Dementie bij ouderen met een Islamitische achtergrond.
“Dementie is vooral erg als de samenleving er niet mee kan omgaan”. (Hoet, z.d)
De bevolking in Vlaanderen vergrijst, de komende jaren zal dit fenomeen zich alleen maar stevig verder doorzetten. De vergrijzing teken we ook voor het eerst op bij de eerste arbeidsmigranten. We spreken van een gekleurde vergrijzing.
De gastarbeiders die begin jaren 70 naar België kwamen overschrijden vlotjes de pensioenleeftijd. Dat brengt leeftijdsgebonden gezondheidskwalen met zich mee. Veeleer zijn deze vergelijkbaar met die van hun autochtone leeftijdsgenoten. Echter botsen zij ook tegen specifieke kwalen op, die een link hebben met de migratie, de andere leefstijl en de woeste arbeid die deze mensen hebben verricht.
De ziekte dementie bijvoorbeeld, komt bij mensen met een migratieachtergrond, tot vier keer meer voor dan bij de Vlaamse populatie in dezelfde leeftijdscategorie. Tegelijk vormt dementie een groot taboe binnen de islamitische gemeenschap. Er is weinig of niets over het ziektebeeld en het ziekteproces gekend. Gezinnen die ermee te maken krijgen gaan gebukt onder schuld- en schaamtegevoelens.
Mensen met dementie met een niet westerse achtergrond beroepen zich het liefst op informele zorg; de mantelzorgers. Het inroepen van professionele hulp is voor hen lastig. Islamitische ouderen spiegelen zich aan de structuren die gebruikelijk waren in het thuisland. Daar wonen verschillende generaties onder één dak en is het een evidentie dat kinderen de zorg voor hun ouders op zich nemen.
In Vlaanderen zien we dat de tweede generatie sterk worstelt met deze erfenis. De wil om in te staan voor de zorg van (schoon)ouders is nog steeds sterk aanwezig. Gezien de veranderende gezinssamenstellingen en het feit dat de tweede generatie ook meer en meer uit tweeverdieners bestaat wordt mantelzorg verlenen een hele opgave. Men woont nauwelijks meer onder één dak, de zonen en dochters werken buitenshuis, studeren en reizen, waardoor ze a priori minder beschikbaar. Mantelzorg verlenen zorgt voor een precieze planning, overeenstemming en bepaalde kwaliteiten. Hoewel mantelzorg met veel enthousiasme wordt aangevat, merken we op dat mantelzorgers met een migratieachtergrond snel overbelast zijn. Draagkracht verandert onder deze omstandigheden al snel in draaglast.
Het traject dat patiënten doorlopen alvorens de diagnose dementie te krijgen is overigens niet aangepast aan mensen met een migratieachtergrond. Omwille van verschillende barrières blijft een betrouwbare diagnose uit. De aandoening komt dikwijls pas aan het licht in een vergevorderd stadium waardoor vroegtijdige zorgplanning en andere vormen van ondersteuning van de persoon met dementie en zijn entourage rijkelijk te laat komen. Men kan zich vragen stellen over de gelijkwaardigheid en de rechten van patiënten binnen het zorglandschap.
De drempels waar een persoon met dementie tegenaan loopt zijn onder andere; de taal, de cultuur en de geletterdheid.
Taal speelt een belangrijke factor bij mensen met dementie. De moedertaal blijft aanwezig, meestal zelfs in een vergevorderd stadium. Talen die op latere leeftijd aangeleerd zijn vervliegen. Van een uitdaging voor de zorg gesproken.
Mensen met dementie plooien terug op hun verleden, cultuur is dan een onuitwisbare bron bij de ondersteuning. Schrijnend is dan het feit dat zorg- en hulpverleners anno 2022 bitter weinig kennis hebben wat vreemde culturen betreft.
Geletterdheid is een heikel punt. De arbeidsmigranten zijn voornamelijk analfabeten. Dikwijls ook in de eigen taal. Doordat zij naar Vlaanderen kwamen als ‘gastarbeider’ en zich daar ook, ettelijke decennia naar gedroegen, besteedden zij hun al hun tijd en energie aan arbeid. Onderwijs schoot er dikwijls bij in, de mogelijkheden op dit terrein, in de beginjaren van de migratie waren ook nihil.
