In welke mate heeft keuzevrijheid een invloed op de leesmotivatie bij jongeren van het eerste middelbaar?

Heleen Reunes
Persbericht

Beginnende leerkracht krijgt gedemotiveerde leerlingen voor de neus

Je kent het vast wel. Verplicht een boek lezen voor het vak Nederlands. Je begint al met je ogen te rollen omdat je leerkracht met de zoveelste boekopdracht afkomt. Je leesmotivatie duikt onmiddellijk onder nul.

 

Waarom is het dan toch belangrijk?

Lezen op zich kunnen we gewoonweg niet uit ons dagelijkse leven wegdenken. Met andere woorden de leerkrachten willen je niet vervelen, maar je juist met jouw ontwikkeling helpen. Zonder de leerkrachten en hun leesmotivatie zou je nu geen berichten van je vrienden of e-mails van collega’s op het werk kunnen lezen. De vakgroep onderwijskunde van de UGent heeft dan ook een citaat gebruikt om de daling in leesvaardigheid in de kijker te zetten: “Nieuwe PISA-resultaten moeten Vlaanderen wakker schudden.” Dit onderzoek staat voor “Programme for International Student Assessment” en is een driejaarlijks terugkerend grootschalig internationaal onderzoek. Hierin wordt de mate waarin vijftienjarigen uit ASO,TSO, BSO, deeltijds beroeps en buitengewoon onderwijs hun vaardigheden zoals lezen, wiskunde en natuurwetenschappen kunnen toepassen in dagelijkse situaties, vergeleken. Uit deze test (2018) bleek dus dat leesvaardigheid heel slecht scoorde.

 

Wat kunnen we daaraan doen?

Er zijn altijd gemotiveerde onderzoekers, waaronder mezelf, die heel graag de daling op vlak van leesvaardigheid willen tegengaan. Wie herinnert zich van de eigen schoolcarrière het eigen gebrek aan leesmotivatie en frisse tegenzin om een (opgelegd) boek vast te pakken? Dat is nu eenmaal wat een leerling moet doen, boeken lezen. Medestudenten vergelijken maar al te graag hun leesproces met elkaar. En wat blijkt? Ze delen vaak diezelfde frisse tegenzin. Alweer een verplichte boekopgave, alweer geen inspraak in wat je wel of niet mag lezen. Daar had je je leerkracht weer, zwaaiend met de beruchte leeslijst. Als je dan toch eens onverwachts zelf een boek mocht kiezen, m.a.w. keuzevrijheid kreeg, maakte je hart gegarandeerd een sprongetje. Voor velen betekende dit een stijging in het leesplezier en in de leesmotivatie.

 

Onderzoek

image-20210714135306-2

Licentieerbaar

Dat ene moment van gelukzaligheid vroeg ook om een onderzoek naar de leesmotivatie bij jongeren uit het eerste middelbaar te doen. Het is trouwens niet omdat dit toevallig de doelgroep was, dat deze onderzoeksresultaten niet evengoed betrekking op andere leeftijden kunnen hebben. Het onderzoek bestond uit het vergelijken van het leesplezier bij twee groepen: een groep die de volledige keuzevrijheid had om een boek uit te zoeken en een groep die een boek van een leeslijst moesten kiezen. Op zich klinkt dit allemaal nog steeds wat saai. Je blijft nog steeds verplicht een boek te lezen, toch? Dat klopt, maar het verschil is dat er geen gewone, klassieke opdracht aan verbonden is. Omdat het leesplezier toch nog steeds een groot deel van het leesproces uitmaakt, vonden er boekgesprekken plaats. Een zekere Aidan Chambers heeft deze term uitgevonden. En wat voor een uitvinding. Het is de bedoeling dat je als leerkracht met je leerlingen over boeken gaat praten en samen ontdekt wat je aan die boeken leuk of minder leuk vindt.

Dat laatste blijft ook goed mogelijk. Als een boek enorm tegenvalt, mag je dit als lezer toch echt wel zeggen. Het verrijkt jou als persoon; je weet hierdoor welk genre of welke auteur je in de toekomst niet meer voor je neus wil krijgen. Leerlingen durfden dit laatste ook tijdens de boekgesprekken toe te geven.

 

Resultaat

Over het volgende waren ze het ook bijna allemaal eens. Je leest een boek veel gemotiveerder als je zelf mag kiezen. Op die manier bleven sommige leerlingen naar vertrouwde lectuur grijpen, maar anderen trokken zelf op zoektocht en stapten uit hun comfortzone. Deze leerlingen vonden het dan ook bijzonder fijn hun ervaringen, gevoelens i.v.m. hun boek met anderen te delen zonder dat de leerkracht of medeleerlingen erover een oordeel velden.  Enkele leerlingen durfden met een bang hartje toe te geven dat ze hun leesmotivatie hadden teruggevonden en dat het volgende boek al klaarlag. Als onderzoeker is het altijd fijn om te zien dat jouw onderzoek een zekere invloed op het leesplezier van leerlingen heeft gehad.

 

Praten over boeken

Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat je gemotiveerder bent om met literatuur om te gaan als je samen over boeken praat. Je wil leerlingen geruststellen en probeert samen tot ontdekkingen en nieuwe inzichten te komen in de hoop die leesvaardigheid en leesmotivatie boven nul te krijgen. Deze werkvorm is voor andere leerkrachten dan ook een echte aanrader. Niet alleen de leerling maar ook jijzelf leert bij. Door een combinatie van boekgesprekken en keuzevrijheid krijg je als leerkracht zo goed als zeker sneller gemotiveerde leerlingen voor de neus. En daar gaat het tenslotte om! Het is niet de bedoeling dat leerlingen later een boek vastpakken om in slaap te vallen. Het leesplezier zou altijd centraal moeten blijven staan en aan de hand van keuzevrijheid zou dit misschien makkelijker te bereiken zijn.

 

Eigen ervaring

Nu toch een kleine persoonlijke bekentenis die toch gedeeltelijk aan de basis lag van dit onderzoek. Als kind besloot ik op een bepaald moment mijn vaders voorleesplezier af te snoepen door zelf mijn boeken te kiezen. Hij kon niet langer voor het slapengaan zijn boekenfavoriet aan me voorlezen, maar door deze jarenlange routine kreeg hij mij toch zo gemotiveerd om zelf mijn boekenkeuze te maken. Een bijzonder slimme zet! Ik koos en ik werd er gelukkig van. Ga jij dat ook doen in de toekomst?

“Life is not like a novel, but a novel can be like life. The best ones always are.” (Aidan Chambers)

 

~ Heleen Reunes (EBaSO NE-EN)

 

 

Bibliografie

Stokmans, M., Wolters, R., & Stichting Lezen. (2019). Lezen doe je samen. Amsterdam. Eburon.

van Liempt, M. (2020). Laat vmbo-leerlingen hun eigen boeken kiezen! Geraadpleegd op 19 december 2020 via https://neerlandistiek.nl/2020/09/laat-vmbo-leerlingen-hun-eigen-boeken…

Leesmonitor – Het Magazine (2018). Leesmotivatie: hoe raak je de juiste snaar?, Amsterdam: Stichting Lezen.

Leesmonitor – Het Magazine (2015). Over boeken gesproken., Amsterdam: Stichting Lezen.

Vansteenkiste, M. (2016). Hoe we kinderen en jongeren kunnen motiveren Toepassingen van de zelfdeterminatietheorie. Caleidoscoop, 22(1).

Bonset, H. (2016). Kan leesbevordering de ontlezing stoppen? Een beschouwing naar aanleiding van empirisch onderzoek. Levende Talen Tijdschrift, 17(2), p30-37.

De Boever, F. (2016). “Kinderen lezen wel nog”. Geraadpleegd op 24 april 2021 via https://febedeboever.wordpress.com/2016/03/31/iedereen-een-uur-cultuur-…

De Feyter, L. (2013). Een longitudinaal onderzoek in het vijfde leerjaar naar de relatie tussen leesmotivatie en begrijpend lezen en de rol van leesfrequentie. Universiteit Gent, Departement Psychologie en Pedagogische Wetenschappen .

Hoogeveen, M., & Bonset, H. (1998). Het schoolvak Nederlands onderzocht. Geraadpleegd op 26 oktober 2020 via http://taalunieversum.org/onderwijs/onderzoek/1969-1997/

Stasse, C. (2013). De invloed van leraren op de leesmotivatie van leerlingen in het basisonderwijs. Universiteit Gent. Gent

Padmos, T., Van Gorp, K., & Van den Branden, K. (2013). Beter leren lezen en schrijven Handvatten voor een effectieve aanpak in het basis- en secundair onderwijs. Geraadpleegd op 26 oktober via https://limo.libis.be/primoexplore/fulldisplay?docid=LIRIAS1821972&cont…

van Steensel, R., van der Sander, L., & Bramer, W. (2016). Effecten van leesmotivatie-interventies Uitkomsten van een meta-analyse. Erasmus Universiteit Rotterdam, Rotterdam.

van Steensel, R., van der Sander, L., Arends, L. (2017) Investeren in leesmotivatie maakt leerlingen meer gemotiveerde lezers . . . en betere lezers. Levende Talen Tijdschrift. 18(2). p2-13.

Bus, A. (2016) Over het nut en het (bewezen) effect van leesbevordering. Een beschouwing naar aanleiding van Helge Bonsets conclusie dat onderzoek weinig aanleiding geeft tot optimisme. Levende Talen Tijdschrift. 17(4). p52-54

Bonset, H. (2016) Wat is er bewezen over leesbevordering? Een reactie op de beschouwing van Adriana Bus. Levende Talen Tijdschrift. 17(4). p55-56
25

Steverlynck, A. (2020, 28 september). Lang leve het leesplezier! denk. doe. blog. Geraadpleegd op 24 april 2021 via https://blog.arteveldehogeschool.be/nl/lang-leve-het-leesplezier/

Stichting Lezen. (2015). Lezing praten over boeken door Aidan Chambers. Geraadpleegd op 30 september 2020 via https://www.youtube.com/watch?v=Ck-Iu0RAmYw&t=273s

Universiteit of Hogeschool
Educatieve bacheloropleiding voor Secundair Onderwijs
Publicatiejaar
2021
Promotor(en)
Marianne Vonk
Kernwoorden
Share this on: