Abortus: een grondrecht of een vergiftigd geschenk? Een juridische evaluatie van de Belgische abortuswetgeving vanuit rechtsvergelijkend perspectief

Daisy Szulc
Persbericht

Het recht op abortus: een (wereldwijde) speelbal voor politici

Vrijdag 24 juni 2022 betreft ongetwijfeld een absolute dieptepunt voor veel vrouwen in Amerika. Het is een dag waarop hun federale grondwettelijk verankerd recht op abortus is ontnomen door een definitieve beslissing van het Amerikaanse Hooggerechtshof. De val van het historische arrest Roe v. Wade uit 1973 vormt een sterke achteruitgang voor de erkenning van de reproductieve rechten op wereldniveau. Maar hoe zit het nu in Europa op het vlak van de abortusrechten? Hoe gaat België om met de invulling van het recht op abortus? Hoe zit het in Nederland en Polen met hun abortusbeleid? En hoe sterk positioneert België zich in zowel het abortusdebat als op rechtsvergelijkend perspectief? Deze vragen maken het voorwerp uit van deze masterscriptie.

Inleiding: bestaat er een (erkend) recht op abortus?

Abortus staat bekend als een complex en controversieel fenomeen waarover veel onenigheid bestaat en dus aanleiding geeft tot polarisatie. Vooral de totstandkoming van een universeel geldend ‘recht op abortus’ vormt een sterke twistpunt. Het valt daarom toe te juichen dat 28 september als ‘International Safe Abortion Day’ in het teken staat van de seksuele en reproductieve rechten van vrouwen met de nadruk op abortus als een integraal onderdeel van de gezondheidszorg. In het bijzonder wordt stilgestaan op de problematiek omtrent de risico’s van onveilige abortussen en het gebrek aan toegang tot veilige, kwaliteitsvolle en legale abortus in bepaalde landen.

Op Europees vlak bestaat er geen consensus op het gebied van abortus. Ook artikel 8 EVRM, dat de bescherming van het recht op het privéleven garandeert, houdt geen expliciet recht op abortus in. Aldus betreft het een nationale aangelegenheid om in het kader van de abortuswetgeving een afweging te maken tussen enerzijds het recht op eerbiediging van het privéleven en autonomie van de vrouw en anderzijds het recht op leven van de foetus. De concrete invulling van het abortusbeleid verschilt daardoor van land tot land. Het gevolg is dat het recht op abortus in het ene land wel in grote mate beschikbaar is voor vrouwen en in het andere land nagenoeg verboden blijft.

België, Nederland en Polen: een gedeelde visie over abortusrechten?

De totstandkoming van de abortuswetgeving is respectievelijk in 1990 (België), in 1981 (Nederland) en in 1956 (Polen) tot uiting gekomen met als hoofdreden de verdrijving van onveilige en illegale abortuspraktijken ter bescherming van de gezondheid van vrouwen.

België en Nederland kennen een progressieve abortuswetgeving dat zwangerschapsafbreking toestaat tot aan een wettelijke bepaalde grens en onder strikte voorwaarden. In België is een zwangerschapsafbreking toegelaten tot twaalf weken van de zwangerschap. In Nederland is deze grens bepaald op 24 weken (in de praktijk tot 22 weken) en dient de zwangere vrouw zich bovendien in een noodsituatie te bevinden. Na de absolute grens is een zwangerschapsafbreking slechts mogelijk op grond van medische indicaties bij zowel de zwangere vrouw als de foetus. In beide landen gelden er aan een abortusverzoek eveneens enkele procedurele vereisten voor zowel de arts als de zwangere vrouw en moet bovendien een verplichte wachttermijn van zes dagen (in België) of vijf dagen (in Nederland) worden gerespecteerd.

In Polen maakt het huidig abortusbeleid sinds 2021, na de uitspraak van het Poolse Grondwettelijk Hof op 22 oktober 2020 met een afschaffing van de derde abortusgrond (ernstige foetale afwijkingen), een de facto abortusverbod uit dat gebaseerd is op uiterst conservatieve standpunten en patriarchale waarden. Vooral de voortplantingsfunctie van de vrouw, de overheidscontrole en de belangstelling voor de grondwettelijke bescherming van het ongeboren leven spelen hierin een cruciale rol. In Polen is op dit moment een zwangerschapsafbreking slechts mogelijk op basis van twee specifieke gronden, namelijk ingeval het voltooien van de zwangerschap een gevaar inhoudt voor het leven of de gezondheid van de vrouw of ingeval van een vermoeden dat de zwangerschap het gevolg is van een strafbaar feit (zoals verkrachting of incest). Het restrictief abortusbeleid veroorzaakt hierdoor een sterke toename van zowel het abortustoerisme als de illegale abortuspraktijken in het land.

Toekomstperspectief: zijn (verdere) versoepelingen überhaupt denkbaar?

Zowel België als Nederland volgen éénzelfde tendens dat in het teken staat van een versterking van het zelfbeschikkingsrecht inzake abortus. De Belgische wetgever tracht sinds 2019 enkele cruciale wijzigingen aan de abortuswet door te voeren, waaronder een termijnverlenging naar achttien weken, een inkorting van de verplichte wachttermijn naar 48 uur en de afschaffing van enkele informatieverplichtingen in hoofde van de arts. Tot op heden vormen deze plannen een struikelblok binnen het politieke debat waardoor een effectieve doorvoering ervan steeds op de lange baan wordt geschoven. De Nederlandse wetgever pleit voor een afschaffing van de verplichte minimale vijfdagentermijn dat bovendien door een flexibele beraadtermijn zal worden vervangen ter versterking van de autonomie van de vrouw.

Polen daarentegen verkiest het tegenovergestelde pad te bewandelen wat een zeer verregaande inperking van het zelfbeschikkingsrecht inzake abortus inhoudt. Het gevolg van een dergelijke evolutie is immens, aangezien de huidige nadelige Poolse situatie geen maatschappelijk draagvlak bezit door enerzijds de massale straatprotesten onder de slogan “Moje ciało, mój wybór” (“Mijn lichaam, mijn keuze”) en anderzijds de toegenomen burgerinitiatieven ter versoepeling van de restrictieve abortuswetgeving. Bovendien is het beleid in strijd met de mensenrechten op het vlak van het waarborgen van toegankelijke abortushulpverlening. Dit zorgt ervoor dat de Poolse wetgever tekortschiet in het abortusbeleid. Zolang de overwegend conservatieve politieke samenstelling aanhoudt, zal er niets veranderen aan de invulling van de huidige abortusvoorwaarden.

Conclusie: het abortusbeleid blijft een uitdagende thematiek!  

Het onderwerp zet anno 2022 ongetwijfeld aan tot een kritische reflectie en dringende bewustwording ten aanzien van (onnodige) verstrengingen van reeds verworven abortusrechten. Op dit moment lijkt België een voorbeeld aan Nederland te nemen en is het ondenkbaar dat België zich in dezelfde richting als Polen zal ontwikkelen. De toekomst zal verder uitwijzen hoe en in welke mate zowel België, Nederland als Polen zich de komende jaren gaan ontwikkelen op het gebied van seksuele en reproductieve rechten.

Samengevat weerspiegelt een quote van de voormalige Amerikaanse vrouwenrechtenactiviste Margaret Sanger treffend de bovenstaande problematiek, namelijk: “No woman can call herself free who does not control her own body”.

Bibliografie
  1. Wetgeving

Supranationaal

Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden van 4 november 1950, BS 19 augustus 1955.

Resolutie P9_TA(2021)0314 van het Europees Parlement van 24 juni 2021 over de situatie op het gebied van seksuele en reproductieve gezondheid en rechten in de EU, in verband met de gezondheid van vrouwen.

België

[Oud] Burgerlijk Wetboek van 21 maart 1804, BS 3 september 1807, 0.

Strafwetboek van 8 juni 1867, BS 9 juni 1867, 3133.

Wet van 3 april 1990 betreffende de zwangerschapsafbreking, tot wijziging van de art. 348, 350, 351 en 352 van het Strafwetboek en tot opheffing van art. 353 van hetzelfde Wetboek, BS 5 april 1990, 6379.

Wet van 13 augustus 1990 houdende oprichting van een commissie voor de evaluatie van de wet van 3 april 1990 betreffende de zwangerschapsafbreking, tot wijziging van de artikelen 348, 350, 351 en 352 van het Strafwetboek en tot opheffing van artikel 353 van hetzelfde Wetboek, BS 20 oktober 1990, 20.101.

Gecoördineerde Grondwet van 17 februari 1994, BS 17 februari 1994, 4054.

Wet van 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt, BS 26 september 2002, err., BS 20 december 2002, 43.719.

Wet van 16 juni 2016 tot wijziging van de wet van 13 augustus 1990 houdende oprichting van een commissie voor de evaluatie van de wet van 3 april 1990 betreffende de zwangerschapsafbreking, tot wijziging van de artikelen 348, 350, 351 en 352 van het Strafwetboek en tot opheffing van artikel 353 van hetzelfde Wetboek, BS 30 juni 2016, 39.646.

Wet van 15 oktober 2018 betreffende de vrijwillige zwangerschapsafbreking, tot opheffing van de artikelen 350 en 351 van het Strafwetboek, tot wijziging van de artikelen 352 en 383 van hetzelfde Wetboek en tot wijziging van diverse wetsbepalingen, BS 29 oktober 2019, 82.140.

Besluit van 3 april 1990 van de in Raad Verenigde Ministers, BS 4 april 1990, 6370.

Besluit van 4 april 1990 van de in Raad Verenigde Ministers houdende bijeenroeping van de Kamer van volksvertegenwoordigers en de Senaat in Verenigde Kamers, BS 5 april 1990, 6506.

Parlementaire stukken en voorbereidende werken

Wetsontwerp van 7 november 1989 betreffende de zwangerschapsafbreking strekkende om de artikelen 348, 350 en 351 van het Strafwetboek te wijzigen en de artikelen 352 en 353 van hetzelfde Wetboek op te heffen en over soortgelijke wetsvoorstellen, Parl.St. Kamer 1989-90, nr. 950/1.

Wetsontwerp van 4 oktober 2018 betreffende de vrijwillige zwangerschapsafbreking, tot opheffing van de artikelen 350 en 351 van het Strafwetboek, tot wijziging van de artikelen 352 en 383 van hetzelfde wetboek en tot wijziging van diverse wetsbepalingen, Parl.St. Kamer 2018-19, nr. 54-3216/009.

Wetsvoorstel van 6 maart 1986 betreffende de zwangerschapsafbreking, strekkende om de artikelen 348, 350 en 351 van het Strafwetboek te wijzigen en de artikelen 352 en 353 van hetzelfde Wetboek op te heffen (R. Lallemand en L. Herman-Michielsens e.a.), Parl.St. Senaat 1985-86, nr. 189/1.

Wetsvoorstel van 19 april 1988 betreffende de zwangerschapsafbreking, strekkende om de artikelen 348, 350, en 351 van het Strafwetboek te wijzigen de artikelen 352 en 353 van hetzelfde Wetboek op te heffen (L. HERMAN-MICHIELSEN en F. TRUFFAUT-DENEF), Parl.St. Senaat 1988, nr. 247/1.

Wetsvoorstel van 10 mei 2016 tot wijziging van het Strafwetboek en van de wet van 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt, teneinde vrijwillige zwangersschapsafbreking niet langer strafbaar te stellen (O. MAINGAIN en V. CAPRASSE), Parl.St. Kamer 2015-16, nr. 54-1823/1.

Wetsvoorstel van 31 mei 2016 teneinde vrijwillige zwangerschapsafbreking uit het Strafwetboek te lichten en op te nemen in de wet van 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt (K. LALIEUX e.a.), Parl.St. Kamer 2015-16, nr. 54-1867/1.

Wetsvoorstel van 1 juli 2016 betreffende de vrijwillige zwangerschapsafbreking (M. GERKENS en E. WILLAERT), Parl.St. Kamer 2015-16, nr. 54-1947/001.

Wetsvoorstel van 18 januari 2017 betreffende de vrijwillige zwangerschapsafbreking (M. GERKENS en E. WILLAERT), Parl.St. Kamer 2017-18, nr. 54-2271/001.

Wetsvoorstel van 8 juni 2017 betreffende de vrijwillige zwangerschapsafbreking (M. VAN HEES en R. HEDEBOUW), Parl.St. Kamer 2017-18, nr. 54-2518/001.

Wetsvoorstel van 12 juni 2017 betreffende de vruchtafdrijving (C. VAN CAUTER), Parl.St. Kamer 2017-18, nr. 54-2527/001.

Wetsvoorstel van 27 juni 2017 betreffende de vrijwillige zwangerschapsafbreking (K. JIROFLÉE e.a.), Parl.St. Kamer 2017-18, nr. 54-2571/001.

Wetsvoorstel van 26 april 2018 betreffende het uit het strafrecht halen van de vrijwillige zwangerschapsonderbreking (K. JIROFLÉE e.a.), Parl.St. Kamer 2017-18, nr. 54-3059/001.

Wetsvoorstel van 29 mei 2018 betreffende de vrijwillige zwangerschapsafbreking (C. FONCK), Parl.St. Kamer 2017-18, nr. 54-3123/001.

Wetsvoorstel van 4 juli 2018 ertoe strekkende de vrijwillige zwangerschapsafbreking uit het Strafwetboek te lichten (K. LALIEUX, V. CAPRASSE, M. GERKENS, K. JIROFLÉE en M. VAN HEES), Parl.St. Kamer 2017-18, nr. 54-3215/001.

Wetsvoorstel van 4 juli 2018 betreffende de vrijwillige zwangerschapsafbreking (D. CLARINVAL, C. VAN CAUTER, V. VAN PEEL en E. VAN HOOF), Parl.St. Kamer 2017-18, nr. 54-3216/001.

Wetsvoorstel van 16 juli 2019 tot versoepeling van de voorwaarden om tot een zwangerschapsafbreking over te gaan (E. TILLIEUX e.a.), Parl.St. Kamer 2019, nr. 55-0158/001.

Wetsvoorstel van 17 september 2019 teneinde vrijwillige zwangerschapsafbreking niet langer strafbaar te stellen en de uitvoeringsvoorwaarden ervan te versoepelen (S. ROHONYI en F. DE SMET), Parl.St. Kamer 2019-20, nr. 55-0385/001.

Wetsvoorstel van 30 september 2019 betreffende het schrappen van abortus uit het strafrecht en het actualiseren van de wetgeving inzake vrijwillige zwangerschapsafbreking (M. VAN HEES e.a.), Parl.St. Kamer 2019-20, nr. 55-0458/001.

Wetsvoorstel van 16 oktober 2019 teneinde vrijwillige zwangerschapsafbreking niet langer strafbaar te stellen (S. SCHLITZ en J. SOORS e.a.), Parl.St. Kamer 2019-20, nr. 55-0614/001.

Wetsvoorstel van 22 oktober 2019 betreffende de vruchtafdrijving (K. GABRIELS, E. LACHAERT en G. LIEKENS), Parl.St. Kamer 2019-20, nr. 55-0652/001.

Wetsvoorstel van 23 oktober 2019 tot versoepeling van de voorwaarden om tot een zwangerschapsafbreking over te gaan (K. JIROFLEE), Parl.St. Kamer 2019-20, nr. 55-0676/001.

Wetsvoorstel van 12 november 2019 betreffende de vrijwillige zwangerschapsafbreking (K. JADIN e.a.), Parl.St. Kamer 2019-20, nr. 55-0740/001.

Wetsvoorstel van 12 februari 2020 tot wijziging van diverse bepalingen met betrekking tot zwangerschapsafbreking (E. VAN HOOF e.a.), Parl.St. Kamer 2019-20, nr. 55-1012/001.

Wetsvoorstel van 13 februari 2020 tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek met het oog op prenatale rechtsbescherming (V. VAN PEEL en J. CROMBEZ), Parl.st. Kamer 2019-20, nr. 55-1029/001.

Voorstel (8 oktober 2019) van resolutie betreffende het recht van vrouwen op vrijwillige zwangerschapsafbreking (VZA) in de Europese Unie (A. FREDERIC e.a.), Parl.St. Kamer 2019-20, nr. 7-78/1.

Amendementen nr. 2 t.e.m. 6 van 13 november 2019 op het wetsvoorstel tot versoepeling van de voorwaarden om tot een zwangerschapsafbreking over te gaan (E. TILLIEUX e.a.), Parl.St. Kamer 2019-20, nr. 55-0158/003.

Amendementen nr. 17 t.e.m. 47 van 12 maart 2020 op het wetsvoorstel tot versoepeling van de voorwaarden om tot een zwangerschapsafbreking over te gaan (E. VANHOOF, S. VERHERSTRAETEN e.a.), Parl.St. Kamer 2019-20, nr. 55-0158/011.

Verslag (7 juli 1989) over voorstellen van wet betreffende de zwangerschapsafbreking (J. MAYENCE-GOOSSENS en L. LIETEN-CROES), Parl.St. Senaat 1989-90, nr. 247/2.

Verslag (8 maart 1990) over het wetsontwerp betreffende de zwangerschapsafbreking strekkende om de artikelen 348, 350 en 351 van het Strafwetboek te wijzigen en de artikelen 352 en 353 van hetzelfde Wetboek op te heffen en over soortgelijke wetsvoorstellen (L. ONKELINX en A.-M. NEYTS-UYTTEBROECK), Parl.St. Kamer 1989-90, nr. 950/9.

Verslag (1 augustus 2018) van de eerste lezing over het wetsvoorstel betreffende de vrijwillige zwangerschapsafbreking (C. BROTCORNE en G. CALOMNE), Parl.St. Kamer 2017-18, nr. 54-3216/003.

Verslag (28 september 2018) van de tweede lezing over het wetsvoorstel betreffende de vrijwillige zwangerschapsafbreking (L. ONKELINX), Parl.St. Kamer 2017-18, nr. 54-3216/006.

Verslag (6 december 2019) van de eerste lezing over het wetsvoorstel tot versoepeling van de voorwaarden om tot een zwangerschapsafbreking over te gaan (S. VAN HECKE), Parl.St. Kamer 2019-20, nr. 55-0158/004.

Verslag (30 december 2019) van de tweede lezing over het wetsvoorstel tot versoepeling van de voorwaarden om tot een zwangerschapsafbreking over te gaan (V. VAN PEEL), Parl.St. Kamer 2019-20, nr. 55-0158/008.

Verslag (28 april 2020) van de tweejaarlijkse rapporten van de nationale commissie voor de evaluatie van de wet van 3 april 1990 betreffende de zwangerschapsafbreking (K. JIROFLEE), Parl.St. Kamer 2019-20, nr. 55-1201/001.

Adv.RvS van 27 oktober 1989 bij het wetsvoorstel betreffende de zwangerschapsafbreking, strekkende om de artikelen 348, 350, en 351 van het Strafwetboek te wijzigen de artikelen 352 en 353 van hetzelfde Wetboek op te heffen, Parl.St. Senaat 1989, nr. 247/8.

Adv.RvS van 8 januari 1990 bij het wetsontwerp betreffende de zwangerschapsafbreking, strekkende om de artikelen 348, 350, en 351 van het Strafwetboek te wijzigen de artikelen 352 en 353 van hetzelfde Wetboek op te heffen, Parl.St. Kamer 1989-90, nr. 950/5.

Adv.RvS nr. 66.881/AV van 24 februari 2020 bij het wetsvoorstel tot versoepeling van de voorwaarden om tot een zwangerschapsafbreking over te gaan, Parl.St. Kamer 2019-20, nr. 55-0158/010.

Adv.RvS nr. 67.122/AV van 19 juni 2020 bij het wetsvoorstel tot wijziging van diverse wetsbepalingen teneinde de voorwaarden om tot een vrijwillige zwangerschapsafbreking over te gaan te versoepelen, Parl.St. Kamer 2019-20, nr. 55-0158/012.

Adv.RvS nr. 67.732/AV van 10 juli 2020 bij het wetsvoorstel tot wijziging van diverse wetsbepalingen teneinde de voorwaarden om tot een vrijwillige zwangerschapsafbreking over te gaan te versoepelen, Parl.St. Kamer 2019-20, nr. 55-0158/014.

Adv.RvS nr. 67.806/AV van 9 november 2020 bij het wetsvoorstel tot wijziging van diverse wetsbepalingen teneinde de voorwaarden om tot een vrijwillige zwangerschapsafbreking over te gaan te versoepelen, Parl.St. Kamer 2019-20, nr. 55-0158/016.

Nederland

Wetboek van Strafrecht van 3 maart 1881, Stb. 1881, 35.

Burgerlijk Wetboek Boek 1 van 28 mei 1969, Stb. 1969, 257.

Wet van 1 mei 1981 houdende regelen met betrekking tot het afbreken van zwangerschap, Stb. 1981, 257.

Wet van 15 april 1886 houdende bepalingen, regelende het in werking treden van het bij de wet van 3 maart 1881 vastgestelde Wetboek van Strafrecht en den overgang van de oude tot de nieuwe strafwetgeving, alsmede om overeenstemming te brengen tusschen de bestaande wetten en het nieuwe wetboek, Stb. 1886, 64.

Wet van 22 augustus 2022 houdende voorstel van wet van de leden Paternotte, Kuiken, Ellemeet en Tellegen tot wijziging van Wet afbreking zwangerschap in verband met het afschaffen van de verplichte minimale beraadtermijn voor de afbreking van zwangerschappen, Stb. 2022, 326.

Besluit van 17 mei 1984 houdende vaststelling van een algemene maatregel van bestuur ter uitvoering van de Wet afbreking zwangerschap, Stb. 1984, 218.

Aanwijzing vervolgingsbeslissing inzake late zwangerschapsafbreking en levensbeëindiging bij pasgeborenen van 1 december 2017, Stcrt. 2017, nr. 69.445.

Parlementaire stukken en voorbereidende werken

Ontwerp van wet bij de regelen met betrekking tot het afbreken van zwangerschap, Kamerstukken II 1978/79, 15475, nr. 2.

Voorstel van wet van de leden Ellemeet en Dijksma tot wijziging van de Wet afbreking zwangerschap en het Wetboek van Strafrecht in verband met de legale medicamenteuze afbreking van de zwangerschap via de huisarts, Kamerstukken II 2017/18, 34891, nr. 2.

Voorstel van wet (initiatiefvoorstel) van het lid Pia Dijkstra tot wijziging van de Wet afbreking zwangerschap in verband met het afschaffen van de verplichte minimale beraadtermijn voor de afbreking van zwangerschappen, Kamerstukken II 2020/21, 35737, nr. 2.

Voorstel van wet zoals gewijzigd naar aanleiding van het advies van de Afdeling Advisering Raad van State bij het voorstel van wet van het lid Pia Dijkstra tot wijziging van Wet afbreking zwangerschap in verband met het afschaffen van de verplichte minimale beraadtermijn voor de afbreking van zwangerschappen, Kamerstukken II 2020/21, 35737, nr. 6.

Gewijzigd voorstel van wet bij het voorstel van wet van de leden Paternotte, Kuiken, Ellemeet en Tellegen tot wijziging van Wet afbreking zwangerschap in verband met het afschaffen van de verplichte minimale beraadtermijn voor de afbreking van zwangerschappen, Kamerstukken I 2021/22, 35737, nr. A.

Memorie van Toelichting bij de regelen met betrekking tot het afbreken van zwangerschap, Kamerstukken II 1978/79, 15475, nr. 3.

Bijlagen bij de Memorie van Toelichting bij de regelen met betrekking tot het afbreken van zwangerschap, Kamerstukken II 1979/80, 15475, nr. 4.

Memorie van Toelichting bij het voorstel van wet van het lid Pia Dijkstra tot wijziging van Wet afbreking zwangerschap in verband met het afschaffen van de verplichte minimale beraadtermijn voor de afbreking van zwangerschappen, Kamerstukken II 2020/21, 35737, nr. 3.

Memorie van Antwoord bij de regelen met betrekking tot het afbreken van zwangerschap, Kamerstukken II 1979/80, 15475, nr. 6.

Memorie van Antwoord bij de regelen met betrekking tot het afbreken van zwangerschap, Kamerstukken I 1980/81, 15475, nr. 59b.

Memorie van Antwoord bij het voorstel van wet van de leden Paternotte, Kuiken, Ellemeet en Tellegen tot wijziging van Wet afbreking zwangerschap in verband met het afschaffen van de verplichte minimale beraadtermijn voor de afbreking van zwangerschappen, Kamerstukken I 2021/22, 35737, nr. D.

Nota naar aanleiding van het eindverslag bij de regelen met betrekking tot het afbreken van zwangerschap, Kamerstukken II 1980/81, 15475, nr. 10.

Voorlopig verslag bij het voorstel van wet van de leden Paternotte, Kuiken, Ellemeet en Tellegen tot wijziging van Wet afbreking zwangerschap in verband met het afschaffen van de verplichte minimale beraadtermijn voor de afbreking van zwangerschappen, Kamerstukken I 2021/22, 35737, nr. B.

Brief van het lid Jetten inzake overname van de verdediging van het initiatiefvoorstel bij het voorstel van wet van het lid Pia Dijkstra tot wijziging van Wet afbreking zwangerschap in verband met het afschaffen van de verplichte minimale beraadtermijn voor de afbreking van zwangerschappen, Kamerstukken II 2020/21, 35737, nr. 4.

Brief van het lid Paternotte inzake overname van de verdediging van het initiatiefvoorstel bij het voorstel van wet van het lid Pia Dijkstra tot wijziging van Wet afbreking zwangerschap in verband met het afschaffen van de verplichte minimale beraadtermijn voor de afbreking van zwangerschappen, Kamerstukken II 2020/21, 35737, nr. 9.

Polen

Ustawa z dnia 3 czerwca 1919 r. o komisji kodyfikacyjnej [Wet van 3 juni 1919 betreffende de codificatiecommissie], Dz.U. z 1919 r. nr. 44, poz. 315, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19190440315/T/D19190315L.pdf.

Ustawa z dnia 27 kwietnia 1956 r. o warunkach dopuszczalności przerywania ciąży [Wet van 27 april 1956 betreffende de voorwaarden voor de toelaatbaarheid van zwangerschapsafbreking], Dz.U. z 1956 r. nr. 12, poz. 61, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19560120061/O/D19560061.pdf.

Ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. - Kodeks karny [Wet van 19 april 1969 - Strafwetboek], Dz.U. z 1969 r. nr. 13, poz. 94, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19690130094/U/D19690094Lj.pdf.

Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży [Wet van 7 januari 1993 betreffende de gezinsplanning, de bescherming van de menselijke foetus en de voorwaarden voor de toelaatbaarheid ​​van zwangerschapsafbreking], Dz.U. z 1993 r. nr. 17, poz. 78, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19930170078/U/D19930078Lj.pdf.

Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o zmianie ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży o zmianie niektórych innych ustaw [Wet van 30 augustus 1996 tot wijziging van de wet betreffende de gezinsplanning, de bescherming van de menselijke foetus en de voorwaarden voor de toelaatbaarheid ​​van zwangerschapsafbreking], Dz.U. z 1996 nr. 139, poz. 646, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19961390646/T/D19960646L.pdf.

Ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r. - Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej [Wet van 2 april 1997 - Grondwet van de Republiek Polen], Dz.U. 1997 r. nr. 78, poz. 483, http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19970780483/U/D19970483Lj.pdf.

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks Karny [Wet van 6 juni 1997 - Strafwetboek], Dz.U. 1997 r. nr. 88, poz. 553, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19970880553/U/D19970553Lj.pdf.

Ustawa z dnia 1 października 2021 r. o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy spójności terminologicznej systemu prawnego [Wet van 1 oktober 2021 tot wijziging van bepaalde wetten ter verbetering van de terminologische coherentie van het rechtsstelsel], Dz.U. 2021 r. poz. 2052, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20210002052/T/D20212052L.pdf.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 października 2020 r. sygn. akt K 1/20 [Wetswijziging naar aanleiding van het arrest van het Grondwettelijk Hof van 22 oktober 2020, ref. nr. K 1/20], Dz.U. 2021 r. poz. 175, http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20210000175/O/D20210175.pdf.

Obwieszczenie Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 grudnia 1997 r. o utracie mocy obowiązującej art. 1 pkt 2, art. 1 pkt 5, art. 2 pkt 2, art. 3 pkt 1 i art. 3 pkt 4 ustawy o zmianie ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży oraz o zmianie niektórych innych ustaw [Mededeling van de voorzitter van het Grondwettelijk Hof van 18 december 1997 over het verlies van de bindende kracht van art. 1, punt 2, art. 1, punt 5, art. 2, punt 2, art. 3, punt 1, en art. 3, punt 4, van de wet tot wijziging van de wet betreffende de gezinsplanning, de bescherming van de menselijke foetus en de voorwaarden voor de toelaatbaarheid van zwangerschapsafbreking en tot wijziging van bepaalde andere wetten], Dz.U. z 1997 r. nr. 157 poz. 1040, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19971571040/T/D19971040L.pdf.

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. - Kodeks karny [Verordening van de president van de Republiek van 11 juli 1932 - Strafwetboek], Dz.U. z 1932 r. nr. 60, poz. 571, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19320600571/O/D19320571.pdf.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 1959 w sprawie przerywania ciąży [Verordening van de Minister van Volksgezondheid van 19 december 1959 betreffende de zwangerschapsafbreking], Dz.U. 1960 r. nr. 2, poz. 15, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19600020015/O/D19600015.pdf.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 22 stycznia 1997 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych lekarzy, uprawniających do dokonania przerwania ciąży oraz stwierdzania, że ciąża zagraża życiu lub zdrowiu kobiety lub wskazuje na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu [Verordening van de Minister van Volksgezondheid en Welzijn van 22 januari 1997 betreffende de beroepskwalificaties van artsen die bevoegd zijn om zwangerschapsafbrekingen uit te voeren of vaststellingen te doen dat de zwangerschap het leven of de gezondheid van de vrouw in gevaar brengt of wijst op een grote waarschijnlijkheid van ernstige en onomkeerbare afwijkingen bij de foetus of een ongeneeslijke ziekte die het leven van de foetus bedreigt], Dz.U. 1997 r. nr. 9, poz. 49, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19970090049/O/D19970049.pdf.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 13 lutego 1997 r. w sprawie kwalifikacji osób innych niż lekarz, uprawnionych do przeprowadzania konsultacji z kobietą ciężarną zamierzającą dokonać przerwania ciąży, tworzenia list osób konsultujących oraz sposobu i trybu przeprowadzania konsultacji [Verordening van de Minister van Volksgezondheid en Welzijn van 13 februari 1997 betreffende de kwalificatie van andere personen dan een arts die bevoegd zijn om een zwangere vrouw die haar zwangerschap wil afbreken te consulteren, het opstellen van lijsten van consulenten en de wijze van en de procedure voor het verrichten van consultaties], Dz.U. 1997 r. nr. 18, poz. 104, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19970180104/O/D19970104.pdf.

Parlementaire stukken en voorbereidende werken

Poselski projekt ustawy z dnia 25 marca 1992 r. o ochronie prawnej dziecka poczętego [Parlementair wetsvoorstel van 25 maart 1992 betreffende de rechtsbescherming van het ongeboren kind], Druk nr. 190, https://orka.sejm.gov.pl/proc1.nsf/opisy/190.htm

Obywatelski projekt ustawy z dnia 19 sierpna 2016 r. o zmianie ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży oraz ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny [Burgerlijk wetsvoorstel van 19 augustus 2016 tot wijziging van de wet van 7 januari 1993 betreffende de gezinsplanning, de bescherming van de menselijke foetus en de voorwaarden voor de toelaatbaarheid van zwangerschapsafbreking en van de wet van 6 juni 1997 - Strafwetboek], Druk nr. 784, https://orka.sejm.gov.pl/Druki8ka.nsf/0/CDB8B631C2EFE830C1258014002A4E47/%24File/784.pdf.

Obywatelski projekt ustawy z dnia 30 listopada 2017 r. o zmianie ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży [Burgerlijk wetsvoorstel van 30 november 2017 tot wijziging van de wet van 7 januari 1993 betreffende de gezinsplanning, de bescherming van de menselijke foetus en de voorwaarden voor de toelaatbaarheid van zwangerschapsafbreking], Druk nr. 36, https://orka.sejm.gov.pl/Druki9ka.nsf/0/BCD189DEECEDC8ECC12584BA0040FA02/%24File/36.pdf

Prezydencki projekt ustawy z dnia 30 października 2020 r. o zmiany ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży [Wetsvoorstel van de president van 30 oktober 2020 tot wijziging van de wet betreffende de gezinsplanning, de bescherming van de menselijke foetus en de voorwaarden voor de toelaatbaarheid van zwangerschapsafbreking], Druk nr. 727, http://orka.sejm.gov.pl/Druki9ka.nsf/0/483A50FD9E14D216C1258614003DC76E/%24File/727.pdf.

Obywatelski projekt ustawy z dnia 22 września 2021 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw [Burgerlijk wetsvoorstel van 22 september 2021 tot wijziging van de wet – Strafwetboek en bepaalde andere wetten], Druk nr. 1693, https://orka.sejm.gov.pl/Druki9ka.nsf/0/711C9A67B618B3D1C125877D003AA3F8/%24File/1693.pdf.  

Obywatelski projekt ustawy z dnia 2 maja 2022 r. o bezpiecznym przerywaniu ciąży i innych prawach reprodukcyjnych [Burgerlijk wetsvoorstel betreffende veilige zwangerschapsafbreking en andere reproductieve rechten], Druk nr. 2298, https://orka.sejm.gov.pl/Druki9ka.nsf/0/F389103FD35E0130C1258855002E753E/%24File/2298.pdf.

Obywatelski projekt ustawy o zmianie ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży oraz innych ustaw [Burgerlijk wetsvoorstel tot wijziging van de wet van 7 januari 1993 betreffende de gezinsplanning, de bescherming van de menselijke foetus en de voorwaarden voor de toelaatbaarheid van zwangerschapsafbreking en andere wetten], https://aborcjatozabojstwo.pl/wp-content/uploads/2022/03/projekt-ustawy-AtZ-final.pdf

Uzasadnienie projekt ustawy o zmianie ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży oraz innych ustaw [Toelichting bij het burgerlijk wetsvoorstel tot wijziging van de wet van 7 januari 1993 betreffende de gezinsplanning, de bescherming van de menselijke foetus en de voorwaarden voor de toelaatbaarheid van zwangerschapsafbreking en andere wetten], https://aborcjatozabojstwo.pl/wp-content/uploads/2022/03/uzasadnienie-AtZ-final.pdf

Overige

Abortion act 1967, https://www.legislation.gov.uk/ukpga/1967/87.

Abortlag (1974:595), https://www.riksdagen.se/sv/dokument-lagar/dokument/svensk-forfattningssamling/abortlag-1974595_sfs-1974-595.

  1. Rechtspraak

Supranationaal

ECRM 19 mei 1976, nr. 6959/75, Brüggemann en Scheuten t. Duitsland.

ECRM 13 mei 1980, nr. 8416/78, X. t. Verenigd Koninkrijk.

ECRM 19 mei 1992, nr. 17004/90, H. t. Noorwegen.

EHRM 28 november 1988, nr. 10929/84, Nielsen t. Denemarken.

EHRM 12 juli 2001, nr. 25702/94, K en T t. Finland.

EHRM 29 april 2002, nr. 2346/02, Pretty t. Verenigd Koninkrijk.

EHRM 16 juli 2002, nr. 56547/00, P, C en S t. Verenigd Koninkrijk.

EHRM 5 september 2002, nr. 50490/99, Boso t. Italië.

EHRM 29 april 2004, nr. 11057/02, Haase t. Duitsland.

EHRM 8 juli 2004, nr. 53924/00, Vo t. Frankrijk.

EHRM 20 maart 2007, nr. 5410/03, Tysiac t. polen.

EHRM 10 april 2007, nr. 6339/05, Evans t. Verenigd Koninkrijk.

EHRM 16 december 2010, nr. 25579/05, A, B & C t. Ierland.

EHRM 26 mei 2011, nr. 27617/04, R.R. t. Polen.

EHRM 30 oktober 2012, nr. 57375/08, P. en S. t. Polen.

EHRM 13 november 2012, nr. 46132/08, Z. t. Polen.

België

GwH 5 oktober 2011, nr. 146/2011.

GwH 24 september 2020, nr. 122/2020.

Cass. 19 juni 1980, Arr.Cass. 1979-80, 1309 en Pas. 1980, I, 1290.

Cass. 5 februari 1985, Arr.Cass. 1984-85, 749 en Pas. 1985, 670.

Cass. 30 juni 2006, Arr.Cass. 2006, 1548, Pas. 2006, I, 1569 en T.Gez./Rev.dr.santé 2007-08, 306, noot LUTTE, I.

Brussel 28 september 1988, JLMB 1988, 1448.

Gent 3 november 2011, T.Gez./Rev.dr.santé 2011-12, 205, noot HUYGENS, A.

Rb. Brussel 21 april 2004, TBBR 2006, 108, noot MARCHETTI, R., MONTERO, E. en PUTZ, A. en JT 2004, 716.

Rb. Brugge 7 februari 2006, T.Gez./Rev.dr.santé 2006-07, 186, noot VEYS, M.-N.

Rb. Hasselt 16 oktober 2006, T.Gez./Rev.dr.santé 2012-13, 49, noot X.

Rb. Kortrijk 18 februari 2010, T.Gez./Rev.dr.santé 2011-12, 198, noot HUYGENS, A.

Nederland

Arrondissementsrechtbank Amsterdam 5 februari 1942, NJ 1942, 244.

Arrondissementsrechtbank Amsterdam 20 januari 1949, NJ 1949, 596.

Arrondissementsrechtbank Amsterdam 26 maart 1953, NJ 1953, 377.

Arrondissementsrechtbank Amsterdam 8 juli 1976, NJ 1977, 477.

Polen

Wyrok TK z 28.05.1997 r. (K 26/96) w sprawie zasady ochrony życia ludzkiego jako wartości konstytucyjnej; niezgodności ustawy "antyaborcyjnej" z Małą Konstytucją [Arrest van het Grondwettelijk Hof van 28 mei 1997 (K 26/96) betreffende het beginsel van de bescherming van het menselijk leven als constitutionele waarde; onverenigbaarheid van de "anti-abortus"-wet met de kleine grondwet], OTK ZU 1997, nr. 2, poz. 19, https://otkzu.trybunal.gov.pl/1997/2/19.

Wyrok TK z 22.10.2020 r. (K 1/20) w sprawie planowanie rodziny, ochrona płodu ludzkiego i warunki dopuszczalności przerywania ciąży [Arrest van het Grondwettelijk Hof van 22 oktober 2020 (K 1/20) betreffende de gezinsplanning, de bescherming van de menselijke foetus en de voorwaarden voor de toelaatbaarheid van zwangerschapsafbreking], OTK ZU 2021, poz. 4, Dz.U. z 2021 r. poz. 175, http://otkzu.trybunal.gov.pl/2021/A/4.

Wyrok TK z 7.10.2021 r. (K 3/21) w sprawie ocena zgodności z Konstytucją RP wybranych przepisów Traktatu o Unii Europejskiej [Arrest van het Grondwettelijk Hof van 7 oktober 2021 (K3/21) betreffende de beoordeling van de verenigbaarheid met de Poolse grondwet van een aantal bepalingen van het Verdrag betreffende de Europese Unie], Dz.U. z 2021 r. poz. 1852, http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20210001852/O/D20211852.pdf.

  1. Rechtsleer

Handboeken

België

AMY, J.-J., ‘Anoniem’ is een vrouw. De strijd voor gelijke rechten, Brussel, VUBPress, 2019, 231 p.

COENE, G. en BOLLEN, S. (red.), Nog altijd baas in eigen buik? Een kritische doorlichting van de Belgische abortuswetgeving en -praktijk, Brussel, VUBPress, 2013, 136 p.

GENICOT, G., Droit médical et biomédical, Brussel, Larcier, 2016, 858 p.

KESTEMONT, L., SCHOUKENS, P., HENDRICKX, K. en TERRYN, E. (red.), Rechtswetenschappelijk schrijven, Leuven, Acco, 2017, 144 p.    

NYS, H., Medical Law in Belgium, Nederland, Kluwer Law International, 2021, 248 p.

REYNAERT, P., TAELS, J. en VANHEESWIJCK, G., Over zichzelf beschikken? Juridische en ethische bijdragen over het leven, het lichaam en de dood, Antwerpen, Maklu, 1996, 628 p.

SENAEVE, P. en DECLERCK, C., Compendium van het personen- en familierecht, Leuven, Acco, 2017, 713 p.

VANSWEEVELT, T., DEWALLENS, F. en LIERMAN, S. (red.), Handboek gezondheidsrecht. Overdruk studenten KU Leuven, Antwerpen, Intersentia, 2018, 999 p.

Nederland

KUIPER, J., Polen: geen land van fietsers en vegetariërs, Eindhoven, Dato, 2018, 231 p.

LEENEN, H.J.J. e.a., Handboek gezondheidsrecht, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2020, 928 p.

PLOEM, M.C. e.a., Tweede evaluatie Wet afbreking zwangerschap, Den Haag, ZonMw, 2020, 224 p.

VISSER, M.R.M. e.a., Evaluatie Wet afbreking zwangerschap, Den Haag, ZonMw, 2005, 318 p.   

WIJSEN, C., VAN LEE, L. en KOOLSTRA, H., Abortus in Nederland 2001-2005, Delft, Eburon, 2007, 94 p.

X., Achtergrondstudies Zelfbeschikking in de zorg, Den Haag, ZonMw, 2013, 414 p.

Polen

KOROLCZUK, E., KOWALSKA, B., RAMME, J. i SNOCHOWSKA-GONZALEZ, C. (red.), Bunt kobiet. Czarne Protesty i Strajki Kobiet [Vrouwenopstand. Zwarte protesten en vrouwenstakingen], Gdańsk, Europejski centrum solidarności (ECC) [Europees solidariteitscentrum], 2019, 208 p.

WEZYK, K. Aborcja jest [Abortus is er], Warszawa, Abedik, 2021, 464 p.

Overige

GREER, S., The margin of appreciation: interpretation and discretion under the European Convention on Human Rights, Strasbourg, Council of Europe Publishing, 2000, 58 p.

KORF, D., The right to life. A guide to the implementation of Article 2 of the European Convention on Human Rights, Strasbourg, Council of Europe Publishing, 2006, 92 p.

Bijdragen in verzamelwerken (en reeksen)

België

COENE, G., “Inleiding: van misdrijf tot recht” in COENE, G. en BOLLEN, S. (red.), Nog altijd baas in eigen buik?: een kritische doorlichting van de Belgische abortuswetgeving en -praktijk, Brussel, VUBPress, 2013, 7-22.  

DE HERT, P., COLETTE, M., COSYNS, M. en VAN CROMBRUGGE, L., “Een nationaal- en internationaalrechtelijk perspectief op abortus en het zelfbeschikkingsrecht van de vrouw” in COENE, G. en BOLLEN, S. (red.), Nog altijd baas in eigen buik?: een kritische doorlichting van de Belgische abortuswetgeving en -praktijk, Brussel, VUBPress, 2013, 65-108.

NYS, H., “Zelfbeschikkingsrecht en zwangerschapsafbreking” in REYNAERT, P., TAELS, J., en VANHEESWIJCK, G., Over zichzelf beschikken? Juridische en ethische bijdragen over het leven, het lichaam en de dood, Antwerpen, Maklu, 1996, 209-220.

VAN NESTE, F., “Het abortusdossier, anno 1989” in Ter wille van mensen, Antwerpen, Maklu, 1997, 119-130.

VANSWEEVELT, T., “Abortus” in VANSWEEVELT, T., DEWALLENS, F. en LIERMAN, S. (red.), Handboek gezondheidsrecht. Overdruk studenten KU Leuven, Antwerpen, Intersentia, 2018, 425-501.

VELAERS, J., “Het menselijk lichaam en de grondrechten” in REYNAERT, P., TAELS, J., en VANHEESWIJCK, G., Over zichzelf beschikken? Juridische en ethische bijdragen over het leven, het lichaam en de dood, Antwerpen, Maklu, 1996, 117-208.

Nederland

GERARDS, J., KOFFEMAN, N. en HENDRIK, A., “Zelfbeschikking in het recht van de Raad van Europa” in X., Achtergrondstudies Zelfbeschikking in de zorg, Den Haag, ZonMw, 2013, 23-62.

Polen

FUSZARA, M., “Abortion and the Formation of the Public Sphere in Poland” in FUNK, N. and MUELLER, M. (eds.), Gender Politics and Post-Communism. Reflections from Eastern Europe and the Former Soviet Union, London, Routledge, 1993, 241-252.

KOROLCZUK, E., “Bunt kobiet AD 2016: skąd się wzięły i czego nas uczą? [Vrouwenopstand AD 2016: waar komen ze vandaan en wat leren ze ons?]” in CZARNACKA, A. (red.), Przebudzona rewolucja, Prawa reprodukcyjne kobiet w Polsce. Raport 2016 [Ontwaakte revolutie, reproductieve rechten van vrouwen in Polen. Verslag 2016], Warszawa, Fundacja im. Izabeli Jarugi-Nowackiej [Stichting Izabela Jaruga-Nowacka], 2016, 31-43.

KOROLCZUK, E., “Odzyskiwanie języka, czyli jak zmieniła się debata o aborcji w kontekście Czarnych Protestów i Strajków Kobiet [Herovering van de taal, of hoe het abortusdebat is veranderd in de context van zwarte protesten en vrouwenstakingen]” in KOROLCZUK, E., KOWALSKA, B., RAMME, J. i SNOCHOWSKA-GONZALEZ, C. (red.), Bunt kobiet. Czarne Protesty i Strajki Kobiet [Vrouwenopstand. Zwarte protesten en vrouwenstakingen], Gdańsk, Europejski centrum solidarności (ECC) [Europees solidariteitscentrum], 2019, 119-153.

KOWALCZYK, K., “Parliamentary Parties and the Anti-Abortion Laws in Poland (1991-2019)”, Polish Pol. Sci. Y.B. 2021, vol. 50, no. 2, 27-36.

KOWALSKA, B. i NAWOJSKI, R., “Uwaga, uwaga, tu obywatelki! Obywatelstwo jako praktyka w Czarnych Protestach i Strajkach Kobiet [Aandacht, aandacht, hier zijn burgers! Burgerschap als praktijk in zwarte protesten en vrouwenstakingen]” in KOROLCZUK, E., KOWALSKA, B., RAMME, J. i SNOCHOWSKA-GONZALEZ, C. (red.), Bunt kobiet. Czarne Protesty i Strajki Kobiet [Vrouwenopstand. Zwarte protesten en vrouwenstakingen], Gdańsk, Europejski centrum solidarności (ECC) [Europees solidariteitscentrum], 2019, 43-81.

KRAJEWSKI, R., “Zmiany prawa polskiego w zakresie przesłanek dopuszczalności przerywania ciąży [Wijzigingen in de Poolse wet betreffende de voorwaarden voor de toelaatbaarheid van zwangerschapsafbreking]” w JAROSZEWSKA-CHORAŚ, D., KILIŃSKA-PĘKACZ, A. i WEDEŁ-DOMARADZKA, A. (red.), Prawa dziecka: perspektywa publiczno-prawna [Rechten van het kind: een publiekrechtelijk perspectief], Bydgoszcz, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego [Uitgeverij Kazimierz Wielki Universiteit], 2019, 263-272.

STYCH, M., “Legalność aborcji eugenicznej w prawie polskim [De legaliteit van eugenetische abortus in het Poolse recht]” w SZLAGOWSKIEJ, A. (red.), Problemy zdrowia reprodukcyjnego kobiet. Zdrowie reprodukcyjne w kontekście zmian społeczno-kulturowych na przestrzeni wieków [Reproductieve gezondheidsproblemen bij vrouwen. Reproductieve gezondheid in de context van sociaal-culturele veranderingen doorheen de eeuwen], Wrocław, Uniwersytet Medyczny [Universiteit voor Medische Wetenschappen], 2020, 95-113.  

SZCZEPANKIEWICZ-BATTEK, J., “Religie świata wobec problemów reprodukcji [Wereldgodsdiensten in het licht van de voortplantingsproblemen]” w SZLAGOWSKIEJ, A. (red.), Problemy zdrowia reprodukcyjnego kobiet. Zdrowie reprodukcyjne w kontekście zmian społeczno-kulturowych na przestrzeni wieków [Reproductieve gezondheidsproblemen bij vrouwen. Reproductieve gezondheid in de context van sociaal-culturele veranderingen doorheen de eeuwen], Wrocław, Uniwersytet Medyczny [Universiteit voor Medische Wetenschappen], 2020, 23-56.

Overige

BODNAR, A., “Protection of Human Rights after the Constitutional Crisis in Poland” in BAER, S., LEPSIUS, O., SCHÖNBERGER, C., WALDHOFF, C. and WALTER, C., Jahrbuch des öffentlichen Rechts der Gegenwart, Tübingen, Mohr Siebeck, 2018, 639-662.  

NOWICKA, W., “The Struggle for Abortion Rights in Poland” in PARKER, R., PETCHESKY, R. and SEMBER, R. (eds.), SexPolitics: Reports from the Front Lines, Sexuality Policy Watch, 2008, 167-196.

SADURSKI, W., “Populism and Human Rights in Poland” in NEUMAN, G.L. (ed.), Human Rights in a Time of Populism: Challenges and Responses, Cambridge, Cambridge University Press, 2020, 60-80.

Bijdragen in wetenschappelijke tijdschriften

België

CASSIERS, A., “L’évolution de la jurisprudence de la Commission européenne des droits de l’homme et de la Cour européenne des droits de l’homme sur la question de l’avortement”, Family & Law 2021, 1-41.     

COENEN, O. en VAN ORSHOVEN, L., “Het Rechtsstatuut van het ongeboren kind in vergelijking met de Nederlandse, Duitse, Zwitserse wetgevingen”, RW 1958, jg. 21, nr. 31, 1665-1682.

COLETTE, M. en DE HERT, P., “Waarom individualisering abortus ons niet (helemaal) bekoort”, Juristenkrant 2018, nr. 377, 15.

DE KEFER, F., “La naissance d’un infant après l’échec d’un avortement est-elle constitutive d’un préjudice?”, JT 1990, nr. 5564, 644-646.

DE KOEKELAERE, A., “Geneeskunde, bio-ethiek en recht”, RW 1993-94, jg. 57, nr. 15, 481-505.

DE MULDER, C., “De prenatale erkenning vanaf de verwekking en de invloed ervan op het juridisch statuut van ongeboren menselijk leven”, RW 2017-2018, jg. 81, nr. 16, 637-640.

GARRÉ, P., “De nieuwe abortuswet in België: een haast volwaardig recht op zwangerschapsafbreking in de eerste twaalf weken”, Ethische Perspectieven 2019, vol. 29, nr. 1, 37-49.

GENICOT, G., “Nouvelle confirmation du rejet de l’action en 'wrongful life'”, T.Gez./Rev.dr.santé 2016, nr. 5, 316-317.

G.S., “Gedeeltelijke depenalisering van abortus”, RW 1990-91, jg. 54, nr. 24, 827-828. 

GULDIX, E. en WYLLEMAN, A., “De positie en de handhaving van persoonlijkheidsrechten in het Belgisch privaatrecht“, TPR 1999, jg. 36, 1589-1657.

HOOGHE, M., “De liberalisering van abortus als strijdpunt in de Belgische politiek 1971-1990”, Res Publica 1990, vol. 32, nr. 4, 489-509.

LAVRYSEN, L., “Recht op toegang tot reproductieve gezondheidsinfo belangrijk voor EHRM“, Juristenkrant 2011, nr. 235, 2.

LELEU, Y.-H., “Regelgeving inzake zelfbeschikkingsrecht”, TPR 2002, jg. 39, 1373-1380.

LEMMENS, L., “Levenseindebeslissingen en zwangere vrouwen. Recht op zelfbepaling of dwingt de foetus tot naastenliefde?”, T.Gez./Rev.dr.santé 2010-2011, 303-316.

NYS, H., “De nieuwe wetgeving inzake zwangerschapsafbreking”, RW 1990-91, jg. 54, nr. 35, 1189-1197.

OPLINUS, L., “‘Nieuwe abortuswet ziet na 28 jaar levenslicht”, Juristenkrant 2018, nr. 375, 5.

STEVENS, L., “Ongeborene heeft geen grondwettelijk recht op eerbiediging integriteit”, Juristenkrant 2011, nr. 237, 3.

SWENNEN, F., “’Dance me to the children who are asking to be born’ over levenloos geborenen en ongeborenen”, TPR 2016, jg. 53, 407-421.

SWENNEN, R., “Vruchtafdrijving”, Jura Falconis 1966-67, jg. 3, nr. 1, 19-27.

TACK, S., “Wijziging abortuswetgeving: reële verruiming of gemiste kans? ”, T.Gez./Rev.dr.santé 2018, nr. 3, 155-157.

VAN ASSCHE. K., “Geoorloofdheid van en informatieplicht over late zwangerschapsafbreking”, T.Gez./Rev.dr.santé 2017, nr. 2, 114-121. 

VANDERHELST, M., “Vers une protection juridique prénatale? Des mesures concrètes, éventuellement. Une formulation générale, certainement pas”, APT 2020, nr. 3-4, 535-548.

VAN DER MADE, R., “L’avortement en droit pénal”, JT 1948, nr. 3774, 389-391.

VAN LOOK, M., “Abortus provocatus. Juridische status quaestionis en perspectieven”, TPR 1974, jg. 11, 419-472.    

VAN NESTE, F., “Het abortus-dossier, anno 1989”, RW 1988-89, jg. 52, nr. 26, 865-870.

VAN NESTE, F., “Het zelfbeschikkingsrecht: een kritische studie”, RW 1991-92, jg. 55, nr. 21, 689-699.

VANSWEEVELT. T., “Juridische aspecten van het statuut van en het onderzoek op stamcellen en embryo’s”, T.Gez./Rev.dr.santé 2007-08, nr. 2, 130-145.

VANSWEEVELT, T., "Zwangerschapsafbreking onder morele dwang" (noot onder Antwerpen 13 januari 2012), T.Gez./Rev.dr.santé 2012-13, 136-140.

VANSWEEVELT, T., DE MEYER, F en VAN ASSCHE, K., “De Abortuswet 2018: over symbolische verbeteringen en openstaande knelpunten”, T.Gez./Rev.dr.santé 2018, nr. 4, 220-232.

VEROUGSTRAETE, A., “Abortus en falen van anticonceptie in België. Wat zijn de moeilijkheden bij het beteugelen van de fertiliteit en bij anticonceptiegebruik?”, Antenne 2009, vol. 27, nr. 4, 38-41.

WITTE, E., “Twintig jaar politieke strijd rond de abortuswetgeving in België (1970-1990)”, Res Publica 1990, vol. 32, nr. 4, 427-487.

X., “Abortus binnenkort uit de strafwet?”, Juristenkrant 2018, nr. 369, 3.

Nederland

CAYTAS, J.D., “Women’s Reproductive Rights as a Political Price of Postcommunist Transformation in Poland”, Amsterdam Law Forum 2013, vol. 5, no. 2, 64-89.

CEDER, D., ”Vermist: de rechtsbescherming van het ongeboren kind”, Pro Vita Humana 2014, jg. 21, nr. 1, 1-9.

DE BEAUFORT, I.D., “Individuele autonomie, paternalisme en maatschappelijke verantwoordelijkheid”, TvGR 1991, vol. 15, nr. 1, 2-10.

DE BREE, J.K., “Bezint eer ge begint: de beraadtermijn voor abortus in gezondheidsrechtelijk perspectief”, TvGR 2021, afl. 4, 374-380.

DE BRUYN, J., “Abortus in de negentiende eeuw”, Groniek 1978, nr. 60, 19-22.  

DONDORP, W.J. en DE WERT, G.M.W.R., “De foetus of het toekomstige kind?”, TvGR 2022, afl. 2, 114-128.

DORSCHEIDT, J.H.H.M., “Developments in Legal and Medical Practice Regarding the Unborn Child and the Need to Expand Prenatal Legal Protection”, Eur. J. Health L. 2010, vol. 17, no. 5, 433-454.

DUTE, J.C.J., “Overtijdbehandeling, wetgever en rechter”, TvGR 2007, vol. 31, afl. 2, 52.

GARRÉ, P., “Kan de aangepaste Belgische abortuswet ook Nederland inspireren?”, TvGR 2019, 340-351.

HENGST, M.-T., “De strijd voor een internationaal recht op abortus: is die al gewonnen?”, Pro Vita Humana 2021, jg. 28, https://provita.nl/publicaties/de-strijd-voor-een-internationaal-recht-op-abortus-is-die-al-gewonnen/#_ednref28.

JANSSEN, H., “Geen zelfstandig recht maar wel bescherming voor het ongeboren leven bij onvrijwillige abortus” (noot onder EHRM 8 juli 2004, nr. 53924/00, Vo t. Frankrijk), NJCM 2005, jg. 30, nr. 5, 579-590.

KALKMAN-BOGERD, L.E., “Dwang op zwangere vrouw ten behoeve van de ongeboren vrucht toelaatbaar?”, TvGR 1990, vol. 40, afl. 8, 139-147.

KOTTENHAGEN, R.J.P., “Botsende rechten van moeder en ongeboren kind”, TvGR 2008, vol. 32, afl. 7, 492-503.

MARKENSTEIN, L.F., “Zorgelijke nasleep van de evaluatie van de Wet afbreking zwangerschap”, TvGR 2006, vol. 30, afl. 7, 437-440.

PIZZAROSSA, L.B. and SOSA, L., “Abortion laws: the Polish symptom of a European malady?”, Ars Aequi 2021, vol. 70, nr. 6, 587-595.

PLOEM, M.C., KROL, E., LEGEMAATE, J. en WINTER, H.B., “Tweede evaluatie van de Wet afbreking zwangerschap”, TvGR 2022, afl. 1, 6-26.

TAK, P.J.P., “Induced abortion in the Netherlands”, TFLR 1998, vol. 7, afl. 4, 363-392.

TE BRAAKE, T.A.M., ”Juridische mogelijkheden en grenzen van late zwangerschapsafbreking”, TvGR 1992, vol. 16, afl. 8, 137-143.

TE BRAAKE, T.A.M., “Zorgvuldigheid bij en toetsing van late zwangerschapsafbreking”, TvGR 1998, vol. 22, 146-156.

VAN DEN BERG, R., “Abortus: recht op leven, noodzaak of betutteling?”, Pro Vita Humana 2008, jg. 15, nr. 1, 10-16.

X., “Evaluatierapporten ZonMw”, TvGR 2006, vol. 30, afl. 3, 197.

Polen

ADAMUS, R., “Przesłanka eugeniczna (embriopatologiczna) jako przesłanka legalnego przerywania ciąży – glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 22.10.2020 r. (K 1/20) [De eugenetische (embryopathologische) grond als wettelijke voorwaarde voor een zwangerschapsafbreking – noot onder het arrest van het Grondwettelijk Hof van 22.10.2020 (K 1/20)]”, Palestra 2020, nr. 11, 94-107.

CIEPŁY, F., “Ocena prawna wypowiedzi dehumanizujących ludzi w prenatalnej fazie rozwoju w kontekście postulatów legalizacji aborcji w Polce [Juridische beoordeling van de verklaringen inzake de ontmenselijking van personen in de prenatale ontwikkelingsfase in de context van oproeping tot legalisering van abortus in Polen]”, Studia Prawnicze KUL [Juridische studies KUL] 2021, nr. 3, 47-66.

CIURA, A., “Sens normatywny przepisów ustawowych wprowadzających przesłanki dopuszczalności przerywania ciąży w kontekście orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 22 października 2020 r. w sprawie o sygn. K 1/20 [De normatieve betekenis van de wettelijke bepalingen tot invoering van de voorwaarden voor de toelaatbaarheid van zwangerschapsafbreking in het kader van de uitspraak van het Grondwettelijk Hof van 22 oktober 2020 in de zaak K 1/20]”, Progress 2021, nr. 9-10, 86-101.

CIŻYŃSKA, A., “Życie dziecka kontra prawo do samostanowienia: czyli kilka uwag o relacji aborcji i prawa konstytucyjnego [Het leven van het kind versus het zelfbeschikkingsrecht: enkele opmerkingen over de verhouding tussen abortus en het grondwettelijk recht]”, Internetowy Przegląd Prawniczy TBSP UJ [Online juridisch overzicht TBSP UJ] 2017, nr. 2, 22-35.

DZIERGAWKA, A., “Prawna ochrona życia dziecka poczętego w aspekcie prawa kobiety do aborcji – glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 22.10.2020 r. (K 1/20) [Wettelijke bescherming van het leven van een verwekt kind in het kader van het recht van de vrouw op abortus – noot onder het arrest van het Grondwettelijk Hof van 22.10.2020 (K 1/20)]”, Palestra 2021, nr. 5, 96-113.

GAŁĘSKA-ŚLIWKA, A., ”Prawo do świadomego planowania rodziny – wybrane zagadnienia [Het recht op een bewuste gezinsplanning – geselecteerde kwesties]”, Prokuratura i Prawo [Openbaar Ministerie en Recht] 2021, nr. 2, 78-115.

GLISZCZYŃSKA-GRABIAS, A. and SADURSKI, W., “The Judgment That Wasn’t (But Which Nearly Brought Poland to a Standstill). ‘Judgment’ of the Polish Constitutional Tribunal of 22 October 2020, K1/20”, Eur. Const. Law Rev. 2021, vol. 17, no. 1, 130-153.

GRABOWSKA-MOROZ, B. i ŁAKOMIEC, K., “(Nie)dopuszczalność aborcji. Glosa do wyroku TK z 22.10.2020 r., K 1/20 [(On)toelaatbaarheid van abortus. Noot onder het arrest van het Grondwettelijk Hof van 22.10.2020, K 1/20]”, Państwo i Prawo [Staat en Recht] 2021, nr. 8, 251-259.

GRZEBYK, P., “Ogólnopolski Strajk Kobiet, aborcja i prawo do strajku [Nationale vrouwenstaking, abortus en stakingsrecht]”, Państwo i Prawo [Staat en Recht] 2021, 184-195.

KMĄK, K., “Nakłanianie lub udzielanie pomocy do przerwania ciąży z naruszeniem przepisów ustawy [Het aanzetten tot of helpen bij een zwangerschapsafbreking in strijd met de wet]”, Prokuratura i Prawo [Openbaar Ministerie en Recht] 2018, nr. 2, 52-80. 

MAŁECKI, M., “Przerwanie ciąży wyłączające wine [Zwangerschapsafbreking zonder schuldgevoel]”, Państwo i Prawo [Staat en Recht] 2021, nr. 8, 196-210.

PIOTROWSKI, R., “Nowa regulacja przerywania ciąży w świetle Konstytucji [Nieuwe regelgeving betreffende de zwangerschapsafbreking in het licht van de grondwet]”, Państwo i Prawo [Staat en Recht] 2021, nr. 8, 62-80.

SONIEWICKA, M., “Spór o dopuszczalność przerywania ciąży z perspektywy etycznej i filozoficznoprawnej (komentarz do wyroku TK w sprawie K 1/20) [Discussie over de toelaatbaarheid van zwangerschapsafbreking vanuit ethisch en filosofisch-juridisch oogpunt (commentaar bij het arrest van het Grondwettelijk Hof betreffende de zaak K 1/20]”, Państwo i Prawo [Staat en Recht] 2021, nr. 8, 6-23.

SULIKOWSKI, A., “Wyrok TK w sprawie K 1/20. Hegemonia, ‘histeria’, agonizm [Arrest van het Grondwettelijk Hof betreffende de zaak K 1/20. Hegemonie, ‘hysterie’, agonisme]”, Państwo i Prawo [Staat en Recht] 2021, nr. 8, 24-39.

SZUMIŁO-KULCZYCKA, D. i KOZUB-CIEMBRONIEWICZ, K., “Konsekwencje uchybień w obsadzie TK (uwagi na tle orzeczenia w sprawie K 1/20) [Gevolgen van het personeelstekort bij het Grondwettelijk Hof (opmerkingen over de achtergrond van het arrest K 1/20)]”, Państwo i Prawo [Staat en Recht] 2021, nr. 8, 81-100.

SZWARC, J. I ŚLIWOWSKI, J., “Uwagi krytyczne w związku z ustawą z dn. 27 kwietnia 1956 r. o warunkach dopuszczalności przerywania ciąży [Kritische opmerkingen in verband met de wet van 27 april 1956 betreffende de voorwaarden voor de toelaatbaarheid van zwangerschapsafbreking]”, Palestra 1957, nr. 1, 45-55.

Overige

BUCHOLC, M. and KOMORNIK, M., “Abortion ban on demand”, Eurozine 2020, https://www.eurozine.com/abortion-ban-on-demand/?pdf, 1-6.

DANIEL, K., “The Church-State Situation in Poland after the Collapse of Communism”, Brigh. Young Univ. Law Rev. 1995, no. 2, 401-420.

DE FREITAS, S. and OCHAB, E., “A, B & C V. Ireland: the unborn and an appreciation of the margin of appreciation”, Ave Maria International Law Journal 2012, vol. 2, no. 1, 1-23.

DE MEYER, F., “Abortion law reform in Europe: The 2018 Belgian and Irish Acts on termination of pregnancy”, Medical Law International 2020, vol. 20, no. 1, 3-30.

DE MEYER, F., “Late Termination of Pregnancy in Belgium: Exploring Its Legality and Scope”, European Journal of Health Law 2020, vol. 27, no. 1, 9-34.

DE MEYER, F. en DE MULDER, C., “Een nieuw tijdperk voor abortus? Een analyse van het voorstel ter versoepeling van de Belgische abortuswet”, Family & Law 2021, 1-51.

DORSCHEIDT, J.H.H.M, “The unborn child and the UN Convention on Children's Rights: the Dutch perspective as guideline”, Int. J. Child. Rights. 1999, vol. 7, no. 4, 303-348.

DRINÓCZI, T. and BIEŃ-KACAŁA, A., “Illiberal Constitutionalism: The Case of Hungary and Poland”, German Law Journal 2019, vol. 20, no. 8, 1140-1166.

GEVERS, S., “Late termination of pregnancy in cases of severe abnormalities in the fetus”, Medicine and Law 1998, vol. 17, no. 1, 83-92. 

GEVERS, S., “Abortion Legislation and the Future of the Counseling Model”, Eur. J. Health L. 2006, vol. 13, no. 1, 27-40.  

GUILLAUME, A. and ROSSIER, C., “Abortion around the world. An overview of legislation, measures, trends, and consequences”, Population 2018, vol. 73, no. 2, 217-306.

HUMBLET, P.C., VEKEMANS, M. and BUEKENS, P., “Developments in abortion policy in a context of illegality: The Belgian case from 1971 until 1990”, Eur. J. Public Health 1996, vol. 6, no. 4, 288-293.

HUSSEIN, J., COTTINGHAM, J., NOWICKA, W. and KISMODI, E., “Abortion in Poland: politics, progression and regression”, RHM 2018, vol. 26, no. 52, 11-14. 

KORALEWSKA, I. and ZIELIŃSKA, K., ”‘Defending the unborn’, ‘protecting women’ and ‘preserving culture and nation’: anti-abortion discourse in the Polish right-wing press”, Culture, Health & Sexuality 2021, 1-15.

KRAJEWSKA, A., “Connecting Reproductive Rights, Democracy, and the Rule of Law: Lessons from Poland in Times of COVID-19”, German Law Journal 2021, vol. 22, no. 6, 1072-1097.

KULCZYCKI, A., “Abortion Policy in Postcommunist Europe: The Conflict in Poland”, Popul. Dev. Rev. 1995, vol. 21, no. 3, 471-505.

LESLIE, B.J., “Poland, Abortion, and the Roman Catholic Church”, B.C. Int'l & Comp. L. Rev. 1994, vol. 17, no. 2, 453-484.

MULLER, A., “Measuring Policy Controversy with Discourse Network Analysis: The Abortion Debates in Belgium 1972-1990 Revisited”, ECPR 2015, 1-36.

NAPPI, D., “Demokracja and Aborcja: Poland's New Democracy and the Tyranny of Women's Human Rights”, Women's Rights Law Report. 2005, vol. 26, no. 1, 53-72.

PIZZAROSSA, L.B. and SKUSTER, P., “Toward Human Rights and Evidence-Based Legal Frameworks for (Self-Managed) Abortion: A Review of the Last Decade of Legal Reform”, Health and Human Rights Journal 2021, vol. 23, no. 1, 199-212.

PUPPINCK, G., “Abortion in European Law: Human Rights, social rights and the new cultural trend”, Ave Maria International Law Journal 2015, vol. 4, no. 1, 29-43.

PUPPINCK, G., “Opinia amicus curiae przekazana Trybunałowi Konstytucyjnemu RP w sprawie K 1/20 dotyczącej aborcji eugenicznej” [Standpunt amicus curiae over het Poolse Grondwettelijk Hof in de zaak K 1/20 betreffende eugenetische abortus], ECLJ 2020, 1-8.

PURDY, L., “Women’s reproductive autonomy: medicalisation and beyond”, J. Med. Ethics 2006, vol. 32, no. 5, 287-291.

SADURSKI, W., “Polish Constitutional Tribunal Under PiS: From an Activist Court, to a Paralysed Tribunal, to a Governmental Enabler”, Hague J. Rule Law 2018, vol. 11, no. 1, 63-84.

STOJANOWSKA, W., “Poland: The Abortion Dilemma”, J. Fam. L. 1991-92, vol. 30, no. 2, 381-388.

STOJANOWSKA, W., "The New 'Anti-abortion' Law", U. Louisville J. Fam. L. 1994-95, vol. 33, no. 2, 471-475.

STOJANOWSKA, W., “The New Abortion Law in Poland (The Liberalisation of the Anti-Abortion Law)”, Int'l Surv. Fam. L. 1996, 335-344.

TE BRAAKE, T.A.M., “Late Termination of Pregnancy because of Severe Foetal Abnormalities: Legal Acceptability, Notification and Review in The Netherlands”, Eur. J. Health L. 2000, vol. 7, no. 4, 387-404.

TUCAK, I. and BLAGOJEVIC, A., “Abortion in Europe”, ECLIC 2020, vol. 4, 1135-1174.

ZARĘBA, K., HERMAN, K., KOŁB-SIELECKA, E. and JAKIEL, G., “Abortion in Countries with Restrictive Abortion Laws - Possible Directions and Solutions from the Perspective of Poland”, Healthcare 2021, vol. 9, no. 11, 1-10.

  1. Andere bronnen

Documenten, rapporten en adviezen

Supranationaal

AMNESTY INTERNATIONAL, Amnesty International’s policy on abortion, 28 September 2020, POL 30/2846/2020, https://www.amnesty.org/download/Documents/POL3028462020ENGLISH.pdf.

CENTER FOR REPRODUCTIVE RIGHTS, R.R. v. Poland, https://reproductiverights.org/sites/default/files/documents/RR%20Polish.pdf.

CENTER FOR REPRODUCTIVE RIGHTS, “European Abortion Law: A Comparative Overview”, 3 March 2021, https://reproductiverights.org/sites/default/files/documents/European%20abortion%20law%20a%20comparative%20review.pdf.

EUROPEES INSTITUUT VOOR BIO-ETHIEK (EIB), Het ongeboren leven: kiezen tussen werkelijkheid en fictie, december 2018, https://www.ieb-eib.org/docs/pdf/2019-04/doc-1557927225-1.pdf

EUROPEES INSTITUUT VOOR BIO-ETHIEK (EIB), Waarom abortus geen medische handeling is, 1 november 2019, https://www.ieb-eib.org/docs/pdf/2019-11/doc-1574956222-569.pdf.

EUROPEES INSTITUUT VOOR BIO-ETHIEK (EIB), “Abortus: 28 jaar wetstoepassing in België”, november 2018, https://www.ieb-eib.org/docs/pdf/2019-11/doc-1573674212-916.pdf.

EUROPEES INSTITUUT VOOR BIO-ETHIEK (EIB), “Wat de deskundigen in 2018 echt hebben gezegd over de huidige voorstellen over abortus”, januari 2020, https://www.ieb-eib.org/docs/pdf/2020-01/doc-1578411062-920.pdf.

EUROPEES INSTITUUT VOOR BIO-ETHIEK (EIB), Abortus: 30 jaar toepassing van de wet in België, oktober 2020, https://www.ieb-eib.org/docs/pdf/2020-10/doc-1603438054-674.pdf.

EUROPEES INSTITUUT VOOR BIO-ETHIEK (EIB), “Dossier van het Europees Instituut voor Bio-ethiek: Zal het nieuwe wetsvoorstel dat zwangerschapsafbreking uit de strafwet haalt werkbaar zijn?“, januari 2020, https://www.ieb-eib.org/docs/pdf/2020-02/doc-1582710891-754.pdf.

EUROPEES INSTITUUT VOOR BIO-ETHIEK (EIB), “Europees Parlement: bestaat er een "recht op abortus" in de EU?”, 20 mei 2021, https://www.ieb-eib.org/nl/nieuws/begin-van-het-leven/abortus/europees-parlement-bestaat-er-een-recht-op-abortus-in-de-eu-2004.html.   

EUROPEES INSTITUUT VOOR BIO-ETHIEK (EIB), Abortustermijn uitbreiden tot langer dan 3 maanden zwangerschap: medische, psychologische en ethische overwegingen, juni 2021, https://www.ieb-eib.org/docs/pdf/2021-11/doc-1637862412-847.pdf.

UNITED NATIONS HUMAN RIGHTS (UNHR), Information series on sexual and reproductive health and rights. Abortion, 2020, https://www.ohchr.org/Documents/Issues/Women/WRGS/SexualHealth/INFO_Abortion_WEB.pdf.

WORLD HEALTH ORGANIZATION (WHO), Abortion Care Guideline, 2022, https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/349316/9789240039483-eng.pdf?sequence=1&isAllowed=y.

België

DEKKER, N., GOEMAES, R., NEIRINCKX, J., SEUNTJENS, L. en SMETS, K., Zwangerschapsbegeleiding. Richtlijn voor goede medische praktijkvoering, Domus Medica, 2015, https://www.domusmedica.be/sites/default/files/Richtlijn%20Zwangerschapsbegeleiding_0.pdf, 178 p.

NATIONALE COMMISSIE VOOR DE RECHTEN VAN HET KIND (NCRK), Advies betreffende het wetsvoorstel 55-1029/001 tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek met het oog op prenatale rechtsbescherming, maart 2021, https://ncrk-cnde.be/IMG/pdf/adv_placement_nl.pdf, 9 p.

NATIONALE RAAD VAN DE ORDE VAN GENEESHEREN, “Kwalificatie van de arts die een vrijwillige zwangerschapsafbreking mag uitvoeren”, 15 april 2000, https://ordomedic.be/nl/adviezen/specialismen/huisarts/kwalificatie-van-de-arts-die-een-vrijwillige-zwangerschapsafbreking-mag-uitvoeren.  

MAGNETTE, P. en DE CROO, A., Verslag van de formateurs (regeerakkoord 2020-2024), Brussel, 30 september 2020, https://www.belgium.be/sites/default/files/Regeerakkoord_2020.pdf, 97 p.

Verslag van de Nationale Commissie voor de evaluatie van de wet van 15 oktober 2018 betreffende de zwangerschapsafbreking. Verslag ten behoeve van het parlement 1 januari 2018 – 31 december 2019, februari 2021, https://overlegorganen.gezondheid.belgie.be/sites/default/files/documents/tweejaarlijks_verslag_2020_nl_jaren_2018-2019.pdf, 152 p.

VROUWENRAAD, Vrouwenraaddossier en aanbevelingen Prenatale rechtsbescherming, 2021, http://vrouwenraad.axoclub.be/file?fle=89300&ssn=,  15 p.

Nederland

INSPECTIE GEZONDHEIDSZORG EN JEUGD (IGJ), Jaarrapportage 2018 Wet afbreking zwangerschap (Wafz), Utrecht, november 2019, 44 p.

INSPECTIE GEZONDHEIDSZORG EN JEUGD (IGJ), Jaarrapportage 2019 Wet afbreking zwangerschap (Wafz), Utrecht, maart 2021, 46 p.

INSPECTIE GEZONDHEIDSZORG EN JEUGD (IGJ), Jaarrapportage 2020 Wet afbreking zwangerschap (Wafz), november 2021, 2 p.

INSPECTIE GEZONDHEIDSZORG EN JEUGD (IGJ), Jaarrapportage 2020 Wet afbreking zwangerschap (Wafz): bijlagen, november 2021, 22 p.

Polen

GRZYWACZ, A., JAWIEŃ, B., KACPURA, K., WIĘCKIEWICZ, K. i ZIMNIEWSKA, M., 20 lat tzw. ustawy antyaborcyjnej w Polsce. Raport 2013 [20 jaar anti-abortuswet in Polen. Rapport van 2013], Warszawa, Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny [Federatie voor Vrouwen en Gezinsplanning], 2013, https://federa.org.pl/wp-content/uploads/2017/07/raport_federacja_2013.pdf.  

IOANNES PAULUS PP. II, “Evangelium vitae”, VATICAN 25 maart 1995, https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/nl/encyclicals/documents/hf_jp-ii_enc_25031995_evangelium-vitae.pdf.

Sprawozdanie Rady Ministrów z wykonywania oraz o skutkach stosowania w 2019 ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży [Verslag van de Ministerraad over de uitvoering en de gevolgen van de toepassing in 2019 van de wet van 7 januari 1993 betreffende de gezinsplanning, de bescherming van de menselijke foetus en de voorwaarden voor de toelaatbaarheid van zwangerschapsafbreking], Druk nr. 1332, https://orka.sejm.gov.pl/Druki9ka.nsf/0/E3A8B0D34BEFF42BC12586FD003A09AE/%24File/1332.pdf.

Onlinebronnen

Supranationaal

AMNESTY INTERNATIONAL, “Abortus en mensenrechten”, https://www.amnesty.nl/encyclopedie/abortus-en-mensenrechten.

AMNESTY INTERNATIONAL, “Poland: A Year On, Abortion Ruling Harms Women”, 19 October 2021, https://www.amnesty.org/en/latest/news/2021/10/poland-a-year-on-abortion-ruling-harms-women/.

AMNESTY INTERNATIONAL, “Polen: inperking recht op abortus heeft grote invloed op levens vrouwen”, 27 januari 2022, https://www.amnesty.nl/actueel/polen-inperking-recht-op-abortus-heeft-grote-invloed-op-levens-vrouwen.

CENTER FOR REPRODUCTIVE RIGHTS, “The World’s Abortion Laws”, https://reproductiverights.org/maps/worlds-abortion-laws/.

CENTER FOR REPRODUCTIVE RIGHTS, “Regression on Abortion Access Harms Women in Poland”, 26 January 2022, https://reproductiverights.org/regression-abortion-access-harms-women-poland/

CENTER FOR REPRODUCTIVE RIGHTS, “Center Commends WHO’s New Abortion Guideline for Quality Abortion Care Worldwide”, 8 March 2022, https://reproductiverights.org/who-abortion-care-guideline/.

EUROPA NU, “Politieke situatie Polen”, https://www.europa-nu.nl/id/viihjn09m9we/politieke_situatie_polen.

HUMAN RIGHTS WATCH, “Poland: A Year On, Abortion Ruling Harms Women. Anniversary Marks Ongoing Assault on Women’s Rights, Rule of Law”, 19 October 2021, https://www.hrw.org/news/2021/10/19/poland-year-abortion-ruling-harms-women.

INTERNATIONAL CAMPAIGN FOR WOMEN’S RIGHT TO SAFE ABORTION, “International Safe Abortion Day 28 September 2021”, 28 September 2021, https://www.safeabortionwomensright.org/international-safe-abortion-day-28-september-2021/.

WORLD HEALTH ORGANISATION (WHO), Abortions per 1000 live births, 3 December 2021, https://gateway.euro.who.int/en/indicators/hfa_586-7010-abortions-per-1000-live-births/visualizations/#id=19681.

België

BACCAERT, A., “Opnieuw massaprotesten tegen verstrengde abortuswet in tientallen Poolse steden”, VRT NWS 28 januari 2021, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/01/28/opnieuw-protest-tegen-verstrengde-abortuswet-in-tientallen-pools/.

CD&V, “Standpunt abortus”, 5 juli 2018, https://www.cdenv.be/actua/standpunt-abortus/

CD&V, “Waarom CD&V tegen een uitbreiding is van de abortuswet”, 4 juni 2020, https://www.cdenv.be/actua/waarom-cdv-tegen-een-uitbreiding-is-van-de-abortuswet-/.

DE MAAKBARE MENS, “Abortus: Mee met de discussie”, 31 maart 2020, https://www.demaakbaremens.org/mee-met-de-discussie-abortus/.

DE MENS NU, “Abortuswet in België bestaat 30 jaar”, 3 april 2020, https://demens.nu/abortus/.

DE MENS NU, “Internationale dag voor het recht op abortus”, 28 september 2021, https://demens.nu/2021/09/28/internationale-dag-voor-het-recht-op-abortus/.

DE MENS NU, “Luna wil abortus bespreekbaar maken”, 28 september 2021, https://demens.nu/2021/09/28/luna-wil-abortus-bespreekbaar-maken/.

DOMUS MEDICA, “België behoort tot de landen met laagste abortuscijfer”, 27 februari 2020, https://www.domusmedica.be/actueel/belgie-behoort-tot-de-landen-met-laagste-abortuscijfer.  

FARA, ”Alle info over NIPT”, https://www.fara.be/prenatale-testen/screening/alle-info-over-nipt.

GOOVAERTS, J., “Abortus uit het strafrecht”, DEMENS.NU 12 april 2018, https://demens.nu/2018/04/12/abortus-uit-het-strafrecht/

HODGE, L., “Grondwettelijk Hof in Polen beslist dat Pools recht zwaarder weegt dan Europees recht, EU reageert misnoegd”, VRT NWS 7 oktober 2021, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/10/07/grondwettelijk-hof-in-polen-beslist-dat-poolse-recht-zwaarder-we/.

NV-A, “De 8 redenen waarom Valerie Van Peel zich kant tegen de nieuwe abortuswet”, 7 juli 2020, https://www.n-va.be/nieuws/de-8-redenen-waarom-valerie-van-peel-zich-kant-tegen-de-nieuwe-abortuswet.

NV-A, “Abortus is wel wat anders dan het trekken van een tand”, 13 juli 2020, https://www.n-va.be/nieuws/abortus-is-wel-wat-anders-dan-het-trekken-van-een-tand.

PAELINCK, G., “De abortuskwestie: welke versoepelingen liggen op tafel en waar ligt het politieke probleem?”, VRT NWS 13 juli 2020, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/07/13/abortus-overzicht/.

SCHLITZ, S., “Safe Abortion Day: Solidariteit met Poolse vrouwen die hun zwangerschap niet kunnen afbreken”, 29 september 2021, https://sarahschlitz.be/nl/journee-internationale-pour-un-avortement-sur-solidaires-avec-les-femmes-polonaises-qui-nont-pas-la-possibilite-dinterrompre-leur-grossesse/.

SENSOA, “Abortus en ongeplande zwangerschap in België: feiten en cijfers”, 2021, https://www.sensoa.be/abortus-en-ongeplande-zwangerschap-belgie-feiten-en-cijfers.

TUYPENS, D., “Abortuswet: “Het is omdat abortus een moeilijk keuze is, dat een hervorming noodzakelijk is””, SOLIDAIR 3 juli 2020, https://www.solidair.org/artikels/abortuswet-het-omdat-abortus-een-moeilijk-keuze-dat-een-hervorming-noodzakelijk.

X., “Stigmatiserend dat abortus nog in ons strafwetboek stond”, DE STANDAARD 3 juli 2018, https://www.standaard.be/cnt/dmf20180703_03595839.

Nederland

BERAADTERMIJN, “Het manifest ‘Beraad!”, https://beraadtermijn.nl/.

EERSTE KAMER, “Initiatiefvoorstel-Paternotte, Kuiken, Ellemeet en Tellegen Afschaffen verplichte minimale beraadtermijn voor afbreking van zwangerschappen”, https://www.eerstekamer.nl/wetsvoorstel/35737_initiatiefvoorstel.

EXPERTISECENTRUM SEKSUALITEIT RUTGERS, “10 redenen om de verplichte beraadtermijn van vijf dagen bij abortus los te laten”, 25 februari 2021, https://rutgers.nl/nieuws/10-redenen-om-de-verplichte-beraadtermijn-van-vijf-dagen-bij-abortus-los-te-laten/.

FIOM, “Wie zijn wij”, https://fiom.nl/over-fiom/wie-wij-zijn.

FIOM, “Cijfers en feiten”, https://fiom.nl/kenniscollectie/abortus/cijfers-feiten

GROENENBOOM, E. en VAN WOLFWINKEL, A., “Die vijf dagen bedenktijd bij abortus blijven hard nodig voor een zorgvuldige keuze”, TROUW 28 april 2021, https://www.trouw.nl/opinie/die-vijf-dagen-bedenktijd-bij-abortus-blijven-hard-nodig-voor-een-zorgvuldige-keuze~b7af7d63/.

JURISTENVERENIGING PRO VITA (JPV), “Afschaffing beraadtermijn bij abortus: onwenselijk voor vrouw en kind”, PRO VITA HUMANA 9 februari 2022, https://provita.nl/publicaties/afschaffing-beraadtermijn-bij-abortus-onwenselijk-voor-vrouw-en-kind/.

SCHREEUW OM LEVEN, “Afschaffing bedenktijd bij abortus dreigt!”, 26 januari 2022, https://www.schreeuwomleven.nl/nieuws/166/afschaffing-bedenktijd-bij-abortus-dreigt-/.

TWEEDE KAMER, ”Initiatiefwetsvoorstel tot wijziging van Wet afbreking zwangerschap in verband met het afschaffen van de verplichte minimale beraadtermijn voor de afbreking van zwangerschappen”, https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/wetsvoorstellen/detail?id=2021Z03572&dossier=35737.

TWEEDE KAMER, “Initiatiefwetsvoorstel afschaffen verplichte minimale beraadtermijn abortus”, 27 januari 2022, https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/plenaire_verslagen/kamer_in_het_kort/initiatiefwetsvoorstel-afschaffen-verplichte.

Polen

ABORCJA BEZ GRANIC [ABORTION WITHOUT BORDERS], https://abortion.eu/pl/.

ABORCYJNY DREAM TEAM [ABORTION DREAM TEAM], https://aborcyjnydreamteam.pl/.

ABORCYJNY DREAM TEAM [ABORTION DREAM TEAM], “Aborcja za granicą [Abortus in het buitenland]”, https://aborcyjnydreamteam.pl/aborcja-musisz-wiedziec/aborcja-za-granica/.

ABORCYJNY DREAM TEAM [ABORTION DREAM TEAM], “Aborcja — musisz wiedzieć [Abortus — wat je moet weten]”, https://aborcyjnydreamteam.pl/aborcja-musisz-wiedziec/.

ABORCYJNY DREAM TEAM [ABORTION DREAM TEAM], “Aborcja Bez Granic pomogła 34 tysiącom osób w dostępie do aborcji od wyroku TK [Abortion Without Borders heeft 34.000 mensen geholpen om toegang te krijgen tot abortus sinds de uitspraak van het Grondwettelijk Hof]”, 21 października 2021 [21 oktober 2021], https://aborcyjnydreamteam.pl/2021/10/aborcja-bez-granic-pomogla-34-tysiacom-osob-w-dostepie-do-aborcji-od-wyroku-tk/.

ABORTION NETWORK AMSTERDAM (ANA), https://anamsterdam.noblogs.org/.

ABORTION SUPPORT NETWORK (ASN), https://www.asn.org.uk/.

FEDERACJA NA RZECZ KOBIET I PLANOWANIA RODZINY (FEDERA) [FEDERATIE VOOR VROUWEN EN GEZINSPLANNING], “O nas [Over ons]”, https://federa.org.pl/o-nas/.

FEDERACJA NA RZECZ KOBIET I PLANOWANIA RODZINY (FEDERA) [FEDERATIE VOOR VROUWEN EN GEZINSPLANNING], “Potrzebuję aborcji – poradnik [Ik heb een abortus nodig – een gids]”, 27 kwietnia 2022 [27 april 2022], https://federa.org.pl/aborcja-poradnik/.

FUNDACJI PRO - PRAWO DO ŻYCIA [STICHTING RECHT OP LEVEN], “Wystawy ‘wybierz życie’ [Exposities ‘kies voor het leven’]”, https://stronazycia.pl/fundacja/wystawy/.

FUNDACJI ŻYCIE I RODZINA [STICHTING LEVEN EN GEZIN], “O nas [Over ons]”, https://www.zycierodzina.pl/o-nas/.

FUNDACJI ŻYCIE I RODZINA [STICHTING LEVEN EN GEZIN], “Projekt ustawy Aborcja to zabójstwo [Wetsvoorstel Abortus is moord]”, https://aborcjatozabojstwo.pl/.

KOMITET LEGALNA ABORCJA BEZ KOMPROMISÓW [COMITÉ LEGALE ABORTUS ZONDER COMPROMISSEN], “Projekt ustawy Legalna aborcja. Bez kompromisów [Wetsvoorstel Legale abortus zonder compromissen]”, https://legalnaaborcjabezkompromisow.pl/.

MATŁACZ, A. i ŻACZKIEWICZ-ZBORSKA, K., “TK: Prawo traktatowe Unii Europejskiej jest sprzeczne z Konstytucją RP [Het Grondwettelijk Hof: het EU-verdragsrecht is in strijd met de Poolse grondwet]”, PRAWO 7 października 2021 [RECHT 7 oktober 2021], https://www.prawo.pl/prawnicy-sady/wyzszosc-prawa-unijnego-nad-krajowym-w-tk,510780.html.

ORDO IURIS, “Civic Legislation Initiative: Equal legal protection for children before and after birth”, 3 April 2016, https://en.ordoiuris.pl/life-protection/civic-legislation-initiative-equal-legal-protection-children-and-after-birth.

PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ [DE PRESIDENT VAN DE REPUBLIEK POLEN], “Prezydencki projekt zmiany ustawy o planowaniu rodziny [Wetsvoorstel van de president betreffende de wijziging van de wet betreffende de gezinsplanning]”, PREZYDENT 30 października 2020 [PRESIDENT 30 oktober 2020], https://www.prezydent.pl/prawo/wniesione-do-sejmu/prezydencki-projekt-zmiany-ustawy-o-planowaniu-rodziny,25646.

ROJEK-SOCHA, P. i SEWASTIANOWICZ, M., “Polska o krok od całkowitego zakazu aborcji, pozostałe przesłanki będzie łatwiej wyłączyć” [Polen een stap dichter bij een totaalverbod op abortus, andere gronden zullen makkelijker uit te sluiten zijn], PRAWO 29 stycznia 2021 [RECHT 29 januari 2021], https://www.prawo.pl/zdrowie/zaostrzenie-przepisow-aborcyjnych-komentarze-po-publikacji,506123.html.

SEJM OF THE REPUBLIC OF POLAND, “Sejm in the system of power”, https://www.sejm.gov.pl/english/sejm/sejm.htm.

SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ [HET PARLEMENT VAN DE REPUBLIEK POLEN], “Przebieg procesu legislacyjnego - druk nr. 36 [Verloop wetgevingsprocedure - nr. 36]”, https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=36.

SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ [HET PARLEMENT VAN DE REPUBLIEK POLEN], “Przebieg procesu legislacyjnego - druk nr. 727 [Verloop wetgevingsprocedure - nr. 727]”, https://sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=727.

SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ [HET PARLEMENT VAN DE REPUBLIEK POLEN], “Przebieg procesu legislacyjnego - druk nr. 1693 [Verloop wetgevingsprocedure - nr. 1693]”, https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=1693.

SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ [HET PARLEMENT VAN DE REPUBLIEK POLEN], “Przebieg procesu legislacyjnego - druk nr. 2298 [Verloop wetgevingsprocedure - nr. 2298]”, https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=2298

SITNICKA, D., “Polska piekłem kobiet. PiS i Trybunał Julii Przyłębskiej wprowadzili zakaz aborcji” [Polen is een hel voor vrouwen. PiS en het tribunaal van Julia Przyłębska hebben een verbod op abortus ingevoerd], OKO.press 22 października 2020 [22 oktober 2020], https://oko.press/polska-pieklem-kobiet-pis-i-trybunal-julii-przylebskiej-wprowadzili-zakaz-aborcji/.

SOBCZAK, K., “Do Sejmu trafił obywatelski projekt w sprawie liberalizacji aborcji [Een burgerproject betreffende de liberalisering van abortus is ingediend bij de Sejm]”, PRAWO 31 marca 2022 [RECHT 31 maart 2022], https://www.prawo.pl/prawo/liberalizacja-aborcji-obywatelski-projekt-w-sejmie,514378.html.

SOBCZAK, K., “Sejm odrzucił obywatelski projekt w sprawie liberalizacji aborcji [De Sejm verwerpt het burgerproject betreffende de liberalisering van abortus]”, PRAWO 23 czerwca 2022 [RECHT 23 juni 2022], https://www.prawo.pl/prawo/liberalizacja-aborcji-obywatelski-projekt-w-sejmie,514378.html

SZOŁUCHA, S. i RZEPLIŃSKA, R., “Kalendarium zmian w prawie o warunkach przerywania ciąży [Kalender van wetswijzigingen betreffende de voorwaarden voor een zwangerschapsafbreking]”, MAM PRAWO WIEDZIEC 4 listopada 2020 [IK HEB HET RECHT OM TE WETEN 4 november 2020], https://mamprawowiedziec.pl/czytelnia/artykul/1445.

Universiteit of Hogeschool
Master in de rechten
Publicatiejaar
2022
Promotor(en)
Prof. dr. Tim Wuyts
Kernwoorden
Share this on: