse. Mondelinge mededeling.
Duchamp, C., Boyer, J., Briaudet, P.-E., Leonard, Y., Moris, P., Bataille, A., Dahier, T., Delacour, G., Millisher, G., & Miquel, C. (2012). A dual frame survey to assess time-and space-related changes of the colonizing wolf population in France. Hystrix-Italian Journal of Mammalogy, 23(1), 14-28.
Edwards, T. L., Browne, C. M., Schoon, A., Cox, C., & Poling, A. (2017). Animal olfactory detection of human diseases: Guidelines and systematic review. Journal of veterinary behavior, 20, 59-73.
Ehmann, R., Boedeker, E., Friedrich, U., Sagert, J., Dippon, J., Friedel, G., & Walles, T. (2012). Canine scent detection in the diagnosis of lung cancer: revisiting a puzzling phenomenon. European Respiratory Journal, 39(3), 669-676. https://doi.org/10.1183/09031936.00051711
Elliker, K. R., Sommerville, B. A., Broom, D. M., Neal, D. E., Armstrong, S., & Williams, H. C. (2014). Key considerations for the experimental training and evaluation of cancer odour detection dogs: lessons learnt from a double-blind, controlled trial of prostate cancer detection. BMC Urol, 14, 22. https://doi.org/10.1186/1471-2490-14-22
Engeman, R. M., Vice, D. S., York, D., & Gruver, K. S. (2002). Sustained evaluation of the effectiveness of detector dogs for locating brown tree snakes in cargo outbound from Guam. International biodeterioration & biodegradation, 49(2-3), 101-106.
Fischer-Tenhagen, C., Wetterholm, L., Tenhagen, B.-A., & Heuwieser, W. (2011). Training dogs on a scent platform for oestrus detection in cows. Applied Animal Behaviour Science, 131(1-2), 63-70.
Glen, A. S., Anderson, D., Veltman, C. J., Garvey, P. M., & Nichols, M. (2016). Wildlife detector dogs and camera traps: a comparison of techniques for detecting feral cats. New Zealand Journal of Zoology, 43(2), 127-137.
Gordon, R. T., Schatz, C. B., Myers, L. J., Kosty, M., Gonczy, C., Kroener, J., Tran, M., Kurtzhals, P., Heath, S., & Koziol, J. A. (2008). The use of canines in the detection of human cancers. The Journal of Alternative and Complementary Medicine, 14(1), 61-67.
Grimm-Seyfarth, A., Zarzycka, A., Nitz, T., Heynig, L., Weissheimer, N., Lampa, S., & Klenke, R. (2019). Performance of detection dogs and visual searches for scat detection and discrimination amongst related species with identical diets. Nature Conservation, 37, 81.
Gsell, A., Innes, J., de Monchy, P., & Brunton, D. (2010). The success of using trained dogs to locate sparse rodents in pest-free sanctuaries. Wildlife Research, 37(1), 39-46.
Guthery, F. S., & Mecozzi, G. E. (2008). Developing the concept of estimating bobwhite density with pointing dogs. The Journal of Wildlife Management, 72(5), 1175-1180.
Göth, A., McLean, I. G., & Trevelyan, J. (2003). How do dogs detect landmines. Odor detection: the theory and the practice, Geneva International Centre for Humanitarian Demining, 195-208.
Hall, N. J., Glenn, K., Smith, D. W., & Wynne, C. D. (2015). Performance of Pugs, German Shepherds, and Greyhounds (Canis lupus familiaris) on an odor-discrimination task. Journal of Comparative Psychology, 129(3), 237.
Hare, B., & Tomasello, M. (2005). Human-like social skills in dogs? Trends in cognitive sciences, 9(9), 439-444.
Hayward, M., & Hayward, G. (2010). Potential amplification of territorial advertisement markings by black-backed jackals (Canis mesomelas). Behaviour, 147(8), 979-992.
Heaton, J. S., Cablk, M. E., Nussear, K. E., Esque, T. C., Medica, P. A., Sagebiel, J. C., & Francis, S. S. (2008). Comparison of effects of humans versus wildlife-detector dogs. The Southwestern Naturalist, 53(4), 472-479.
Hollerbach, L. (2020). Further development of monitoring methods for lynx (Lynx lynx) and wolf (Canis lupus) by using detection dogs N. u. Landschaft.
Hoyer-Tomiczek, U., & Sauseng, G. (2013). Sniffer dogs to find Anoplophora spp. infested plants. Journal of Entomological and Acarological Research, 45(1s), 10-12.
Imbert, C., Caniglia, R., Fabbri, E., Milanesi, P., Randi, E., Serafini, M., Torretta, E., & Meriggi, A. (2016). Why do wolves eat livestock?: Factors influencing wolf diet in northern Italy. Biological Conservation, 195, 156-168.
Jenkins, E. K., DeChant, M. T., & Perry, E. B. (2018). When the nose doesn’t know: Canine olfactory function associated with health, management, and potential links to microbiota. Frontiers in veterinary science, 5, 56.
Jezierski, T., Adamkiewicz, E., Walczak, M., Sobczyńska, M., Górecka-Bruzda, A., Ensminger, J., & Papet, E. (2014). Efficacy of drug detection by fully-trained police dogs varies by breed, training level, type of drug and search environment. Forensic Science International, 237, 112-118.
Johnen, D., Heuwieser, W., & Fischer-Tenhagen, C. (2013). Canine scent detection—Fact or fiction? Applied Animal Behaviour Science, 148(3-4), 201-208.
Johnen, D., Heuwieser, W., & Fischer-Tenhagen, C. (2017). An approach to identify bias in scent detection dog testing. Applied Animal Behaviour Science, 189, 1-12.
Karp, D. (2020). Detecting small and cryptic animals by combining thermography and a wildlife detection dog. Scientific reports, 10(1), 1-11.
Lazarowski, L., & Dorman, D. C. (2014). Explosives detection by military working dogs: Olfactory generalization from components to mixtures. Applied Animal Behaviour Science, 151, 84-93.
Lazarowski, L., Krichbaum, S., DeGreeff, L. E., Simon, A., Singletary, M., Angle, C., & Waggoner, L. P. (2020). Methodological considerations in canine olfactory detection research. Frontiers in Veterinary Science, 7.
Leigh, K. A., & Dominick, M. (2015). An assessment of the effects of habitat structure on the scat finding performance of a wildlife detection dog. Methods in Ecology and Evolution, 6(7), 745-752.
Lescureux, N., & Linnell, J. D. (2014). Warring brothers: The complex interactions between wolves (Canis lupus) and dogs (Canis familiaris) in a conservation context. Biological conservation, 171, 232-245.
Lin, H.-M., Chi, W.-L., Lin, C.-C., Tseng, Y.-C., Chen, W.-T., Kung, Y.-L., Lien, Y.-Y., & Chen, Y.-Y. (2011). Fire ant-detecting canines: a complementary method in detecting red imported fire ants. Journal of economic entomology, 104(1), 225-231.
Lit, L., Schweitzer, J. B., & Oberbauer, A. M. (2011). Handler beliefs affect scent detection dog outcomes. Animal cognition, 14(3), 387-394.
Long, R. A., Donovan, T. M., Mackay, P., Zielinski, W. J., & Buzas, J. S. (2007). Effectiveness of scat detection dogs for detecting forest carnivores. The Journal of Wildlife Management, 71(6), 2007-2017.
MacKay, P., Smith, D. A., Long, R. A., & Parker, M. (2008). Scat detection dogs. Noninvasive survey methods for carnivores, 183-222.
McCulloch, M., Jezierski, T., Broffman, M., Hubbard, A., Turner, K., & Janecki, T. (2006). Diagnostic accuracy of canine scent detection in early- and late-stage lung and breast cancers. Integr Cancer Ther, 5(1), 30-39. https://doi.org/10.1177/1534735405285096
Meriggi, A., Brangi, A., Schenone, L., Signorelli, D., & Milanesi, P. (2011). Changes of wolf (Canis lupus) diet in Italy in relation to the increase of wild ungulate abundance. Ethology Ecology & Evolution, 23(3), 195-210.
Mosconi, F., Campanaro, A., Carpaneto, G. M., Chiari, S., Hardersen, S., Mancini, E., Maurizi, E., Sabatelli, S., Zauli, A., & Mason, F. (2017). Training of a dog for the monitoring of Osmoderma eremita. Nature Conservation, 20, 237.
Nussear, K. E., Esque, T. C., Heaton, J. S., Cablk, M. E., Drake, K. K., Valentin, C., Yee, J. L., & Medica, P. A. (2008). Are wildlife detector dogs or people better at finding desert tortoises (Gopherus agassizii)?
Orkin, J. D., Yang, Y., Yang, C., Douglas, W. Y., & Jiang, X. (2016). Cost-effective scat-detection dogs: unleashing a powerful new tool for international mammalian conservation biology. Scientific reports, 6, 34758.
Palacios, V., García, E. J., Santos, R., Borges, C., & Simoes, F. (2017). Assessment of wolf presence in expansion areas in Portugal.
Paula, J., Leal, M. C., Silva, M. J., Mascarenhas, R., Costa, H., & Mascarenhas, M. (2011). Dogs as a tool to improve bird-strike mortality estimates at wind farms. Journal for Nature Conservation, 19(4), 202-208.
Pereira, D., Costa, G., Borges, C., & Simoes, F. (2014). Ex-ante detailed survey of wolf presence in the Portuguese project areas
Polgár, Z., Kinnunen, M., Újváry, D., Miklósi, Á., & Gácsi, M. (2016). A test of canine olfactory capacity: comparing various dog breeds and wolves in a natural detection task. PloS one, 11(5), e0154087.
Porritt, F., Mansson, R., Berry, A., Cook, N., Sibbald, N., & Nicklin, S. (2015). Validation of a short odour discrimination test for working dogs. Applied Animal Behaviour Science, 165, 133-142.
Powers, R. M. (2018). Detection Dogs as Ambassadors and Field Assistants to Protect Imperiled Reptiles and Amphibians. In Using Detection Dogs to Monitor Aquatic Ecosystem Health and Protect Aquatic Resources (pp. 25-69). Springer.
Rewilding Europe. (2020). Chain reaction. Annual Review 2019, 38-41
Richards, K. M., Cotton, S. J., & Sandeman, R. M. (2008). The use of detector dogs in the diagnosis of nematode infections in sheep feces. Journal of veterinary behavior, 3(1), 25-31.
Richtlijn (EG) nr. 92/43/EEG van de Raad van 21 mei 1992 inzake de instandhouding van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna. Publicatieblad van de Europese Unie, L 206, 7-50.
Roda, F., Sentilles, J., Molins, C., Duchamp, C., Hansen, É., & Jean, N. (2021). Wolf scat detection dog improves wolf genetic monitoring in new French colonized areas. Journal of Vertebrate Biology, 69(3), 20102.20101.
Savidge, J. A., Stanford, J. W., Reed, R. N., Haddock, G. R., & Adams, A. A. Y. (2011). Canine detection of free-ranging brown treesnakes on Guam. New Zealand Journal of Ecology, 174-181.
Schoon, A., Fjellanger, R., Kjeldsen, M., & Goss, K.-U. (2014). Using dogs to detect hidden corrosion. Applied Animal Behaviour Science, 153, 43-52.
Soproni, K., Miklósi, Á., Topál, J., & Csányi, V. (2001). Comprehension of human communicative signs in pet dogs (Canis familiaris). Journal of comparative psychology, 115(2), 122.
Stevenson, D. J., Ravenscroft, K. R., Zappalorti, R. T., Ravenscroft, M. D., Weigley, S. W., & Jenkins, C. L. (2010). Using a wildlife detector dog for locating eastern indigo snakes (Drymarchon couperi). Herpetological Review, 41(4), 437-442.
Suma, P., La Pergola, A., Longo, S., & Soroker, V. (2014). The use of sniffing dogs for the detection of Rhynchophorus ferrugineus. Phytoparasitica, 42(2), 269-274.
Van Krunkelsven, E. (2020). Bioloog en trainer bij de dienst politiesteun van de federale politie. Mondelinge mededeling.
Vervaecke, H. (2019). Proof of concept project ecological search dogs on wolf faeces. Onuitgegeven pilootstudie.
Vervaecke, H., Van Krunkelsven, E., & Van den Berge, K. (2020). Ecological detection dogs for wolf scat (canis lupus lupus). 19th International Conference Life Sciences for Sustainable Development, Date: 2020/09/24-2020/09/25, Location: Cluj, Napoca, Romania.
Virányi, Z., Topál, J., Gácsi, M., Miklósi, Á., & Csányi, V. (2004). Dogs respond appropriately to cues of humans’ attentional focus. Behavioural processes, 66(2), 161-172.
Besluit van de Vlaamse regering van 17 juni 2016 tot wijziging van diverse bepalingen van het Soortenbesluit van 15 mei 2009, (2016, augustus 23). Belgisch Staatsblad.
Besluit van de Vlaamse Regering van 10 juli 2020 tot wijziging van bijlage III bij het decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu. (2020, augustus 11). Belgisch Staatsblad.
VZW Landschap. (2012). Historische vervolging. Opgeroepen op Maart 20, 2021, van https://welkomwolf.be/historische-vervolging
Warren, P., & Baines, D. (2007). Dispersal distances of juvenile radiotagged Red Grouse Lagopus lagopus scoticus on moors in northern England. Ibis, 149(4), 758-762.
Wasser, S. K., Smith, H., Madden, L., Marks, N., & Vynne, C. (2009). Scent‐matching dogs determine number of unique individuals from scat. The Journal of Wildlife Management, 73(7), 1233-1240.
Waters, J., O’Connor, S., Park, K. J., & Goulson, D. (2011). Testing a detection dog to locate bumblebee colonies and estimate nest density. Apidologie, 42(2), 200-205.
Williams, M., Johnston, J., Cicoria, M., Paletz, E., Waggoner, L. P., Edge, C. C., & Hallowell, S. F. (1998). Canine detection odor signatures for explosives. Enforcement and Security Technologies,
Willis, C. M., Britton, L. E., Harris, R., Wallace, J., & Guest, C. M. (2011). Volatile organic compounds as biomarkers of bladder cancer: Sensitivity and specificity using trained sniffer dogs. Cancer Biomarkers, 8(3), 145-153.
WWF Duitsland. (2020, 2020-06-09). Proefproject: speurhonden in wolvenmonitoring. Opgeroepen op April 24, 2021, van https://www.wwf.de/themen-projekte/bedrohte-tier-und-pflanzenarten/woelfe/pilotprojekt-spuerhunde-im-wolfsmonitoring
