Het labyrint van de geestelijke gezondheidszorg
HET LABYRINT VAN DE GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG
Mentaal welzijn krijgt steeds meer aandacht, zeker wanneer het om kinderen en jongeren gaat. Maar zet onze samenleving hier voldoende op in? Is psychische zorg wel voor iedereen toegankelijk? En doet die zorg wel wat ze zou moeten doen? In haar scriptie deelt Laura De Houwer, pas afgestudeerd als gezinswetenschapper, haar inzichten en neemt ze ons mee op pad doorheen de geestelijke gezondheidszorg.
De scriptie start met het in kaart brengen van de ervaringen en noden die kinderen, jongeren en hun ouders hebben als het gaat om geestelijke gezondheidszorg, met als doel deze te verbeteren en beter te beantwoorden. Dit door bestaande drempels weg te werken en door principes zoals gelijkwaardigheid en empowerment meer te integreren in zorg en beleid, met een sterke focus op gezinsgerichte ondersteuning.
De nood aan laagdrempelige psychische hulpverlening staat sterk op de voorgrond. Kinderen, jongeren of ouders die hulp zoeken, weten vaak niet waar eerst aan te kloppen. Er bestaan heel wat verschillende mogelijkheden en trajecten, zoals individuele ambulante therapie, dagtherapie in groep, een crisisopname of een langdurige behandelopname in de psychiatrie. Hulpzoekers zien vaak door het bos de bomen niet meer. Wanneer er dan uiteindelijk hulp wordt gevonden, duiken problemen zoals lange wachttijden en hoge kosten op.
Wachten heeft verregaande gevolgen
Die wachttijden zijn er over de hele lijn, al is het probleem groter voor laagdrempelige hulp en voor enkele specifieke behandelingen. We lijken die wachtlijsten er als maatschappij bij te nemen, het wordt bijna genormaliseerd. Desondanks heeft wachten op psychische hulp verregaande gevolgen. Problemen kunnen verergeren of zelfs escaleren, waardoor nog meer of meer ingrijpende hulp nodig is. En zo blijft de sector in cirkels draaien.
Zijn er dan meer middelen nodig? Niet per se, zo blijkt uit onderzoek. Een grondige herverdeling kan al een serieuze meerwaarde bieden. Momenteel is het zo dat de meerderheid van middelen voor de geestelijke gezondheidszorg naar derde- en vierdelijnshulp gaan, veelal de psychiatrische afdelingen en psychiatrische ziekenhuizen. Een tekort aan bedden is er niet, integendeel. België behoort bij de Europese koplopers wat betreft het aantal psychiatrische bedden. Desondanks zijn deze bedden nagenoeg altijd bezet. Ziekenhuizen worden namelijk gefinancierd op basis van deze bezettingsgraad. Verder is de eerste- en tweedelijnszorg zo dichtgeslibd dat cliënten in opname belanden. Dit door gebrek aan een alternatief of doordat problemen verergeren omdat ze niet tijdig worden aangepakt.
Een opname: niet voor iedereen helpend
Nochtans is een opname niet voor iedereen waardevol of helpend. Er dient steeds de afweging gemaakt te worden tussen hulp die nodig is voor de cliënt, maar niet invasiever dan nodig. Met andere woorden: niet overbehandelen, maar ook niet onderbehandelen. Bovendien blijkt uit onderzoek en getuigenissen dat een opname soms leidt tot bijkomende problemen of zelfs traumatisering, als gevolg van bijvoorbeeld dwangmaatregelen die worden toegepast. Zeker wanneer het gaat om kinderen of jongeren in crisis, durft men al eens gebruik te maken van isoleercellen of fixatietechnieken, met alle gevolgen vandien.
En als we het dan over crisishulp hebben: ook hier is het ontbreken van snelle en adequate hulp een heikel punt. Minderjarigen in acute psychische nood, bijvoorbeeld met zelfmoordgedachten, belanden momenteel op algemene spoeddiensten, al is dat vaker niet dan wel de juiste plek voor een kind in crisis. Het overzicht van welke hulp kan worden aangewend, ontbreekt ook hier. Daardoor tasten hulpverleners evenzeer in het duister.
