Zeg dat ik het gezegd heb: jouw talenknobbel is goud waard! Niet alleen om uit te blinken op de schoolbanken, maar ook om anderstaligen te helpen communiceren. Tolken bouwen bruggen tussen sprekers van verschillende talen, en dat is in onze multiculturele samenleving belangrijker dan ooit. Sociaal tolken doen dat in sociale contexten, zoals ziekenhuizen, scholen of geestelijke gezondheidscentra. Extra moeilijk wordt het echter wanneer ze met emotioneel zware verhalen geconfronteerd worden, iets wat ten tijde van pandemieën, migratiegolven en ongekende milieurampen schering en inslag is. Hoe ga je als tolk om met zulke emotioneel beladen gesprekken? Welke invloed hebben die op jou? Als tolk word je nu eenmaal verondersteld om ook dan het hoofd koel te houden, zonder dat daar tijdens je opleiding veel aandacht aan geschonken werd. Het is dan ook hoog tijd om de emotionele uitdagingen van sociaal tolken onder de loep te nemen!
Sociaal tolken zijn broodnodig
Dat de Vlaamse samenleving vandaag meer nationaliteiten telt dan een eeuw geleden, valt niet te betwisten. Die culturele diversiteit hebben we niet alleen te danken aan migratie, maar ook aan de globalisering van onze economie. De wereld is één groot netwerk geworden. Zo is het bijvoorbeeld vanzelfsprekend dat we in de lokale supermarkt kiwi’s uit Nieuw-Zeeland en dadels uit Noord-Afrika kunnen kopen, of dat we werelddelen kunnen doorkruisen. Maar die sterke internationale verbondenheid brengt ook uitdagingen met zich mee, want in interacties tussen anderstaligen kunnen talige en culturele verschillen tot communicatieproblemen leiden. Sociaal tolken kunnen in dit geval soelaas bieden. In Vlaanderen worden die taalprofessionals onder meer ingezet tijdens consultaties bij de dokter, oudercontacten of gesprekken bij het OCMW. Ze helpen nieuwkomers en sprekers van andere talen om ook in sociale instanties helder en vlot te communiceren.
“Eerst slikken en dan pas tolken”
Dat tolken cognitief belastend is, is algemeen erkend, maar de bijkomende – onzichtbare – emotionele uitdagingen van sociaal tolken worden vaak vergeten. Onterecht, zo blijkt uit mijn onderzoek met zestien Vlaamse tolken. De meesten gaven aan dat tijdens hun tolkopdrachten zeer regelmatig onderwerpen aangesneden worden die hard aankomen. In geestelijke gezondheidscentra, bijvoorbeeld, moet je “eerst slikken en dan pas tolken”, luidt het.
Emotionele uitdagingen zijn onvoorspelbaar
Je verwacht het misschien niet, maar een zwaar gesprek hoeft niet noodzakelijk over ziektes of trauma’s te gaan. Ook een oudercontact of schuldbemiddeling kan emotioneler uitdraaien dan voorzien. Denk maar aan situaties waarin een van de gesprekspartijen in tranen uitbarst, of agressief wordt tegenover de toehoorder of tegenover de tolk. Meer nog: beeld je eens in dat je voor zonsopkomst een groepje krakers moet vragen om hun spullen te nemen. Of dat je aan ouders moet overbrengen dat ze niet meer zelf voor hun kinderen mogen zorgen. “Ik leef dan met hen mee en voel me schuldig”, getuigt een geïnterviewde tolk.
“Da’s zoals een robot, een andere ‘ik’ die daar is”
Om tijdens bovengenoemde situaties het hoofd boven water te houden, kunnen tolken teruggrijpen naar persoonlijke copingstrategieën. Die handelingen of denkwijzen kunnen hen helpen om de impact van hun emoties op hun concentratie of tolkprestatie te beperken. Ik ontdekte dat sommige tolken een denkbeeldige muur bouwen, terwijl anderen eerder verkiezen om het gesprek nu en dan te pauzeren. Daarnaast merkte ik op dat tolken zichzelf soms buiten de werkelijkheid stellen, “zoals een robot, een andere ‘ik’ die daar is”. De meerderheid gaf me nog de raad om te ontspannen voor of na een vermoedelijk zwaar gesprek. Simpelweg een korte wandeling maken of lekker eten kan al een hoop emotionele stress wegnemen.
Alhoewel, die persoonlijke copingstrategieën blijken niet voor alle tolken te volstaan om de emotionele belasting van hun beroep te compenseren. De tolken die ik heb bevraagd wezen op de nood aan groepsmomenten met collega’s om over de eigen ervaringen te vertellen en te reflecteren, eventueel onder begeleiding van een psycholoog. Desondanks gaven de meesten aan geen weet te hebben van dergelijke praatsessies.
Ook persoonlijkheid speelt mee
Het staat intussen vast: tolken in sociale en publieke instanties kan – onverwachts – emotioneel zeer belastend zijn. Toch zou het onjuist zijn om alle sociaal tolken over één kam te scheren en aan te nemen dat ieder van hen even sterk onder die belasting lijdt. Ik was daarom ook ontzettend benieuwd naar de rol van iemands persoonlijkheid in dit hele verhaal, met verbluffende inzichten als resultaat. Door naast individuele interviews ook persoonlijkheidsvragenlijsten af te nemen en de scores te analyseren, kon ik bovenal aantonen dat iemands emotionele stabiliteit een sleutelrol speelt. Personen die van nature emotioneel kwetsbaar zijn, zullen meer moeite hebben om de zware gesprekken te trotseren. Voor hun tegenpolen geldt het omgekeerde.
Uitdagend, maar ook verrijkend en verreikend!
We kunnen het tot slot niet over sociaal tolken hebben zonder stil te staan bij al het moois dat het beroep te bieden heeft. De tolken wonden er geen doekjes om: wie in sociale instanties tolkt, krijgt niet alleen voldoening, maar leert bovenal ook om zijn grenzen te verleggen en om dankbaarder te zijn. Zo zie je maar dat wat emotioneel uitdagend is, ook psychologisch verrijkend en verreikend kan worden!
AgII -Agentschap Integratie en Inburgering. 2015. La formation et la certification d'interprètes et de traducteurs en milieu social en Flandre. Bruxelles : Agentschap Integratie en Inburgering. Consulté le 12 mars 2021 sur https://ec.europa.eu/
Antonovsky, A. (1979). Health, Stress, and Coping. New Perspectives on Mental and Physical Well-Being. San Francisco/Washington/London: Jossey-Bass.
AVIDICUS (2009). Assessment of videoconference interpreting in the criminal justice service. Consulté le 19 mai 2021 sur http://www.surrey.ac.uk/translation/avidicus
Azungah, T. (2018). Qualitative research: deductive and inductive approaches to data analysis. Qualitative Research Journal, 18(4), 383-400. http://dx.doi.org/10.1108/QRJ-D-18-00035
Barrick, M. R., Mount, M. K., & Judge, T. A. (2001). Personality and Performance at the Beginning of the New Millennium : What Do We Know and Where Do We Go Next? International Journal of Selection and Assessment, 9(1 2), 9 30. https://doi.org/10.1111/1468-2389.00160
Blumenthal, C. (2016). Das Nonverbale beim Dolmetschen im psychotherapeutischen Setting. München: Thomas Martin Verlagsgesellschaft.
Bontempo, K., & Napier, J. (2011). Evaluating emotional stability as a predictor of interpreter competence and aptitude for interpreting. Interpreting, 13(1), 85–105. https://doi.org/10.1075/intp.13.1.06bon
Bot, H. (2005a). Dialogue interpreting in mental health. Amsterdam/New York: Rodopi.
Bot, H. (2005b). Dialogue Interpreting as a specific case of reported speech. Interpreting 7(2), 237–261.
Bozionelos, N. (2004). The relationship between disposition and career success: A British study. Journal of Occupational and Organisational Psychology 77, 403–420.
Bradley, E. H., Curry, L. A., & Devers, K. J. (2007). Qualitative Data Analysis for Health Services Research : Developing Taxonomy, Themes, and Theory. Health Services Research, 42(4), 1758‑1772. https://doi.org/10.1111/j.1475-6773.2006.00684.x
Braun, S. & Taylor, J. (Eds) (2012) Videoconference and Remote Interpreting in Legal Proceedings. Cambridge/Antwerp: Intersentia.
Bryman, A. & Bell, E. (2011). Business Research Methods. Oxford University Press, Oxford.
Bülent, K. (2002). Une Europe en évolution – Les flux migratoires au 20e siècle. Editions du Conseil de l’Europe.
Butler, C. A. (2008). Speaking the unspeakable: Female interpreters’ response to working with women who have been raped in war. Clinical Psychology Forum, 192, 22-26.
Butow, P. N., Lobb, E., Jefford, M., Goldstein, D., Eisenbruch, M., Girgis, A., King, M., Sze, M., Aldridge, L., & Schofield, P. (2012). A bridge between cultures: interpreters' perspectives of consultations with migrant oncology patients. Supportive care in cancer : official journal of the Multinational Association of Supportive Care in Cancer, 20(2), 235–244. https://doi.org/10.1007/s00520-010-1046-z
Cagala, E. (2008). Eine Frage der Menschlichkeit? Psychotherapie traumatisierter Flüchtlinge mit Dolmetscherinnenbeteiligung. In N. Grbić / S. Pöllabauer (Éds.) Kommunaldolmetschen / Community Interpreting. Probleme – Perspektiven –Potenziale. Berlin: Frank & Timme, 221-252.
Cornet, A., Uzun, A., Tomat, C., & Matamba, P. (2017). La médiation interculturelle en milieu hospitalier en Belgique : Une recherche de reconnaissance. La diversité : regards croisés. Aujourd’hui et demain, 23, 4‑14.
Corsellis, A. (2002). Interpreting and Translation in the UK Public Services: The Pursuit of Excellence versus, and via, Expediency. In Anderman, G., Rogers, M (Éds.) Translation Today. Trends and Perspectives, 180-191.
Corsellis, A. (2008). Public service interpreting : the first steps. Basingstoke ; New York: Palgrave Macmillan.
Creswell, J. W. (1998). Qualitative inquiry and research design. Choosing among five traditions. London, Sage Publications.
Davitti, E. & Braun, S. (2020). Analysing interactional phenomena in video remote interpreting in collaborative settings: implications for interpreter education, The Interpreter and Translator Trainer, 14(3), 279-302. https://doi.org/10.1080/1750399X.2020.1800364
De Mas, S. (2001). Translation, Interpreting and Legal Rights in the European Union: The Law and Reality, in Interpreting in the Community: The Complexity of the Profession. International Conference Critical Link 3. Mai 22 – 26, 2001, Montreal, Quebec, Canada.
De Sutter, N., Benzing, C. Juliane, & Van De Walle, C. (2019). « Es scheint mir einfach viel effizienter, mit Ferndolmetschern zu arbeiten ». Eine Analyse von Interviews mit Hausärzten in Bezug auf Video- und Telefondolmetschen.
Delizée, A. (2015). Emergence et professionnalisation de l’interprétation communautaire en Belgique francophone. Working Paper 02/2015 HumanOrg, pp.1-56.
Denzin, K. N., & Lincoln, S. Y. (2003). Introduction: The Discipline and Practice of Qualitative Research, in N. K. Denzin, Yvonna S. Lincoln, (Eds.), Qualitative Research (3rd ed., pp. 1–32). Thousands Oaks, CA: Sage.
Donnellan, M. B., Oswald, F. L., Baird, B. M., & Lucas, R. E. (2006). The mini-IPIP scales: tiny-yet-effective measures of the Big Five factors of personality. Psychological Assessment, 18(2), 192-203. doi:10.1037/1040-3590.18.2.192
Doherty, S. M., Wyne, T., & MacIntyre, A. M. (2010). How does it feel for you ? The emotional impact and specific challenges of mental health interpreting. 15(3), 31‑44. https://doi.org/10.5042/mhrj.2010.0657
Dueñas González, R., Vásquez, V. & Mikkelson, H. (1991). Fundamentals of Court Interpretation. North Carolina: Carolina Academic Press.
Edwards, A., & Skinners, J. (2009). Research Paradigms in Qualitative Sports Research Management, in A. E. J. Skinners (Ed.), Qualitative Reseaerch in Sports Management (1st ed., p. 439). UK & USA: Elesiver Ltd.
Egger, Ingrid/Wedam, Uta (2003) „Eure Sprache ist nicht meine Sprache. ‚Über-setzen‘ –Psychotherapie mittels Dolmetscherinnen“, in Pöllabauer, Sonja/Prunč, Erich (eds.), 83-92.
Elo, S., & Kyngäs, H. (2008). The qualitative content analysis process. Journal of Advanced Nursing, 62, 107-115.
Engstrom, D., Hernandez, P. & Gangsei, D. (2008). Vicarious resilience: A qualitative investigation into its description. Traumatology, 14(3), 13-21.
Faucherre, F., Weber, O., Singy, P., Guex, P & Stiefel, F. (2010). L’interprète communautaire : une pièce centrale dans le puzzle de la consultation interculturelle. Revue médicale suisse, 6, 336-338. https://www.revmed.ch/
Figley, C.R. (Ed.). (2002). Treating compassion fatigue. Hove, UK: Brunner-Routledge.
Gajić, M. (2018). Supervision bei DolmetscherInnen am Beispiel von AmberMed. Universität Wien: Masterarbeit. https://www.amber-med.at/
Gallez, E. (2014). Ethos et interprétation judiciaire. Une analyse ethnographique de l'interprétation dans une cour d'assises belge: Une étude de cas.
Gentile, A. (1997). Community Interpreting or not? Practices, standards and accreditation, in S.E. Carr, R.P. Roberts, A. Dufour, D. Steyn (Éds.) The critical link: interpreters in the community: papers from the first International Conference on interpreting in legal, health and social service settings. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 109-118
Gentile, P. (2017). Het zelfbeeld van sociaal tolken, een miskend en onderschat beroep. Internationale Neerlandistiek, 55(1), 22. doi:10.5117/IN2017.1.GENT
Gentile, A., Ozolins, U. et Vasilakakos, M. (1996). Liaison Interpreting. Melbourne: Melbourne University Press.
Glaser, B. G. & Strauss, A. (2009). The discovery of grounded theory: Strategies for qualitative research. Transaction Publishers.
Glaser, B.G. & Strauss, A.L. (1967). The Discovery of Grounded Theory: Strategies for Qualitative Research. New York: Aldine
Glaser, B.G. (1999). The future of grounded theory. Keynote address from the Fourth Annual Qualitative Health Research Conference, Qualitative Health Research, 9(6): 836–45.
Goldberg, L. (1999). A broad-bandwidth, public domain, personality inventory measuring the lower-level facets of several five-factor models. In I. Mervielde, I. Deary, F. De Fruyt, & F. Ostendorf (Eds.), Personality Psychology in Europe (Vol. 7, pp. 7-28). Tilburg, The Netherlands: Tilburg University Press.
Green, H., Sperlinger, D. & Carswell, K. (2012). Too close to home? Experiences of Kurdish refugee interpreters working in UK mental health services. Journal of Mental Health, 21(3), 227-235.
Hale, S. (2007). Community Interpreting, New York et al.: Palgrave Macmillan.
Hale, S. (2011). ‘Public Service Interpreting’, in The Oxford Handbook of Translation Studies, ed. K. Malmkjaer et K. Windle. Oxford University Press, Oxford, Royaume-Uni, pp. 343-356.
Holmgren, H., Søndergaard, H., & Elklit, A. (2003). Stress and coping in traumatised interpreters: A pilot study of refugee interpreters working for a humanitarian organiation. Intervention: International Journal of Mental Health, Psychosocial Work & Counselling in Areas of Armed Conflict, 1(3), 22–27.
Hornberger, J., Gibson, C., Wood, W., Dequeldre C., Corso, I., Palla, B. & Bloch, D. (1996) Eliminating language barriers for non-English-speaking patients. Medical Care 34(8), 845–856.
Howitt, D. (2013). Introduction to qualitative methods in psychology (2nd Ed.). Pearson: Harlow, UK.
Hrehovčík, T. (2009). Teaching Community Interpreting: A New Challenge? in Ferečník, Milan and Horváth, Juraj (eds.). Language, literature and culture in a changing transatlantic world: International conference proceeding. 160-164.
