Lesgeven aan een ex-OKAN’er, een job voor taalexperts?
“Ik vind dat eigenlijk zot dat die (OKAN-leerlingen) zo na 1 jaar in een klas gedropt worden en dan moeten die maar meedraaien met ‘den hoop’. Daar kan OKAN niet aan doen hé, dat is gewoon het systeem zoals het uitgedacht geweest is.”
OKAN staat voor ‘onthaalklas voor anderstalige nieuwkomers’. In OKAN zitten leerlingen die onvoldoende het Nederlands beheersen om te kunnen volgen in het gewoon secundair onderwijs. Tenminste, zo pakken wij het hier aan, in Vlaanderen. Wereldwijd varieert deze inloopperiode. Geen enkele aanpak blijkt echter de ideale te zijn. Overal botst men tegen dezelfde problemen aan.
De schoolloopbaan van anderstalige leerlingen is veel minder succesvol dan van leerlingen die de onderwijstaal als moedertaal hebben. In Vlaanderen worden deze leerlingen veel sneller georiënteerd naar het bso, dbso (deeltijds onderwijs) en buso (buitengewoon secundair onderwijs). Ze blijven meer zitten, ze zijn meer problematisch afwezig en ze verlaten vaker het onderwijs zonder certificaat.
Het is te gemakkelijk om de oorzaak te zoeken bij de vele moeilijkheden waar deze leerlingen dagelijks mee worstelen. Het klopt dat veel van hen laaggeschoold of ongeletterd zijn. En ja, ze hebben vaker lichamelijke en mentale problemen door traumatische ervaringen tijdens het ontvluchten van hun land. De grootste hindernis om tot leren te komen, is echter de onderwijstaal.
Ja, maar… en OKAN dan?
In OKAN krijgen deze leerlingen gedurende 1 jaar intensieve lessen Nederlands waarna ze instromen in het gewoon secundair onderwijs als ex-OKAN'er. Het duurt echter twee jaar om een taalvaardigheid te bereiken waarmee je je in het dagelijks leven goed kunt behelpen. Bovendien is de schooltaal en de vaktaal die eigen is aan bijvoorbeeld wiskunde of geschiedenis nog veel complexer en abstracter. Om een dergelijke taalvaardigheid op te bouwen duurt het vijf tot negen jaar. Het is dus de verantwoordelijkheid van elke vakleraar, en niet alleen van de taalleerkracht, om taalontwikkelend les te geven. Dit betekent de vaktaal tegelijkertijd met de vakinhoud aanleren.
Probleem opgelost?
Helaas. Om taalontwikkelend les te geven, heeft een leerkracht specifieke pedagogische kennis nodig. Dit kwam tot voor kort helemaal niet aan bod in lerarenopleidingen. De meeste leerkrachten zijn dus onvoldoende voorbereid om les te geven aan een talig diverse groep leerlingen.
Een tweede voorwaarde voor succesvol taalontwikkelend onderwijs is een positieve, interactieve en veilige leeromgeving. Toch zijn veel leerkrachten onwetend over wie die ex-OKAN’er is, of over hoe taalverwerving verloopt. Ze zien de ex-OKAN’er als een verstoring van hun lesgebeuren, ze vrezen voor extra werklast of voelen zich niet competent genoeg. Vaak schuiven ze de verantwoordelijkheid door naar een taalleerkracht.
Sommige leerkrachten hebben dan zoiets van “Oh God, het is een OKAN’er hé… dat zal niet gaan hé. Die verstaan niks, die zijn OKAN.” Maar ja, je blijft niet heel uw leven een ex-OKAN’er hé.
De realiteit is niettemin dat sinds 2015 er steeds meer ex-OKAN’ers instromen. Het is dus belangrijk dat leerkrachten beter voorbereid worden om les te geven aan leerlingen met een grotere talige diversiteit
De ene nascholing is de andere niet!
Leraren proberen hun onderwijspraktijk doorgaans te verbeteren door een nascholing te volgen. Idealiter doet de leraar dan nieuwe ervaringen op die zijn kennis, vaardigheden en/of opvattingen veranderen. Daardoor verandert hij zijn aanpak in de klas en gaan de leerlingen beter leren. Nascholingen kunnen echter vele vormen en uitkomsten hebben.
Onderzoek heeft al uitgewezen dat wanneer een nascholing bepaalde kenmerken heeft, er meer kans is op het gewenste effect, namelijk een ander gedrag van de leraar en een verbeterd leren door de leerling. Deze effectiviteitskenmerken zijn in eerste instantie een diepgaande focus op de inhoud, wetenschappelijke onderbouwing, aansluiten op de doelen van de leraar, aandacht voor didactiek en als leraar mee kunnen vormgeven aan het eigen leerproces. Ook de duur en de plaats van de nascholing, de kwaliteit van de trainer, kunnen samenwerken en actief leren blijken belangrijk. Daarbij maakt men wel de kanttekening dat het eigenlijk onhaalbaar is om aan alle kenmerken te voldoen. Maar welke van deze kenmerken zijn nu net cruciaal voor nascholingen over taalontwikkelend lesgeven aan ex-OKAN’ers?
De huidige nood aan meer taalbewuste leerkrachten en het gebrek aan kennis over het effect van nascholingen over taalontwikkelend lesgeven waren de drijfveren voor deze thesis. Welke nascholingen rond dit thema worden aangeboden, en welke kenmerken en welke effecten hebben ze?
Een schaars aanbod ...
Na een analyse van het open aanbod van nascholingsinstellingen op het internet vond ik slechts 9 nascholingen, allen zeer verschillend wat betreft duur, locatie en aanpak. Door zelf deel te nemen aan de nascholingen kon ik 9 leerkrachten interviewen. Ze beantwoordden eerst vragen over taalontwikkelend lesgeven en over hun opvattingen ten opzichte van een ex-OKAN’er in hun les. Vervolgens vroeg ik hen hoe hun kennis, hun vaardigheden en hun houding al dan niet veranderd waren na hun deelname. Tenslotte mochten ze de nascholing beoordelen op basis van de eerder genoemde effectieve kenmerken.
… met weinig effect
Slechts één leraar rapporteerde grote veranderingen in kennis en vaardigheden over taalontwikkelend lesgeven en had haar lespraktijk grondig aangepast. Ze had deelgenomen aan een nascholingstraject van vier halve dagen, gespreid over het schooljaar. De lange duur en de gespreide momenten bleken een voorwaarde voor de andere effectieve kenmerken. Niet verwonderlijk bleek dat tijdens dit traject de leerkracht veel had samengewerkt rond de wetenschappelijk onderbouwde theorieën. Ze had zaken kunnen uitproberen en kon in de volgende sessies daarover reflecteren en feedback krijgen.
De houding ten opzichte van ex-OKAN’ers bleek bij geen enkele leerkracht fundamenteel veranderd. Deze leraren kozen deze nascholingen namelijk reeds vanuit hun eigen betrokkenheid, empathie en bezorgdheid over hun leerlingen.
Op basis van dit onderzoek kon ik drie belangrijke aanbevelingen formuleren. Ten eerste is er nood aan bewustwording over het belang van taalontwikkelend lesgeven. Wanneer de vraag naar nascholingen groter wordt, zal het aanbod volgen. Ten tweede is het belangrijk dat nascholingen lang genoeg duren en gespreid worden in de tijd zodat ze meer effect hebben. Ten slotte is het cruciaal dat de lerarenopleiding inzet op taalontwikkelend lesgeven zodat nascholingen hierover in de toekomst overbodig worden.
Bibliografie
AGODI. (2018). Rapport Onthaalonderwijs 2016-2017 en 2017-2018. https://www.agodi.be/publicaties-onthaalonderwijs-anderstalige-nieuwkom…
Anjomshoa, L., & Sadighi, F. (2015). The importance of motivation in second language acquisition. International Journal on Studies in English Language and Literature, 3(2), 126–137. http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.680.6071&rep=r…
Bandura, A. (1977). Self-efficacy: toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84(2), 191–2015. https://doi.org/10.1007/978-3-319-75361-4
Bandura, A. (1993). Perceived self-efficacy in cognitive development and functioning. Educational Psychologist, 28(2), 117–148. https://doi.org/10.1207/s15326985ep2802_3
Bex, C., & De Graeve, K. (2016). Alleen bouwen aan een toekomst in het secundair onderwijs. Samenleving En Politiek, 5, 41–47.
Bunch, G. C. (2013). Pedagogical language knowledge: preparing mainstream teachers for English learners in the new standards era. Review of Research in Education, 37(1), 298–341. https://doi.org/10.3102/0091732X12461772
Callahan, R. M., & Shifrer, D. (2016). Equitable access for secondary English learner students: course taking as evidence of EL program effectiveness. Educational Administration Quarterly, 52(3), 463–496. https://doi.org/10.1177/0013161X16648190
Cenoz, J. (2015). Content-based instruction and content and language integrated learning : the same or different ? Language, Culture and Curriculum, 28(1), 8–24. https://doi.org/10.1080/07908318.2014.1000922
Cerna, L. (2019). Refugee education: integration models and practices in OECD countries. OECD Education Working Papers Series, 203. https://doi.org/10.1787/a3251a00-en
Cummins, J. (1979). Cognitive/academic language linguistic proficency. Working Papers on Bilingualism, 19, 198–205. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED184334.pdf
Cummins, J. (1991). Interdependence of first- and second-language proficiency in bilingual children. Language Processing in Bilingual Children, 70–89. https://doi.org/10.1017/cbo9780511620652.006
Cummins, J. (2000). Language, power and pedagogy: bilingual children in the crossfire. The Catesol Journal, 13(1), 201–203. https://doi.org/10.1080/15235882.2001.10162800
Cummins, J. (2008). BICS and CALP: empirical and theoretical status of the distinction. Encyclopedia of Language and Education, 2, 487–499. https://doi.org/10.1007/978-0-387-30424-3_36
Daems, F., Van den Branden, K., & Verschaffel, L. (2004). Taal verwerven op school. ACCO Uitgeverij. https://www.acco.be/nl-be/items/9789033456619/Taal-verwerven-op-school
Darling-hammond, L., Hyler, M. E., & Gardner, M. (2017). Effective teacher professional development (Issue June). https://eric.ed.gov/?id=ED606743
De Clerck, H. M.-L., Piqueray, E., De Bruyne, L., Philips, I., & Truyts, I. (2014). Geïntegreerd eindrapport Actie-onderzoek 16- tot 18- jarige nieuwkomers uit derdelanden. Geïntegreerd eindrapport. https://www.esf-agentschap.be/sites/default/files/attachments/articles/…
de Jong, E. (2013). Preparing mainstream teachers for multilingual classrooms. Association of Mexican-American Educators, 7(2), 40–49.
Dellicarpini, M., & Alonso, O. B. (2014). Teacher education that works: Preparing secondary-level math and science teachers for success with English language learners through Content-Based Instruction. Global Education Review, 1(4), 155–178.
Departement Onderwijs. (2010). Vlaams Euridyce rapport 2010: Overzicht van het onderwijsbeleid en de onderwijsorganisatie in Vlaanderen. https://issuu.com/vlaanderen-be/docs/c97101ce-de21-4f47-8ea1-72137c0712…
Departement Onderwijs en Vorming. (n.d.). Nascholingsorganisaties. https://www.klascement.net/organisaties/nascholing/
Departement Onderwijs en Vorming. (2014). Vlaams onderwijs in cijfers 2013-2014. www.onderwijs.vlaanderen.be/onderwijsstatistieken
Departement Onderwijs en Vorming. (2016). Vlaams onderwijs in cijfers 2015-2016. www.onderwijs.vlaanderen.be/onderwijsstatistieken
Departement Onderwijs en Vorming. (2020). Vlaams onderwijs in cijfers 2019-2020. www.onderwijs.vlaanderen.be/onderwijsstatistieken
Desimone, L. M. (2009). Improving impact studies of teachers’ professional development: Toward better conceptualizations and measures. Educational Researcher, 38(3), 181–199. https://doi.org/10.3102/0013189X08331140
Dronkers, J., Levels, M., & de Heus, M. (2014). Migrant pupils’ scientific performance: The influence of educational system features of origin and destination countries. Large-Scale Assessments in Education, 2(1). https://doi.org/10.1186/2196-0739-2-3
Faez, F., & Valeo, A. (2012). TESOL teacher education: Novice teachers’ perceptions of their preparedness and efficacy in the classroom. TESOL Quarterly, 46(3), 450–471. https://doi.org/10.1002/tesq.37
Fazel, M., Reed, R. V., Panter-Brick, C., & Stein, A. (2012). Mental health of displaced and refugee children resettled in high-income countries: Risk and protective factors. The Lancet, 379(9812), 266–282. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(11)60051-2
García, E., Arias, M. B., Murri, N. J., & Serna, C. (2010). Developing responsive teachers: A challenge for a demographic reality. Journal of Teacher Education, 61(1–2), 132–142. https://doi.org/10.1177/0022487109347878
Gleeson, M., & Davison, C. (2015). A conflict between experience and professional learning: Subject teachers’ beliefs about teaching English language learners. RELC Journal, 47(1), 43–57. https://doi.org/10.1177/0033688216631221
Gleeson, M., & Davison, C. (2019). Teaching in linguistically and culturally diverse secondary schools. Australian Review of Applied Linguistics, 42(3), 301–321. https://doi.org/10.1075/aral.17093.gle
Hajer, M. (2005). Taalgericht vakonderwijs: Tijd voor een nieuw vijfjarenplan. Levende Talen Tijdschrift, 6(1), 3–11.
Hajer, M. (2018). Teaching content through Dutch as a second language: How “Language Oriented Content Teaching” unfolded in mainstream secondary education. Dutch Journal of Applied Linguistics, 7(2), 246–263. https://doi.org/10.1075/dujal.18001.haj
Hajer, M., & Meestringa, T. (2015). Handboek taalgericht vakonderwijs. Uitgeverij Coutinho. https://cld.bz/bookdata/MdprD6r/basic-html/page-2.html
Harper, C. A., & de Jong, E. J. (2009). English language teacher expertise: The elephant in the room. Language and Education, 23(2), 137–151. https://doi.org/10.1080/09500780802152788
Joe, H. K., Phil, H., & Al-Hoorie, A. H. (2017). Classroom social climate, self-determined motivation, willingness to communicate, and achievement: A study of structural relationships in instructed second language settings. Learning and Individual Differences, 53, 133–144. https://doi.org/10.1016/j.lindif.2016.11.005
Kagan, D. M. (1992). Professional growth among preservice and beginning teachers. Review of Educational Research, 62(2), 129–169. https://doi.org/10.3102/00346543062002129
Karabenick, S. A., & Noda, P. A. C. (2004). Professional development implications of teachers’ beliefs and attitudes toward english language learners. Bilingual Research Journal. https://doi.org/10.1080/15235882.2004.10162612
Kim, S. Y., Schwartz, S. J., Perreira, K. M., & Juang, L. P. (2018). Culture’s influence on stressors, parental socialization, and developmental processes in the mental health of children of immigrants. Annual Review of Clinical Psychology, 14, 343–370. https://doi.org/10.1146/annurev-clinpsy-050817-084925
Larsen-Freeman, D. (1997). Chaos/complexity science and second language acquisition. https://academic.oup.com/applij/article/18/2/141/134192
Lee, O., & Buxton, C. A. (2013). Teacher professional development to improve science and literacy achievement of English language learners. Theory into Practice, 52(2), 110–117. https://doi.org/10.1080/00405841.2013.770328
Lucas, T., & Villegas, A. M. (2010). The missing piece in teacher education: The preparation of linguistically responsive teachers. Teachers College Record, 109(2), 297–318. http://ezproxy.library.yorku.ca/login?url=http://search.proquest.com/do…
Lucas, T., & Villegas, A. M. (2013). Preparing linguistically responsive teachers: Laying the foundation in preservice teacher education. Theory into Practice, 52(2), 98–109. https://doi.org/10.1080/00405841.2013.770327
Mahalingappa, L., Hughes, E. M., & Polat, N. (2018). Developing preservice teachers’ self-efficacy and knowledge through online experiences with English language learners. Language and Education, 32(2), 127–146. https://doi.org/10.1080/09500782.2017.1417996
McKinney, R. W. (2011). Mainstream teacher attitudes toward English language learners. In ProQuest LLC. http://proxy.binghamton.edu/login?url=http://search.ebscohost.com/login…
Mellom, P. J., Straubhaar, R., Balderas, C., Ariail, M., & Portes, P. R. (2018). “They come with nothing:” How professional development in a culturally responsive pedagogy shapes teacher attitudes towards Latino/a English language learners. Teaching and Teacher Education, 71, 98–107. https://doi.org/10.1016/j.tate.2017.12.013
Merchie, E., Tuytens, M., Devos, G., & Vanderlinde, R. (2016). Hoe kan je de impact van professionalisering voor leraren in kaart brengen? In Departement Onderwijs en Vorming.
Merchie, E., Tuytens, M., Devos, G., & Vanderlinde, R. (2018). Evaluating teachers’ professional development initiatives: towards an extended evaluative framework. Research Papers in Education, 33(2), 143–168. https://doi.org/10.1080/02671522.2016.1271003
Mock-Muñoz de Luna, C., Gransberg, A., Krasnik, A., & Vitus, K. (2020). Towards more equitable education: Meeting health and wellbeing needs of newly arrived asylum seeking and refugee children –perspectives from educators in Denmark and Sweden. International Journal of Qualitative Research on Health and Well-Being, 15(2). https://doi.org/10.1080/17482631.2020.1773207
Mortelmans, D. (2013). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden (4th ed.). Acco.
Nilsson, J., & Axelsson, M. (2013). “Welcome to Sweden.”: Newly arrived students’ experiences of pedagogical and social provision in introductory and regular classes. International Electronic Journal of Elementary Education, 6(1), 137–162.
Onderwijs Vlaanderen. (2013). Ontwikkelingsdoelen “Nederlands voor nieuwkomers” in de onthaalklas voor anderstalige nieuwkomers van het secundair onderwijs. http://eindtermen.vlaanderen.be/secundair-onderwijs/okan/ontwikkelingsd…
Onderwijs Vlaanderen. (2020). Statistisch jaarboek van het Vlaams onderwijs 2019-2020: Schoolse vorderingen en zittenblijven in het voltijds gewoon secundair onderwijs. https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/statistisch-jaarboek-van-het-vlaams-…
Pajares, M. F. (1992). Teachers’ beliefs and educational research: Cleaning up a messy construct. Review of Educational Research, 62(3), 307–332. https://doi.org/10.3102/00346543062003307
Pettit, S. K. (2011). Teachers’ beliefs about second language Learners in the Mainstream Classroom: A Review of the Literature. International Multilingual Research Journal, 5(2), 123–147. https://augusta.openrepository.com/bitstream/handle/10675.2/319927/Teac…
Platt, E., Harper, C., & Mendoza, M. B. (2003). Dueling philosophies: Inclusion or separation for Florida’s English language learners? TESOL Quarterly, 37(1), 105. https://doi.org/10.2307/3588467
Polat, N., & Mahalingappa, L. (2013). Pre- and in-service teachers’ beliefs about ELLs in content area classes: A case for inclusion, responsibility, and instructional support. Teaching Education, 24(1), 58–83. https://doi.org/10.1080/10476210.2012.713930
Pulinx, R., Kemper, R., Verswijvel, K., De Bruyne, L., Vanthournout, G., Baeten, M., & Keygnaert, I. (2017). Cartografie en analyse van het onthaalonderwijs voor anderstalige nieuwkomers en OKAN-leerlingen. http://integratiebeleid.vlaanderen.be/cartografie-en-analyse-van-het-on…
Reeves, J. (2004). “Like everybody else”: Equalizing educational opportunity for English language learners. Tesol Quarterly, 38(1), 529–530. https://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1201&context…
Reeves, J. (2006). Secondary teacher attitudes toward including English-language learners in mainstream classrooms. Journal of Educational Research, 99(3), 131–142. https://doi.org/10.3200/JOER.99.3.131-143
Richardson, V. (1996). The role of attitudes and beliefs in learning to teach. In J. Sikula, T. J. Buttery, & E. Guyton (Eds.), Handbook of research on teacher education (pp. 102–119). MacMillan.
Rodríguez-Izquierdo, R. M., Falcón, I. G., & Permisán, C. G. (2020). Teacher beliefs and approaches to linguistic diversity. Spanish as a second language in the inclusion of immigrant students. Teaching and Teacher Education, 90. https://doi.org/10.1016/j.tate.2020.103035
Rohr, E. (2018). World in motion—the emotional impact of mass migration. Group Analysis, 51(3), 283–296. https://doi.org/10.1177/0533316418784697
Ryan, R., & Deci, E. (2020). Intrinsic and extrinsic motivation from a self-determination theory perspective: Definitions, theory, practices, and future directions. Contemporary Educational Psychology, 101860. https://bit.ly/2VY3dU6
Samson, J. F., & Collins, B. A. (2012). Preparing all teachers to meet the needs of English language learnersa applying research to policy and practice for teacher effectiveness (Issue April). www.americanprogress.org
Sengoelge, M., Solberg, Ø., Nissen, A., & Saboonchi, F. (2020). Exploring social and financial hardship, mental health problems and the role of social support in asylum seekers using structural equation modelling. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(19), 1–14. https://doi.org/10.3390/ijerph17196948
Sterckx, M. (2006). “Wat is er nog van onze dromen?” Eindrapport over een onderzoek naar de doorstroming van anderstalige nieuwkomers in het secundair onderwijs in de eerste drie jaar na de onthaalklas in Vlaanderen. http://www.cteno.be/downloads/publicaties/sterckx_2006_wat_is_er_nog_va…
Symons, C., & Ponzio, C. (2019). Schools cannot do it alone : A community- based approach to refugee youth’s language development. Journal of Research in Childhood Education, 33(1), 98–118. https://doi.org/10.1080/02568543.2018.1531450
Tong, F., Luo, W., Irby, B. J., Lara-Alecio, R., & Rivera, H. (2017). Investigating the impact of professional development on teachers’ instructional time and English learners’ language development: a multilevel cross-classified approach. International Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 20(3), 292–313. https://doi.org/10.1080/13670050.2015.1051509
Turkan, S., De Oliveira, L. C., Lee, O., & Phelps, G. (2014). Proposing a knowledge base for teaching academic content to English language learners: Disciplinary linguistic knowledge. Teachers College Record, 116(3).
van Ael, G. (2007). Taal als sleutel: Tips voor de ondersteuning van anderstalige leerlingen. http://www.ksleuven.be/wp-content/uploads/2015/03/Taal-als-sleutel1.pdf
Van Avermaet, P., & Sierens, S. (2010). Diversiteit is de norm, er mee leren omgaan de uitdaging: Een referentiekader voor omgaan met diversiteit in onderwijs. Handboek Beleidvoerend Vermogen, January, 1–48.
Van Den Branden, K., & Bogaert, N. (2011). Handboek taalbeleid secundair onderwijs. Acco. https://www.acco.be/nl-be/items/9789033479281/Handboek-taalbeleid-basis…
Van Droogenbroeck, F., Lemblé H., & et al. (2018). TALIS 2018 Vlaanderen (Volume 1). I. http://talis2018.be/
Van Zwieten, M., & Willems, D. (2004). Waardering van kwalitatief onderzoek. Huisarts En Wetenschap, 47, 38–43. https://doi.org/10.1007/BF03083653
Vandecandelaere, M. (2020). Flexibele leerwegen voor meertalige nieuwkomers in het basis- en secundair onderwijs (1st ed.). Uitgeverij LannooCampus.
Vandercruysse, S., De Fraine, B., & Van Den Noortgate, W. (2011). Leraren : behoefte aan nascholing ? Een studie naar de nascholingsbehoeften van leraren secundair onderwijs. IMPULS, 41(3), 133–143. https://www.researchgate.net/publication/260360341%0ALeraren:
Vanhooren, S., & Wulftange, L. (2020). De taalcompetente leraar: Een referentiekader voor taalcompetenties van leraren in Nederland en Vlaanderen. Algemeen Secretariaat Nederlandse Taalunie. https://taalunie.org/publicaties/196/de-taalcompetente-leraar
Viesca, K., & Teemant, A. (2019). Preparing content teachers to work with multilingual students. In Faculty Publications: Department of Teaching, Learning and Teacher Education. https://doi.org/10.1002/9781119421702.ch24
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (n.d.-a). Dataloep VSV. Retrieved December 17, 2020, from https://dataloep-publiek.vlaanderen.be/QvAJAXZfc/notoolbar.htm?document…
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (n.d.-b). Pofessionaliseren: wie, hoe en waarom? https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/professionaliseren-wie-hoe-en-waarom
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (n.d.-c). Spijbelen en schoolverzuim. Retrieved December 17, 2020, from https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/spijbelen-en-schoolverzuim
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2019). AGODI jaarverslag 2019. https://www.agodi.be/publicaties-agodi-jaarverslag
Vlaamse Overheid. (2016). Wat is onthaalonderwijs? https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/wat-is-onthaalonderwijs
VLOR. (2018). Onderwijs voor vluchtelingen: warm onthaal. www.vlor.be/bramenali
VLOR. (2019). Continuïteit in schoolloopbanen van jonge nieuwkomers garanderen. www.vlor.be
Walker, A., Shafer, J., & Iiams, M. (2004). Not in my classroom”: Teacher attitudes towards English language learners in the mainstream classroom. NABE Journal of Research and Practice, 2(1), 130–160.
Zimmerman, B. J. (2000). Self-efficacy: An essential motive to learn. Contemporary Educational Psychology, 25, 82–91. https://doi.org/10.1006/ceps.1999.1016
