Detecteren van slikproblemen bij mensen met een mentale beperking: topsport?
- LonneCerpentier
Tot 1200 keer op een dag. Zo vaak doet u het: slikken. Hoewel iedereen zich eens verslikt, kan het veelvuldig verslikken wel ernstige gevolgen hebben. Zeker voor personen met een mentale beperking die van bij de geboorte al medische problemen kennen. Special Olympics Belgium (SOB) organiseert voor deze doelgroep een sportevenement waar de deelnemers naast het sportieve luik op meerdere domeinen worden gescreend zoals zicht, gehoor, tanden, voeding en levensstijl, maar niet op slikken. Daar brachten twee diëtisten, vier bachelorstudenten logopedie en een docent verandering in: enter SlikSignaleringslijst of SSL!
Een mens slikt ongeveer 1200 keer per dag.
Een mens slikt ongeveer 1200 keer per dag. Het is een alledaagse activiteit waarover we niet bewust moeten nadenken. Gelukkig maar! Slikken is niet alleen nodig om het eten of drinken, maar ook om het speeksel weg te krijgen. Als dat steeds misloopt, kan het leiden tot een waslijst aan medische problemen en zelfs tot een overlijden. Tot 73% van de personen met een verstandelijke beperking heeft slikproblemen. Een reden te meer dat Lonne Cerpentier en Febe Herpoel, twee bachelorstudenten logopedie aan de Arteveldehogeschool, onder leiding van docente Anne-Sophie Beeckman en externe promotor Diane Buekers dit verder zijn gaan onderzoeken.
Verwar slikstoornissen niet met een voedings- of eetstoornis!
Slik- en kauwproblemen
De medische term voor slik- en kauwproblemen is dysfagie. Deze benaming is afkomstig van het Grieks en betekent letterlijk verkeerd (dys) eten (phagein). Om te slikken, werken lip-, tong-, kaak-, keel-, slokdarm- en ademhalingsspieren én meerdere zenuwen nauwgezet samen. Het eten, drinken of zelfs het speeksel moet niet enkel efficiënt tot in de maag geraken. Er mag ook niets in de longen terechtkomen! Hiervoor geven de zenuwen informatie door naar de hersenen die op hun beurt de spieren correct zullen aansturen. Zo vraagt het doorslikken van yoghurt minder kracht dan dat van een biefstuk.
Enerzijds is er dus sprake van dysfagie wanneer de persoon moeite ondervindt tijdens het kauwen van het voedsel. Anderzijds is er sprake van slik- en/of kauwproblemen wanneer het eten of drinken trager richting de maag beweegt of wanneer de persoon zich verslikt. Verwar slikstoornissen echter niet met een voedings- of eetstoornis! Iemand met anorexia nervosa behoort dus niet tot deze categorie.
Herkennen van stoornis
Hoe vanzelfsprekend slikken ook is, zijn slik- en kauwproblemen soms minder makkelijk te herkennen, zeker bij mensen met een mentale beperking. Ze hebben het vaak moeilijk om te communiceren tijdens én over de maaltijd. Bovendien merken begeleiders de signalen voor slik- en kauwproblemen vaak niet op. Het ontdekken van dysfagie gebeurt dan te laat waardoor het kwaad al is geschied. Om de stoornis te kunnen herkennen, zijn er signalen waarvoor de omgeving alert moet zijn.
1. Signalen die kunnen wijzen op dysfagie
Signaleren
De SlikSignaleringsLijst (SSL) is een instrument dat door studenten en professionals is ontwikkeld, specifiek voor Special Olympics België. Dat is een jaarlijks sportevenement voor personen met een verstandelijke beperking. De eerste stappen werden gezet door diëtisten Diane Buekers en Nolanda Van Well-van Haare. In een volgend stadium werden op basis van focusgroepen met experten een eerste versie van de SSL samengesteld.
Tijdens de afname van de SSL stelt de testleider vragen over de maaltijd (bijvoorbeeld “Hoe ziet jouw warm eten eruit?”) en laat die de deelnemer twee korte wetenschappelijk onderbouwde testen uitvoeren: enerzijds een beker water leegdrinken en anderzijds een cracker opeten. De resultaten van de deelnemers worden vergeleken met resultaten van gezonde proefpersonen. Hiermee probeert de onderzoeker na te gaan of er iets mis is of niet. Als die signalen opmerkt die kunnen wijzen op een slikstoornis, wordt de atleet doorverwezen naar de huisarts voor verder onderzoek.
Het afnemen van de SlikSignaleringsLijst tijdens de coronacrisis was niet vanzelfsprekend. Door COVID-19 werden de winterspelen van Special Olympics België geannuleerd en kon de SSL dan ook niet afgenomen worden. Als alternatief werd het signaleringsinstrument uitgeprobeerd in twee Vlaamse voorzieningen voor mensen met een mentale beperking.
Uitslag SlikSignaleringsLijst
Uit de testafnames in Vlaamse voorzieningen bleek dat bijna de helft van de deelnemers risico liep op een slikstoornis. Zij werden bijgevolg doorverwezen naar de huisarts om dit verder te laten onderzoeken.
2. Aantal deelnemers dat risico loopt op een slikstoornis
Bovenstaand resultaat maakt het essentieel om verder bewustzijn te creëren bij de deelnemers en hun ruime omgeving. Op die manier kunnen de gevolgen van een slikstoornis beperkt worden op vlak van gezondheid alsook op het niveau van welzijn. De medische gevolgen zoals terugkerende longontstekingen, ondervoeding en uitdroging kunnen namelijk vermeden worden bij vroegtijdige erkenning. Op vlak van welzijn is het dan weer belangrijk om het eetplezier en comfort van de personen met een slikstoornis zo hoog mogelijk houden. Wanneer een persoon zich regelmatig verslikt, kan die immers een afkeer vertonen naar de verschillende eetsituaties en zich gaan isoleren uit schaamte.
In onderstaande flowchart wordt duidelijk gemaakt welke wegen iemand kan doorlopen nadat een signaal op een onveilige slik al dan niet wordt opgemerkt.
3. Al dan niet opmerken van het risicosignaal
Dankzij de twee afnames kon het signaleringsinstrument voor het eerst in de praktijk uitgetest worden. Dit was van belang om de bruikbaarheid van het instrument te testen én de SSL bij te sturen. Dit vooraleer het instrument voor het eerst in de geschiedenis zijn intrede zou maken op de zomerspelen van Special Olympics in Louvain-la-Neuve.
4. Afname SSL op de zomerspelen in mei
Bewustzijn slikstoornissen
Uit de literatuur en de testafnames blijkt dat de mensen zich vaak niet bewust zijn van slikstoornissen en dus ook niet van de gevolgen ervan. Dit onderzoek toonde aan dat bijna de helft van de personen met een verstandelijke beperking risico loopt op het hebben of ontwikkelen van slik- en kauwproblemen. Het vergroten van het bewustzijn van deze stoornis binnen hun netwerk, begeleiding en familie is bijgevolg essentieel voor de gezondheid van deze doelgroep. De SSL zal in de toekomst standaard afgenomen worden op Special Olympics België. Op deze manier kunnen ook deze bijzondere mensen tot 1200 keer per dag veilig slikken.
"Wees alert voor tekenen van verslikken en raadpleeg tijdig een huisarts of logopedist.
Bibliografie
Altman, K. W., Yu, G.-P., & Schaefer, S. D. (2010). Consequence of Dysphagia in the Hospitalized Patient: Impact on Prognosis and Hospital Resources. Archives of Otorhinolaryngology- Head & Neck Surgery, 136(8), 784-789. https://doi.org/10.1001/archoto.2010.129
American Psychiatric Association. (Eds.). (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). American Psychiatric Publishing.
Athukorala, R. P., Jones, R. D., Sella, O., & Huckabee, M.-L. (2014). Skill Training for Swallowing Rehabilitation in Patients with Parkinson’s Disease. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 95(7), 1374-1382. https://doi.org/10.1016/j.apmr.2014.03.001
Ball, S. L., Panter, S. G., Redley, M., Proctor, C.-A., Byrne, K., Clare, I. C. H., & Holland, A. J. (2012). The extent and nature of need for mealtime support among adults with intellectual disabilities. Journal of Intellectual Disability Research, 56(4), 382-401. https://doi.org/10.1111/j.1365-2788.2011.01488.x
Bastiaanse, L. P. (2014). Nutrition, nutritional state and related conditions in older adults with intellectual disabilities. Erasmus Universiteit Rotterdam. https://hdl.handle.net/1765/77210
Beeckman, A.-S. (2019). Anatomie en fysiologie van het slikken [Onuitgegeven hand-outs]. Canvas. https://arteveldehogeschool.instructure.com/
Beeckman, A.-S. (2021a). Anatomie, fysiologie, neurologie en ademhaling bij slikken [Onuitgegeven hand-outs]. Canvas. https://arteveldehogeschool.instructure.com/
Beeckman, A.-S. (2021b). Abnormale slikken: Kaderlessen [Onuitgegeven hand-outs]. Canvas. https://arteveldehogeschool.instructure.com/
Beeckman, A.-S. (2021c). Assessment [Onuitgegeven hand-outs]. Canvas. https://arteveldehogeschool.instructure.com/
Centrum voor consultatie en expertise. Slikstoornis Website. (z.j.). https://somatiek.cce.nl/model- voor-analyse-van-probleemgedrag/analyse-van-factoren-die-verband-kunnen-houden- met-probleemgedrag/medische-factoren/somatische-aandoening/ziekten-aan-maag-of- darmen/slikstoornis
Chadwick, D. D., & Jolliffe, J. (2009). A descriptive investigation of dysphagia in adults with intellectual disabilities. Journal of Intellectual Disability Research, 53(1), 29-43. https://doi.org/10.1111/j.1365-2788.2008.01115.x
Chadwick, D. D. (2014). Balancing safety and enjoyment. Current practice when recommending tastes for people with intellectual disabilities who are non-orally fed. Appetite, 81(10), 152- 161. https://doi.org/10.1016/j.appet.2014.06.016
Chilińska-Pułkowska, A., & Kaczorowska-Bray, K. (2020). The pre-oral phase of swallowing and its disorders among people with severe intellectual disability. Logopedia Silesiana, 9(15), 1-27. https://doi.org/10.31261/LOGOPEDIASILESIANA.2020.09.15
Cichero, J. A. Y., Lam, P., Steele, C. M., Hanson, B., Chen, J., Dantas, R. O., Duivestein, J., Kayashita, J., Lecko, C., Murray, J., Pillay, M., Riquelme, L., & Stanschus, S. (2017). Development of International Terminology and Definitions for Texture-Modified Foods and Thickened Fluids Used in Dysphagia Management: The IDDSI Framework. Dysphagia, 32(2), 293-314. https://doi.org/10.1007/s00455-016-9758-y
Cichero, J. A. Y. (2021). Chewing: How and Why; Assessment and rehabilitation [Onuitgegeven hand-outs]. Arteveldehogeschool Postgraduaat Dysfagie.
Costa, M. M. B., & Lemme, E. M. O. (2010). Coordination of respiration and swallowing: functional pattern and relevance of vocal folds closure. Arquivos de Gastroenterologia, 47(1), 42-48. https://doi.org/10.1590/S0004-28032010000100008
De Bodt, M., Guns, C., D’Hondt, M., Vanderwegen, J., & Van Nuffelen, G. (Red.). (2015). Dysfagie: Handboek voor de klinische praktijk. Garant.
De Brouwer, K. (2021). Behandeling [Onuitgegeven hand-outs]. Canvas. https://arteveldehogeschool.instructure.com/
de Winter, C. F., Jansen, A. A. C., & Evenhuis, H. M. (2011). Physical conditions and challenging behaviour in people with intellectual disability: a systematic review. Journal of Intellectual Disability Research, 55(7), 675-698. https://doi.org/10.1111/j.1365-2788.2011.01390.x
D’hondt, M. (2019). Personen met een verstandelijke beperking [Onuitgegeven cursus]. Arteveldehogeschool Bachelor in de Logopedie.
Dicke, H., & Kalf, H. (2008). Diagnostiek van slikstoornissen en voedingsproblemen. In H. Kalf, B. Rood, H. Dicke & P. Keeken (Red.), Slikstoornissen bij volwassenen: een interdisciplinaire benadering (pp. 49-72). Bohn Stafleu van Loghum.
Dingemans, A. E., & van Furth E. F. (2015). Eetstoornissen niet anderszins omschreven: een echte eetstoornis. Tijdschrift voor psychiatrie, 57(4), 258-264. https://www.tijdschriftvoorpsychiatrie.nl/issues/488/articles/10545
EUPATI (z.j.). Epidemiologische concepten: incidentie en prevalentie [Website]. https://toolbox.eupati.eu/resources/epidemiologische-concepten-incident…- prevalentie/?lang=nl
Eventgadgets. (z.d.). Eco plastic glas – 20 cl – Bedrukking mogelijk. Geraadpleegd op 24 mei 2022, van https://www.eventgadgets.be/eco-kunststof-glas-20-cl.html?id=248174898
Gillberg, C., & Soderstrom, H. (2003). Learning disability. The Lancet, 362(9386), 811-821. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(03)14275-4
Goren, S., van Kampen, I., & Mastebroek, M. (2020). Verstandelijke beperking: handicap voor de huisarts? Huisarts en Wetenschap, 63(7), 86-92. https://doi.org/10.1007/s12445-020-0763- x
Groher, M. E., & Crary, M. A. (2020). Dysphagia: Clinical Management in Adults and Children (3th ed.). Mosby.
Hägg, M., & Tibbling, L. (2019). A Scientific Comparison of Three Tests for Swallowing Dysfunction That Are Not Reliant on Access to VF or FEES Facilities. Biomedical Journal of Scientific & Technical Research, 21(4), 15986-15991. https://doi.org/10.26717/BJSTR.2019.21.003623
Helmout, S. (2017). Slikproblemen: Springen en Slikken. Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland. https://www.vgn.nl/achtergrond/slikproblemen-springen-en-slikken
Hemsley, B., Balandin, S., Sheppard, J. J., Georgiou, A., & Hill, S. (2015). A call for dysphagia-related safety incident research in people with developmental disabilities. Journal of Intellectual & Developmental Disability, 40(1), 99-103. https://doi.org/10.3109/13668250.2014.994172
Henderson, C. M., Rosasco, M., Robinson, L. M., Meccarello, J., Janicki, M. P., Turk, M. A., & Davidson, P. W. (2009). Functional impairment severity is associated with health status among older persons with intellectual disability and cerebral palsy. Journal of Intellectual Disability Research, 53(11), 887-897. https://doi.org/10.1111/j.1365-2788.2009.01199.x
Huckabee, M.-L., McIntosh, T., Fuller, L., Curry, M., Thomas, P., Walshe, M., McCague, E., Battel, I., Nogueira, D., Frank, U., van den Engel-Hoek, L., & Sella-Weiss, O. (2018). The Test of Masticating and Swallowing Solids (TOMASS): reliability, validity and international normative data. International Journal of Language & Communication Disorders, 53(1), 144- 156. https://10.1111/1460-6984.12332
International Classification of Diseases and Related Health Problems 10th Revision. (2019). Mental retardation [Website]. https://icd.who.int/browse10/2019/en#/F70-F79
IDDSI. (2019). Complete IDDSI Framework Detailed definitions. http://www.iddsi.org/framework/
Johnson, D. N., Herring, H. J., & Daniels, S. K. (2014). Dysphagia Management in Stroke Rehabilitation. Current Physical Medicine and Rehabilitation Reports, 2(4), 207-218. https://doi.org/10.1007/s40141-014-0059-9
Kalf, H. (2004). Twee kwantitatieve sliktests: Eenvoudig objectief slikonderzoek. Logopedie en foniatrie, 76(7-8), 640-646. https://hdl.handle.net/2066/57624
Kalf H. (2014). De relatie tussen speeksel en slikstoornissen. Logopedie, juli-augustus, 49-55.
Langmore, S. E., Terpenning, M. S., Schork, A., Chen, Y., Murray, J. T., Lopatin, D., & Loesche, W. J. (1998). Predictors of Aspiration Pneumonia: How important Is Dysphagia? Dysphagia, 13(2), 69-81. https://doi.org/10.1007/PL00009559
Leslie, P., Crawford, H., & Wilkinson, H. (2009). People with a Learning Disability and Dysphagia: A Cinderella Population? Dysphagia, 24(1), 103-104. https://doi.org/10.1007/s00455-008- 9153-4
Lindroos, E., & Johansson, K. (2022). Free from Dysphagia? A Test Battery to Differentiate Between Mild and No Dysphagia. Dysphagia, 37(3), 501-509. https://doi.org/10.1007/s00455-021- 10295-3
Malhi, H. (2016). Dysphagia: warning signs and management. British Journal of Nursing, 25(10), 546-549. https://doi.org/10.12968/bjon.2016.25.10.546
Nathadwarawala, K. M., Nicklin, J., & Wiles, C. M. (1992). A timed test of swallowing capacity for neurological patients. Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry, 55(9), 822-825. https://doi.org/10.1136/jnnp.55.9.822
Nederlandse vereniging voor Keel-Neus-Oorheelkunde en Heelkunde van het Hoofd-Halsgebied. (2017). Orofaryngeale dysfagie. Federatie Medisch Specialisten. https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/orofaryngeale_dysfagie/startpa…- _orofaryngeale_dysfagie.html
Nestlé Health Science (z.j.). Dysphagia_brochure_NL. https://www.nestlehealthscience.nl/nl/aandoeningen/dysfagie
Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (26 april 2021). Leidraad voor de eventorganisator_Inzameling 95% evenementen. OVAM. https://ovam.vlaanderen.be/aan- de-slag-met-de-wetgeving-cateringmateriaal
Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (z.j.). Bekers en bestek vragenlijst. Bekers & bestek wegwijzer. https://www.groeneventscan.be/bekers-en-bestek/list
Perez, C. M., Ball, S. L., Wagner, A. P., Clare, I. C. H., Holland, A. J., & Redley, M. (2015). The incidence of healthcare use, ill health and mortality in adults with intellectual disabilities and mealtime support needs. Journal of Intellectual Disability Research, 59(7), 638-652. https://doi.org/10.1111/jir.12167
Perez, C. M., Wagner, A. P., Ball, S. L., White, S. R., Clare, I. C. H., Holland, A. J., & Redley, M. (2017). Prognostic models for identifying adults with intellectual disabilities and mealtime support needs who are at greatest risk of respiratory infection and emergency hospitalisation. Journal of Intellectual Disability Research, 61(8), 737-754. https://doi.org/10.1111/jir.12376
Quartero, A. O., & Bartelink, M. E. L. (2012). Slik- en passageklachten. Huisarts & Wetenschap, 55(8), 360-363. https://www.henw.org/artikelen/slik-en-passageklachten
Radboudumc. (2020). TOMASS (Test of Mastication and Swallowing of Solids). Protocol, scoreformulier en berekenen z-scores. https://www.radboudumc.nl/getmedia/baac58ec- a13c-4672-b01e-56d4e1ab6e6f/Protocol-TOMASS.aspx
Redley, M. (2021). Mealtime support for adults with intellectual disabilities: Understanding an everyday activity. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 34(1), 111-117. https://doi.org/10.1111/jar.12790
Robertson, J., Chadwick, D., Baines, S., Emerson, E., & Hatton, C. (2017). Prevalence of Dysphagia in People With Intellectual Disability: A Systematic Review. Journal of Intellectual & Development Disability, 55(6), 377-391. https://doi.org/10.1352/1934-9556-55.6.377
Robertson, J., Chadwick, D., Baines, S., Emerson, E., & Hatton, C. (2018). People with intellectual disabilities and dysphagia. Journal of Disability and Rehabilitation, 40(11), 1345-1360. https://doi.org/10.1080/09638288.2017.1297497
Royal College of Speech and Language Therapists. (2017). Factsheet: Giving voice to people with swallowing difficulties. National Institute for Health and Care Excellence. https://www.evidence.nhs.uk/document?id=2287103&returnUrl=search%3Fpa%3… s%3D30%26q%3Dparkinson%2Bdysphagia%26s%3DDate
Sarve, A. E., Krishnamurthy, R., & Balasubramanium, K. R. (2021). The timed water test of swallowing: Reliability, validity, and normative data from Indian population. International Journal of Health Sciences, 15(2), 14-20.
Schalock, R. L., Luckasson, R., & Tassé, M. J. (2021). Intellectual Disability: Definition, Diagnosis, Classification, and Systems of Supports (12th ed.). American Association on Intellectual Developmental Disabilities.
Sheppard, J. J., Malandraki, G. A., Pifer, P., Cuff, J., Troche, M., Hemsley, B., Balandin, S., Mishra, A., & Hochman, R. (2017). Validation of the Choking Risk Assessment and Pneumonia Risk Assessment for adults with Intellectual and Developmental Disability (IDD). Research in Developmental Disabilities, 69(10), 61-67. htpps://doi.org/10.1016/j.ridd.2017.07.016
Stepman, G., Paepens, M., Deheyder, E., Beeckman, A.-S., & Kalf, H. (2019, 20 september). Maximum swallowing speed: comparison between Flemish and Dutch normal values poster. Vienna (Austria): 9th ESSD congress.
Teismann, I. K., Steinsträter, O., Warnecke, T., Suntrup, S., Ringelstein, E. B., Pantev, C., & Dziewas, R. (2009). Tactile thermal oral stimulation increases the cortical representation of swallowing. BMC Neuroscience, 10(71). https://doi.org/10.1186/1471-2202-10-71
Todaro, F., Pizzorni, N., Scarponi, L., Ronzoni, C., Huckabee, M.-L., & Schindler, A. (2021). The Test of Masticating and Swallowing Solids (TOMASS): Reliability and validity in patients with dysphagia. International Journal of Language & Communication Disorders, 56(3), 558-566. https://doi.org/10.1111/1460-6984.12613
van Gerven, M., Knuijt, S., in ’t Veld, W., Lagarde, M., & van den Engel-Hoek, L. (2018). De 6 minutenkauwtest en de TOMASS: Twee nieuwe tests voor het diagnosticeren van kauwklachten. Nederlands Tijdschrift voor Logopedie, 90(1), 18-24. https://www.nvlf.nl/wetenschap/de-6-minutenkauwtest-en-de-tomass/
van Hees, C. M. C., van Hoevelaken, R. S., & Sadeghi, A. H. (2019). Voeding bij mensen met een verstandelijke beperking. In M. Former, G. van Asseldonk, J. Drenth, C. Schuurman (Red.), Informatorium voor Voeding en Diëtiek – Supplement 103 (pp. 23-48). Bohn Stafleu van Loghum.
Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap. (2021). Verstandelijke handicap [Website]. https://www.vaph.be/professionelen/mdt/mdv/modules/verstandelijke-handi…
Wright, D., & Howseman, T. (2013). Managing swallowing difficulties in patients with learning disabilities. Journal of Community Nursing, 27(4), 79-87. https://www.semanticscholar.org/paper/Managing-swallowing-difficulties-…- with-Wright-Howseman/f1ec9d7324324721da6fb577523b2969924669da
