Bewegen, leren en ziek zijn
- JelkeDeplorez
- JarneClaeys
- BonoGoffaux
Vermoeidheid, pijn, misselijkheid, spierverlies, verminderde motivatie, … zijn slechts enkele gevolgen van een kankerbehandeling op het leven van een kind. Een langdurige ziekenhuisopname wegens kanker is helaas de harde realiteit voor jaarlijks meer dan 300 kinderen in België. Onze BIKO-beweegbox zorgt voor een actieve en leerrijke vorm van verstrooiing in deze zware tijden.
Ziek zijn
Uit onderzoek (Tigchelaar, 2014) blijkt dat kinderen met kanker of andere chronische ziektes de neiging hebben om inactief te worden omwille van verscheidene redenen. Doordat het kind zich lamlendig voelt zal het namelijk minder bewegen dan dat vereist is. Op die manier ontstaat een beweegachterstand. Ook naar school gaan wordt dikwijls onmogelijk en leerstof kan niet efficiënt meer verwerkt worden. Bijgevolg krijgen veel patiëntjes ook te maken met een leerachterstand. Eén derde van alle chronisch zieke kinderen loopt dit probleem op (Memorandum POZILIV, 2020). Met onze bachelorproef hadden wij de missie om een tool te creëren dat voor beide problematieken een uitkomst kan bieden.
Bewegen en leren
Zo kwam de BIKO-beweegbox tot stand. BIKO staat voor “bewegingsintegratie kinderoncologie”, dat wil zeggen “het samenvoegen van beweging en leerstof binnen de kinderkankerafdeling”. Hierbij vertrokken we vanuit het concept ‘bewegend leren’. In onze ogen leek dit de ideale oplossing, aangezien het beweging met leerstof combineert, de twee pijnpunten van de situatie. De voordelen van bewegend leren zijn groot, want stimulatie van de hersenactiviteit door beweging bevordert de concentratie. Bovendien heeft beweging ook een positief effect op de behandeling van kanker en andere chronische ziekten. Een persoon die gedurende de behandeling een actieve levensstijl probeert aan te houden, krijgt minder te maken met bijwerkingen op korte en lange termijn (Chamorro-Viña, Keats, & Culos-Reed, 2015). Zo slaan we met onze tool eigenlijk twee vliegen in één klap en worden niet enkel de motorische- en leerachterstand aangepakt, maar wordt er tegelijk ook gewerkt aan de fysieke én mentale gezondheid van de kinderen. Een win-winsituatie, zo blijkt.
Praktijkonderzoek
Om onze tool tot stand te brengen, stelden we vooreerst enquêtes op voor de meest betrokken personen uit het werkveld: de ziekenhuisleerkrachten en kinesitherapeuten van het Universitair Ziekenhuis Gent en het Universitair Ziekenhuis Antwerpen. Hierin bevroegen we hen naar de noden van de oncologie- en hematologieafdeling van het ziekenhuis. Daarna observeerden we de serie ‘Kinderziekenhuis 24/7’ nauwgezet. Daarbij maakten we per kind een fiche met belangrijke informatie over elk van hun aandoeningen. Tot slot verdiepten we ons in de wereld van de patiënten zelf door met twee van hen in gesprek te gaan. Via een inductieve analyse, vertrekkende vanuit de casestudies, werden 4 beweegniveaus opgemaakt waarbinnen dan educatieve en activerende oefenvormen werden uitgewerkt rond taal en rekenen. Naast voldoende differentiaties (makkelijkere en moeilijkere oefeningen) werd ook rekening gehouden met de (beweeg)voorkeuren van de kinderen met kanker.
BIKO-beweegbox
De tool bestaat uit twee transparante boxen op wieltjes. De ene is gevuld met allerlei ontsmetbaar sportmateriaal, de andere is gevuld met bijhorend lesmateriaal onder de vorm van fiches en kaartjes. Via een dierendraaiwijzer worden de verschillende beweegmogelijkheden bij de verschillende ziektebeelden voorgesteld. Zo staan de leeuw, de beer, de walvis en de schildpad respectievelijk voor “De patiënt is vrij beweeglijk; vrij beweeglijk met beperking; kan zitten en kan liggen”. Nadat het passende dier bepaald is, kan het kind ook aanduiden hoe energiek het zich op dat moment voelt. De draaiwijzer zal dan toegankelijke gelamineerde fiches aanwijzen waaruit het kind kan kiezen. Op die fiches staan dan alle instructies genoteerd om het spel te kunnen spelen. Door het bewegend leren aan te bieden onder de vorm van spelletjes, zijn de kinderen zich er niet van bewust dat ze bewegen en leren. Om te leren rekenen moet het kind bijvoorbeeld een velcroballetje naar een roos werpen om punten te verdienen. Een handleiding, leerstofoverzicht per fiche, materiaallijst voor de begeleiders en zelfs een bordspel mochten niet ontbreken. Om de kinderen extra te stimuleren, werd evenals een stickerkaart toegevoegd waarbij na herhaaldelijk gebruik van de box, een geschenk wordt verdiend. De mascotte is de BI-KOala, met wie de kinderen bijvoorbeeld worden aangezet om alledaagse activiteiten (terug) uit te voeren.
Testfase
Een testfase in het Universitair Ziekenhuis te Gent was de kers op de taart. We kregen de kans om onze tool voor te stellen bij twee patiënten van de kinderhematologie- en oncologieafdeling. Oorspronkelijk is de BIKO-beweegbox ontworpen voor kinderen uit de eerste graad van het lager onderwijs, aangezien dit een cruciaal punt is in hun schoolcarrière en het kantelpunt waarop zich vaak voor het eerst een daling in activiteit voordoet. Tijdens de test merkten we echter dat mits kleine aanpassingen aan de leerstof, de box ook toegankelijk is voor een breder publiek, namelijk het gehele lagere onderwijs. Bovendien is het een sterkte van deze tool dat het kwetsbare groepen kan bereiken. In de toekomst kan er nog verder onderzoek gevoerd worden naar de lange-termijn effecten van de BIKO-beweegbox op de leer- en beweegachterstand. De tool werd enorm positief onthaald door zowel de zorgprofessionals als de patiënten en hun familie. Gedurende ongeveer een half uur vergat het kind even de ellende en kon het gewoon plezier maken. De patiënten, ouders en professionals gaven meteen aan dat deze box ook makkelijk buiten de therapieruimte gebruikt kan worden, bijvoorbeeld op de kamer. Zo kunnen we de inzetbaarheid en het beoogde effect nog vergroten. De BIKO-beweegbox werd na het project geschonken aan het Universitair Ziekenhuis te Gent. Het personeel, maar ook vrienden en familie van de patiënten kunnen de box daar vrij gebruiken. In de toekomst willen we dit concept herhalen voor andere ziekenhuizen en waar mogelijk ook andere settings. We kunnen dus besluiten dat ons doel om de kinderen die vechten tegen kanker perspectief te bieden op een gezonde levensstijl en op een vlotte schoolhervatting na de behandeling, zeker en vast behaald is. Iets wat elk van die meer dan 300 kinderen verdient.
Bibliografie
Alles over kanker. (2018). Kinderen met kanker [Website]. Geraadpleegd op 2 juni 2021 via https://www.allesoverkanker.be/kinderen-met-kanker#onderwijs
Alles over kanker. (2019, 8 april). Wat is radiotherapie? [Website]. Geraadpleegd op 2 juni 2021 via https://bit.ly/3z7efcb
Anthoon, D., Carlier, A., Nelis, J., Peerlings, W., Roden, L., Vandenbosch, E., & Verleyen, E. (2020). Wiskidz 1 – blok 1 t.e.m. 14. Averbode: Uitgeverij Averbode – Erasme NV.
Anthoon, D., Carlier, A., Nelis, J., Peerlings, W., Roden, L., Vandenbosch, E., & Verleyen, E. (2020). Wiskidz 2 – blok 1 t.e.m. 14. Averbode: Uitgeverij Averbode – Erasme NV.
Bednet. (z.d.). Lesgeven in het ziekenhuis [Website]. Geraadpleegd 2 juni 2021 via https://www.bednet.be/nieuws-verhalen/verhalen/lesgeven-in-het-ziekenhuis
Belgian Cancer Registry. (2018). Tabellen op jaarbasis [Website]. Geraadpleegd op 2 juni 2021 via https://kankerregister.org/Statistieken_tabellen_jaarbasis
Belgian Cancer Registry. (2019). Cancer in children and adolescents Belgium 2004–2016. Geraadpleegd via https://kankerregister.org/media/docs/cijfersoverkanker/HaematoPublication_FINAL_09062021.pdf
Belgian Cancer Registry. (2018). Tabellen op jaarbasis [Illustratie 1a & 1b]. Geraadpleegd via https://kankerregister.org/%20Statistieken_tabellen_jaarbasis
Catharina Ziekenhuis. (2020). Patiëntenvoorlichting: blijf bewegen tijdens kanker [Brochure]. Geraadpleegd via https://bit.ly/2Sg0B61
Chamorro-Viña, C., Keats, M., & Culos-Reed, S. N. (2015). POEM: Pediatric Oncology Exercise Manual. Faculty of Kinesiology, University of Calgary. Geraadpleegd via https://bit.ly/3pyIX9R
Crabbé, M., De Clerck, I., Van Stappen, V., & Vrancken, D. (2021, 16 februari). Moving Cancer Care. Arteveldehogeschool Gent [Website]. Geraadpleegd op 2 juni 2021 via https://www.arteveldehogeschool.be/projecten/moving-cancer-care-0
De Bisschop, I., Racquet, E., Teller, M., Van Dorsselaer, I., & Verbyst, C. (2018). Europese hoop voor kinderen met kanker. 10-11. Geraadpleegd via https://bit.ly/3wYTzkL
De Braekeleer, E. (2016-2017). Bewegingsintegratie in het lager onderwijs: Bewegend rekenen en taal leren in het 6e leerjaar [Bachelorproef]. Geraadpleegd via https://bit.ly/35gdPmQ
De Paepe, S. (z.d.). Bewegend leren in uw kot [Website]. Geraadpleegd op 15 mei 2021 via https://bewegend-leren-in-uw-kot.weebly.com/
De Wever, L. (z.d.). Bewegend leren: bewegend leren in de klas [Wordpress]. Geraadpleegd op 24 mei 2021 via https://bewegenmetblisb.wordpress.com/
Erfelijkheid.nl. (z.d.). Isovaleriaan acidemie (IVA) [Website]. Geraadpleegd op 28 mei 2021 via https://www.erfelijkheid.nl/ziektes/isovaleriaan-acidemie
Fitkids. (2003-2021). Over Fitkids [Website]. Geraadpleegd op 8 juni 2021 via https://www.fitkids.nl/5/over_fitkids.html
Gezond Leven. (z.d.). Bewegen bij ziekte [Website]. Geraadpleegd op 1 juni 2021 via https://www.gezondleven.be/themas/beweging-sedentair-gedrag/bewegen-bij-pathologieen
GO! Onderwijs. (2013). Leerplannen basisonderwijs [Website]. Geraadpleegd op 23 april 2021 via https://pro.g-o.be/pedagogische-begeleiding-leerplannen-nascholing/leerplannen/leerplannen-bao
Haapala, E. A., Lankhorst, K., de Groot, J., Zwinkels, M., Verschuren, O., Wittink, H., Backx, F. J., Visser-Meily, A., & Takken, T. (2020). The associations of cardiorespiratory fitness, adiposity and sports participation with arterial stiffness in youth with chronic diseases or physical disabilities. European Journal of Preventive Cardiology, 24(10), 1102-1111. https://doi.org/10.1177/2047487317702792
HLN. (2019, 6 juni). Op deze leeftijd verliezen kinderen gemiddeld hun zin in sporten [Website]. Geraadpleegd op 10 juni 2021 via https://bit.ly/3gbr5i5
Hoeben, M. (2017). Fitheid van belang voor jongeren met een chronische ziekte [Website]. Geraadpleegd op 10 juni 2021 via https://bit.ly/3gmRqbY
Inter Press Service. (2019). Kinderen verliezen al vanaf 9 jaar zin om te sporten [Website]. Geraadpleegd op 10 juni 2021 via https://bit.ly/2Sqia35
K.V.B.G.L.V. (2014). Exergames meer dan een spel? [Website]. Geraadpleegd op 2 mei 2021 via https://bit.ly/3uTvNoV
Kennisnet. (2017, 24 augustus). Gamification: hoe gebruik je spelelementen in de les? [Website]. Geraadpleegd op 2 mei 2021 via https://bit.ly/3pxYJl1
Kennisrotonde. (2016). Is het waar dat leerlingen die bewegend leren beter presteren? Zo ja: Hoe is dit te verklaren? Voor welke leeftijdsgroep(en) en bij welke leerinhouden werkt bewegend leren? (KR.002A). Den Haag: Kennisrotonde.
KO.V. (2018). Selectietool [Website]. Geraadpleegd op 5 juni 2021 via https://zill-selector.katholiekonderwijs.vlaanderen/#/
Kotte, E. M. W., de Groot, J. F., Winkler, A. M. F., Huijgen, B. C. H., & Takken, T. (2011). Effects of the Fitkids Exercise Therapy Program on Health-Related Fitness, Walking Capacity, and Health-Related Quality of Life [Onderzoeksrapport]. Geraadpleegd via https://www.fitkids.nl/files/files/effectstudie.pdf
Laribi, A., & Paternoster, T. (2017). Bewegend leren: “Tafels en stoelen buiten” [Artikel]. Geraadpleegd op 2 juni 2021 via https://www.klasse.be/90713/bewegend-leren-tafels-en-stoelen-buiten/
Manager, H. I. (z.d.). Radiotherapie onderdeel van behandeling hersentumor bij kind [Website]. Geraadpleegd op 10 juni 2021 via https://hersentumoren.info/kinderen/onderdelen-van-behandeling-radiotherapie
Mediskincare. (2021, 19 april). Teleangiëctastieën (vaatjes) [Website]. Geraadpleegd op 9 juni 2021 via https://bit.ly/3v11axF
mijnwoordenboek. (z.d.). Puzzelwoordenboek Teleangiëctasie [Website]. Geraadpleegd op 10 juni 2021 via https://www.mijnwoordenboek.nl/puzzelwoordenboek/Teleangi%C3%ABctasie/1
Mol, P., & Dijkhuis, T. (2020). Leidt bewegend leren tot beter presteren in het onderwijs? [Website]. Geraadpleegd op 3 juni 2021 via https://bit.ly/3zcMe2H
Mullender-Wijnsma, M., Hartman, E., de Greeff, M., Visscher, C., Doolaard, S., & Bosker, R. (2015, december). Bewegend leren in de klas. Figuur 1 & 2. [Illustratie 4 & 5]. Geraadpleegd via https://www.fitenvaardigopschool.nl/downloads/Mullender-Wijnsma-2015-Bewegend_leren_in_de_klas_4W-2.pdf
Mullender-Wijnsma, M., Hartman, E., de Greeff, M., & Visscher, C. (2015, december). Bewegend leren in de klas. fitenvaardigopschool. Geraadpleegd via https://bit.ly/3pE7A4K
Muys, J. (2020). Bewegend leren kan op school èn thuis! [Website]. Geraadpleegd op 24 mei 2021 via https://bit.ly/3x5WSXs
Nalder, M., & Northcote, M. T. (2015). The Impact of integrated movement-based activities on primary school aged students in the classroom. TEACH COLLECTION of Christian Education, 1(1), 1-11. Geraadpleegd via https://research.avondale.edu.au/teachcollection/vol1/iss1/1
Nijha. (z.d.). Inspiratieboek bewegend leren 1 [Website]. Geraadpleegd op 23 april 2021 via https://bit.ly/3gjWxJH
Onafhankelijke ziekenfondsen. (2020, 25 november). Chronische ziektes in België - Prevalentie en kosten 2010–2018 [Website]. Geraadpleegd op 8 juni 2021 via https://www.mloz.be/nl/chronischeziektes
Onderwijs Vlaanderen. (z.d.). Tijdelijk onderwijs aan huis [Website]. Geraadpleegd op 8 juni 2021 via https://www.onderwijs.vlaanderen.be/nl/toah
PoZiLiV. (z.d.). Onderwijs aan Zieke Leerlingen in Vlaanderen [Website]. Geraadpleegd op 8 juni 2021 via https://www.onderwijsvoorziekekinderen.be/
PoZiLiV. (z.d.). Wat doen we? [Website]. Geraadpleegd op 6 juni 2021 via https://www.onderwijsvoorziekekinderen.be/watdoenwe
Prikken, S. (2019). Te ziek voor school? Onderwijsmogelijkheden voor chronisch zieke kinderen [Website]. Geraadpleegd op 8 juni 2021 via https://bit.ly/2T0K1XI
Prinses Máxima Centrum. (z.d.). Chemotherapie [Website]. Geraadpleegd op 10 juni 2021 via https://zorg.prinsesmaximacentrum.nl/nl/diagnostiek-behandeling/chemotherapie
Prowise. (z.d.). Bewegend leren met Prowise MOVE! [Illustratie 7]. Geraadpleegd via https://www.prowise.com/nl-be/touchscreens-accessoires/prowise-move-camera/
Roobrouck, L., & Van Laere, E. (2020). WAJO! meer dan taal! - 2de leerjaar. Averbode: Uitgeverij Averbode – Erasme NV.
Schieving, J. H. (z.d.). Chemotherapie. kinderneurologie [Website]. Geraadpleegd op 10 juni 2021 via https://www.kinderneurologie.eu/ziektebeelden/tumoren/chemotherapie.php
Sciensano. (z.d.). Over Sciensano [Website]. Geraadpleegd op 8 juni 2021 via https://www.sciensano.be/nl/over-sciensano
Slot-Heijs, J., de Jonge, M., Lucassen, J., & Singh, A. (2020, mei). Beweeggedrag van kinderen in tijden van corona. Geraadpleegd via https://www.kennisbanksportenbewegen.nl/?file=9997&m=1588930561&action=file.download
Soetewey, S. (producent). (2018-2021). Kinderziekenhuis 24/7. [Tv-serie]. 100.000Volts. TV.
Speyer, E., Herbinet, A., Vuillemin, A., Briançon, S., & Chastagner, P. (2010). Effect of adapted physical activity sessions in the hospital on health-related quality of life for children with cancer: A cross-over randomized trial. Pediatric Blood & Cancer, 55(6), 1160-1166. Geraadpleegd op 10 juni 2021 via https://doi.org/10.1002/pbc.22698
Spierziekten Nederland. (z.d.). Spinale spieratrofie, algemeen (SMA) [Website]. Geraadpleegd op 10 juni 2021 via https://www.spierziekten.nl/overzicht/spinale-spieratrofie-algemeen/
Springlab. (z.d.). Bewegend leren [Website]. Geraadpleegd op 5 juni 2021 via https://bewegendleren.net/
Springlab. (z.d.). Bewegend leren - onze oplossing [Illustratie 6]. Geraadpleegd via https://bewegendleren.net/
Stichting tegen Kanker. (z.d.). Behandelingen van kanker [Website]. Geraadpleegd op 5 juni 2021 via https://bit.ly/2SgujYu
Stichting tegen Kanker. (z.d.). De ziekenhuisschool [Website]. Geraadpleegd op 10 juni 2021 via https://www.kanker.be/pati-ntenhulp/ziekenhuisverblijf/de-ziekenhuisschool
Takken, T. (2013, 25 januari). Bewegen chronisch zieke kinderen vanuit inspanningsfysiologisch perspectief [Website]. Geraadpleegd via https://bit.ly/3g7sYwi
Tigchelaar, R. (2014). Beweeginterventie voor kinderen met kanker: een participatief ontwerpproces. University of Applied Sciences Utrecht. Geraadpleegd via https://bit.ly/3imLbHD
UZ Antwerpen. (z.d.). Kindergeneeskunde, Oncologie & hematologie kinderen [Website]. Geraadpleegd op 5 juni 2021 via https://www.uza.be/over-kinderoncologie-en-kinderhematologie-hiv
UZ Antwerpen. (z.d.). Revalidatie na kanker [Website]. Geraadpleegd op 5 juni 2021 via https://www.uza.be/behandeling/revalidatie-na-kanker
UZ Antwerpen. (z.d.). Zet kanker ‘buitenSPEL’: Bewegen tijdens de kankerbehandeling van uw kind [Brochure]. Geraadpleegd via https://bit.ly/3zh9ltl
UZ Gent. (2018). Les in het UZ Gent [Website]. Geraadpleegd op 2 juni 2021 via https://bit.ly/3inPse0
UZ Gent. (2021). Hematologie [Website]. Geraadpleegd op 10 juni 2021 via https://bit.ly/2TY8Y6E
UZ Gent. (z.d.). Acute lymfatische leukemie. Geraadpleegd op 6 juni 2021 via https://bit.ly/3ikQCa5
UZ Gent. (z.d.). Chemotherapie. Geraadpleegd op 10 juni 2021 via https://www.uzgent.be/nl/home/Lists/PDFs%20patienteninformatiefolders/chemotherapie-kinderkankerafdeling.pdf
UZ Leuven. (z.d.). Een kind met kanker in je klas. Geraadpleegd op 10 juni 2021 via https://bit.ly/2T2xBi0
van den Eerembeemt, A. (2017, 23 februari). Biopsie [Website]. Geraadpleegd op 10 juni 2021 via https://www.ensie.nl/dokterswoordenboek/biopsie
Van Moerkerke, B. V. M. (2020, 20 augustus). Jan Bourgois en Barbara Van Ruymbeke over fysieke fitheid bij kanker [Website]. Geraadpleegd op 6 juni 2021 via https://www.allesoverkanker.be/jan-bourgois-en-barbara-van-ruymbeke-over-fysieke-fitheid-bij-kanker
Van Loon, C. (2020, 1 juli). Bednet innoveert met nieuwe mobiele unit en kijkt naar de toekomst [Illustratie 2]. Geraadpleegd via https://schoolit.be/platform/blog/bednet-innoveert-met-nieuwe-mobiele-unit-en-kijkt-vooruit/
Vandebroek, M., Geunes, A., & Rutten, C. (2019). Leren in beweging: Activiteiten bewegings-integratie voor de lagere school. Gent: uitgeverij Acco.
Vandebroek, M., Wassink, D., & Rutten, C. (2016). Leren in beweging activiteiten bewegingsintegratie voor kleuters. Gent: uitgeverij Acco. Geraadpleegd via https://www.accouitgeverij.nl/sites/default/files/book_pdfs/9789462924826_fragm.pdf
Vlaams Instituut Gezond Leven. (2020). Beweegt de Vlaming genoeg? [Website]. Geraadpleegd op 7 juni 2021 via https://www.gezondleven.be/themas/beweging-sedentair-gedrag/cijfers-beweging/beweegt-de-vlaming-genoeg
wij-leren. (z.d.). Bewegend leren - uitleg begrippen onderwijs [Website]. Geraadpleegd op 7 juni 2021 via https://bit.ly/3w9RNNE
Witherspoon, L. (2014). ACSM Information On… Exergaming [Brochure]. Geraadpleegd via https://healthysd.gov/wp-content/uploads/2014/11/exergaming.pdf
Z.n. (z.d.). School & Ziekzijn - studiebegeleiding voor zieke kinderen en jongeren uit het basis- en secundair onderwijs. [Illustratie 3]. Geraadpleegd via https://www.s-z.be/