Centrale meldpunten
De provinciale crisismeldpunten, die 24/7 beschikbaar zijn, werden enkele jaren geleden in het leven geroepen om de toegang tot crisishulp te faciliteren. Deze meldpunten, die reeds bestonden binnen de jeugdhulp en nu uitgebreid zijn met psychische crisishulp, maken een inschatting van het probleem en kunnen binnen de mate van het mogelijke snel hulp opstarten, al dan niet aan huis. Een grote stap in de juiste richting, al blijkt uit de praktijk dat deze meldpunten vooralsnog hun beperkingen hebben. Zo zijn zij enkel toegankelijk voor hulpverleners en niet voor ouders of jongeren zelf. Verder zijn ook zij afhankelijk van welke hulp er beschikbaar is; zij kunnen de toegang tot hulp evenmin forceren. Een verdere uitbouw van deze meldpunten en een samenwerkingsverband met de bestaande spoeddiensten, kan een uitkomst bieden om sneller te kunnen inspelen op crisissituaties.
Andere organisatorische strategieën om de brede geestelijke gezondheidszorg toegankelijker te maken, omvatten het wegwerken van wachttijden en het transparanter maken van het zorglandschap. Concreet kan dit door bijvoorbeeld het oprichten van een centraal aanmeldpunt. Daar kunnen jongeren en ouders terecht met vragen of problemen, van waaruit dispatching gebeurt naar de juiste hulp. Dit vermijdt dat jongeren op een foute wachtlijst staan of op meerdere lijsten tegelijkertijd. Bovendien zorgt dit voor duidelijkheid over waar men terecht kan, zowel voor cliënten als voor verwijzers. Verder is het aangewezen om te blijven inzetten op laagdrempelige hulpverlening. Meer mensen en middelen in de eerste- en tweedelijnszorg, maar daarnaast ook werk maken van preventie.
Mobiele hulp wint aan terrein
Wat betreft toegankelijke hulp, wint mobiele hulpverlening de laatste jaren steeds meer aan terrein. Een team van zorgverleners komt dan bij het kind of de jongere aan huis. De voordelen zijn legio; een vertrouwde plek, waar ook de ouders en/of leerkrachten mee ondersteund en ingezet kunnen worden. Bovendien werkt mobiele hulp opnamevermijdend en focust zij op de reeds aanwezige krachten van het gezin. Een win-winsituatie dus, temeer omdat mobiele hulp ook in crisissituaties kan worden ingezet.
Tot slot kan in veel gevallen de kwaliteit van hulp verbeterd worden. Methodieken en visies waarbij de focus ligt op gelijkwaardigheid, participatie en communicatie, worden gaandeweg meer en meer geïntegreerd in het bestaande aanbod van geestelijke gezondheidszorg, en met effect. Onderzoek en ervaringen van zorggebruikers leren ons dat dergelijke principes essentieel zijn voor het herstel. In dialoog gaan, gelijkwaardig communiceren én focussen op de krachten van een cliënt, het zijn allemaal voorwaarden voor het welslagen van hulpverlening.
Bibliografie
“Ik blijf vechten. Zelfs tegen de bierkaai.” (z.d.). Geraadpleegd op 6 oktober 2020, via https://nl.similes.be/getuigenissen/ik-blijf-vechten-zelfs-tegen-de-bie…
Aendekerk, V. (13 april 2020). Meer dan ooit moet familie betrokken worden bij psychiatrische zorg. Geraadpleegd op 22 december 2020, via https://sociaal.net/opinie/meer-dan-ooit-moet-familie-betrokken-worden-…
Awel vzw. (z.d.). Awel luistert naar kinderen en jongeren. Geraadpleegd op 7 december 2020, via https://www.awel.be
Baumann, A.E. (2010). Empowerment in Mental Health: A partnership project of the WHO Regional Office for Europe and the European Commission. [Overheidspublicatie]. Denmark, Copenhagen: World Health Organization Regional Office for Europe
Beckers, L. (15 maart 2013). Toestand in jeugdpsychiatrie blijft schrijnend. De Morgen. Geraadpleegd op 18 november 2020, via https://www.demorgen.be/nieuws/toestand-in-jeugdpsychiatrie-blijft-schr…
Beel, V., (28 september 2017). ‘Verplicht kinderpsychiatrie om jongeren op te nemen’. De Standaard. Geraadpleegd op 9 november 2020, via https://www.standaard.be/cnt/dmf20170927_03099229
Bergmans, E. (15 oktober 2019). Getuigenissen uit de isolatiecel: “Ik weet nog hoe mijn onderbuik brandde toen ik eruit mocht.” De Standaard. Geraadpleegd op 5 oktober 2020, via https://www.standaard.be/cnt/dmf20191014_04663473
Broché, R. & Van Damme, L. (2016). Steeds meer mensen met psychische problemen: Bouwstenen voor een future-proof geestelijke gezondheidszorg. Geraadpleegd op 18 januari 2021, via https://sociaal.net/opinie/steeds-meer-mensen-psychische-problemen/
Callens, J., Deboutte, F., Deproost, E., Vanhee, P., & Vanoverschelde G. (2015). Jaarverslag 2014. Open Venster Magazine Kliniek Sint-Jozef Pittem, 6(24), pp 6-10. Geraadpleegd op 6 januari 2021, via http://www.openvenster.be/pdf/201503.pdf
Callewaert, A. (7 juni 2016). “Een leraar is geen therapeut”. Geraadpleegd op 6 oktober 2020, via https://www.klasse.be/47079/leraar-geen-therapeut/
Catthoor, K. (2019). Wachttijd 100 dagen bij psychische klachten. [Onderzoeksrapport]. Kortenberg: Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie.
Catthoor, K. & Van den Broeck, K. (14 maart 2019). 'Niemand aanvaardt wachttijden in de algemene geneeskunde, waarom wel als het om geestelijke noden gaat?' [Opiniestuk]. Knack. Geraadpleegd op 6 oktober 2020, via https://www.knack.be/nieuws/belgie/niemand-aanvaardt-wachttijden-in-de-…
Clark, D. & Layard, R. (2018). Therapiewinst: De waarde van psychologische behandeling. Amsterdam: Boom uitgevers Amsterdam.
Clemens, K. (28 november 2017). Jongeren zijn massaal aan de antidepressiva: wat is er aan de hand? Het Nieuwsblad. Geraadpleegd op 5 januari 2021, via https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20171127_03211813
Cochez, T. (13 maart 2015). Crisis in de kinderpsychiatrie wordt thuis aangepakt. Geraadpleegd op 16 november 2020, via https://www.apache.be/2015/03/13/crisis-in-de-kinderpsychiatrie-wordt- thuis-aangepakt/
Colijn, S., Snijders, H. & Trijsburgt, W. (2009). Leerboek Psychotherapie. Utrecht: De Tijdstroom
Commissie voor Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. (2017). Vraag om uitleg over de gedwongen opname in de kinder- en jeugdpsychiatrie. [Commissievergadering]. Brussel: Vlaams Parlement
Commissie voor Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. (2019.) Vraag om uitleg over de wachttijden in de kinder- en jeugdpsychiatrie. [Commissievergadering]. Brussel: Vlaams Parlement
Commissie voor Welzijn, Volksgezondheid, Gezin en Armoedebestrijding. (2019). Vraag om uitleg over de wachtlijsten in de zorg. [Commissievergadering]. Brussel: Vlaams Parlement.
Cools, B. (2017). Gedwongen opname: pleidooi voor alternatieven en een grondige wetswijziging. Tijdschrift Klinische Psychologie, 47 (3), pp. 33-39. Geraadpleegd op 18 november 2020, via https://vvkp.be/sites/default/files/TKP%20032017_05_Gedwongen%20opname%…
Cools, B. (2018). De eerstelijns psychologische praktijk groeit. Tijdschrift Klinische Psychologie, 48(3), pp. 176 – 192
De Cuyper, K., Van Ingelgom, S. & Van Audenhove, C. (2018). Uitwerking van een ontwerp van decreet betreffende de geestelijke gezondheid. [Overheidspublicatie]. Leuven: Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin
De Grave, J., et al. (2021). #SGGG21 Werkgroep ‘Wachttijden’. [Rapport]. Brussel: Staten Generaal Geestelijke Gezondheid.
De Meersman, W. (z.d.). Participatieve hulpverlening: Participatie is het proces van het delen van die beslissingen. Geraadpleegd op 21 december 2020, via https://www.kennisplein.be/Pages/Participatieve-hulpverlening.aspx
De Naghel, Y. (27 februari 2019). Moet mijn probleem eerst veretteren voor ik goedkoper naar de psycholoog kan? Geraadpleegd op 10 oktober 2020, via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/02/27/terugbetaling-psycholoog-is-wer…
Deboutte D., et al. (2010). Spoedeisende psychiatrische hulp voor kinderen en adolescenten: KCE Reports 135A. [Onderzoeksrapport]. Brussel: Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg.
Debouver, L. & Cautaers, A. (2016). Het geïntegreerd breed onthaal: Wie niet netwerkt, is gezien. Geraadpleegd op 19 januari 2021, via https://sociaal.net/achtergrond/geintegreerd-breed-onthaal/
Decruynaere, F. (3 juli 2018). Beleid voeren vergt moed om keuzes te maken. Geraadpleegd op 16 november 2020, via https://zorgwijzermagazine.be/ggz/beleid-voeren-vergt-moed-om-keuzes-te…
Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin & Zorginspectie. (2017). Vrijheidsbeperkende maatregelen bij kinderen en jongeren in kinderpsychiatrische afdelingen van algemene en psychiatrische ziekenhuizen. [Beleidsrapport]. Brussel: Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin
Devos, C., et al. (2019). Performance of the Belgian health system: KCE Reports 313. [Onderzoeksrapport]. Brussel: Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg.
Eeckman, E. (2019). Balanceren tussen macht en onmacht: Patient Empowerment als grondslag tot gelijkwaardigheid in de relatie cliënt-arts. Brussel: Politeia
Emergo. (2019). Eigen regie is de beste remedie. Het signaleringsplan/safety plan en crisiskaart. Geraadpleegd op 5 april 2021, via https://www.netwerkemergo.be/wp-content/uploads/Handleiding-signalering…
Familieplatform Geestelijke Gezondheid vzw. (2018). Ouders. Geraadpleegd op 6 december 2020, via https://familieplatform.be/ouders-van/
Gysbrechts, M. (z.d.). "’Ik ben oké hoor.’ Met deze leugen gaf ik mijn leven vorm.” Geraadpleegd op 6 oktober 2020, via https://www.watwat.be/snijden/ik-ben-oke-hoor-met-deze-leugen-gaf-ik-mi…
Help! Mijn kind denkt aan zelfmoord. (z.d.). Geraadpleegd op 7 december 2020, via https://ouders.zelfmoord1813.be
Heylen, K. (21 september 2017). 11-jarig meisje in volwassenenpsychiatrie: "Niet de beste oplossing, maar soms noodzakelijk". VRT NWS. Geraadpleegd op 13 november 2020, via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2017/09/21/meisje-in-volwassen-psychiatrie/
Hoge Gezondheidsraad. (2016). Omgaan met conflict, conflictbeheersing en dwanginterventies in de geestelijke gezondheidszorg: Advies nr. 9193. [Overheidspublicatie]. Brussel: Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu
Ingezonden verhaal: Noa, 16 en depressief. (9 oktober 2020). Geraadpleegd op 10 oktober 2020, via https://overkop.be/thema/depressie/ingezonden-verhaal-noa-16-en-depress…
Interministeriële Conferentie Volksgezondheid. (2010). Gids naar een betere GGZ door de realisatie van zorgcircuits en zorgnetwerken. [Overheidspublicatie]. Brussel: FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu.
Interministeriële Conferentie Volksgezondheid. (2015a). Gids naar een nieuw geestelijk gezondheidsbeleid voor kinderen en jongeren. [Overheidspublicatie]. Brussel: FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu.
Interministeriële Conferentie Volksgezondheid. (2015b). Implementatie van het nieuw geestelijk gezondheidsbeleid voor kinderen en jongeren: Template voor de beschrijving van het programma crisiszorg. [Overheidspublicatie]. Brussel: FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu.
Joris, S. (30 september 2017). Vlaamse GGZ: zelfdoding, wachtlijsten en schaarse middelen. Geraadpleegd op 5 oktober 2020, via http://www.dejongepsycholoog.be/opinie/vlaamse-ggz-zelfdoding-wachtlijs…
Kenniscentrum Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen. (2016). Gids voor gezinnen. [Online gids]. Brussel: Odisee Kenniscentrum Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen
Kinderrechtencommissariaat. (2019). Gedwongen afzondering en isolatie van jongeren moet overal een uitzondering worden. [Persbericht]. Brussel: Vlaams Parlement
Kusé, R. & Jashanica, R. (8 november 2016). Jongeren over de ideale hulpverlener: Diversiteit in de jeugdhulp. Geraadpleegd op 21 december 2020, via https://sociaal.net/achtergrond/jongeren-ideale-hulpverlener/
Lietaer, G., Vanaerschot, G., Snijders, J. & Takens, J. (red.). (2008). Hanboek Gesprekstherapie. Utrecht: De Tijdstroom
Linhorst, D.M. (2006). Empowering people with severe mental illness: A practical guide. New York: Oxford University Press
Lowet, K., et al. (2021) #SGGG21 Werkgroep ‘Perverse Financiering’. [Rapport]. Brussel: Staten Generaal Geestelijke Gezondheid.
MIND. (1 maart 2017). Meld misstanden op eerste hulp na zelfbeschadiging. Geraadpleegd op 4 januari 2021, via https://wijzijnmind.nl/nieuws/stichting-zelfbeschadiging-mind-aandacht-…
Minner, N., Robijns, S., & van den Oord, S. (2018). Eerstelijnszorg blijft versnipperd: Halle bundelt de krachten in een organisatienetwerk. Geraadpleegd op 19 januari 2021, via https://sociaal.net/achtergrond/eerstelijnszorg-blijft-versnipperd/
Mistiaen, P., Cornelis, J., Detollenaere, J., Devriese, S. & Ricour, C. (2019). Organisation of mental health care for adults in Belgium: KCE Report 318. [Onderzoeksrapport]. Brussel: Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg.
Moeder van een psychisch kwetsbare jongere.(z.d.). Geraadpleegd op 8 oktober 2020, via https://familieplatform.be/getuigenis/moeder-van-een-psychisch-kwetsbar…
Nationale Raad voor Ziekenhuisvoorzieningen. (2011). Advies m.b.t. de uitbouw van een ggz-programma voor kinderen en jongeren. [Overheidspublicatie]. Brussel: FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu.
Netwerk GGZ Kempen. (z.d.). AMT. Geraadpleegd op 21 januari 2021, via https://www.ggzkempen.be/amt/
Noodkreet van vader: “Van mijn dochter alstublieft op of ze pleegt zelfmoord.” (8 oktober 2019). Het Laatste Nieuws.Geraadpleegd op 10 oktober 2020, via https://www.hln.be/nieuws/binnenland/noodkreet-van-vader-vang-mijn-doch…
Odisee. (2019). Methodieken 2: Helpende gesprekken. Schaarbeek: Odisee opleiding bachelor in de gezinswetenschappen
Ouders getuigen over hun kind dat suïcide pleegde. (z.d.). Geraadpleegd op 5 oktober 2020, via https://familieplatform.be/getuigenis/ouders-getuigen-over-hun-kind-dat…
OverKop. (z.d.). Wat is OverKop? Geraadpleegd op 7 december 2020, via https://overkop.be/wat-overkop
PANGG 0-18. (2015). Programma Crisiszorg. Geraadpleegd op 22 oktober 2020, via https://pangg0-18.be/wp-content/uploads/Template_Crisis.pdf
PANGG 0-18. (2020). Eerstelijnspsychologische zorg. Geraadpleegd op 6 december 2020, via https://pangg0-18.be/eerstelijnspsychologische-zorg/
PANGG 0-18. (maart 2021). Persoonlijke communicatie, via praktijkverdieping.
Pleysier, S., Put, J. & Roevens, E. (28 mei 2019). Jongeren in crisis belanden te vaak in politiecel of psychiatrie. Geraadpleegd op 10 november 2020, via https://sociaal.net/opinie/jongeren-in-crisis- belanden/
Raskin, K. (2 maart 2019). “Beste mevrouw de minister, psychologen zijn geen geldwolven, maar de kwaliteit van onze hulp komt in het gedrang”. Geraadpleegd op 6 oktober 2020, via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/03/01/nieuwe-terugbetaling-psycholoog/
Raskin, T. & Schoofs, H. (2017). Patiëntperspectieven op de behandeling door een mobiel crisisteam bij suïcidaliteit: Wat hielp? Wat hinderde? Masster, 8 (2), pp. 11-14. Geraadpleegd op 5 oktober 2020, via https://www.asster.be/images/upload/masster/2017-02.pdf
Rekenhof. (2018). Crisisjeugdhulp: Analyse van niet-beantwoorde hulpvragen. [Onderzoeksrapport]. Brussel: Vlaams Parlement
Rossa-Roccor, V., Schmid, P. and Steinert, T. (2020). Victimization of People With Severe Mental Illness Outside and Within the Mental Health Care System: Results on Prevalence and Risk Factors From a Multicenter Study. Geraadpleegd op 4 januari 2021, via https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyt.2020.563860/full
Siccard, A. (2018). Heb je als leraar beroepsgeheim? Geraadpleegd op 7 december 2020, via https://www.klasse.be/42288/als-leraar-beroepsgeheim/
Similes. (2016). Primeur binnen de GGZ: Rooming in. Similes, (158), pp. 8-10. Geraadpleegd op 7 januari 2021, via https://www.zorgneticuro.be/sites/default/files/general/Rooming%20In%20…
Similes. (z.d.). Voor ouders: Mijn kind heeft psychische problemen. Geraadpleegd op 6 december 2020, via https://nl.similes.be/voor-ouders
Simons, W. (2021). Als we mensen minder willen vastbinden, moeten we ons meer met hen verbinden. Geraadpleegd op 5 april 2021, via https://sociaal.net/opinie/mensen-minder-vastbinden-meer-met-hen-verbin…
Steeman, K. (22 augustus 2019). Familie is nog te weinig partner in de geestelijke gezondheidszorg. Geraadpleegd op 21 december 2020, via https://sociaal.net/opinie/familie-is-nog-te-weinig-partner-in-geesteli…
Steensma, H. & Vermunt. R. (1991). Social justice in human relations volume 2: Societal and psychological consequences of justice and injustice. New York: Springer Science+Business Media
Tambuyzer, E. (2017). Standpunt over het gebruik van dwangmaatregelen in de geestelijke gezondheidszorg. [Onderzoeksrapport]. Heverlee: OPGang en Vlaams Cliëntenplatform vzw
TeGek!? (z.d.) Geestelijke gezondheid op school. Geraadpleegd op 5 april 2021, via https://www.tegek.be/campagnes/school-en-jongeren/scholenaanbod/wat
TEJO. (z.d.). Hoe wij je helpen. Geraadpleegd op 7 december 2020, via https://tejo.be/hoe-wij-je-helpen/
UPC KU Leuven. (z.d.-a). Spoedinterventie: EPSI – Eenheid voor Psychiatrische Spoedinterventie. Geraadpeegd op 11 november 2020, via https://www.upckuleuven.be/nl/campus-gasthuisberg/spoedinterventie
UPC KU Leuven. (z.d.-b). Crisishulp kinderen en jongeren. Geraadpleegd op 11 november 2020, via https://www.upckuleuven.be/nl/nieuws/crisishulp-kinderen-en-jongeren
UPC KU Leuven. (z.d.-c.) De geestelijke gezondheidszorg hervormen? Een analyse: Interview met psychiater dr. Hella Demunter naar aanleiding van de Staten-Generaal GGZ. Geraadpleegd op 23 januari 2021, via https://www.upckuleuven.be/nl/nieuws/de-geestelijke-gezondheidszorg-her…
Van de Cloot, I. & Van Herck, P. (2013). Hoe gezond is de geestelijke gezondheidszorg in België: De feiten achter de mythen [Analyse]. Brussel: Itinera Intitute VZW.
Van de Cloot, I. & Van Herck, P. (2013). Hoe gezond is de geestelijke gezondheidszorg in België: De feiten achter de mythen [Analyse]. Brussel: Itinera Intitute VZW.
Van Dee, V. & Deschamps, P.K.H. (2017). Minder moeite, meer effect? Eenmalige interventies voor psychiatrische problematiek bij kinderen. Tijdschrift voor psychiatrie, 59 (7), pp. 441-442. Geraadpleegd op 23 januari 2021, via https://www.tijdschriftvoorpsychiatrie.nl/assets/articles/59-2017-7-art…
Van den Broeck, K. et al., (2020). Wachten op psychische hulp: De lengte en beleving van wachttijden in de Vlaamse geestelijke gezondheidszorg. [Onderzoeksrapport]. Antwerpen: Staten Generaal van de Geestelijke Gezondheidszorg en Leerstoel Public Mental Health Universiteit Antwerpen
Van den Broeck, K., Catthoor, k. & Matthys, F. (20 maart 2021). De geestelijke gezondheidszorg na 2 jaar noodprogramma: Van puinhoop naar hoop: werken aan onze geestelijke gezondheid. [Persbericht]. Brussel: Staten Generaal Geestelijke Gezondheid
Van Der Fraenen, J. (z.d.). Leven in de schaduw. Geraadpleegd op 5 oktober 2020, via https://www.tegek.be/blog/leven-in-de-schaduw.html
Van Driessche, F. (27 juni 2018). #mypsymychoice: 'Is terugbetaling van psychologische begeleiding een vergiftigd geschenk?' [Opiniestuk]. Knack. Geraadpleegd op 6 oktober 2020, via https://www.knack.be/nieuws/belgie/mypsymychoice-is-terugbetaling-van-p…
Van Erp, N., et al. (2019). Stigmatisering door hulpverleners in de GGZ: Deelonderzoek 4 – Landelijke Monitor Ambulantisering en Hervorming Langdurige GGZ 2019. [Onderzoeksrapport]. Utrecht: Trimbos-instituut.
Van Everdingen J.J.E & Horstmanshoff H.F.J. (2005). De nieuwe Nederlandse artseneed. Nederlands Tijdschrift Geneeskunde, 149 (19), pp. 1062-1067. Geraadpleegd op 4 januari 2021, via https://www.ntvg.nl/system/files/publications/2005110620001a.pdf
Van Laere, M. (2016). Zo werk je aan geestelijke gezondheid op school. Geraadpleegd op 30 november 2020, via https://www.klasse.be/4311/zo-geestelijke-gezondheid-school/
Van Regenmortel, T. (2009). Empowerment in de geestelijke gezondheidszorg. Neuron, 14 (8), pp. 309-314.
Van Wetter, D. (2019). Open Dialogue: Verbinding maken, vanaf de crisis. Geraadpleegd op 3 april 2021, via https://pangg0-18.be/wp-content/uploads/Voorstelling-WS-Open-Dialogue.p…
Vancayseele, N., Portzky, G. & van Heeringen, C. (2018). De epidemiologie van suïcidepogingen in Vlaanderen. [Onderzoeksrapport]. Gent: Universiteit Gent Eenheid voor Zelfmoordonderzoek.
Vandereycken, W. & Van Deth, R. (2009). Valkuilen en vangnetten: In goede handen? In Psychotherapie: Van theorie tot praktijk. (hoofdstuk 8, pp. 193-222). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Vandermeersch, D. (2017). CLB is draaischijf tussen onderwijs en welzijn: Twee verschillende werelden verbinden, blijft moeilijk. Geraadpleegd op 30 november 2020, via https://sociaal.net/opinie/clb-is-draaischijf-tussen-onderwijs-en-welzi…
Vanheule, S. (2016). Omgaan met psychose via dialoog: Over de open dialoogbenadering van Jaakko Seikkula. Psyche, 28(2), pp 8-10. Geraadpleegd op 5 april 2021, via http://www.verbindendsprekenmetpsychose.com/uploads/5/8/2/0/58208449/ps…
Verbeke, E. (2021). Als dwang niet werkt, waarom gebruiken hulpverleners die dan zoveel? Geraadpleegd op 5 april 2021, via https://sociaal.net/opinie/als-dwang-niet-werkt-waarom-gebruiken-hulpve…
Verhaeghe, T. & Bazan, A. (28 november 2017). Dwang mag nooit een noodzaak zijn: Kinder- en jeugdpsychiatrie onder de loep. Geraadpleegd op 5 januari 2020, via https://sociaal.net/opinie/dwang-mag-nooit-een-noodzaak-zijn/
Vermeulen, V. (4 januari 2018). Geestelijke gezondheidszorg bij jonge kinderen: Speelaanpak en consult helpen. Geraadpleegd op 23 januari 2021, via https://sociaal.net/achtergrond/geestelijke-gezondheidszorg-bij-jonge-k…
Verstuyf, I. (2019). Van dwang naar ethiek: Een kwalitatieve studie bij hulpverleners over de alternatieven bij dwang in crisissituaties. [Masterproef]. Gent: Universiteit Gent
Vierendeels, T. (24 maart 2019). Schrijnend opvangtekort in jeugdpsychiatrie: dochter (12) loopt weg en wil sterven, “maar situatie is niet ernstig genoeg”. Het Laatste Nieuws. Geraadpleegd op 07 oktober 2020, via https://www.hln.be/in-de-buurt/sint-pieters-leeuw/schrijnend-opvangteko…
Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie, (z.d.-a). Opvang van suïcidepogers: Instrument Psychosociale Evaluatie en Opvang van suïcidepogers (IPEO en KIPEO). Geraadpleegd op 16 november 2020, via https://zelfmoord1813.be/%28K%29IPEO
Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie, (z.d.-b). Ik heb hulp nodig. Geraadpleegd op 7 december 2020, via https://www.zelfmoord1813.be/ik-heb-hulp-nodig
Vlaams Parlement. (2018). Voorstel van resolutie van Freya Van den Bossche, Bart Van Malderen en Jan Bertels betreffende een verbod op eenzame afzondering en fixatie van kinderen en jongeren in de geestelijke gezondheidszorg en jeugdhulp. [Overheidspublicatie]. Brussel: Vlaams Parlement
Vlaamse Jeugdraad. (2017). Advies 1706: Advies Psychisch Welzijn. [Onderzoeksrapport]. Brussel: Vlaamse Jeugdraad.
Wat als familie wordt geconfronteerd met dwang? (z.d.). Geraadpleegd op 6 oktober 2020, via https://familieplatform.be/getuigenis/wat-als-familie-wordt-geconfronte…
Wat écht helpt. (7 februari 2020). Geraadpleegd op 5 oktober 2020, via https://leeflief.com/2020/02/07/wat-echt-helpt/
Werkgroep Wachttijden SGGG (2020). Persoonlijke communicatie, via verslaggeving vergaderingen werkgroep.
YUNECO. (2015). Programma Crisiszorg. Geraadpleegd op 29 oktober 2020, via https://www.yuneco.be/images/Downloads/YUNECO-CrisisNET-04122015.pdf
Zelfmoord1813. (z.d.). “Als ik één ding geleerd heb tijdens mijn herstel, is het wel dat praten enorm belangrijk is.” Geraadpleegd op 6 oktober 2020, via https://www.watwat.be/psychische-problemen/als-ik-een-ding-heb-geleerd-…
ZNA Psychiatrisch Ziekenhuis Stuivenberg. (z.d.). Eenheid voor Psychiatrische Spoed Interventie (EPSI). Geraadpleegd op 11 november 2020, via https://www.zna.be/nl/zna-psychiatrisch-ziekenhuis/volwassenpsychiatrie…
ZNA Universitaire Kinder- en Jeugdpsychiatrie Antwerpen. (z.d.). Adolescenten: Zorgeenheid crisisinterventie. Geraadpleegd op 11 november 2020, via https://www.zna.be/nl/zna-uckja/kinderpsychiatrie/adolescenten/crisisin…
Zorgnet Icuro. (z.d.). Best practices: Isolatie en dwang. Geraadpleegd op 6 januari 2021, via https://www.zorgneticuro.be/content/best-practices-isolatie-en-dwang