Karliner, L. S., Jacobs, E. A., Chen, A. H., & Mutha, S. (2007). Do professional interpreters improve clinical care for patients with limited English proficiency? A systematic review of the literature. Health services research, 42(2), 727–754. https://doi.org/10.1111/j.1475-6773.2006.00629.x
Kelly, N. (2008). Telephone interpreting: A comprehensive guide to the profession. Bloomington, IN: Trafford Publishing.
Khan, S.N. (2014). Qualitative Research Method: Grounded Theory. International Journal of Biometrics, 9, 224. http://dx.doi.org/10.5539/ijbm.v9n11p224
Kohn, L. & Christiaens, W. (2014). Les méthodes de recherches qualitatives dans la recherche en soins de santé : apports et croyances. Reflets et perspectives de la vie économique, 4(4), 67-82. https://doi.org/10.3917/rpve.534.0067
Krimsky, A. (2016) „Und es hat Zeiten gegeben, da war ich einfach ZERRÜTTET“. Dolmetschen in der Traumatherapie. Masterarbeit, Universität Wien.
Larousse. (2018). Empathie. Dans Dictionnaire.
Linley, P.A. (2003). Positive adaptation to trauma: Wisdom as both process and outcome. Journal of Traumatic Stress, 16(6), 601-610.
Maslach, C. (1982). Understanding burnout: Definitional issues in analyzing a complex phenomenon, in W.S. Paine (Ed.), Job stress and burnout (pp. 29–40). Beverly Hills, CA: Sage.
Mason, I. (2012). Gaze, positioning and identity in interpreter-mediated dialogues. In: L. Baraladi & C. Gavioli (Eds.) Coordinating Participation in Dialogue Interpreting. Amsterdam/Philadelphia: Benjamins Publishing, 177-199.
McDowell, L., Messias, D.K. & Estrada, R. (2011). The work of language interpretation in health care: Complex, challenging, exhausting and often invisible. Journal of Transcultural Nursing, 22(2), 137-147.
Mehus, C.J. & Becher, E.H. (2015). Secondary traumatic stress, burnout, and compassion satisfaction in a sample of spoken-language interpreters. Traumatology. http://dx.doi.org/10.1037/trm0000023
Merlini, R. (2009). Seeking Asylum and Seeking Identity in a Mediated Encounter. Interpreting 11(1), 57-92. https://doi.org/10.1075/intp.11.1.05mer
Miguélez, C. (2003). Traducción e interpretación en los servicios públicos en la Unión Europea. Dans C. Valero Garcés (ed.), Traducción e interpretación en los servicios públicos. Contextualización, actualidad y futuro (pp. 35–50). Granada: Editorial Comares.
Miles, MB. & Huberman, A.M. (1994). Qualitative Data Analysis: A Sourcebook of New Methods. 2. Beverly Hills, CA: Sage Publications.
Moser-Mercer, B. (2003). Remote interpreting: Assessment of human factors and performance parameters. Joint project, International Telecommunication Union (ITU). Ecole de traduction et interprétation, University of Geneva (ETI).
Niska, H. (Coord.) (1999). Quality issues in remote interpreting. In A. Álvarez Lugrís & A. Fernández Ocampo (Eds.), Anovar/anosar: studios de traducción e interpretacion. Vigo: Servicio de publicacións da Universidade de Vigo, 109–121.
O'Brien, A., Terry, D. J., & Jimmieson, N. L. (2008). Negative affectivity and responses to work stressors: An experimental study. Anxiety, Stress & Coping: An International Journal, 21(1), 55–83. https://doi.org/10.1080/10615800701529504
Perotto, F. (2011). Les déterminants de la performance du vendeur en situation de plateau de carrière [PhD Thesis]. Consulté le 5 mai 2021 sur http://www.theses.fr/2011PA020016/document
Pöchhacker, F. (2000). Dolmetschen : Konzeptuelle Grundlagen und deskriptive Untersuchungen. Stauffenburg.
Pöllabauer, J. (2012). Emotionaler Stress beim Kommunaldolmetschen: Sobald ich rausgehe, ist finito? https://unipub.uni-graz.at/
Pöllabauer, S. (2005). « I don’t understand your English, miss » : Dolmetschen bei Asylanhörungen. https://books.google.be/
Pollard, Robert Q. (1997) Mental Health Interpreting: A Mentored Curriculum. University of Rochester.
Price, E., Pérez-Stable, E., Nickleach, D., López, M. & Karliner, L. (2012) Interpreter perspectives of in-person, telephonic, and videoconferencing medical interpretation in clinical encounters. Patient Education and Counseling, 87 (2), 226–232.
Reinart, S. (2009). Kulturspezifik in der Fachübersetzung: die Bedeutung der Kulturkompetenz bei der Translation fachsprachlicher und fachbezogener Texte. Berlin: Frank & Timme. https://books.google.be/
Reynolds, W.J. & Scott, B. (1999). Empathy: a crucial component of the helping relationship. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 6(5), 363-370. https://doi.org/10.1046/j.1365-2850.1999.00228.x
Roberts, G. (2015). Public service interpreters: the emotional and psychological impact of interpreting within public service settings. ClinPsy Thesis, Cardiff University. http://orca.cf.ac.uk/
Roberts, R. (1997). Community Interpreting Today and Tomorrow, in Carr et al. (eds.), 7-26.
Roziner, I., & Shlesinger, M. (2010). Much ado about something remote: Stress and performance in remote interpreting. Interpreting, 12(2), 214–247. https://doi.org/10.1075/intp.12.2.05roz
Sande, H. (1998). Supervision of refugee interpreters: five years of experience from Northern Norway. Nordic Journal of Psychiatry 53 (5) 403–409. https://doi.org/10.1080/08039489850139436
Slapp, A. Marc. (2004). Community Interpreting in Deutschland : gegenwärtige Situation und Perspektiven für die Zukunft. München: M-Press.
Splevins, K.A., Cohen, K., Joseph, S., Murray, C. & Bowley, J. (2010). Vicarious posttraumatic growth among interpreters. Qualitative Health Research, 20(12), 1705-1716.
Strauss, A.L. & Corbin, J. (1990). Basics of Qualitative Research: Grounded Theory Procedures and Techniques. London: Sage.
Thomas, D. R. (2006). A general inductive approach for analyzing qualitative evaluation data. American Journal of Evaluation, 27(2), 237–246. https://doi.org/10.1177/1098214005283748
Todter, L. (2010). Stress beim Kommunaldolmetschen. Karl-Franzens Universität Graz: Diplomarbeit.
Valero-Garcés, C. (2002). Interaction and Conversational Constrictions in the Relationships Between Suppliers of Services and Immigrant Users in Healthcare Centers. PRAGMATICS, 12 (4), 469-496.
Valero-Garcés, C. (2005). Emotional and Psychological Effects on Interpreters in Public Services. Consulté le 28 novembre 2020 sur https://dpsionline.co.uk/wp-content/uploads/2020/02/Emotional-and-Psychological-Effects-on-Interpreters-in-Public-Services.pdf
Vermeer, Hans J. (1992). Skizzen zu einer Geschichte der Translation, Bd. 1: Anfänge: von Mesopotamien bis Griechenland; Rom und das frühe Christentum bis Hieronymus. Frankfurt/M. : Verlag für Interkulturelle Kommunikation.
Verrept, H. & Coune, I. (2015). Developing a guide for intercultural mediation in healthcare in Belgium. Communication présentée lors de l’International Conference on Intercultural Mediation in Health Care, Université de Huelva. https://www.health.belgium.be/
Wadensjö, C. (1998). Interpreting as Interaction. London / New York: Longman.
Watanabe, Y. (2012). Japanese interpreters in Bangkok's international hospitals: Implications for intercultural communication between Japanese patients and Thai medical providers. The Japan Journal of Multilinguism and Multiculturalism, 18(1), 19-38.
Watson, D. & Clark, Lee A. (1984). Negative affectivity: The disposition to experience aversive emotional states. Psychological Bulletin 96 (3), 465–490.
Wedam, Ut. (2009). « Sprachkultur – Plädoyer für das Dolmetschen im therapeutischen Kontext », dans Spürst du wie der Bauch rauf-runter? Fachdolmetschen im Gesundheitsbereich. Is everything all topsy turvy in your tummy? Health Care Interpreting, eds. München: Martin Meidenbauer Verlagsbuchhandlung, 181-195.
Willig, C. (2008). Introducing qualitative research in psychology : Adventures in theory and method (2nd ed). Open University Press.