BDSM: De dominerende macht van de strafwet
BDSM
Bondage, Discipline/Dominance, Submission/Sadism and Masochism. Het acroniem zelf is heel klein, maar de onderliggende inhoud enorm groot. We kennen allemaal Fifty Shades, waardoor BDSM ook geen onbekend fenomeen meer is. Maar wat is het nu precies? Velen zullen direct denken aan die enkele slagen met een zweepje of de handen vastgebonden met touw, maar het is zoveel meer dan enkel deze fantasieën. Een echte definitie van BDSM vinden, is zoeken naar een speld in een hooiberg. Het is beter om hiervan te spreken als enkele kernelementen aanwezig zijn, zoals een dominant-submissieve relatie, het geven en ontvangen van plezierige pijn, het beleven van een fantasie en het inleven in een bepaalde rol, een vorm van vernedering, toestemming, wederzijdse definities, … Het is ook belangrijk dat men BDSM niet als een puur seksueel gegeven beschouwt. Het kan evenzeer een soort van therapie uitmaken, een manier om contact te leggen met gelijkgestemden of gewoonweg de grenzen van het eigen lichaam opzoeken. Al helemaal fout is het om BDSM gelijk te stellen met seksueel geweld. Waar seksueel geweld vooral draait om overmeestering, onvrijwillige interacties en een gebrek aan toestemming, is dit totaal tegenovergesteld bij BDSM. Er zit voor een groot stuk een onevenwicht in de machtsrelatie, maar deze dominantie is geweld en niet opgedrongen. Het feit dat deze twee concepten vaak in één adem worden genoemd, is volgens mij een van de hoofdredenen dat BDSM nog steeds als een taboeonderwerp wordt beschouwd alsook juridisch gezien in een verdomhoekje zit.
De strafwet
BDSM’ers zitten heden ten dage nog altijd in een impasse. Hetgeen zij graag willen doen, kunnen zij eigenlijk niet doen zonder strafbaar te zijn. De Belgische strafwet is hierin heel duidelijk, namelijk alle opzettelijke slagen of verwondingen zijn volgens artikel 398 strafbaar. Het maakt voor de strafwet niet uit met welke intentie deze worden toegediend, vanaf dat deze opzettelijk zijn toegediend, valt men ten prooi aan dit artikel. Ook zijn er nog tal van andere artikelen die mogelijk van toepassing kunnen zijn, maar tot op heden bestraft men BDSM’ers op basis van dit artikel 398 Strafwetboek. Op Europees vlak lijkt men meer vrijheid te bieden aan BDSM’ers. Het recht op privéleven uit artikel 8 EVRM omvat ook het recht op vrije seksualiteitsbeleving in heel ruime zin. BDSM is dan wel niet ten alle tijden een volledig seksueel gegeven, het kan alsnog zeer goed hieronder vallen, waardoor BDSM’ers eventueel beroep kunnen doen op dit artikel. Hetgeen het meest valt te betreuren is dat er eigenlijk geen specifieke wetgeving is die over BDSM gaat. Telkens wordt men als BDSM’er strafbaar gesteld op basis van zeer algemene wetgeving die eigenlijk niet als doel heeft om deze personen te raken, maar dit indirect wel doet. Het verbaast mij dan al helemaal dat met de gewenste vernieuwing van het Strafwetboek er eigenlijk voor BDSM’ers een achteruitgang lijkt te zijn die indruist tegen het idee van seksuele integriteit.
Rechtspraak
Aangezien er enkel de algemene wetgeving is, vult de rechtspraak de gaten in. Het viel mij tijdens mijn onderzoek op dat er toch wel een discrepantie is tussen de visie op nationaal en Europees vlak. Waar de nationale rechtspraak negatief en beperkend staat tegenover BDSM, lijkt er op Europees niveau meer openheid te zijn. Volgens mij zou het Europees Hof voor de Rechten van de Mens ervoor open staan om BDSM’ers straffeloos hun activiteiten te laten uitvoeren indien zij de algemene regels van de kunst naleven. Dit zijn dan de regels die over het algemeen worden nageleefd door beoefenaars, zoals toestemming, nuchter zijn, stopwoorden, vooraf overeengekomen wensen en verlangens, etc. Het niet naleven van deze regels is volgens mij de reden dat Koenraad Aurousseau destijds veroordeeld is geweest en daarmee voor een heel stuk de deur die openstond verder heeft gesloten voor BDSM’ers. Had hij toen niet te veel gedronken en de stopwoorden uitgeschreeuwd door zijn vrouw gehoorzaamd, dan had deze zaak volgens mij een echte doorbraak kunnen zijn.
Mogelijke regelingen
Uiteindelijk ben ik met mijn onderzoek uitgekomen op vijf mogelijkheden, zowel juridische als niet-juridische, die zouden tegemoetkomen aan de strafbaarstelling van BDSM. Een eerste mogelijkheid betreft het creëren van wetgeving die BDSM toe zou laten. Hierbij zouden er meerdere voorwaarden telkens voldaan moeten zijn, zoals toestemming, vooraf duidelijk gemaakte afspraken, stopwoorden, toegelaten handelingen, … Dit zou natuurlijk een heel mooie oplossing zijn, maar dit ligt dan in handen van de wetgever en dit kan afhankelijk van deze zijn visie dan heel beperkend worden ingevuld en eveneens lijkt het mij maatschappelijk gezien niet direct heel haalbaar. Vergelijkbaar is een wettelijk voorschrift als rechtvaardigingsgrond een mogelijke oplossing, die zeer veel lijkt op een wetgeving, maar ook hier zijn er dezelfde problemen. Eveneens kan er worden gedacht aan een nieuwe verschoningsgrond, waarbij er opnieuw aan voorwaarden zou moeten worden voldaan. De schrik bij deze oplossing is dat deze misschien te beperkt zou zijn door eerdere rechtspraak die extreem buitensporige handelingen niet zou toelaten, waardoor extremere BDSM-handelingen buiten de boot zouden vallen.
Tevens zou er mogelijk kunnen worden gewerkt met zelfreguleringssystemen zoals het opstellen van contracten of het toekennen van kwaliteitslabels en licenties. Toch zijn er ook hier weer problemen die de kop op zouden steken. Kwaliteitslabels en licenties zouden geen verschil maken voor BDSM’ers die thuis hun activiteiten uitoefenen. Het is namelijk praktisch onmogelijk om mensen voor hun eigen activiteiten thuis een label of licentie uit te reiken, waardoor dit vooral een oplossing zou bieden voor BDSM-centra en -huizen. Het contractenrecht draagt mijn absolute voorkeur van al deze oplossingen, maar het werken met contractenrecht zou volgens mij een te grote ommezwaai in ons juridisch landschap vereisen, waardoor ook deze oplossing moeilijk te bewerkstelligen zou zijn.
Conclusie
Ik ben van mening dat BDSM jammer genoeg nog altijd als een te groot taboe wordt aanschouwd in onze huidige maatschappij, terwijl het er wel een plekje in verdient. Er zijn dan ook zeker mogelijkheden om tegemoet te komen aan de strafbaarstelling van BDSM, maar het lijkt mij dat eerst de maatschappelijke geest klaar moet zijn om deze te omarmen.
Bibliografie
Wetgeving
Internationaal verdrag 19 december 1966 inzake burgerrechten en politieke rechten.
Verdrag 4 november 1950 tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden.
Code Pénal (Fr).
Wetboek van Strafrecht (Nl).
Strafgesetzbuch (Du).
Grondwet.
Oud Burgerlijk Wetboek.
Strafwetboek 1867.
Wetboek van Strafvordering.
Wet 24 februari 1921 betreffende het verhandelen van giftstoffen, slaapmiddelen en verdovende middelen, psychotrope stoffen, ontsmettingsstoffen en antiseptica en van de stoffen die kunnen gebruikt worden voor de illegale vervaardiging van verdovende middelen en psychotrope stoffen, BS 6 maart 1921.
Wet 31 mei 1958 tot reglementering van de bokswedstrijden en –exhibities, BS 12 juni 1962.
Wet 15 juli 1985 betreffende het gebruik bij dieren van stoffen met hormonale, [anti-hormonale, beta-adrenergische of produktie-stimulerende werking, BS 4 september 1985.
Wet 19 juli 1991 betreffende de bevolkingsregisters en de identiteitskaarten, BS 3 september 1991.
Wet 28 mei 2002 betreffende euthanasie, BS 22 juni 2002.
Wet 10 mei 2015 betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen, BS 18 juni 2015.
Wet 11 juli 2018 tot wijziging van het Strafwetboek, BS 20 juli 2018.
Wet 21 maart 2022 houdende wijzigingen aan het Strafwetboek met betrekking tot het seksueel strafrecht (1), BS 30 maart 2022.
KB nr. 78, 10 november 1967 nr. 78 betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen, BS 14 november 1967.
KB 25 november 2005 betreffende de reglementering van tatoeages en piercings, BS 12 juni 2007.
Wetsvoorstel tot invoering van een nieuw Strafwetboek – Boek 1 en Boek 2 (ingediend door dhr. Raf TERWINGEN en mevrouw Sonja BECQ), Parl .St . Kamer 2018-19, nr. 3651/001.
Wetsvoorstel tot invoering van een nieuw Strafwetboek – Boek 1 en Boek 2 (ingediend door de heren Philippe GOFFIN, Koen GEENS en Servais VERHERSTRAETEN en mevrouw Katja GABRIËLS), Parl .St . Kamer 2019, nr. 0417/001.
Wetsvoorstel tot invoering van een nieuw Strafwetboek (Boek 1 en Boek 2) (ingediend door mevrouw Özlem Özen c.s.), Parl .St . Kamer 2019-20, nr. 1011/001.
Wetsontwerp houdende wijzigingen van het Strafwetboek met betrekking tot het seksueel strafrecht, Parl. St. Kamer 2021-2022, nr. 55-2141/007.
Verslag VAN CUTSEM, Parl. St. Kamer 1844-45, 21 januari 1845, 640 en BJ 1845.
Verslag DE HAUSSY, Parl. St. Senaat 1845-46, nr. 145, 1692 en Pasin. 1846.
Parl. St. Kamer 1992-93, nr. 997/5, 2. 118.
Rechtspraak
Europese rechtspraak
ECRM 18 mei 1976, nr. 6825/74, X/IJsland.
ECRM 19 mei 1976, Brüggeman en Scheuten t. Duitsland.
EHRM 22 oktober 1981, nr. 7525/76, Dudgeon/Verenigd Koninkrijk.
EHRM 26 oktober 1988, Norris/Ierland.
EHRM 16 december 1992, nr. 13710/88, Niemietz/Duitsland.
EHRM 22 april 1993, Modinos/Cyprus.
EHRM 19 februari 1997, nrs. 21627/93 21826/93 21974/93, Laskey, Jaggard and Brown/Verenigd Koninkrijk.
EHRM 25 december 2001, nr. 44787/98, P.G. en J.H./Verenigd Koninkrijk.
EHRM 28 januari 2003, nr. 44647/98, Peck/Verenigd Koninkrijk.
EHRM 17 februari 2005, nr. 42758/98 en 45558/99, K.A. en A.D./België.
EHRM 4 december 2008, nr. 30562/04 en 30566/04, S. en Marper/Verenigd Koninkrijk.
EHRM 5 september 2017, nr. 61496/08, Bărbulescu/Roemenië.
Nationale rechtspraak
GwH 20 oktober 2004, nr. 162/2004, B.2.4.
Cass. 28 november 1932, Pas. 1933, I, 31.
Cass. 27 februari 1933, Pas. 1933, I, 141.
Cass. 10 juli 1946, Arr.Cass. 1946, 269.
Cass. 6 oktober 1952, pas. 1953, I, 37.
Cass. 24 april 1972, Arr.Cass. 1972, 793.
Cass. 17 juni 1974, RW,1 974-1975, 604.
Cass. 21 maart 1979, Arr.Cass. 1978-79, 859.
Cass. 22 december 1981, Arr.Cass. 1981-82, 560; Bull. 1982, 548 en Pas. 1982, I, 548.
Cass. 18 februari 1987, Arr.Cass. 1986-87, 803, RDPC 1987, 689.
Cass. 25 februari 1987, Arr.Cass. 1986-87, 840; Pas. 1987, I, 761 en RDP, 1987, 692.
Cass. 13 mei 1987, Arr.Cass. 1986-87, 1203; Bull. 1987, 1061 en RCJB 1989, 588, noot A. DE NAUW.
Cass. 29 maart 1988, Arr.Cass. 1987-1988, 989; Bull 1988, 910 en Pas. 1988, I, 910.
Cass. 26 september 1990, RW 1991-1992, 186, noot B. SPRIET en C. D'HAESE.
Cass. 6 januari 1998, Arr.Cass. 1998, 10; Bull. 1998, 11; Rev.Dr.Pén. 1999, 562, noot. A. DE NAUW en Rev.trim.dr.fam. 2000, 203, noot G. GENICOT en RW 1998-1999, 290.
Cass. 3 maart 1999, Arr. Cass. 1999, nr. 126.
Cass. 27 februari 2002, Rev .Dr. Pén. 2002, 956.
Cass. 30 januari 2007, Arr.Cass. 2007, nr. 56.
Cass. 7 oktober 2009, P.09.0723.F, Arr. Cass. 2009, nr. 561.
Cass. 1 december 2010, NC 2011, noot S. DEWULF.
Cass. 19 oktober 2011, RABG 2012, 503, noot J. DE HERDT.
Cass. 25 april 2012, P.11 1339.F.
Cass. 3 december 2014, AR P.13.1976.F, Arr.Cass., 2798-2799; NC 2016, 47, noot J. DE HERDT.
Cass. 5 oktober 2016, P.16.0698.F.
Cass. 7 februari 2017, AR P.15.1096.N.
Luik, 11 maart 1925, JL 1925, 138.
Antwerpen 30 april 1986, RW 1986-87, 1358.
Antwerpen 19 december 1986, RW 1987-88, 82, noot D. MERCKX.
Brussel 26 juni 1990, RGAR 1991, nr. 11757, noot en JLMB, 1990, 1135.
Gent 26 maart 1991, RW 1991-1992, 406, noot P. ARNOU.
Gent 23 september 1997, RW 1997-1998, 8555, noot A. VANDEPLAS en AJT, 260-266, noot P. ARNOU.
Antwerpen 30 september 1997, RW, 1997-98, 749-750.
Antwerpen 23 maart 2001, RW 2002-2003, 625, noot A. VANDEPLAS.
Antwerpen 13 maart 2012, RW 2012-2013, 1592, JDJ 2014, af. 329, 37, noot M. STRINIC.
Gent 27 februari 2013, TJK 2014, 291, noot CH. MELKEBEEK.
Corr. Gent 19 mei 1960, JT 1960, 576.
Corr. Bergen, 8 september 1964, JT 1964, 673.
Corr. Brugge, 8 november 1984, RW,1985-86, 1229, noot P. ARNOU.
Corr. Brussel, 28 april 1989, JLMB, 1989, 862 en JT 1989, 697, noot.
Corr. Brussel 30 april 1999, Journ.proc. 2000, afl. 393, 23, noot M. PREUMONT.
Corr. Dendermonde 8 april 2003, RW 2004-05, nr. 3, 111.
Mil. Ger. 27 september 1977, RDPC 1979, 192.
Rechtsleer
Boeken
ALLERMEERSCH, B., Taakverdeling in het burgerlijk proces, Antwerpen, Intersentia, 2007, XXVIII+633.
BECKMANN, A. The Social Construction of Sexuality and Perversion: Deconstructing Sadomasochism. Londen: Palgrave Macmillan, 2009, 262.
BUDIN, S. Artemis, London, Taylor & Francis Ltd, 2018, 184.
BREWIS, J. en LINSTEAD, S., Sex, work and sex work: eroticizing organization. Londen, Routledge, 2000, VIII+355.
CLAEYS, I. en TANGHE, T., Algemeen Contractenrecht, Intersentia, Antwerpen, 2022, XXVII+900.
DE BUSSCHER, M., MEESE, J., VAN DER KELEN, D. en VERBIST, J., Duiding Strafrecht, Brussel, Larcier, 2015.
DE HERDT, J., Fysiek interpersoonlijk geweld. Een onderzoek naar de accuraatheid en coherentie van de strafrechtelijke kwalificaties en instrumenten aangewend als reactie op fysiek interpersoonlijk geweld, Antwerpen, Intersentia, 2014, XXII+921.
DE JONCKHEERE, M. en DEBERSAQUES, G., Inleiding tot het recht, Die Keure, Brugge, 2021, XV+180.
DEMPSEY, B.J., The many shades of BDSM: A Safe and Scintillating Entry into the Escalating Pleasure of BDSM, Massachusetts, Adams Media, 2012, 224.
DE NAUW, A. Inleiding tot het algemeen strafrecht, Brugge, Die Keure, 2010, XVI+220.
DE NAUW, A. en DERUYCK, F., Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2020, XLI+658.
DERUYCK, F., Overzicht van het Belgisch algemeen strafrecht, Brugge, Die Keure, 2021, XXI+249.
DIERICKX, A., Toestemming en strafrecht: een strafrechtsdogmatische analyse van de toestemming en de strafrechtelijke bescherming van lijf en leven, Antwerpen, Intersentia, 2006, XXXIII+561.
DUPONT, L. en VERSTRAETEN, R., Belgisch strafrecht, Leuven, Acco, 1990, 913.
FAUDET, M., Dirty Pretty Things, Verenigde Staten, Andrews McMeel Publishing, 2016, 288.
GREEN, G. en GREEN, C., S-M: The Last Taboo, New York, Grove Press, 1973, 345.
HART, L., Between the Body and the Flesh: Performing Sadomasochism, New York: Columbia University Press, 1998, 269.
HENKIN, W. en HOLIDAY, S., Consensual sadomasochism: how to talk about it and how to do it safely, San Francisco, Daedalus, 1996, 281.
HENRARD, K., Mensenrechten vanuit internationaal en nationaal perspectief, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, 416.
HOLMES, R.M. en HOLMES, S.T., Profiling violent crimes: An Investigative Tool, Verenigde Staten, Sage Publications Inc, 2002, 319.
JAMES, E.L., Fifty Shades Darker, United States, Bloom Books, 2012, 576 p.
JAMES, E.L., Fifty Shades Freed, United States, Bloom Books, 2012, 578 p.
JAMES, E.L., Fifty Shades of Grey, United States, Bloom Books, 2012, 514 p.
JENKINS, R. en United Nations Research Institute for Social Development, Corporate Codes of Conduct: Self-regulation in a Global Economy, Geneva, United Nations Research Institute for Social Development, 2001, 35.
KEYSERS, P., Het Verhaal Van De Sm-Rechter, Leuven, Uitgeverij van Halewyck, 1999, 230.
KINET, M. en THYS, M., Onnatuurlijk. Verkennende gedachten over perversie. Liefdesverklaringen: over perversie, liefde en passie, Leuven, Acco, 2002, 211.
KRUIZE, P. en GRUTER, P., Aan handen en voeten gebonden Mis(ver)standen rond BDSM-scenes en de toereikendheid van zorg en recht, Amsterdam, Ateno, 2014, 204.
LANGDRIDGE, D. en BARKER, M., Safe, Sane and Consensual: Contemporary Perspectives on Sadomasochism, London, Palgrave Macmillan, 2007, XIV+310.
LARGIER, N., In praise of the whip: a cultural history of arousal, New York, Zone Books, 2007, 526.
LEWIS, A., My Other Self: Sexual fantasies, fetishes and kinks, Australië, Book pal, 2010, 392.
LINDEN, R., Against Sadomasochism: a radical feminist analysis, San Francisco, Frog in the Well, 1982, 212.
MAINS, G., Urban Aboriginals. A Celebration of Leather Sexuality, Los Angeles, Gay Sunshine Press, 1984, 187.
MARLIER, G., Familiale Misdrijven, Mechelen, Kluwer, 2016, X+372
MARLIER, G., Familie in het straf- en strafprocesrecht, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2018, XIV+824.
MESDAG, J., Lijdzame Lust: SM in Vlaanderen, Gent, Borgerhoff & Lamberigts, 2014, 238.
MILLER, J., The Passion of Michel Foucault, New York, Simon and Schuster,1993, 496.
MONEA, A., The Digital Closet; How the Internet Became Straight, MIT Press, 2022, 288.
MOSER, C. en MADESON, J. J., Bound to be free : the SM experience, New York, Continuum, 1998, 209.
NOMIS, A., The History & Arts of the Dominatrix, Anna Nomis Ltd, 2013, 207.
ORTMANN, D.M. en SPROTT, R.A., Sexual Outsiders: Understanding BDSM Sexualities and Communities, Plymouth, Rowmann & Littlefield Publishers Inc., 2013, 173.
PORTER, R. en TEICH, M., Sexual Knowledge, Sexual Science, Cambridge, Cambridge University Press, 1994, 422.
POPELIER, P., Rechtszekerheid als beginsel voor behoorlijke regelgeving, Antwerpen-Groningen, Intersentia, 1997, 663.
SMIS, S., VAN LAETHEM, K., JANSSENS, C. en MIRGAUX, S., Handboek Mensenrechten, Antwerpen, Intersentia, 2011, XX+660.
SEBASTIANUS, S., BDSM: beheers macht en onmacht, Antwerpen, Triskeleon, 2021, 451.
STEVENS, L., Strafrecht en seksualiteit. De misdrijven inzake aanranding van de eerbaarheid, verkrachting, ontucht, prostitutie, seksreclame, zedenschennis en overspel, Antwerpen, Intersentia, 2002, XV+601.
VANDE LANOTTE, J., GOEDERTIER, G., HAECK, Y., GOOSSENS J. en DE PELSMAEKER, T., Belgisch Publiekrecht, I, Brugge, die Keure, 2015, XLVIII+1594.
VANDE LANOTTE J. en HAECK, Y., Handboek EVRM: Deel 1. Algemene beginselen, Antwerpen en Oxford, Intersentia, 2005, XV+947.
VAN DEN WYNGAERT, C., VANDROMME, S. en TRAEST, P., Strafrecht En Strafprocesrecht In Hoofdlijnen, Oud Turnhout, Gompel&Svacina, 2019, LVII+1452.
VAN DRIEL, M., Zelfregulering: hoog opspelen of thuisblijven, Deventer, Kluwer, 1989, 329.
VERBRUGGEN, F. en VERSTRAETEN, R., Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors, Antwerpen - Apeldoorn, Maklu, 2017, XXVIII+281.
VERMEULEN G. (ed.), EU quality standards in support of the fight against trafficking in human beings and sexual exploitation of children : exploratory study of the potential and feasibility of self-regulation of public-private co-operation, Antwerpen, Maklu, 2007, 444.
VERMEULEN, G., Betaalseksrecht, Antwerpen, Maklu, 2007, 616.
VISSER, D., Met genoegen minder nemen: aspecten van sado-masochisme, Baarn, Anthos, 1986, 190.
VON SACHER-MASOCH, L. EN MACLEOD, C., Venus in furs. Verenigde Staten, Barnes & Noble publishing, 2004, 128.
WEEKS, J., The languages of sexuality, New York, Routledge, 2011, XVII+248.
WEINBERG T.S. en KAMEL, G.W.L., S and M Studies in sadomasochism, University of California, Prometheus Books, 1983, 281.
WEISS, M., Techniques of Pleasure: BDSM and the Circuits of Sexuality, Verenigde Staten, Duke University Press, 2011, XV+315.
WEST, D.J., Sexual crimes and confrontations: a study of victims and offenders, Engeland, Gower Publishing Company Limited, 1987, 319.
Bijdragen in verzamelwerken en reeksen
ARNOU, P., "De strafrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer", in A. HEYVAERT, R. KRUITHOF en T. VANSWEEVELT (ed.), Juridische aspecten van de geneeskunde, Antwerpen, Kluwer, 1989, 165-190.
BARKER, M., IANTAFFI, A. en GUPTA, C. “Kinky clients, kinky counselling? The challenges and potentials of BDSM.” in L. MOON (Red.) Feeling queer or queer feelings: Radical Approaches to Counselling Sex, Sexualities and Genders. Londen, Routledge, 2007, 106- 124.
COLETTE-BASEQZ, N. en BLAISE, N. “Des outrages publics aux bonnes moeurs”, in Les infractions contre l’ordre des familles, la moralité publique et les mineurs, Brussel, Larcier, 2011, 256-299.
DE HULLU, J., “de invloed van eigen schuld op de beoordeling van strafuitsluitingsgronden” in L. DUPONT en F. VERBRUGGEN (eds), Strafrecht als roeping: liber amicorum Lieven Dupont, Leuven, Universitaire pers, 2005, 41-56.
DOWNING, L., “Beyond Safety: Erotic Asphyxiation and the Limits of SM Discourse”, in D. LANGDRIDGE en M. BARKER (eds.) Safe, Sane and Consensual: Contemporary Perspectives on Sadomasochism, London, Palgrave Macmillan, 2007, 120-127.
EITMANN, N. “On sadomasochism: Taxonomies and Language”, in B.E. Harcourt (ed.) Carceral Notebooks 2006, vol. 2 103-120.
FRANSEN, H., “Verschoning”, in X., Postal Memorialis. Lexicon Strafrecht, Strafvordering en bijzondere wetten, Kluwer, 2002, V165/08- V165/21, 182-195.
FRANSEN, H., “Verzachtende omstandigheden” in X., Postal Memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, V184/05-V184/08, 259-280.
GEBHARD, P.H. , “Fetishism and sadomasochism.” in J. MASSERMAN (Ed.). Dynamics of Deviant Sexuality: Scientific Proceedings of the American Academy of Psychoanalysis, New York, Grune & Stratton, 1969, 71-80.
KAMEL, G. W., ‘‘Leathersex: Meaningful Aspects of Gay Sadomasochism’’ in T.S. WEINBERG (ed.), s&m: Studies in Dominance and Submission. Amherst, Prometheus, 1995, 231-247.
MEGANCK, B. “Opzettelijk doden en opzettelijk toebrengen van lichamelijk letsel” in X,Postal Memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten 2013, 141-210.
NICHOLS, M. “Psychotherapeutic issues with ‘kinky’ clients: Clinical problems, yours and their.”, In P. KLEINPLATZ, & C. MOSER (Eds.) SM: Powerful Pleasures, Binghamton, Haworth Press, 2006, 281-300.
PAULHAN, J., “Le bonheur dans l’esclavage” in P. REAGE, Histoire d’O, Parijs, Pauvert, 1985, 311.
VANNES, V. “La negociation collective: une autorégulation régulée", in X, L’autorégulation. Brussel, 1995, 103-107.
WEINBERG, T.S. en KAMEL, G. W., ‘‘s&m: An Introduction to the Study of Sadomasochism.’’ In T.S. WEINBERG (ed.) s&m: Studies in Dominance and Submission, Amherst, Prometheus, 1995, 17-24.
Tijdschriften
ALISON, L., SANTTILA, P., SANDNABBA, N.K. en NORDLING, N., “Sadomasochistically Oriented Behavior: Diversity in Practice and Meaning”, Archives of Sexual Behavior 2001, 1-12.
ARNOU, P., “sadomasochisme: wel ontucht, geen slagen?” (noot onder Gent 23 september 1997), AJT 1997-98, 263-266.
ARNOU, P., “Tatoeage, piercings en de strafwet”, (noot onder Gent 26 maart 1991), RW 1991-92, 407-409.
ARNOU, P., “Voorbedachten rade”, Comm.Strafr., 1-20.
BRAITHWAITE, J., “Enforced self-regulation: a new strategy for corporate crime control”, Michigan Law Review 1982, 1466-1507.
BROCKMAN, J. “Fortunate enough to obtain and keep the title of profession: Self-regulating organizations and the enforcement of professional monopolies”, Canadian Public Administration, 1998, 587-621.
CALDWELL, L.L., “Leisure and health: Why is leisure therapeutic?”, British Journal of Guidance & Counseling 2005, 7-26.
CASSIERS, W., “Discipliner la violence. La responsabilité pénale dans l’exercice des sports”, Rev.Dr.Pén 2001, 66-98.
CHARLES, R., “Le sport et le droit pénal”, Rev.Dr.Pén. 1952-1953, 852-869.
COMFORT, A., "Pain/pleasure.", Forum 1974, 46-49.
DE HERDT, J. “De verhouding van de omissie, lichamelijke pijn en geestelijk lijden tot de begrippen slagen en verwondingen” (noot onder Cass. 3 december 2014), NC 2016, 46-51.
DE HERT, P. en GUTWIRTH, S., “Editoriaal: Privacy, seksuele vrijheid en sadomasochisme”, Panopticon. Tijdschrift voor strafrecht, criminologie en forensisch welzijnswerk, 1998/4, 279-286.
DELVAUX, A., RIGO, B. en VANDER BEKEN,T., “Het voorstel tot invoering van een nieuw Strafwetboek: een (eerste) sprong vooruit”, in I. CLAEYS (Ed.), Recente wetgevende hervormingen: nieuw en beter?, Vol. 45, 39-84.
DE NAUW, D., “Les conditions générales de la sanction”, (noot onder Cass. 6 januari 1998), Rev.Dr.Pén.1999, 573-579.
DE NEEF, N., COPPENS, V., HUYS, W. en MORRENS, M., "Bondage-Discipline, Dominance-Submission and Sadomasochism (BDSM) From an Integrative Biopsychosocial Perspective: A Systematic Review", International Society for Sexual Medicine 2019, 1-16.
DIERICKX A., “Borderliner duidelijk onbekwaam om toe te stemmen met seks?” (noot onder Antwerpen 29 juni 2004), N.C. 2007, nr. 1, 68-73.
DIERICKX A., “De strafrechtelijke benadering van sadomasochisme. Een commentaar naar aanleiding van het arrest van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens van 17 februari 2005 in de zaak K.A. en A.D./ België.”, T. Strafr. 2005, 387-404.
FEDEROFF, J.P., “Sadism, sadomasochism, sex, and violence”, The Canadian Journal of Psychiatry 2008, Vol. 53, 637-646.
FRÖJD, S. en RIITTAKERTTU, K-H., “Correlation between bullying and clinical depression in adolescent patients.” Adolescent health, medicine and therapeutics 2011, vol. 2, 37-44.
GARVIN, D.A., “Can Industry Self-regulation work?”, California Management Review 1983, 37-52.
HARVIAINEN, T.J., “Sadomasochist Role-Playing as Live-Action Role-Playing: A Trait-Descriptive Analysis”, International Journal of Role-Playing 2011, 59-70.
HEIRBAUT, D. en VAN DER HAEGEN, M., “De sprong van Geens: het grootste codificatieplan uit de Belgische geschiedenis”, RW 2017-18, 1403-1412.
HOOGHE, M. en STEVENS, L., “Ni permissivité, ni réaction conservatrice. La ‘détraditionnalisation’ de la réglementation de la sexualité et de l’intimité en Belgique (1973-2003)”, Rev. dr. pén. 2005, afl. 1, 5-32.
HUYGENS, A., “Het relatieve huwelijksbeletsel tussen aanverwanten in de rechte lijn”, RW 2007-08, afl. 22, 890-898.
JULES, S., "le consentement de la victime justifie-t-il les lésions corporelle ?", Rév. Dr. Pén. 1933, n°5, 457.
KALLMAN, J., HAN, J. en VANDERBILT, D.L., “What is bullying?”, Clinics in Integrated Care 2021, vol 5, (1) 1-5.
LEROUGE, J.F., “Internet Effective Rates: The Role of Self-Regulation”, EDI Law Review 2001, 197-208.
LIEVENS, E., “Bye-bye journalistieke zelfregulering?”, Auteurs en media 2009, nr. 6, 658.
LINDEMANN, D., “Will the Real Dominatrix Please Stand Up: Artistic Purity and Professionalism in the S&M Dungeon”, Sociological Forum 2010, 588-606.
LINDEMANN, D., “BDSM as therapy?”, Sexualities 2011, 151-172
LOWENSTEIN, L.F, “Fetishes and their associated behavior”, Sexuality and Disability 2002, 135-147.
MANNELL, R.C., “Leisure, health and well-being”, World Leisure 2007, 114-128.
MARLIER, G., “Naar een burgerlijk (en dus ook strafrechtelijk) verbod op de ouderlijke pedagogische tik?”, T.Fam. 2017, 38-39.
MEEPOS, D., “50 shades of consent: re-defining the law’s treatment of sadomasochism”, Southwestern law review 2013, 97-120.
MOSER, C., ”Sadomasochism”, Journal of Social Work & Human Sexuality 1989, 43-56.
MOSER, C. en LEVITT, E.E., “An exploratory-descriptive study of a sadomasochistically oriented sample”, The Journal of Sex Research 1987, 322-332.
PITAGORA, D., “Consent vs. Coercion: BDSM Interactions Highlight a Fine but Immutable Line”, The New School Psychology Bulletin 2013, vol. 10/1, 27-36.
POPELIER, P., “Betere regelgeving: vijf uitdagingen voor juristenkwaliteit van wetgeving”, RW 2011-2012, nr. 1, 28-35.
PRIEST, M., “The Privatization of Regulation: Five Models of Self-Regulation”, Ottawa Law Review 1998, 233-302.
ROYER, S. en VRIELINK, J. “Extreme porno aan het kruis genageld”, Juristenkrant 2021, afl. 433, 13.
ROZIE, J. en VANDERMEERSCH, D., “Op zoek naar de optimale straf. De krachtlijnen m.b.t. de bestraffing van het (voorstel van) voorontwerp van nieuw Boek I van het Strafwetboek in kaart gebracht”, Panopticon 2017, 276.
SAGARIN, B.J., CUTLER, B., CUTLER, N., LAWLER-SAGARIN, K.A. en MATUSZEWICH, L., “Hormonal changes and couple bonding in consensual sadomasochistic activity” Archives of Sexual Behavior 2009, 186–200.
SANDNABBA, N.K., SANTTILA, P., ALISON, L., en NORDLING, N. “Demographics, sexual behavior, family background and abuse experiences of practitioners of sadomasochistic sex: A review of recent research”, Sexual and Relationship Therapy 2002, 39–55.
SETIADI, R., ARSYAWINA, KALSUM, U., SYUKUR, N.A. en RAMDAN, I.M., “Bullying as a Risk Factor of Depression on Undergraduate Health Students”, Global pediatric health 2021, vol 8, 1-8.
SIRY, L., “Extreme Pornography Regulation in the UK”, Masaryk University Journal of Law and Technology, vol. 6:2, 283-297.
SOTTIAUX, S. “Ondanks afwijzing klacht Belgische sm-rechter. Straatsburg beschermt sadomasochisme”, Juristenkrant 2005, afl. 105, 12.
SOTTIAUX, S., “Recente ontwikkelingen in de Europese rechtspraak inzake seksuele betrekkingen: een gemiste kans?”, T.B.P. 2001/6, 375-383.
SPRIET, B. en D’HAESE, C., “Het misdrijf van wederrechtelijke en willekeurige vrijheidsberoving” (noot onder Cass. 26 september 1990), RW 1991-92, 186-191.
STILES, B.L en CLARK, R.E., “BDSM: A subcultural analysis of sacrifices and delight”, Deviant Behavior 2011, 158–189.
STRØM, I.F., AAKVAAG, I.F., BIRKELAND, M.S., FELIX, E. en THORESEN, S., “The mediating role of shame in the relationship between childhood bullying victimization and adult psychosocial adjustment”, Eur J Psychotraumatol. 2018, vol 9, 1-13.
TAYLOR, G.W. en USSHER, J.M., “Making sense of S&M: A discourse analytic account”, Sexualities 2001, 4, 293-314.
TOMÁS GÓMEZ-AROSTEGUI, H., “Defining Private Life Under the European Convention on Human Rights by Referring to Reasonable Expectations”, California Western International Law Journal 2005, 153-202.
VAN DE PUTT, D., “Parafilieën: een mannenzaak?”, Tijdschrift voor Psychiatrie 1992, 603-615.
VANDEPLAS, A. “Het houden van een huis van prostitutie of ontucht”, (noot onder Dendermonde 8 april 2003), RW 2004-05, nr. 3, 112.
VANDEPLAS, A. “Over sadomasochisme” (noot onder Gent 23 september 1997), RW 1997-98, 856.
VANDROMME, T. "Actuele vraagstukken in verband met het verkopen, verhuren, of ter beschikking stellen van een ruimte met het oog op prostitutie", RW 2008-09, 1226-1229, noot onder Antwerpen 8 maart 2006.
VAN SWEEVELT, T., "De euthanasiewet. Toepassingsgebied en krachtlijnen", NJW 2002, 444-456.
VAN VOLSEM, F., “Het begrip ‘slagen’ in de artikel 398 e.v. Strafwetboek”, RABG 2012, afl. 13, 910-915.
VAN QUICKENBORNE, M., “De instemming van de patiënt in de therapeutische relatie”, RW 1986-1987, 2401-2434.
VERMEULEN, G., “Een stille seksuele strafrechtsrevolutie, verrassende realiteitszin inzake seksueel strafrecht in het nieuwe Strafwetboek”, Panopticon 2018, 479-488.
VISSER, D. “Een verkennend onderzoek naar seksuele contacten van sadomasochistische mannen en vrouwen”. Tijdschrift voor Seksuologie, 1984, 189-198.
WEINBERG, T.S., “Sadomasochism and the Social Sciences: A Review of the Sociological and Social Psychological Literature”, Journal of Homosexuality 2006, 17-40.
WEINBERG, T.S., WILLIAMS, C.J. en MOSER, C. “The social constituents of sadomasochism”, Social Problems 1984, 379-389.
WILLIAMS, D.J., “Different (Painful!) Strokes for Different Folks: A General Overview of Sexual Sadomasochism (SM) and its Diversity”, Sexual Addiction & Compulsivity 2006, 333-346.
WISMEIJER, A. en VAN ASSEN, M. “Psychological Characteristics of BDSM Practitioners”, Journal of Sexual Medicine 2013, 1943-1952.
YOST, M.R., “Development and validation of the attitudes about sadomasochism scale”, Journal of Sex Research 2010, 79-91.
Overige bronnen
American Psychiatric Association, Paraphilic Disorders, http://www.dsm5.org.
Brandeis University, Legal Definitions of Workplace Bullying from Around the World, https://www.brandeis.edu/faculty-senate/ongoing-work/dignity-at-work/pdfs/legal-definitions-bullying.pdf.
FOLEY, J., Fifty Shades Darker, United States, Universal Pictures, 2017 (DVD).
FOLEY, J., Fifty Shades Freed, United States, Universal Pictures, 2017 (DVD).
GEENS, K. De sprong naar het recht van morgen, https://www.koengeens.be/news/2016/12/21/de-sprong-naar-het-recht-voor-…
GEENS, K. Justitieplan, https://www.koengeens.be/policy/beleidsverklaringen/justitieplan.
KULARSKI, M.C., “Social Construction of Sadomasochism and Fetishism”, Women’s & Gender Studies 2011, 1-26.
LAMENS, E., SM-Rechter, United States, Bridge Entertainment, 2009 (DVD).
Manitoba Law Reform Commission, “Report on regulating professions and occupations (Rapport 84)”, Canadian Cataloguing in Publication Data, 1994, 164 P.
MARCEL, K., Fifty Shades of Grey, United States, Universal Pictures, 2015 (DVD).
MCDANIEL, S, Fascinating Facts about Ancient Sparta, https://talesoftimesforgotten.com/2021/01/18/fascinating-facts-about-ancient-sparta/.
SARTORE, M. Where Did BDSM Come From?, https://www.ranker.com/list/discipline-and-dominance-origins/melissa-sartore.
SEEUWS, J. Meer dan vijftig tinten: Een exploratieve studie naar BDSM in Vlaanderen, onuitg. masterproef Klinische Psychologie, 2013, https://jantienseeuws.files.wordpress.com/2015/02/masterproef_meer-dan-vijftig-tinten-een-exploratieve-studie-naar-bdsm-in-Vlaanderen_jantien-seeuws.pdf.
STUFKENS, T., Perversie, https://www.psychoanalytischwoordenboek.nl/lemmas/perversie/.
X, Beleidsverklaring 2.0 Justitie, https://www.teamjustitie.be/2021/01/27/plan-voor-justitie/.
X, BDSM Etiquette, https://jun-ika-nana.jouwweb.nl/algemene-info/bdsm-etiquette.
X, BDSM Manners & Traditions, https://www.evilmonk.org/a/manners.cfm.
X, Bondage, https://www.bdsmzaken.nl/content/bzk-bgr-frm.asp?tabelid=165&parentid=3.
X, Eenzame opsluiting in BDSM, waarom?, https://www.smdome.com/eenzame-opsluiting-in-bdsm-waarom/.
X, Hervorming seksueel strafrecht, 2021, https://www.teamjustitie.be/2021/04/02/hervorming-seksueel-strafrecht/.
X, het voorleggen van de identiteitskaart, https://www.gegevensbeschermingsautoriteit.be/professioneel/thema-s/eid/voorleggen.
X, Marquis de Sade Biography, https://www.biography.com/writer/marquis-de-sade.
X, Leopold von Sacher-Masoch en het masochisme, https://historiek.net/leopold-von-sacher-masoch-en-het-masochisme/143159/.