De barrières staan een goede verstandhouding tussen de persoon met dementie en zijn entourage enerzijds en de zorg- en hulpverlening anderzijds danig in de weg.
De kunst is om de bestaande zorg- en dienstverlening en deze kwetsbare groep met elkaar te verbinden.
De mensen met een migratieachtergrond zijn in nood aan kennis, inzicht en persoonsgerichte zorg.
De professionals kunnen advies en vorming inzake cultuur sensitieve zorg goed gebruiken. Het in balans houden van deze noden vergt ongetwijfeld een evenwichtsoefening.
Literatuurlijst
1. Abid, S. (2020). “En als ik ziek word, dan is Hij bij mij". https://www.scriptiebank.be/sites/default/files/thesis/2020-07/Bachelor…
2. Advies Vlaams mantelzorgplan 2022–2024. (z.d.). https://www.serv.be/sites/default/files/documenten/SERV_20220620_Mantel…
3. Agentschap Integratie & Inburgering. (z.d.). 9 b’s van toegankelijkheid. integratie-inburgering.be. Geraadpleegd op 30 juni 2022, van https://www.integratie-inburgering.be/nl/wat-kunnen-we-voorjou-doen/ondersteuning-voor-je-organisatie-of-lokaal-bestuur/advies-en-begeleiding/kwetsbaregroepen-met-een-migratieachtergrond-bereiken/9-bs-van-toegankelijkheid
4. Alzheimer liga Vlaanderen. (z.d.). Dementie. alzheimerliga.be. https://www.alzheimerliga.be/nl/over-dementie/dementie
5. Alzheimercentrum Amsterdam. (2020, 15 juni). Wat is vasculaire dementie? Geraadpleegd op 19 maart 2022, van https://www.alzheimercentrum.nl/dementie/vormen-van-dementie/vasculairedementie/
6. As-Soeyoethie, A.R. (2004). De geneeskunde van de profeet. Delft: Noer.
7. Berdai Chaouni, S., & Claeys, A. (2021). Dementie bij ouderen met een migratieachtergrond. Garant.
8. Berdai Chaouni, S. (2020, september). Is iedereen welkom? https://www.kenniscentrumwwz.be/sites/default/files/bijlagen/Rapport%20… f
9. Berdai Chaouni, S., Claeys, A., & De Donder, L. (2019, 25 september). Geloof beïnvloedt hoe iemand dementie beleeft. Sociaal.Net. https://sociaal.net/achtergrond/geloof-beinvloedt-hoe-iemanddementie-beleeft/
10. Bouteh, K., & De Haan, A. (2019, juni). Cultuursensitief werken met jeugdigen en gezinnen. https://www.pharos.nl/wp-content/uploads/2019/10/Cultuursensitief-werke…gezinnen_Pharos_2019-1.pdf
11. Bries, T. (2022, 2 augustus). ‘Dat mensen met een migratieachtergrond mantelzorg verkiezen, is een mythe’. Mondiaal Nieuws. https://www.mo.be/nieuws/onze-ouderenzorg-sluit-niet-aan-opde-diversiteit-van-onze-samenleving
12. De casemanager: persoonlijke begeleiding bij dementie. (z.d.). Alzheimer Nederland. Geraadpleegd op 18 juni 2022, van https://www.alzheimer-nederland.nl/dementie/diagnose-enbehandeling/casemanager
13. Concova, N., Sert, Z., Lindenberg, J., & Talie, S. (2021, december). Zorgvraag onder (toekomstige) ouderen met een migratieachtergrond. https://www.leydenacademy.nl/wpcontent/uploads/2021/12/Rapport-zorgvraag-2030-ouderen-met-een-migratieachtergrond20211223.pdf
14. Cultuur. (2011). In Ensie (Red.), Ensie. http://www.ensie.nl/definitie/Cultuur
15. De Boer, A., De Klerck, M., & Plaisier, I. (2021, 15 oktober). Mantelzorgers van ouders met een nietwesterse migratieachtergrond. Geron. https://gerontijdschrift.nl/artikelen/mantelzorgers-vanouders-met-een-niet-westerse-migratieachtergrond/
16. De Rouck, B. (2011). Het Abc Van De Mantelzorg (1ste editie). Davidsfonds.
17. De Schuyter, R., Timmers, M., & Vrints, L. (Reds.). (2021, januari). Een plek voor de sandwichgeneratie. 75 https://www.kcgezinswetenschappen.be/sites/default/files/publicaties/sa… _organisaties_0.pdf
18. Dedry, A. (2017). Mantelzorg met kleur. Lannoo.
19. Dedry, A. (2016). Zorg zonder naam. Lannoo.
20. Demeyer, B., Bronselaer, J., Vanden Boer, L., & Vandezande, V. (2017, 15 juni). Mantelzorg koesteren met een krachtig mantelzorgbeleid. Viewz. https://myportal.vandenbroeleconnect.be/inhoudstypes/tijdschriften/deta… /viewz?TabID=300&guest=#79942191920713773
21. Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. (2013). De kracht van het engagement (F. Decruynaere, Red.). Luc Moens.
22. Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. (2018, 16 maart). Wat weten we (niet) over informele zorg in Vlaanderen? departementwvg.be. https://www.departementwvg.be/nieuws/wat-weten-we-niet-over-informele-z…
23. Dirkse, R., & Vermeer, M. (2013). Handig bij dementie (1ste editie). Kosmos.
24. Drempels voor een gezonde leefstijl bij mensen in maatschappelijk kwetsbare situaties | Gezond Leven. (z.d.). Gezond leven. https://www.gezondleven.be/gezondheidsongelijkheid/drempelsvoor-een-gezonde-leefstijl-bij-mensen-in-maatschappelijk-kwetsbaresituaties?gclid=EAIaIQobChMI8vzFjYrJ-QIVTAKLCh0HHg-CEAAYASAAEgI-kvD_BwE
25. Factsheet cijfers en feiten over dementie. (2021). Alzheimer Nederland. Geraadpleegd op 10 augustus 2022, van https://www.alzheimer-nederland.nl/factsheet-cijfers-en-feiten-overdementie#:%7E:text=Dementie%20is%20volgens%20artsen%20en,kosten%20in%20de%20Nederla ndse%20gezondheidszorg
26. Fokkema, T., & Concova, N. (2018, 8 juni). Turkse en Marokkaanse ouderen in Nederland en België: een sociaal-demografisch profiel. Geron. https://gerontijdschrift.nl/artikelen/turkse-enmarokkaanse-ouderen-in-nederland-en-belgie-een-sociaal-demografisch-profiel/
27. Goudsmit, M., Parlevlietb, J. L., Van Campenc, J. P. C. M., & Schmandd, B. (z.d.). Dementiediagnostiek bij oudere migranten op de geheugenpolikliniek: obstakels en oplossingen. https://modernedementiezorg.nl/upl/migranten/Dementiediagnostiek%20bij%… nten%20-%20TGG%20oktober%202011%20- %20Goudsmit%20Parlevliet%20van%20Campen%20Schmand.pdf
28. Hauspie, J. (2019). Het perspectief van thuiswonende ouderen met een migratieachtergrond op ouder worden en de ouderenzorg. https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/784/653/RUG01- 002784653_2019_0001_AC.pdf
29. Heijdenrijk, P. (2019, 18 juli). De zorg voor oudere migranten moet en kan beter. Pharos. Geraadpleegd op 30 juni 2022, van https://www.pharos.nl/nieuws/de-zorg-voor-ouderemigranten-moet-en-kan-beter/
30. Heijdenrijk, P. (2022, 23 april). Discriminatie in de zorg leidt tot minder goede behandeling en zorgmijding. Pharos. https://www.pharos.nl/nieuws/discriminatie-in-de-zorg-onderzoek/
31. Helan. (z.d.). 8 patiëntenrechten in 8 filmpjes. Helan. https://www.helan.be/nl/magazine/ziek/andere/patientenrechten-in-filmpj…
32. Hootsen, M. M., Rozema, N., & Van Grondelle, N. J. (2013, januari). Zorgen voor je ouders is een manier van leven. https://www.pharos.nl/wpcontent/uploads/2018/10/Zorgen_voor_je_ouders_is_een_manier_van_leven_rapport_Pharos.pd f
33. Kessels, R. P. C., Sleutjes, D., & Van Bergen, F. (2021, 25 april). MMSE-2. Tijdschrift voor Neuropsychologie. https://www.tvnp.nl/inhoud/tijdschrift_artikel/NP-16-1-5/MMSE-2 76
34. Knaeps, J., De Koker, B., Steyaert, J., Heylen, L., & Van Puyenbroeck, J. (2018). Zorg voor mantelzorg. De Boeck.
35. Mantelzorgplan. (z.d.). https://www.mantelzorgers.be/Documents/Mantelzorgplan%202022- 2024.pdf
36. MMSE test. (z.d.). Alzheimer Nederland. https://www.alzheimer-nederland.nl/dementie/diagnoseen-behandeling/mmse-test
37. Onderzoek naar preventie en risicofactoren van dementie. (z.d.). Alzheimer Nederland. Geraadpleegd op 12 mei 2022, van https://www.alzheimer-nederland.nl/onderzoek/stand-vanzaken/preventie-en-risicofactoren-dementie
38. Papma, J. & Alzheimercentrum Erasmus MC Migrantenpoli. (2021, 15 mei). Dementiediagnostiek bij mensen met een migratieachtergrond. Johannes Wier Stichting. https://www.johanneswier.nl/wat-doen-wij/tijdschrift/mei-2021/dementiediagnostiek-bij-mensen-met-eenmigratieachtergrond/
39. Parlevliet, J., Uysal-Bozkir, Z., Goudsmit, M., Van Campen, J., Kok, R., Ter Giet, G., Schmand, B., & De Rooij, S. (2018, 24 januari). Cognitieve achteruitgang bij oudere migranten. SpringerLink. https://link.springer.com/article/10.1007/s12445-017-1030- 7?error=cookies_not_supported&code=bcec0814-ce72-49dd-ba75-cf1b5f99af0f
40. Pauwels, R. & Expertisecentrum dementie Vlaanderen. (2019). Dementie kent geen kleur (Vol. 2019). ECD Orion ism PGN.
41. Pharos expertisecentrum gezondheidsverschillen. (z.d.). Vraaggericht werken met oudere migranten met dementie en hun mantelzorgers. https://www.pharos.nl/wpcontent/uploads/2019/10/Vraaggericht_werken_met_oudere_migranten_met_dementie_en_hun _mantelzorgers_Pharos_infosheet-1.pdf
42. Pharos. (2020, 10 december). Sleutelpersonen Dementie bij migranten. https://www.pharos.nl/training/sleutelpersonen-dementie-bij-migranten/
43. Pijnappels, M. J. (2018, augustus). Het gebruik en de beleving van een multiculturele dagbesteding door ouderen met verschillende culturele achtergronden. https://theses.ubn.ru.nl/bitstream/handle/123456789/7470/Pijnappels%2c_… nce=1
44. Poll, A. (2018, augustus). Gezondheid van ouderen met migratieachtergrond. https://studenttheses.uu.nl/bitstream/handle/20.500.12932/31718/Poll%2c… 02018.pdf?sequence=2&isAllowed=y
45. Prevalentie. (z.d.). Expertisecentrum Dementie Vlaanderen. https://www.dementie.be/home/watisdementie/prevalentie/#:%7E:text=Anderzijds%20weten%20we%20dat%20mensen,personen%20m et%20dementie%20geconfronteerd%20worden.
46. Reed, T. (2015). What to Do Between the Tears. . . Amsterdam University Press.
47. Rijkers, C. (2010, juni). Dementia among elderly Moroccan immigrants in the Netherlands. https://www.modernedementiezorg.nl/uploads/DementieOnderMarokkaanseNede…
48. Statbel. (2022, 9 juni). Bevolkingsvooruitzichten 2021–2070 [Dataset]. https://statbel.fgov.be/nl/themas/bevolking/bevolkingsvooruitzichten#fi…
49. Steunenberg, B. (2017). Zorg voor de oudere migrant (Dutch Edition) (1st ed. 2017 ed.). Bohn Stafleu van Loghum.
50. Talloen, D. (2014, 25 oktober). De uitdagingen voor de ouderenzorg- en dienstverlening [Presentatieslides]. SlideServe. https://www.slideserve.com/callum-tucker/de-uitdagingen-voorde-ouderenzorg-en-dienstverlening#google_vignette 77
51. Talloen, D., & Vanmechelen, O. (2022, 8 juni). Zorg en ondersteuning aan oudere arbeidsmigranten. Geron. Geraadpleegd op 10 augustus 2022, van https://gerontijdschrift.nl/artikelen/zorg-en-ondersteuning-aan-oudere-…
52. Talloen, D. (2007). Zorg voor allochtone ouderen. Kluwer.
53. Taspinar, B. (2017, oktober). Cultuursensitieve zorg voor ouderen in thuiszorgdiensten. Verbeke. https://www.kcgezinswetenschappen.be/sites/default/files/publicaties/de… g.pdf
54. Universiteit Gent, Kom op tegen Kanker, Van Roy, K., Vyncke, V., Piccardi, C., De Maesschalck, S., & Willems, S. (2018). Diversiteit in gezondheid en gezondheidszorggebruik: analyse van de data uit de Belgische gezondheidsdata. https://biblio.ugent.be/publication/8566661/file/8566674
55. Van den Broeke, J., Komen, R., The, A., & Van Campen, J. (2021). Migranten en dementie: verhalen uit Amsterdam Nieuw-West. https://www.pharos.nl/wp-content/uploads/2021/11/onlinePHAROS-Migranten-en-dementie.pdf
56. Van de Ven, L. (2014). Troost. Garant.
57. Van Vulpen, C., & Smits, C. (2021, 4 juni). Laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden bij ouderen. Geron. https://gerontijdschrift.nl/artikelen/laaggeletterdheid-engezondheidsvaardigheden-bij-ouderen/
58. Vandeurzen, J. (z.d.). Nabije zorg in een warm Vlaanderen. https://publicaties.vlaanderen.be/viewfile/25575
59. De vergrijzingstsunami – Wonen na 60. (2022). [Dataset]. https://wonenna60.be/devergrijzingstsunami/
60. Vermeulen, B., Demaerschalk, M., & Declercq, A. (2011, maart). De Vlaamse Ouderen Zorg Studie. https://www.kuleuven.be/lucas/nl/Publicaties/publi_upload/2011_VoZs_Met…. pdf
61. Verstappen, C., & Van den Broeke, J. (2022, 8 juni). Transitie van familiezorg naar gedeelde zorg. Geron. https://gerontijdschrift.nl/artikelen/transitie-van-familiezorg-naar-ge…
62. Vissenberg, R., Uysal-Bozkir, Ö., Goudsmit, M., Buurman-Van Es, B., & Van Campen, J. (2019, 14 mei). Dementie bij oudere migranten. Huisarts & Wetenschap. Geraadpleegd op 12 mei 2022, van https://www.henw.org/artikelen/dementie-bij-oudere-migranten
63. Vlaams expertisepunt Mantelzorg. (z.d.). Samenwerken met mantelzorgers. Mantelzorgers.be. Geraadpleegd op 11 augustus 2022, van https://www.mantelzorgers.be/Pages/Samenwerken%20met%20mantelzorgers.as…
64. Vlaams Instituut Gezond Leven. (z.d.). Wat zijn gezondheidsvaardigheden en waarvoor dienen ze? | Gezond Leven. gezondleven.be. Geraadpleegd op 10 augustus 2022, van https://www.gezondleven.be/gezondheidsongelijkheid/drempels-voor-een-ge…mensen-in-maatschappelijk-kwetsbare-situaties/wat-zijn-gezondheidsvaardigheden-en-waarvoordienen-ze
65. Vormen. (z.d.). Expertisecentrum Dementie Vlaanderen. Geraadpleegd op 6 april 2022, van https://www.dementie.be/home/wat-is-dementie/vormen