Solidariteit met migranten in doortocht
Het Burgerplatform voor steun aan vluchtelingen en migranten is een burgerinitiatief ontstaan in Brussel, dat zich sinds 2017-2018 inzet om hulp te verlenen aan migranten in doortocht naar Engeland. Ook andere initiatieven ter ondersteuning van migranten in doortocht hebben zich de voorbije jaren ontplooid: de COVID-19 pandemie gaf hieraan een impuls. Op het eerste zicht lijkt materiële hulpverlening aan migranten een puur humanitaire actie. Maar toch zit er in zo’n initiatieven ook politieke waarde.
Ik positioneer mijn thesisonderzoek theoretisch in onderzoek over burgerinitiatieven die sinds 2015 uit de ‘vluchtelingencrisis’ ontstaan zijn. Daarnaast zijn er in Brussel ook talrijke sociale bewegingen die voor allerlei thema’s zoals ongelijkheid, racisme, etc. strijden. Door een vergelijking te maken tussen een reeds bestaand en semiprofessioneel burgerinitiatief, het Burgerplatform, en bepaalde sociale bewegingen die gebouwen bezetten om migranten te huisvesten, probeerde ik het politiek potentieel van zo’n initiatieven en de interne en externe machtsdynamieken te achterhalen. In beide soorten initiatieven deed ik veldwerk in hun opvangstructucturen, en daar ging ik in gesprek met zowel geëngageerde burgers als migranten. Het doel van de studie was om te kijken naar de alledaagse praktijken en ruimtes van accommodatie en zo het politiek potentieel en machtsdynamieken te onderzoeken.
Het Burgerplatform voor steun aan vluchtelingen en migranten
Het Burgerplatform is sinds 2017-2018 uitgegroeid tot een groot netwerk van burgers die zich inzetten om migranten onderweg naar Engeland op allerlei manieren te helpen. In het begin was het Maximiliaanpark, tegenover de voormalige locatie van Dienst Vreemdelingenzaken, een cruciale plek waar solidariteit zich manifesteerde. Het toenmalige politieke klimaat was er een van repressie van zogenaamde ‘transmigranten’. Al snel organiseerden burgers zich om deze migranten die rondhingen in het Maximliaanpark onder te brengen in hun huis. Het Burgerplatform was geboren, en het initiatief zocht al snel toenadering tot andere ngo’s, de stad en het gewest Brussel om met samen te werken. Langzaamaan breidde het netwerk zich uit. Drie jaar later – toen ik er zelf vrijwilligerswerk – is het Burgerplatform enorm geprofessionaliseerd. Naast burgers die nog steeds migranten bij hun thuis opvangen, is er een opvangcentrum Porte d’Ulysse in Brussel, zijn er tijdens de COVID-19 pandemie allerlei hotels geopend om migranten op te vangen in samenwerking met de Brusselse regio en gemeentes, en zijn er ook talrijke appartementen die door Brusselse gemeentes worden opengesteld voor het Burgerplatform.
Sociale bewegingen en opvang
Het Burgerplatform is niet de enige belangrijke actor in het solidariteitsveld in Brussel, ook sociale bewegingen die gebouwen bezetten om migranten op te vangen, spelen een cruciale rol. De COVID-19 pandemie maakte duidelijk dat er in Brussel een grote populatie is aan dak- en thuislozen mensen. Een groot deel van hen zijn mensen zonder wettig verblijf, zo ook migranten in doortocht naar Engeland. Sociale bewegingen die ontstaan zijn in een stedelijke context, hebben vaak een bepaald thema waar zij zich op toespitsen. Toen Brussel werd geconfronteerd met een groter wordende populatie van migranten in doortocht naar Engeland, hebben sommige sociale bewegingen zich gereorganiseerd. Het besef groeide dat er zo veel leegstaande gebouwen zijn, terwijl mensen zonder wettig verblijf geen opvang krijgen. Specifieke sociale bewegingen begonnen toen gebouwen te bezetten om zo een rustplek te kunnen garanderen voor migranten in doortocht. Hoewel kraken of bezetting een gecriminaliseerde en geïllegaliseerde activiteit is, wordt het in sommige gemeentes in Brussel toch gedoogd.
Politieke mogelijkheid en machtsdynamieken
Aan de hand van participerende observatie en semigestructureerde diepte-interviews vergeleek ik de politieke mogelijkheid en machtsdynamieken in de accommodatie van het Burgerplatform en van de sociale bewegingen die gebouwen bezetten. Op basis hiervan licht ik een aantal resultaten.
De activiteiten en acties van het Burgerplatform breiden zich uit tot sociale protestacties en juridische begeleiding, naast de humanitaire noodopvang die zij aan mensen zonder wettig verblijf garanderen. Maar ook in de opvanginitiatieven die zij op poten hebben gezet schuilt een politiek potentieel. Het feit dat duizenden Belgische burgers hun huizen openen en zo de realiteit van mensen op de vlucht leren kennen, is daar een van. Daarnaast zijn er ook talrijke acties waar burgers binnen hun gemeentes kunnen vragen om bepaalde gebouwen als opvangplekken te gebruiken. Zo kunnen burgers dankzij lokale initiatieven ook een impact hebben op micro-politiek niveau en zo solidariteit uitbouwen. Op gemeentelijk of stedelijk niveau kunnen steden aantonen dat ze plekken van solidariteit en veiligheid zijn voor mensen zonder wettig verblijf. In dat opzicht is het Burgerplatform uniek, omdat het een brede beweging heeft uitgebouwd van burgers die samenwerken met professionele ngo’s, gemeentes, steden, enzovoort. Andere sociale bewegingen in Brussel hebben niet zo’n breed draagvlak. Toch kunnen sociale bewegingen die gebouwen bezetten voor migranten in doortocht de huizen- en migratieproblematiek in Brussel politiseren. Door een gecriminaliseerde activiteit te gebruiken en zich te engageren in sociaal activisme, proberen de sociale bewegingen zowel het stedelijk woonbeleid en de grote leegstand als het Belgisch migratiebeleid en het tekort aan opvang aan te kaarten. Zij gebruiken dus andere technieken dan het Burgerplatform, en zoeken dus eerder naar confrontatie op gemeentelijk niveau, maar gaan ook overeenkomsten aan met Brusselse gemeenten.
Het feit dat burgerinitiatieven bestaan uit burgers die migranten in doortocht helpen, brengt ook bepaalde machtsdynamieken tussen deze twee groepen met zich mee. Aangezien het Burgerplatform semi geprofessionaliseerd is en sterkere scheiding hanteert tussen burgers en migranten, brengt dit ook meer ongelijke relaties tot stand. Zo lijken de grote opvangcentra van het Burgerplatform ergens ook wel op een tehuis voor dak- en thuislozen, of grootschalige humanitaire opvang. Aan de andere kant, bij mensen die thuis migranten opvangen, wordt er een hyperpersoonlijke relatie geconstrueerd tussen de gastheer en de gast; en dit brengt een risico van afhankelijkheid met zich mee. Ook activisten binnen de sociale bewegingen waar ik bij betrokken was, gaven toe dat zo’n ongelijke machtsrelaties onontkoombaar waren. Het feit dat migranten in zo’n bezette panden wel de autonomie hadden om zonder permanente vrijwilligers hun leven in te vullen, herstructureerde de relaties tussen burgers-activisten en migranten.
De toekomst voor solidariteit?
Een stad zoals Brussel omvat meerdere burgerinitiatieven die opvang bieden aan migranten in doortocht, elks met hun eigen methoden, technieken, praktijken en visies. Bestaande burgerinitiatieven zoals het Burgerplatform proberen zich constant heruit te vinden om zo hun draagwijdte en steun te vergroten. Sociale bewegingen hanteren een eerder activistische aanpak, maar dit betekent niet noodzakelijk een grotere politieke impact. Een crisissituatie, zoals de COVID-19 pandemie creëert dus een grotere noodzakelijkheid maar ook veel mogelijkheden om solidariteit te tonen met migranten in doortocht. Welke bestaande en nieuwe actoren solidariteitsacties zullen voeren, weet niemand met zekerheid. Maar dat er een toekomst is voor solidariteit met migranten in doortocht, dat staat vast.
Agamben, G. (1998). Homo Sacer: Sovereign Power and Bare Life. (G. Agamben, Ed.). Stanford, California: Stanford University Press.
Agamben, G. (2005). State of Exception. (G. Agamben & K. Attell, Eds.). Chicago: The University of Chicago Press.
Agier, M. (2010). Humanity as an Identity and Its Political Effects (A Note on Camps and Humanitarian Government). Humanity: An International Journal of Human Rights, Humanitarianism, and Development, 1(1), 29–45.
Agier, M. (2011). Managing the Undesirables: Refugee Camps and Humanitarian Government. Cambridge and Malden: Polity Press.
Agier, M. (2016). Borderlands. Cambridge and Malden: Polity Press.
Aguilera, T. (2017). The squatting movement(s) in Paris: internal divides and conditions for survival. In Miguel A. Martínez López (Ed.), Urban Politics and Squatters’ Movements in Europe (pp. 121–144).
Agustín, Ó. G., & Jørgensen, M. B. (2019a). Autonomous Solidarity: Hotel City Plaza. In Solidarity and the “Refugee Crisis” in Europe (pp. 49–73). Cham: Palgrave Macmillan.
Agustín, Ó. G., & Jørgensen, M. B. (2019b). From Refugee Crisis to a Crisis of Solidarity? In Solidarity and the “Refugee Crisis” in Europe (pp. 1–23). Cham: Palgrave Macmillan.
Agustín, Ó. G., & Jørgensen, M. B. (2019c). Institutional Solidarity: Barcelona as Refuge City. In Ó. G. Agustín & M. B. Jørgensen (Eds.), Solidarity and the “Refugee Crisis” in Europe (pp. 97–117). Cham: Palgrave Macmillan.
Agustín, Ó. G., & Jørgensen, M. B. (2019d). Solidarity cities and cosmopolitanism from below: Barcelona as a refugee city. Social Inclusion, 7(2), 198–207.
Aldridge, J. (2015). Participatory Research: Working with vulnerable groups in research and practice. Bristol: Policy Press.
Anderson, B., Sharma, N., & Wright, C. (2012). We are All Foreigners: No Borders as a Practical Political Project. In P. Nyers & K. Rygiel (Eds.), Citizenship, Migrant Activism and the Politics of Movement (pp. 73–91). London: Routledge.
Anghel, R., & Grierson, J. (2020). Addressing needs in a liminal space: the citizen volunteer experience and decision-making in the unofficial Calais migrant camp–insights for social work. European Journal of Social Work, 23(3), 486–499.
Ansems de Vries, L., & Welander, M. (2016a, September 30). Refugees, Displacement, and the European “Politics of Exhaustion.” OpenDemocracy. Retrieved from https://www.opendemocracy.net/en/mediterranean-journeys-in-hope/refugee…
Ansems de Vries, L., & Welander, M. (2016b, November 25). Calais Demolition: ‘Mission Accomplished’, the Politics of Exhaustion and Continued Struggles for Mobility. OpenDemocracy.
Artero, M. (2019). Motivations and effects of volunteering for refu-gees: Spaces of encounter and political influence of the “new civic en-gagement” in Milan. Partecipazione e Conflitto, 12(1), 142–167.
Ataç, I., Rygiel, K., & Stierl, M. (2016). The contentious politics of refugee and migrant protest and solidarity movements: Remaking citizenship from the margins. Citizenship Studies, 20(5), 527–544.
Barnett, M. (2011). Humanitarianism, Paternalism, and the UNHCR. In A. B. & G. Loescher (Ed.), Refugees in International Relations (pp. 105–132). Oxford: Oxford University Press.
Barnett, M. (2017). Paternalism beyond Borders. (M. N. Barnett, Ed.). Cambridge: Cambridge University Press.
Bauder, H. (2017). Sanctuary Cities: Policies and Practices in International Perspective. International Migration, 55(2), 174–187.
Bauder, H., & Juffs, L. (2020). ‘Solidarity’ in the migration and refugee literature: analysis of a concept. Journal of Ethnic and Migration Studies, 46(1), 46–65.
Becker, P. H. (1993). Common pitfalls in published grounded theory research. Qualitative Health Research, 3(2), 254–260.
Belda-Miquel, S., Peris Blanes, J., & Frediani, A. (2016). Institutionalization and Depoliticization of the Right to the City: Changing Scenarios for Radical Social Movements. International Journal of Urban and Regional Research, 40(2), 321–339.
Bloemraad, I., Korteweg, A., & Yurdakul, G. (2008). Citizenship and Immigration: Multiculturalism, Assimilation, and Challenges to the Nation-State. Annual Review of Sociology, 34, 153–179.
Boersma, K., Kraiukhina, A., Larruina, R., Lehota, Z., & Nury, E. O. (2019). A port in a storm: Spontaneous volunteering and grassroots movements in Amsterdam. A resilient approach to the (European) refugee crisis. Social Policy and Administration, 53(5), 728–742.
Bontemps, V., Makaremi, C., & Mazouz, S. (2018). Entre accueil et rejet: Ce que les villes front auxmigrants. Paris: Le passager clandestin.
Bornstein, E., & Redfield, P. (2011). Forces of compassion: humanitarianism between ethics and politics. School for Advanced Research Press.
Bouteldja, H. (2016). Whites, Jews, and Us: Towards a Politics of Revolutionary Love. (Semiotext(e), Ed.). South Pasadena, CA.
Braun, K. (2017). Decolonial perspectives on charitable spaces of “welcome culture” in Germany. Social Inclusion, 5(3), 38–48.
Butler, J. (2011). Bodies in Alliance and the Politics of the Street. #OccupyLosAngeles, 1–3(november), 1–13. https://doi.org/10.1525/california/9780520281721.003.0010
Cappiali, T. M. (2017). “Whoever decides for you without you, s/he is against you!”: immigrant activism and the role of the Left in political racialization. Ethnic and Racial Studies, 40(6), 969–987.
Castañeda, H. (2013). Medical aid as protest: acts of citizenship for unauthorized im/migrants and refugees. Citizenship Studies, 17(2), 227–240.
Castelli Gattinara, P., & Zamponi, L. (2020). Politicizing support and opposition to migration in France: the EU asylum policy crisis and direct social activism. Journal of European Integration, 42(5), 625–641. https://doi.org/10.1080/07036337.2020.1792459
Cattaneo, C., & Martínez, M. A. (2014). Squatting as an Alternative to Capitalism: An Introduction. In S. E. Kollective (Ed.), Squatting Europe Kollective (pp. 1–23). London: Pluto Press.
Clarebout, A. (2020). Une ethnographie de l ’ hébergement citoyen en Belgique : étape dans le parcours migratoire et pratique particulière d ’ hospitalité. ULiège.
Coyne, I. T. (1997). Sampling in qualitative research. Purposeful and theoretical sampling; merging or clear boundaries? Journal of Advanced Nursing, 26, 623–630.
Dadusc, D. (2019). Enclosing Autonomy: The Politics of Tolerance and Criminalisation of Squatting. City, 23(2), 170–188.
Dadusc, D., & Dee, E. T. C. (2014). The criminalisation of squatting: Discourses, moral panics and resistances in the Netherlands and England and Wales. Moral Rhetoric and the Criminalisation of Squatting: Vulnerable Demons?, (1980), 109–132.
Dadusc, D., Grazioli, M., & Martínez, M. A. (2019). Introduction: citizenship as inhabitance? Migrant housing squats versus institutional accommodation. Citizenship Studies, 23(6), 521–539.
Daher, R., & D’Auria, V. (2018). Enacting Citizenship in an Urban Borderland : the Case of Maximilian Park in Brussels. European Journal of Creative Practices in Cities and Landscapes (CPCL), 53–72.
Davies, T., Isakjee, A., & Dhesi, S. (2017). Violent Inaction: The Necropolitical Experience of Refugees in Europe. Antipode, 49(5), 1263–1284.
De Genova, N. P. (2002). Migrant “Illegality” and Deportability in Everyday Life. Annu. Rev. Anthropol. 2002, 31, 419–447.
de Graauw, E. (2016). Making immigrant rights real: Non profits and the politics of integration in San Francisco.
de Jong, S., & Ataç, I. (2017). Demand and deliver: Refugee support organisations in Austria. Social Inclusion, 5(3), 28–37.
della Porta, D. (2018). Contentious Moves: Mobilising for Refugees’ Rights. In D. della Porta (Ed.), Solidarity Mobilizations in the “Refugee Crisis”: Contentious Moves (pp. 1–39). Palgrave Macmillan.
Della Porta, D. (2018a). Contentious Moves: Some Conclusions. In D. Della Porta (Ed.), Solidarity Mobilizations in the “Refugee Crisis”: Contentious Moves (pp. 325–448). London: Springer.
Della Porta, D. (2018b). Solidarity mobilizations in the ’refugee crisis’ : Contentious Moves. (D. della Porta, Ed.). Cham: Palgrave Macmillan.
Depraetere, A., & Oosterlynck, S. (2017). “I finally found my place” a political ethnography of the Maximiliaan refugee camp in Brussels. Citizenship Studies, 21(6), 693–709.
Diken, B. (2004). From refugee camps to gated communities: biopolitics and the end of the city. Citizenship Studies, 8(1), 83–106.
Diken, B., & Lautsen, C. B. (2002). Zones of indistinction: security, terror and bare life. Space and Culture, 5(3), 290–307.
Diken, B., & Lautsen, C. B. (2005). The Culture of Exception: Sociology facing the camp (1st ed.). London and New York: Routledge.
Edkins, J. (2000). Sovereign power, zones of indistinction, and the camp. Alternatives, 25(1), 3–25.
Ek, R. (2006). Giorgio Agamben and the spatialities of the camp: an introduction. Geografiska Annaler, 88(4), 363–386.
Fassin, D. (2007). Humanitarianism as a Politics of Life. Public Culture, 19(3), 499–520.
Fassin, D. (2011). Policing borders, producing boundaries. the governmentality of immigration in dark times. Annual Review of Anthropology, 40, 213–226.
Fassin, D. (2012). Humanitarian Reason. A Moral History of the Present. Berkeley, Los Angeles and London: University of California Press.
Fassin, D., & Pandolfi, M. (2010). Contemporary states of emergency. The politics of military and humanitarian interventions. Zone Books.
Feischmidt, M., Pries, L., & Cantat, C. (2019). Refugee protection and civil society in Europe. (M. Feischmidt, L. Pries, & C. Cantat, Eds.). Baskingstone: Palgrave Macmillan.
Feischmidt, M., & Zakarias, I. (2018). Politics of Care and Compassion: Civic Help for Refugees and Its Political Implications in Hungary - A Mixed-Methods Approach. In M. Feischmidt, L. Pries, & C. Cantat (Eds.), Refugee Protecetion and Civil Society in Europe (pp. 379–399). Cham: Palgrave Macmillan.
Feldman, I. (2014). What is a camp? Legitimate refugee lives in spaces of long-term displacement. Geoforum, 66, 244–252.
Feldman, I., & Ticktin, M. (2010). In the Name of Humanity: The Government of Threat and Care. (I. Feldman & M. Ticktin, Eds.). Durham and London: Duke University Press.
Fleischmann, L. (2020). Contested Solidarity: Practices of Refugee Support between Humanitarian Help and Political Activism. transcript-Verlag.
Fleischmann, L., & Steinhilper, E. (2017). The myth of apolitical volunteering for refugees: German welcome culture and a new dispositif of helping. Social Inclusion, 5(3), 17–27.
Frampton, C., & Kinsman, G. (2006). Social Movements / Social Research : Towards Political Activist Ethnography. : : Social Movements/, 1–18. Retrieved from http://www.fernwoodpublishing.ca/website_pdfs/socforchangeworld.pdf
Frykman, M. P., & Mäkelä, F. (2018). “Only volunteers”? Personal motivations and political ambiguities within the Refugees Welcome to Malmö civil initiative. In Margit Feischmidt, L. Pries, & C. Cantat (Eds.), Refugee Protection and Civil Society in Europe (pp. 291–318). Houndmills, Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Gill, N. (2018). The Suppression of Welcome. Fennia, 196(1), 88–98.
Grazioli, M., & Montagna, N. (2019). Urban Commons and Freedom of movement: The Housing Struggles of Recently Arrived Migrants and Refugees in Rome. Citizenship StudiesCitizenship Studies, 23(6).
Hagan, M. (2018). Disassembling the camp: The politics of policing exiles in Calais, France. University of Amsterdam. Retrieved from https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3274536
Hamann, U., & Karakayali, S. (2016). Practicing Willkommenskultur: Migration and solidarity in Germany. Intersections East European Journal of Society and Politics, 2(4), 69–86.
Hammam, U., & Karakayali, S. (2016). Practicing Wilkommenskultur: Migration and Solidarity in Germany. Intersections, 2(4), 69–86.
Harrell-Bond, B. E. (1999). The Experience of Refugees as Recipients of Aid. In A. Ager (Ed.), Refugees. Perspectives on the Experience of Forced Migration (pp. 136–168). London and New York: Continuum.
Herd, P., & Meyer, M. H. (2002). Care work invisible civic engagement. Gender and Society, 16(5), 665–688.
Hess, S. (2012). De-naturalising transit migration. Theory and methods of an ethnographic regime analysis. Population, Space and Place, 18(4), 428–440.
Huschke, S. (2015). Giving Back: Activist Research with Undocumented Migrants in Berlin. Medical Anthropology: Cross Cultural Studies in Health and Illness, 34(1), 54–69.
Hwang, H., & Kim, K. O. (2015). Social media as a tool for social movements: The effect of social media use and social capital on intention to participate in social movements. International Journal of Consumer Studies, 39(5), 478–488.
Hyndman, J. (2000). Managing Displacement: Refugees and the Politics of Humanitarianism. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Isin, E. F. (2009). Citizenship in flux: The figure of the activist citizen. Subjectivity, 29(1), 367–388.
Isin, E. F., & Nielsen, G. M. (2008). Acts of Citizenship. (E. F. Isin & G. M. Nielsen, Eds.) (1st ed.). London: Zed Books Ltd.
Jasper, J. M., & Poulsen, J. D. (1995). Recruiting Strangers and Friends: Moral Shocks and Social Networks in Animal Rights and Anti-Nuclear Protests. Social Problems, 42(4), 493–512.
Jordan, J., & Moser, S. (2020). Researching migrants in informal transit camps along the Balkan Route: Reflections on volunteer activism, access, and reciprocity. Area, 52(3), 566–574.
Kalir, B. (2019). Departheid: The Draconian Governance of Illegalized Migrants in Western States. Conflict and Society: Advances in Research, 5, 19–40.
Karakayali, S. (2018). The Flüchtlingskrise in Germany: Crisis of the Refugees, by the Refugees, for the Refugees. Sociology, 52(3), 606–611.
Karaliotas, L., & Kapsali, M. (2020). Equals in Solidarity: Orfanotrofio’s Housing Squat as a Site for Political Subjectification Across Differences Amid the “Greek Crisis.” Antipode, 0(0), 1–23.
Kasparek, B. (2016). Complementing Schengen: The Dublin System and the European Border and Migration Regime. Migration Policy and Practice, 59–78.
Katz, I. (2019). En Route: The Mobile Border Migrant Camps of Northern France. In A. Pieris (Ed.), Architecture on the Borderline: Boundary Politics and Built Space. Abingdon: Routledge.
Kende, A., Lantosa, N. A., Belinszky, A., Csaba, S., & Lukács, Z. A. (2017). The politicized motivations of volunteers in the refugee crisis: Intergroup helping as the means to achieve social change. Journal of Social and Political Psychology, 5(1), 260–281.
Ketefian, S. (2015). Ethical considerations in research. Focus on vulnerable groups. Investigacion y Educacion En Enfermeria, 33(1), 164–172.
Kleres, J. (2018). Emotions in the Crisis: Mobilising for Refugees in Germany and Sweden. In D. Della Porta (Ed.), Solidarity Mobilizations in the “Refugee Crisis”: Contentious Moves (pp. 209–242). London: Springer.
Kleres, Jochen. (2018). Emotions in the Crisis: Mobilising for Refugees in Germany and Sweden. Solidarity Mobilizations in the ‘Refugee Crisis.’
Koca, B. T. (2016). New Social Movements: “Refugees Welcome UK.” European Scientific Journal, ESJ, 12(2), 96.
Kotronaki, L. (2018). Outside the doors: Refugee accommodation squats and heterotopy politics. South Atlantic Quarterly, 117(4), 914–924.
Krause, U. (2017). Researching forced migration: critical reflections on research ethics during fieldwork. Refugee Studies Centre, (123).
Kreichauf, R., & Mayer, M. (2021). Negotiating urban solidarities: multiple agencies and contested meanings in the making of solidarity cities. Urban Geography, 1–24.
Lambert, S., & Swerts, T. (2019). “From sanctuary to welcoming cities”: Negotiating the social inclusion of undocumented migrants in Liège, Belgium. Social Inclusion, 7(4), 90–99.
Leach, D. K. (2013). Prefigurative Politics. The Wiley-Blackwell Encyclopedia of Social and Political Movements, (Bey 1991).
Lebuhn, H. (2013). Local border practices and urban citizenship in Europe: Exploring urban borderlands. City, 17(1), 37–51.
Lefebvre, H. (1968). Le droit à la ville. (H. Lefebvre, Ed.) (1st ed.). Anthropos.
Leitner, H., Sheppard, E. & Sziarto, K. M. (2008). The Spatialities of Contentious Politics. Transactions of the Institute of British Geographers, 33(2), 157–172.
Lendaro, A. (2016). A “European Migrant Crisis”? Some Thoughts on Mediterranean Borders. Studies in Ethnicity and Nationalism, 16(1), 148–157.
Malkki, L. H. (2015). The Need to Help. The Domestic Arts of International Humanitarianism. Durham and London: Duke University Press.
Martin, D., Minca, C., & Katz, I. (2020). Rethinking the camp: On spatial technologies of power and resistance. Progress in Human Geography, 44(4), 743–768.
Martínez López, Miguel Angel. (2017). Squatters and migrants in Madrid: Interactions, contexts and cycles. Urban Studies, 54(11), 2472–2489.
Mattoni, A. (2014). The Potentials of Grounded Theory in the Study of Social Movements. In D. della Porta (Ed.), Methodological Practices in Social Movement Research (pp. 21–39). Oxford: Oxford University Press.
McAdam, D., Tarrow, S., & Tilly, C. (2004). Dynamics of Contention. (D. McAdam, S. Tarrow, & C. Tilly, Eds.). Cambridge: Cambridge University Press.
Merikoski, P. (2021). ‘At least they are welcome in my home!’ Contentious hospitality in home accommodation of asylum seekers in Finland. Citizenship Studies, 25(1), 90–105.
Mezzadra, S. (2010). The gaze of autonomy: Capitalism, migration and social struggles. The Contested Politics of Mobility: Borderzones and Irregularity, (September 2010), 121–142.
Milan, C. (2019). Refugees at the gates of the EU: Civic initiatives and grassroots responses to the refugee crisis along the western Balkans route. Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 21(1), 43–60.
Millner, N. (2011). From “refugee” to “migrant” in Calais solidarity activism: Re-staging undocumented migration for a future politics of asylum. Political Geography, 30(6), 320–328. Retrieved from http://dx.doi.org/10.1016/j.polgeo.2011.07.005
Mudu, P., & Chattopadhyay, S. (2017). Introduction: migration, squatting and radical autonomy. In P. Mudu & S. Chattopadhyay (Eds.), Migration, Squatting and Radical Autonomy (1st ed., pp. 1–33). Oxon: Routledge.
Nairn, K., Showden, C. R., Sligo, J., Matthews, K. R., & Kidman, J. (2020). Consent requires a relationship: rethinking group consent and its timing in ethnographic research. International Journal of Social Research Methodology, 23(6), 719–731.
Neven, B. (2018). OP ZOEK NAAR ( ON ) MENSELIJKHEID Transmigrant : modewoord of wapen in de strijd om betekenis? Vrije Universiteit Brussel.
Nyers, P. (2013). Rethinking Refugees: Beyond State of Emergency. New York: Routledge.
Nyers, P., & Rygiel, K. (2012). Citizenship, Migrant Activism and the Politics of Movement. (P. Nyers & K. Rygiel, Eds.). London: Routledge.
Papadopoulos, D, & Tsianos, V. (2013). After Citizenship: Autonomy of Migration, Organisational Ontology and Mobile Commons. Citizenship Studies, 17(2), 178–196.
Papadopoulos, Dimitris, & Tsianos, V. S. (2007). The Autonomy of Migration: The Animals of Undocumented Mobility. In A. Hickey-Moody & P. Malins (Eds.), Deleuzian Encounters. Studies in contemporary social issues (pp. 223–235). Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Perera, S. (2002). What is a camp...?
Picozza, F. (2021). The Coloniality of Asylum: Mobility, Autonomy and Solidarity in the Wake of Europe’s Refugee Crisis. Lanham: Rowman & Littlefield.
Pruijt, H. (2007). Urban Movements. In G. Ritzer (Ed.), Blackwell Encyclopedia of Sociology (pp. 5115–5119). Malden: Blackwell.
Raimondi, V. (2019). For ‘common struggles of migrants and locals’. Migrant activism and squatting in Athens. Citizenship Studies, 23(6), 559–576.
Ramadan, A. (2013). Spatialising the refugee camp. Transactions of the Institute of British Geographers, 38(1), 65–77.
Rosenberger, S., Stern, V., & Merhaut, N. (2018). Protest Movements in Asylum and Deportation. (S. Rosenberger, V. Stern, & N. Merhaut, Eds.). Cham: Springer.
Rozakou, K. (2016). Socialities of solidarity: Revisiting the gift taboo in times of crises. Social Anthropology, 24(2), 185–199.
Rozakou, K. (2017). Solidarity #Humanitarianism The Blurred Boundaries of Humanitarianism in. Etnofoor, 29(2), 99–104.
Rygiel, K. (2011). Bordering solidarities: migrant activism and politics of movement and camps at Calais. Citizenship Studies, 15(1), 1–19.
Rygiel, K. (2012). Politicizing camps: Forging transgressive citizenships in and through transit. Citizenship Studies, 16(5–6), 807–825.
Sandri, E. (2018). ‘Volunteer humanitarianism’: Volunteers and humanitarian aid in the jungle refugee camp of Calais. Journal of Ethnic and Migration Studies, 44(1), 65–80.
Santos, F. G. (2020). Social movements and the politics of care: empathy, solidarity and eviction blockades. Social Movement Studies, 19(2), 125–143.
Sanyal, R. (2011). Squatting in camps: Building and insurgency in spaces of refuge. Urban Studies, 48(5), 877–890.
Sigona, N. (2015). Campzenship: reimagining the camp as a social and political spaceCampzenship: reimagining the camp as a social and political space. Citizenship Studies, 19(1), 1–15.
Stavrides, S. (2015). Common Space as Threshold Space: Urban Commoning in Struggles to Re-appropriate Public Space. Footprint, Spring, 9–20.
Stierl, M. (2016). Contestations in death – the role of grief in migration struggles. Citizenship Studies, 20(2), 173–191.
Strauss, A., & Corbin, J. (1994). Grounded theory methodology: An overview. In N. K. Denzin & Y. S. Lincoln (Eds.), Handbook of Qualitative Research (pp. 273–285). SAGE Publications.
Strauss, A., & Corbin, J. (1997). Grounded Theory in Practice. (A. Strauss & J. Corbin, Eds.). Thousand Oaks, London and New Delhi: SAGE Publications.
Sutter, O. (2020). Between Prefigurative Politics and Collaborative Governance: Vernacular Humanitarianism in the Migration Movements of 2015. Ethnologia Europaea, 50(2), 109–124.
Sutter, O., & Youkhana, E. (2017). Perspectives on the European border regime: Mobilization, contestaion, and the role of civil society. Social Inclusion, 5(3), 1–6.
Swerts, T. (2014). Non-Citizen Citizenship in Canada and the United States. In E. F. Isin & P. Nyers (Eds.), Routledge Handbook of Global Citizenship Studies (pp. 295–303). London: Routledge.
Tarrow, S. (2011). Power in Movement: Social Movements and Contentious Politics (3rd ed.). Cambridge: Cambridge University Press.
Taylor, J., & Pagliari, C. (2018). Mining social media data: How are research sponsors and researchers addressing the ethical challenges? Research Ethics, 14(2), 1–39.
Ticktin, M. (2011). Casualties of Care: Immigration and the Politics of Humanitarianism in France. Berkeley, Los Angeles and London: University of California Press.
Ticktin, M. (2014). Transnational humanitarianism. Annual Review of Anthropology, 43, 273–289.
Ticktin, M. (2016). Thinking Beyond Humanitarian Borders. Social Research: An International Quarterly, 83(2), 255–271.
Tilly, C. (1986). The Contentious French: Four Centuries of Popular Struggle. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Tsianos, V. S., & Kuster, B. (2012). Transnational Digital Networks, Migration and Gender. mig@net, Thematic report Border Crossings.
Turner, S. (2016). What is a refugee camp? Explorations of the limits and effects of the camp. Journal of Refugee Studies, 29(2), 139–148.
Van Isacker, T. (2019). Bordering through domicide: spatializing citizenship in Calais. Citizenship Studies, 23(6), 608–626.
Vandevoordt, R. (2019a). Eroding rights, crafting solidarity? Shifting dynamics in the state–civil society nexus in Flanders and Brussels. Social Inclusion, 7(2), 106–117.
Vandevoordt, R. (2019b). Subversive humanitarianism: Rethinking refugee solidarity through grass-roots initiatives. Refugee Survey Quarterly, 38(3), 245–265.
Vandevoordt, R. (2020a). A More Personal Shelter: How Citizens Are Hosting Forced Migrants in and around Brussels. In T. Scott-Smith & M. E. Breeze (Eds.), Structures of Protection? Rethinking Refugee Shelter (pp. 154–167). New York and Oxford: Berghahn.
Vandevoordt, R. (2020b). Resisting Bare Life: Civil Solidarity and the Hunt for Illegalized Migrants. International Migration.
Vandevoordt, R., & Fleischmann, L. (2020). Impossible Futures? The Ambivalent Temporalities of Grassroots Humanitarian Action. Critical Sociology, (February 2018), 089692052093265.
Vandevoordt, R., & Verschraegen, G. (2019). Subversive Humanitarianism and Its Challenges: Notes on the Political Ambiguities of Civil Refugee Support. In M. Feischmidt, L. Pries, & C. Cantat (Eds.), Refugee Protecetion and Civil Society in Europe (pp. 101–129). Cham: Palgrave Macmillan.
Vaughan-Williams, N. (2015). Europe’s Border Crisis: Biopolitical Security and Beyond. Oxford: Oxford University Press.
Vluchtelingenwerk Vlaanderen. (2016). Wat Is Dublin ? Brussel. Retrieved from https://www.vluchtelingenwerk.be/system/tdf/wat-is-dublin_v04-201602-di…
Woroniecka-Krzyzanowska, D. (2013). Identity and place in extended exile: The case of a Palestinian refugee city-camp. Studia Universitatis Babes-Bolyai Sociologia, 2013(1), 21–37.
Woroniecka-Krzyzanowska, D. (2017). The right to the camp: Spatial politics of protracted encampment in the West Bank. Political Geography, 61, 160–169.
Zamponi, L. (2018). From Border to Border: Refugee Solidarity Activism in Italy Across Space, Time, and Practices. In D. della Porta (Ed.), Solidarity Mobilizations in the ‘Refugee Crisis’ (pp. 99–125). Cham: Palgrave Macmillan.
Zimmer, M. (2010). “But the data is already public”: On the ethics of research in Facebook. Ethics and Information Technology, 12(4), 313–325.