Japanse geest met Westerse technieken

Maarten Saelaert
Persbericht

Mode na 250 jaar lockdown

Het woord ‘kimono’ doet bij u vast een belletje rinkelen. Maar wist u dat de inwoners van Japan niet altijd een kimono droegen? Ik deed onderzoek naar hoe de Japanse mannelijke bevolking zich kleedde in de tweede helft van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw.

Twee vrouwen in kimono in de stad Kyoto

Mijn onderzoek

Voor mijn masterthesis aan de Universiteit Gent bestudeerde ik de Japanse mannelijke klederdracht van 1853 tot 1912 en de invloed van het Westen. Vanaf 1603 werden buitenlanders heel uitzonderlijk toegelaten in Japan. Pas na 250 jaar stelde het land zijn grenzen open voor de rest van de wereld en mochten toeristen het land opnieuw binnen. De Japanse keizer streefde naar een gelijke status als de grootmachten Engeland, Frankrijk en de Verenigde Staten. Hij stippelde een modernisering van de maatschappij uit, met het Westen als toonbeeld. Inwoners integreerden dus meer Westerse ideeën en gebruiken in hun dagelijkse leven. Een voorbeeld hiervan is de mode. Vooral van mannen uit hoge klassen, zoals politici, werd verwacht dat ze de Westerse kleding overnamen. Deze plotse veranderingen stuitten ook op weerstand. Grote groepen mensen waren tegen het nieuwe beleid van de regering en bleven de traditionele kleding dragen.

De antwoorden op mijn vragen zocht ik in zowel geschreven bronnen, als beeldmateriaal en uit die tijd overgebleven kledingstukken. Musea in Japan, New York en Londen stellen hun collecties van kledingstukken niet enkel tentoon, maar ze zijn ook te bezichtigen in hun digitale collecties en in kleurrijke catalogi. Daarnaast heb ik een aantal primaire bronnen geraadpleegd, zoals boeken en brochures over handwerk. Schrijver Fukuzawa Yukichi (1835-1901) bijvoorbeeld beschreef de Westerse klederdracht uitvoerig in het werk ‘Westerse Kledij, Voeding en Huisvesting’, gepubliceerd in 1867.

 

De kleren maken de man

Buitenlandse militairen, zoals Sherard Osborn (1822-1875) en commodore Matthew Perry (1794-1858), arriveerden met hun grote schepen in Japan. De inwoners waren erg onder de indruk toen ze de matrozenuniformen zagen. De schitterende gouden knopen, lederen laarzen en andere elementen van hun wollen uniform wekten verbazing en interesse. Ze zagen deze nieuwe mode al gauw als een teken van moderniteit en een nieuwe cultuur.

Al snel werden politici verplicht om de Westerse kledij te dragen op hun werk. Ook op officiële gelegenheden en in het bijzijn van de keizer of buitenlanders was de Westerse stijl de norm. Hun outfit bestond uit een wit hemd met hoge kraag, een das en een wollen kostuum. In 1872 veranderde de keizer zijn eigen kleding- en haarstijl, om meer Westers te ogen. Een uitgebreid fotoalbum van fotograaf Uchida Kuichi (1844-1875) toont de keizer in een Frans uniform met gouden details, epauletten en een grote hoed versierd met pauwenpluimen.

 

De kimono

Een van de bekendste kledingstukken uit de Japanse cultuur is waarschijnlijk de kimono. Het is een rechthoekig kledingstuk dat men met een band (beter bekend als een ‘obi’) rond de middel bindt. Meestal werd het gemaakt uit katoen of linnen voor de lagere klassen, en zijde voor de elite. Echter, het woord ‘kimono’ bestond nog niet voor 1868: toen was de term ‘kosode’ meer gebruikelijk. Omdat buitenlanders meer en meer de Japanse cultuur wilden leren kennen, bedacht men een nieuwe algemene naam voor de Japanse kledij. Daaruit ontstond de term kimono, wat ruwweg kan worden vertaald als ‘iets om te dragen’.

Vandaag de dag associëren we de kimono vooral met vrouwelijke mode. Echter, mannen droegen oorspronkelijk ook dit kledingstuk, ongeacht hun klasse of leeftijd. Wat het verschil maakte, waren kleine details, zoals bepaalde wapenschilden of de soort stof. Na 1868 droegen mannen meer de Westerse stijl. Daarnaast werd de vrouwenmode gezien als een manier om de traditionele gebruiken te behouden. Daarom droegen meer vrouwen de traditionelere kimono en werd het dus ook een meer genderspecifiek kledingstuk.

De ‘kosode’ werd ook op een ingenieuze manier gemaakt. Het bestond uit rechthoekige lappen stof die vrouwen tot voor kort met de hand aan elkaar naaiden. Hierdoor is er weinig tot geen verspilling van materiaal. Bovendien is het patroon dezelfde voor elk geslacht en voor zowel volwassenen als kinderen. Dit was een groot verschil met Westerse kledij, waar elk kledingstuk op maat was gemaakt. Een ander verschil is dat de kimono geen knopen, ritsen of haakjes heeft; de band rond de middel is voldoende om het kledingstuk gesloten en op zijn plaats te houden.

 

Geen naakte mensen op straat

Vandaag de dag zult u in Japan geen naakte mensen op straat tegenkomen (met uitzondering op sommige volksfeesten). Dit was echter niet altijd het geval. Voor 1868 was het juist een gewoonte om (bijna) ongekleed naar het badhuis te gaan, of werkten boeren en bouwvakkers enkel in hun ondergoed bij warm weer. Vanaf 1871 voerde de Japanse regering echter wetten in dat inwoners niet meer ongekleed op straat mochten in Tokyo. In 1876 werden er zelfs in totaal 2091 mensen opgepakt voor openbare naaktheid. De wetten hadden echter minder effect dan verwacht: in 1900 overtraden er nog steeds veel mensen deze wetten.

Waarom was er een plotse intolerantie tegenover deze openbare naaktheid? Enerzijds zouden de nieuwe buitenlandse toeristen het niet goedkeuren als zij naakte mensen op straat zagen. Anderzijds stelde Darwin dat naaktheid een teken was van primitiviteit en barbaarsheid. Om deze redenen paste dit straatbeeld van ongeklede mensen niet binnen de moderne natie van Japan.

 

Conclusie

“Japanse geest met Westerse technieken” was een belangrijke leuze uit deze tijdsperiode, die zowel van toepassing was bij het leger, de industrie, als de klederdracht. Deze slogan vat alle veranderingen heel goed samen. De Westerse mode verving langzamerhand de traditionele kleding, maar de kijk op mode veranderde daarbij ook. Kleding werd ook een tool om Japan moderner te maken en om te bewijzen dat het land gelijk stond met de Europese en Amerikaanse grootmachten. Er waren grote verschillen tussen de twee culturen en de Japanse regering is erin geslaagd beiden op korte termijn te combineren. De vraag is hoe onze mode is veranderd na deze periode van lockdown.

Bibliografie

Bess, Nancy Moore; Wein, Bibi. 2001. Bamboo in Japan. New York: Kodansha America.

Blackman, Cally. 2009. One Hundred Years of Menswear. Londen: Laurence King Publishing.

Boot. Willem J. 2015. Keizers en Shogun: Een Geschiedenis van Japan tot 1868. Amsterdam: Amsterdam University Press.

Brownie, Barbara. Every T-shirt tells a Story: How Clothes Remind Us Who We Are. The Guardian. Gepubliceerd op 9 januari 2014. Link: https://www.theguardian.com/fashion/costume-and-culture/2014/jan/09/clothing-memories-every-t-shirt-tells-a-story.

Buruma, Ian. 2003. De Uitvinding van Japan. Vertaling door Shirah Lachmann. Amsterdam: De Bezige Bij.

Celarent, Barbara. 2014. An Outline of a Theory of Civilization by Fukuzawa Yukichi. Uit: ‘American Journal of Sociology’, volume 119, nummer 4.

Cumming, Valerie. 2004. Understanding Fashion History. London: Batsford.

Dees, Jan. 2009. Taishō kimono: Speaking of Past and Present. Milano: Skira Editore.

Dresser, Christopher. 1882. Japan: It’s Architecture, Art and Art Manufacturers. Londen: Longman.

Esenbel, Selçuk. 1994. The Anguish of Civilized Behavior: The Use of Western Cultural Forms in the Everyday Lives of the Meiji Japanese and the Ottoman Turks During the Nineteenth Century. Uit: ‘Japan Review’, nummer 5.

Finn, Dallas; Conant, Ellen P. (ed.). 2006. Challenging Past and Present: The Metamorphosis of Nineteenth-century Japanese Art. Honolulu: University of Hawaii Press.

Finnane, Antonia. 2016. Cold War Sewing Machines: Production and Consumption in 1950s China and Japan. Uit: ‘The Journal of Asian Studies’, volume 75, nummer 3. The Association for Asian Studies, Verenigde Staten.

Fletcher, W. Miles. 1996. The Japan Spinners Association: Creating Industrial Policy in Meiji Japan. Gepubliceerd in ‘The Journal of Japanese Studies’, volume 22, nummer 1. p. 49-75. The Society for Japanese Studies.

Frédéric, Louis. 1990. Het Dagelijkse Leven in Japan: 1868-1912. Baarn: Hollandia Uitgeverij.

Fukuzawa, Yukichi. 1867. 西洋衣食住 (Seiyō Ishokujū, vert.: ‘Westerse voeding, klederdracht en huisvestiging’). Tokyo: 片山氏蔵版.

Fukuzawa, Yukichi. 1866-1870. 西洋事情 (Seiyō Jijō, vert.: ‘Westerse Dingen’). Tokyo: 尚古堂.

Fukuzawa, Yukichi. 1875. 文明論之概略 (Bunmeiron no Gairyaku, vert.: ‘An Outline of a Theory of Civilization’. [福澤諭吉]著者蔵版: Tokyo, Japan.

Gonse, Louis. 1882. L’art Japonais. Parijs: Maison Quantin.

Gordon, Andrew. 2008. Selling the American Way: The Singer Sales System in Japan, 1900-1938. Uit: “The Business History Review”, volume 82, nummer 4, A Special Issue on Salesmanship. Gepubliceerd door de voorzitter en collega’s van Harvard College.

Grunow, Tristan R. Ginza Bricktown and the Myth of Meiji Modernization. Geraadpleegd via: https://meijiat150dtr.arts.ubc.ca/essays/grunow/ . University of British Columbia.

Hastings, Sally A. 1993. The Empress’ New Clothes and Japanese Women, 1868-1912. Gepubliceerd in “The Historian”, volume 55, nummer 4. Taylor & Francis, Ltd.

Ike, Nobutaka. 1948. Western Influences on the Meiji Restoration. Uit: ‘Pacific Historical Review’, Vol. 17, No. 1. University of California Press.

Ito, Sacico. 2011. The Kimono: History and Style. Pie International: Tokyo.

Japaaan Magazine.どの男子が好み?明治時代の様々な男性の服装を描いた「開化好男子」がとても興味深い! (vert.: ‘Welke man is het mooist? “Ingeburgerde gentlemen” waar verschillende klederdrachten van mannen uit de Meiji periode op getekend staan, is heel interessant!’). Gepubliceerd op 21 september 2019. Geraadpleegd via: https://mag.japaaan.com/archives/105465.

Jansen, Marius B (ed.). 1995. The Emergence of Meiji Japan. New York: Cambridge University Press. Selectie van hoofdstukken uit volume 5 van The Cambridge History of Japan (1999).

Jeon, Hyun-Sil; Kang, Soon-Che. 2008. A Study on the Modernization of Japanese Costume. Uit: ‘International Journal of Costume and Fashion’, volume 8, nummer 1.

Kanō Jigorō. 精力善用と日常生活 (Seiryoku zenyou to Nichijouseikatsu, vert.: ‘krachtig gebruik van het dagelijkse leven’). Uit: "Sakkō". 1988. Kōdōkan (ed.): Jigorō taikei, vol. 9. Seiryoku zenyō, jita kyōei. Tokyo: Hon no tomosha, pp. 204-205.

Karlin, Jason G. 2002. The Gender of Nationalism: Competing Masculinities in Meiji Japan. Uit: ‘The Journal of Japanese Studies’, volume 28, nummer 1. The Society for Japanese Studies.

Kramer, Elizabeth. 2013. ‘Not So Japan-Easy’: The British Reception of Japanese Dress in the Late Nineteenth Century. Uit: ‘Textile History’, volume 44, nummer 1.

Kobayashi, Keiko. 2004. The Fashion for Small-Patterned Textiles in Nineteenth-Century Japan. Ueno Gakuen Women’s College.

Kyoto Costume Institute. Fashion: A History from the 18th to the 20th Century. Volume 1: 18th and 19th Century. Tokyo: Taschen.

Mackie, Vera. 2018. Genders, Sexualities and Bodies in Modern Japanese History. Hoofdstuk uit “Routledge Handbook of Modern Japanese History” (Saaler, S. (ed.); Szpilman, C.W.A. (ed.). Oxon: Routledge.

Matoba, Seinosuke (的場鉎之助). 1904. 裁縫と手芸 (Saihō To Shugei, vert.: ‘naaien en handwerk’). Tokyo: 尚文堂.

Mayo, Marlene J. 1973. The Western Education of Kume Kunitake, 1871-6. Uit: Monumenta Nipponica, volume 28, nummer 1. Sophia University.

Mei Mei Rado. 2015. The Hybrid Orient: Japonisme and Nationalism of the Takashimaya Mandarin Robes. Uit: ‘Fashion Theory’, Volume 19, nummer 5.

Molony, Barbara. 2008. Gender, Citizenship and Dress in Modernizing Japan. Uit: “The politics of dress in Asia and the Americas.” Sussex Academia Press.

Mostow, Joshua S.; Bryson, Norman; Graybill, Maribeth. 2003. Gender and Power in the Japanese Visual Field. Hawaii: University of Hawai’i.

Mutsuo, Takahashi. 1969. Naked Festival. New York: Walker/Weatherhill.

Osborn, Sherard. 1859. A Cruise in Japanese Waters, The Fight on the Peiho. Edinburgh: William Blackwood and Sons.

Prown, Jules David. 1982. Mind in Matter: An Introduction to Material Culture Theory and Method. Uit: ‘Winterthur Portfolio’, Volume 17, nummer 1. The University of Chicago Press.

Rieff, Patricia Anawalt. 2007. The Worldwide History of Dress. Londen: Thames and Hudson Ltd.

Riel, Paul van. 2001. Kimono. Leiden: Brill.

Rout, Josephine. 2020. Japanese Dress in Detail. Victoria & Albert Museum (V&A). Londen: Thames & Hudson.

Satō Yasuko (佐藤 泰子). 1992. 「男女西洋服裁縫獨案内」明治時代の洋裁書 (“Danjō Seiyōfuku Saihō Hitori Annai” Meiji Jidai no Yōsaisho, vert.: “‘Gids van de mannelijke en vrouwelijke Westerse klederdracht’ een Westers Naaiboek uit de Meiji-periode). Academic Repository of Bunka Gakuen.

Shively, Donald. 1964. Sumptuary Regulation and Status in Early Tokugawa Japan. Harvard Journal of Asiatic Studies (volume 25). Harvard-Yenching Institute.

Slade, Toby. 2009. Japanese Fashion: A Cultural History. New York: Bloomsbury.

Theodore De Bary, WM; Gluck, Carol; Tiedemann, Arthur E. 2006. Sources of Japanese Tradition: 1600 to 2000 (Part Two: 1868 to 2000). New York: Columbia University Press.

Uhl, Christian. 2012. A Memento of the Curvature of the Poststructuralist Plane. Front. Lit. Stud. China 6(3). p.426–468.

Van Dale Woordenboek. Link: https://www.vandale.be/

Walker, Brett L. 2015. A Concise History of Japan. Cambridge: Cambridge University press.

WebJapan. ファッション宮廷衣装からデザイナーブランドまで. Gepubliceerd onder de serie ‘Japan Fact Sheet’.

Wong, Deborah. Taiko, Erotics, and Anger. Uit: ‘Louder and Faster: Pain, Joy and the Body Politic in Asian American Taiko. University of California Press.

Yamanaka, Norio. 1982. The Book of Kimono: The Complete Guide to Style and Wear. Kodansha International: Tokyo.

Universiteit of Hogeschool
Oosterse talen en culturen: Japan
Publicatiejaar
2021
Promotor(en)
Dr. Prof. Andreas Niehaus
Kernwoorden
Share this on: