Is onze democratie energieafhankelijk?
Net nu we voor een fundamentele energietransitie staan vertoont het democratisch fundament van onze samenleving barsten. Is het samenvallen van zowel de opkomst als het verval van democratie en fossiele brandstoffen meer dan toeval? Dit eindwerk onderzoekt de co-evolutie van democratische systemen en hoe en hoeveel energie we oogsten in de wereldgeschiedenis.
‘Energiedemocratie’ duikt steeds vaker op. Burgerverenigingen die hun krachten bundelen om in hun eigen energievraag te voorzien, bijvoorbeeld via zonnedelen of een gezamenlijke windturbine. Of bedrijven die burgerparticipatie toevoegen met het oog op de vergunbaarheid. Ook bij stijgende energieprijzen en woekerwinsten hoor je de term vallen. Zélfs de Europese Commissie spreekt steeds vaker over democratische energiegemeenschappen.
Toch wordt het principe bij gebrek aan dieper inzicht uitgehold (bvb. door indirecte of financiële participatie). Niet enkel is dit jammer voor buurtbewoners, of het draagvlak voor hernieuwbare energie, het gebrek aan eigenaarschap van de energiebronnen op grote schaal ondergraaft de democratische samenhang. Anti-windturbine buurtcomités of gele hesjes mogen niet worden gezien als klimaatparia’s, maar kanaries die aangeven dat we de transitie nu compleet verkeerd aanpakken.
Energiebudget bepaalt onze waarden
Energie is geen ‘uitvinding’ of ontdekking uit de 19de eeuw. Volgens de eerste hoofdwet van de thermodynamica heeft het altijd bestaan. De geschiedenis van energie reikt dus verder dan de Industriële Revolutie. Als arbeid kapitaal is, en arbeid een uitdrukking van deze energie, dan zijn theorieën over politieke economie ook te vertalen in energie.
Één liter olie bevat 38 MJ, het equivalent van 140 uren menselijke arbeid. De centrale vraag van dit onderzoek is of de beschikbaarheid van fossiele brandstoffen de kostprijs van uitbuiting en slavernij zo uit de markt prijsde dat het de ruimte liet om ethisch-democratische keuzes te maken.
Tussen het slaan van de eerste commerciële olieput in Titusville (Florida) in 1859 en het afschaffen van de slavernij in de VS zat slechts zes jaar. Een afweging die daarenboven sterk verschilde in het meer landelijke, minder geïndustrialiseerde Zuiden, waar de transport -en gebruiksprijs van fossiele brandstoffen hoger lag.
Sinds de Oudheid hebben mensen -afhankelijk van hun omgeving- 3500 tot 5000 kcal per dag nodig om te overleven. Jager-verzamelaars gedijen in omgevingen die zo energiearm zijn dat ze geen kerngroepen kunnen dragen, en aanzetten tot rondtrekken. Een context waarin bezit een last wordt, terwijl sociale vaardigheden en delen belangrijker, en weglopen van autoriteit eenvoudiger. Als elke beslissing nota bene op leven en dood is, dan lijkt direct inspraak gewenst, zeker als de beperkte grootte van de groep dit ook praktisch toelaat.
Het belang van bezit, én de overlevering ervan, groeit samen met de opkomst van landbouw en sedentarisering. Met de specialisering in ambachten groeide het energiebudget, maar via vaste sociaal-economische en genderrollen ook de ongelijkheid. Toch steeg de maximale dagelijkse energieoogst in al die landbouw Rijken nooit boven 35.000 kCal, ‘het organisch plafond’. Pas in de laatste twee eeuwen met fossiele brandstoffen neemt dit toe tot 220.000 kCal per dag, per persoon. Fossiele ruimte waarin organische productie, afkomst, genetische/gender kenmerken, minder belangrijk wordt, en waarin onderwijs, zorg en democratie zich kan ontwikkelen. Gebieden zonder een fossiel energieoverschot zullen zelden democratisch zijn.
Nodige en voldoende energievoorwaarde democratie
Onmiskenbare zijn ook petro- of steenkoollanden niet altijd democratisch. Een energieoverschot resulteert niet automatisch in democratieën. Energieoverschot is de nodige voorwaarde, maar de verdeling van dit overschot zodat iedereen in een soort dagelijks basisinkomen energie kan voorzien is de voldoende voorwaarde.
Ter illustratie, via kolonisering en slavernij genereerden zowel het Oude Athene als Sparta een energieoverschot. Toch kregen enkel de Atheners (of 10% ervan) burgerschapsrechten. Dit was het gevolg van een politieke keuze, weliswaar binnen een energiekader dat dit mogelijk maakte.
Politieke keuzes rond eigenaarschap en verdeling zijn doorslaggevend, bewijzen ook hoe verschil in landeigenaarschap in Britse en Iberische koloniseringsstrategieën bepalend werd voor het democratisch succes na dekolonisering.
De mogelijkheid om deze politieke keuzes af te dwingen, worden dan weer bepaald door de kenmerken van de energiebron. Arbeidsintensieve, gedecentraliseerde energiebronnen, die dicht bij de consument worden ontgonnen en diep verankerd zijn in een afhankelijke economie -zoals steenkool in de 19de eeuw- helpen om deze rechten af te dwingen. Bij olie daarentegen is het detectie-, ontginning- als verwerkingsproces ervan is meer hoogtechnologisch. Bovendien liggen olievelden in de woestijn of op zee, ver weg van lokale gemeenschappen. Dit maakt ze eenvoudiger monopoliseerbaar en energiedemocratie moeilijker af te dwingen.
Kader met vier toekomstscenario's
Tijdens de fossiele energietoename schaalde zowel de historische als de geografische dimensie van energie op. Van een koolstofcyclus van één jaar (voedsel) of enkele decennia (hout), tot miljoenen jaren, en geografisch van een lokaal product dat uit onze directe omgeving werd geoogst naar een nationaal goed (steenkool) en later zelfs mondiaal (olie). Zoals sommige afhankelijkheidstheorieën uitbuitingsmechanismen van kolonisering aanwijzen als katalysator voor toegevoegde waarde om democratie mogelijk te maken. Zo is de toegevoegde waarde uit fossiele arbeid, als het koloniseren van de toekomst.
Indien de evolutie van democratie de uitbreiding van burgerschap op basis van de grote en verdeling van energiebudgetten zou met jaarlijks 178PW aan zonne-energie (waarvan slechts 0,7% wordt omgezet in organisch materiaal en 0,08% fossiliseert) ecologisch burgerschap binnen de grenzen ruimtelijke en historische grenzen mogelijk moeten zijn.
Toch ontplooien door klimaatcrisis en piekolie zich op dit moment tegelijkertijd vier scenario’s. Twee van energieschaarste en twee van energieovervloed, maar waarvan slechts één voldoet aan de nodige en voldoende energetische voorwaarden voor democratie.
- Waar piekolie of klimaattaksen het goedkoop, fossiel energieoverschot wegnemen, winnen oude, conservatieve landbouwwaarden (aanvaarding van materiële, politieke en genderverschillen) opnieuw aan kracht.
- Terugvallende oogst door klimaatextremen, maakt sommige energieomgevingen niet langer geschikt om groepen permanent te huisvesten waardoor permanente migratie en egalitaire, nomadische waarden toenemen.
- Technologische innovaties om de hoeveelheid zonne-energie te vangen volstaan om permanent aan de nodige voorwaarde van energieoverschot te voorzien.
- Eigenaarschap, energiegemeenschappen en energiedemocratie op projectniveau, scheppen de voldoende voorwaarde voor democratiegunstige contexten. Een beleidskader dat, op basis van de eigenschappen van de energiebron (cfr steenkool en aardolie) burgers in die mogelijkheid voorziet is daarom een fundamenteel grondrecht.
Bibliografie
(2021, 3 1). Opgehaald van Vox EU: https://voxeu.org/article/subnational-governments-and-makingdevelopment-
africa
Abel. (2007). World-systems as complex human ecosystems. In Hornborg, & Crumley, the world and
the earth system. Global socioenvironmental change and sustainability since the neolitic.
Adriaenssens, & Van Droogenbroeck. (2003). Dalende kwaliteit van de politieke vertegenwoordiging
in het Belgische parlement. Brussel: VUB.
AFET Committee. (2018). Energy as a tool of foreign policy by authoritarian states, in particular
Russia. Brussel: Directorate General for External Policies of the Union.
Allison, G. (2018). Destined for war: can China and the US avoid Thucidedis trap. HMH Books.
Alonso, M., & Finn, E. (1996). Fundamentele Natuurkunde: mechanica. Overberg: Delta Press.
Ananthaswamy, A., & Douglas, K. (2018). The origins of sexism: How men came to rule 12,000 years
ago. Humans.
Baber, & Bartlett. (2020). A rights foundation for ecological democracy. Journal of Environmental
Policy & Planning.
Bäckstrand, Khan, Kronsell, & Lövbrand. (2010). Environmental politics and deliberative democracy:
Examining the promise of new modes of governance. Cheltenham: Edward Elgar.
Bado, A. (2020). Is democracy in crisis: towards a substative democracy. Promotio Iustitiae.
Barnes, J. (2000). Aristoteles. Rotterdam: Lemniscaat.
Batie, S., & Schweikhardt, D. (1995). Demosclerosis: Implications for Environmental and Agricultural
Policy Analysis. American Journal of Agricultural Economics.
Beckman, L. (2014). Do global climate change and interest of future generations have implications for
democracy. Evironmental policy, 610-624.
Bertram, G. (2011). A World Systems Analysis of settler colonies in the hispanic and Anglo Realms.
Journal of New Zealand studies.
Biehl, J., & Staudenmaier, P. (2011). Ecofascism revisited. New Compass Press.
Böhmelt, Böker, & Ward. (2016). Democratic inclusiveness. Climate Policy Outputs, and Climate
Policy Outcomes.
Boix, C. (2011). Democracy, development and the international system. American Political Science
review.
Boussemaere, P. (2015). Eerste hulp bij klimaatsverwarring. Leuven: Davidsfonds.
Bregman, R. (2019). De meeste mensen deugen. Amsterdam: De correspondent.
Carter, D., Shaver, A. A., & Wright, A. (2019). Places to Hide: Terrain, Ethnicity, and Civil Conflict.
Journal of politics.
87
Chang, A. (1973). A Simple Generalization of the Kaldor-Pasinetti Theory of Profit Rate and Income
Distribution. Economica.
Chew, S. (1997). For nature: deep greening world-systems analysis for the 21st century. Journal of
world systems research.
Cho, S.-J., Lee, K.-I., Yoon, S., Moon, S., & Kim, H. (2019). Modifiable Areal Unit Problem in Transit
Accessibility Analysis. Journal of Korean Society of Transportation, 499-513.
Claes, T. (2006). Hedendaagse ethiek: Anglo-Amerikaanse traditie. Gent: Ghent University press.
Cloete, S. (2016, September 1). A reality check on renewable energy potential. Opgehaald van
Energypost: https://energypost.eu/reality-check-renewable-energy-potential/
Collier, & Levitsky. (1997). Democracy with Adjectives: Conceptual Innovation in Comparative
Research. World Politics, 24.
Collier, D., & Levitsky, D. (1996). Democracy with adjectives: Conceptual Innovation in Comparative
Research. Kellogg Institute.
Coppedge, M., & Brinks, D. (2005). Diffusion no illusion: neighbor emulation in the third wave.
Comparative political studies.
Cutright, P. (1963). National Political Development Its Measures and Analysis. American Sociological
Review, 253–264.
da silva nogueira, C. M. (2011). The influence of international factors in the process of
democratization. Brazilian Political science review, 172-179.
Daggett, C. N. (2019). The birth of energy: fossil fuels, thermodynamics and the politics of work.
Durham: Duke University Press.
Dahl, R. (2015). On democracy. Yale University Press.
De Clercq, M. (2002). Economie toegelicht. Antwerpen: Garant.
De Groote, O., Pepermans , G., & Verboven, F. (2016). Het Vlaamse subsidiebeleid voor
zonnepanelen. Leuvense Economische Standpunten.
D'Haeseleer, B. (2008, juni). Democratie in een wereld-systeemperspectief. Gent: Ugent.
D'Haeseleer, B. (2017). Energie als lokaal product. Werelddag van de stedenbouw. Genk: Energy
cities.
D'Haeseleer, B. (2019). Fossiele ideeën en energiedemocratie: de échte transitie. Agora, 36-39.
Diamond, J. (2008). Paarden, Zwaarden en ziektekiemen. New York: W.W. Norton & Company.
Dodgshon, R. (1987). The European past: social evolution and spatial order. Michigan: McMillan
Education.
Donev. (2021 , 5 15). Energy Education. Opgehaald van University of Calgary:
https://energyeducation.ca/encyclopedia/Earth's_energy_flow.
Doornspleet. (2005). Democratic Transitions: exploring the structural sources of the fourth wave.
Lynne Rienner Pub.
88
Doornspleet, R. (2005). Democratic Transitions: exploring the structural sources of the fourth wave.
Lynne Rienner Pub.
Dover, S. (1997). Sustainability: demands on policy. Journal of public policy, 306.
Dryzek. (2013). The politics of the earth: Environmental discourses (3rd ed.). . Oxford: Oxford
University Press.
Eckersley. (2019). Ecological democracy and the rise and decline of liberal democracy: Looking back,
looking forward. Environmental politics, 1-15.
Fiorino, D. (2019). Can democracy handle climate change. Cambridge: Policy Press.
Fischer. (2017). Climate crisis and the democratic prospect: Participatory governance in sustainable
communities. Oxford: Oxford. Oxford: Oxford University Press.
Fölmi. (2002). Structural change ande the Kaldor facts of economic growth. Zurich: Institute for
Empirical Research in Economics.
Fredriksson, & Neumayer. (2013). Democracy and climate change policies: Is history important?
Ecological Economics, 95.
Freedom House. (2008, April 28). Freedom House. Opgehaald van Freedom House:
www.freedomhouse.org
Gersbach, H., & Kleinschmidt, T. (2004). Designing democracy for sustainability. C.E.P.R. Discussion
Papers.
Giraudy, A. (2012). Subnational Democracy: Lessons from Latin America. APSA Comparative
Democratization Newsletter, 8.
Gledisch, K. S., & Ward, M. (2006). Diffusion and the international context of democratization.
International Organization, 911-933.
Goodin. (1992). Green political theory. Cambridge, UK: Polity. Cambridge: Polity.
Grimes, P. (2017). Evolution and world-systems: complexity, energy and form. Journal of Worldsystems
research.
Grydehøj, A. (2016). Toward Subnational Democracies of Scale: Tensions between Democratic
Legitimacy, Legality, and Effective Governance. Geopolitics.
Hall, C. A., & Day, J. W. (2009). Revisiting the limits to growth after peak oil. American Scientist, 230-
237.
Hallett, S., & Wright, J. (2011). Life without oil: why we must shift to a new energy future. New York:
Prometheus Books.
Hanusch. (2018). Democracy and climate change. London. London: Routledge.
Harbers, I., Bartman, J., & Van Wingerden, E. (2019). Conceptualizing and measuring subnational
democracy across Indian states. Democratization, 1154-1175.
Hardin. (1968). Tragedy of the commons. Science, 1243–1248.
Hare. (1999). Plato. Rotterdam: Lemniscaat.
89
Hartmann, T. (2018). The Last Hours of Ancient Sunlight. New York: Harmony Books.
Heilbroner. (1974). An inquiry into the human condition. . New York: Norton.
Heyse, & Goossens. (2003). Democratie als filosofisch vraagstuk: macht, vertegenwoordiging en
politiek. Kalmthout: Pelckmans.
Hickmann, Partzsch, Pattberg, & Weiland. (2019). The anthropocene debate and political science.
London: Routledge.
Hoefgeest, K. (2021, 7 24). Kondratieff golf. Opgehaald van Koen Hoefgeest:
https://hoefgeest.nl/kondratieff-golf
Holifield, J. F., & Jilson, C. C. (2000). Pathways to democracy. New York: Routledge.
Hopkins, R. (2010). The transition handbook: from oil dependency to local resilience. Cambridge: UIT
Cambridge Ltd.
Hudson, P. (2000). History by numbers: an introduction to quantitative approaches. London: Hodder
education.
Iddawela, Y., Lee, N., & Rodriguez-Pose, A. (2021). Quality of sub-national government and regional
development in Africa. Journal of Development Studies.
Imre, S., & Boyer, D. (2017). Energy Humanities. Baltimore: John Hopkins University Press.
Inglehart, R., Haerpfer, C., Moreno, A., Welzel, C., Kizilova, K., Diez-Medrano, J., . . . al., e. (2014).
World Values Survey: Round Six. Madrid: JD Systems Institute.
Johnson, B., & Onwuegbuzi, A. (2004). Mixed method research: A Research Paradigm Whose Time
Has Come. Educational researcher, 14-26.
Jones, P. T., & De Meyere, V. (2016). Terra Reversa: de transitie naar rechtvaardige duurzaamheid.
EPO.
Kardulias, N. (2008). Archeology and world-systems analysis. World Archeology.
Klein, N. (2008, Januari 5). Wintergasten. (J. Luyendijk, Interviewer)
Korotayev, A., Grinin, L., Devezas, T., & Bernard, L. (2014). Kondratieff waves. Kuznets, Juglar,
Kondratieff. Volgograd: Uchitel publishing house.
Krishna. (2003). Kleisthenes and the ascents of democracy. New York: University Press.
Krishna, K. L. (2003). Kleisthenes and the ascents of democracy. New York: University Press.
Landman. (2003). Map-making and analysis of the main international initiatives on developing
indicators on democracy and good governance. Essex: University of Essex Human Rights
Center.
Latta, A., & Garside, N. (2005). Perspectives on ecological citizenship: an introduction. Environments.
Lauer, J. (2021). Methodology and political science: the discipline needs three fundamentally
different traditions. SN Social Sciences.
Li, Q., & Reuveny, R. (2006). Democracy and environmental degradation. International Studies
Quarterly, 935–956.
90
Lo. (2013). Agreeing to pay under value disagreement: Reconceptualizing preference transformation
in terms of pluralism with evidence from small-group deliberations on climate change. .
Ecological Economics, 84- 94.
Lunday, J. (2019). A way forward for World-Systems Analysis by developing its system theory
elements, a working paper.
Madden. (2014). Green means stop: Veto players and their impact on climate-change policy outputs.
Environmental Politics.
Mailhes, L. (2021, 1 21). Earth Overshoot Day. Opgehaald van
https://www.overshootday.org/newsroom/country-overshoot-days/
Malm, A. (2020). Corona, Climate, Chronic Emergency: warcommunism in the twenty-first century.
London: Verso.
McMann, K. (2018). Measuring subnational democracy: toward improved typologies and theories of
regime change. Democratization, 19-37.
Mertens, J. (2006). inleiding tot biogeografie. Gent: Academia Press.
Metaforum working group KUL. (2020). Sustainable energy supply for Belgium: position paper.
Leuven: KUL.
Mitchell, T. (2011). Carbon Democracy. New York: Verso.
Morris, I. (2015). Foragers, farmers and fossil fuels: how human values evolve. Woodstock: Princeton
University Press.
Muambi, A. (2009). Democratie kan je niet eten: reisverslag van een verkiezingswaarnemer.
Amsterdam: Stichting Lm Publishers.
Mungai, W. (2019). Designing a PhD proposal in mixed method research. Social research
methodology and new techniques in analysis, interpretation, and writing , 36-48.
Neumayer, E. (2002). Do democracies exhibit stronger international environmental commitment? A
cross-country analysis. Journal of peace research, 139–164.
O'Loughlin, J., & Ward, M. (1998). The Diffusion of Democracy, 1946–1994. Annals of the Association
of American Geographers , 545 - 574.
Openshaw, S. (1984). Ecological fallacies and the analysis of areal census data. Environment and
planning, 17-31.
Our world in data. (2021, 02 04). Democracy. Opgehaald van Our world in data:
https://ourworldindata.org/democracy
Overland, I. (2016). Energy: the missing link in globalization. Energy research and social science, 122-
130.
Palat, R. A. (2014). Dependency Theory and World-Systems Analysis. In P. Duara, V. Murthy, & A.
Sartori, A companion to global historical thought. Wiley Blackwlll.
Pickering, & Persson. (2020). Democratising planetary boundaries: experts, social values and
deliberative risk evaluation in Earth system governance. Journal of Environmental Policy &
Planning, 59–71.
91
Pickering, J., Bäckstrand , K., & Schlosberg, D. (2020). Between environmental and ecological
democracy: theory and practice at the democracyenvironment. Journal of Environmental
Policy & Planning, 1-15.
Polon. (2018). The rights of mother earth. In V. Satgar, The Climate Crisis: South African and Global
Democratic Eco-Socialist Alternatives (pp. 107-130). Wits University Press.
Posch, G., & Bruckner, J. (2014). Schweißtechnik im Zeichen von Internet of Things und Industrie 4.0.
Povitkina. (2018). The limits of democracy in tackling climate change. Environmental Politics, 411–
432.
Przeworski. (2006). Democracy and development. New York: Cambridge University Press.
Przeworski, A., Alvares, M. E., Cheibub, J. A., & Limongi, F. (2006). Democracy and development. New
York: Cambridge University Press.
Regional Studies Association. (2021, juli 17). Driving you NUTS? Regions of Europe... Opgehaald van
Regional studies: https://www.regionalstudies.org/news/driving-you-nuts-regions-ofeurope/#
Rescoop. (2019). Energy Communities under the clean energy package: transposition guidance.
Brussel: Rescoop.
Rhodes. (2009). Oil from algae; salvation from peakoil. Science progress, 39-90.
Rhodes, C. (2010). Solar energy: principles and possibilities. Science progress, 37-112.
Robbins, P. (2012). Political Ecology. Chichester: John Wiley & Sons, Ltd., Publication.
Rodrick, R. e. (2000). Trade policy and economic growth: a sceptic guide to cross national evidence.
Maryland: University Press.
Rogers, M. Z., & Lee, D. W. (2020). The Modifiable Areal Unit Problem in Political sciences. The
Modifiable Areal Unit Problem in Political sciences, (p. 40).
Roy, E. (2017, Maart 16). New Zealand river granted same legal rights as human being. The Guardian.
Rueschemeyer. (1992). Capitalist development and democracy. Cambridge: Polity Press.
Rueschemeyer. (1992). Capitalist development and democracy. Cambridge: Polity Press.
Saey, P. (1990). De geografische studie van de samenleving. De Aardrijkskunde , 69-306.
Saey, P. (2005). Sociale en economische Geografie. Gent: Ugent Academia Press.
Sahlins, M. (1998). The original affluent society. In J. Gowdy, Limited wants, unlimited means: a
reader on hunter-gatherer economics and environment (pp. 5-10). Washington DC: Island
Press.
Sali, M. (2017, maart 21). Ganges and Yamuna rivers granted same legal rights as human beings. The
guardian.
Sassen, S. (2013). When Territory Deborders Territoriality. Territory, Politics, Governance, , 22-45.
Schäfer, L. (1998). Popper. Rotterdam: Lemniscaat.
92
Scheelbeek, P. F., Bird, F. A., Tuomisto, H. L., Green, R., Harris, F. B., Joy, E. J., . . . Dangour, A. D.
(2018). Effect of environmental changes on vegetable and legume yields and nutritional
quality. PNAS, 6804-6809.
Schwartzmann. (1998). Globalization and democracy. Annual Rev Sociology, 159-181.
Scruton, R. (1986). Spinoza. Rotterdam: Oxford University Press.
Singer. (2000). Marx. Oxford: University Press.
Sklair, L., & Murphy, M. (2020). Introduction to world-systems analysis and the antropocene. Journal
of World Systems research.
Skopcol, T. (1977). Wallerstein's world capitalist system: a theoretical and historical critique.
American journal of Sociology, 1075-1090.
Smil, V. (2017). Energy and civilization: a history. London: MIT Press.
Stiglitz, J. (2015). The great Divide: unequal societies and what we can do about them. Norton &
company.
Sundberg, J. (2015). Feminist Political Ecology. In The International encyclopedia of geography.
Univeristy of British Columbia.
Sundberg, J., & Dempsey, J. (2008). Political Ecology. In P. Crang, & P. Goodwin, Introducing Human
Geographies (p. 175_185). Firenze: Taylor and Francis.
Swyngedouw, E. (2011). Depoliticized Environments: The End of Nature, Climate Change and the
Post-Political Condition. Royal Institute of Philosophy Supplement, 253-274.
Szulecki, K., & Overland, I. (2020). Energy democracy and its limits: is energy democracy a process, an
outcome, or a goal: a conceptual review. Energy research & social science.
Taylor. (1998). Socrates. Oxford: University Press.
Taylor. (2001). Socrates. Rotterdam: Lemniscaat.
Taylor, P. J. (2002). Political Geography: World-economy, nation-state and locality. Pearson
Education.
Taylor, P. J. (2007). Political Geography: world-economy, nation-state and locality. Harlow: Pearson
Education ltd.
Tuck. (1989). Hobbes. Oxford: Oxford University Press.
Ungaro, D. (2005). Ecological democracy. International review of sociology, 293-303.
Van De Meersche. (2006). Internationale politiek 1815-1945. Gent: Academia Press.
Van Haute, E. (2007). Het einde van boerensamenlevingen: een onderzoeksproject naar de link tussen
lokaliteit en het wereld-systeem.
Vanhaute, E. (2005). Inleiding tot de wereld-systeemanalayse. Gent: Academia Press.
Vlachogianni, T., & Valavanidis, A. (2013). Energy and Environmental Impact on the Biosphere Energy
Flow, Storage and Conversion in Human Civilization. American Journal of Educational
Research, 68-78.
93
Wallerstein, I. (2001). Democracy, Capitalism and Transformation. Sessions on Demokratie als
unvollendeter Prozess, (p. Documenta 11)., 11.
Wallerstein, I. (2001). Democracy, Capitalism and Transformation. Sessions on Demokratie als
unvollendeter Prozess, (p. Documenta 11). Vienna.
Wallerstein, I. (2001). Democracy, Capitalism and Transformation. Demokratie als unvollendeter
Prozess, (p. 11). Vienna.
Wallerstein, I. (2002). De reisweg van wereld-systemen analyse, of hoe eraan weerstaan een theorie
te worden. Ethiek en maathschappij.
Went. (2005). Globalisering: de nieuwe functioneringswijze van het kapitalisme. Solidariteit, 13.
Witlox, F. (2006). Ruimtelijke Analyse. Gent: UGent.
Wolfson, R. (2011). Energy, Environment, and Climate. W. W. Norton & Company.
Wurster. (2013). Comparing ecological sustainability in autocracies and democracies. Contemporary
Politics, 76–93.
Xie , X., Tou , X., & Zhang, L. (2016). Effect analysis of air pollution control in Beijing based on an oddand-
even license plate model. Journal of cleaner production
