Inclusief onderwijs voor groentjes
Het nieuwe leersteundecreet opent opnieuw de discussie rond inclusief onderwijs. Toekomstige leraren secundair onderwijs, die dit in de toekomst zullen moeten realiseren, staan hier noch positief, noch negatief tegenover, het ontbreekt hen vooral aan ervaring en kennis. Door naar hen te luisteren, wordt al snel duidelijk hoe we ze (nog) beter kunnen voorbereiden.
“Every learner matters and matters equally” – zo luidt de boodschap voor het onderwijs volgens UNESCO. De bedoeling is dat, op lange termijn, elke leerling in het gewoon onderwijs welkom is. Mooi! Ook jouw kind, jouw kleinkind, je neefjes en nichtjes. Elke leerling. Élke leerling? Ook de buurjongen met een zware vorm van autisme? Ook dat meisje in de speeltuin, dat niet kan praten?
Inclusief onderwijs is onderwijs voor elke leerling. Élke leerling? Ook dat meisje in de speeltuin, dat niet kan praten?
Ik leefde dit jaar met één been in Antwerpen en één been in Graz, Oostenrijk. Het is daar dat ik zelf heb kunnen beleven dat het mogelijk is. In mei en juni volgde ik een klas van het 2e middelbaar, op een school waar geen enkele leerling wordt geweigerd. Op de speelplaats reed een kind in een rolstoel met zijn vrienden rond. Een leerling met een zware beperking werd door iedereen hartelijk begroet. In de klas zaten 2 jongens met een mentale beperking, die hun eigen leerdoelen moesten halen. Hoe ze daarin slagen? Door samen te werken. Er zijn altijd minstens 2 leraren in de klas, vaak nog aangevuld met assistenten en stagiaires. Het is een team dat gelooft in wat ze doen en er zo ook met glans in slaagt.
Oostenrijk is niet het enige land waar al zeer sterk wordt ingezet op inclusief onderwijs. In Europa hinkt Vlaanderen serieus achterop: 1 op 20 leerlingen zit in het buitengewoon onderwijs, en van de leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften zijn dat er 4 op 5. Het is een systeem dat zich in onze hoofden, bij ouders, bij leraren, bij leerlingen zelf, zo sterk heeft vastgezet dat het moeilijk is daar terug van af te stappen. En het is een systeem dat mij, na mijn ervaringen in Graz, net als vele andere betrokkenen, in het diepst van mijn hart pijn doet. Want de voordelen van inclusief onderwijs zijn, in het bijzonder voor deze kinderen en jongeren met een beperking, enorm.
We vragen het aan de studenten zelf
Om inclusie op school waar te maken, speelt de leraar een centrale rol. Toen ik een jaar geleden aan mijn masterproef begon, ontdekte ik dat in Vlaanderen nog geen enkele studie in kaart had gebracht, hoe student-leraren naar inclusief onderwijs kijken. Voelen ze zich in staat, wanneer ze hun diploma bijna op zak hebben, om ook aan leerlingen met een beperking les te geven? En willen ze dit überhaupt? Bij een gebrek aan data ging ik zelf aan de slag en verspreidde een enquête onder de studenten van de educatieve masteropleidingen aan de Universiteit Antwerpen. Om te weten waaraan beginnende leraren nood hebben, moet je in de eerste plaats naar hen luisteren.
Je vraagt je af wat ze dan zeggen, deze student-leraren? De resultaten zijn neutraal. Ze hebben neutrale opvattingen tegenover inclusief onderwijs en schatten hun vaardigheden neutraal in. Niet goed, niet slecht – gewoon gemiddeld. Een aanvaardbaar uitgangspunt, maar wat kunnen we doen om dit te verbeteren? De studenten zelf geven het antwoord: kennis en ervaring met leerlingen met een beperking, daar ontbreekt het nog aan.
Kennis speelt een cruciale rol. Wie een cursus of bijscholing over inclusief onderwijs volgde, zal hier nadien ook positiever tegenover staan. Over wat voor kennis gaat het dan? Enerzijds de harde bewijzen. Studies die aantonen welke voordelen inclusief onderwijs heeft – voor de leerling met een beperking, maar ook voor zijn medeleerlingen en voor de maatschappij. Anderzijds gaat het om kennis rond de wetgeving. Op welke externe ondersteuning kan een leraar rekenen? Wat moet en wat mag een school ondernemen? De onzekerheid in Vlaanderen, die door de wissel naar het leersteundecreet ontstaat, komt het zelfvertrouwen van leraren helaas niet ten goede.
Leraren hebben nood aan harde bewijzen. Studies die aantonen welke voordelen inclusief onderwijs heeft - voor de leerling met een beperking, maar ook voor zijn medeleerlingen en voor de maatschappij.
Ervaring is de tweede sleutel naar inclusief onderwijs. Uit de bevraging blijkt dat wie ervaring heeft met leerlingen met een beperking in een schoolcontext, bijvoorbeeld tijdens de stage of door vroegere onderwijservaring, er positievere opvattingen op na houdt. En ook de doelmatigheidsbeleving – hoe een leraar zijn eigen vaardigheden inschat – stijgt wanneer de student-leraar met een problematiek als ADHD of autisme ervaring heeft.
Wie ervaring heeft met leerlingen met een beperking, bijvoorbeeld tijdens de stage, houdt er positievere opvattingen op na.
Aan het werk
Nu ik wist waar studenten staan en waaraan ze nood hebben, kon ik een stap verder zetten. Ik ontwikkelde een brochure voor student-leraren en beginnende leraren secundair onderwijs, getiteld “inclusief onderwijs voor groentjes”. Het doel is om positievere opvattingen teweeg te brengen en de doelmatigheidsbeleving te verhogen. Die twee gaan hand in hand: een positievere blik sterkt het zelfvertrouwen, maar ook wie zichzelf als vaardiger inschat zal positiever naar inclusief onderwijs kijken.
In de brochure komen voorbeelden en teksten aan bod die tot nadenken aanzetten en je misschien even uit je comfort-zone halen. Maar die je aan de hand van concrete voorbeelden en oefeningen ook doen inzien dat het best wel haalbaar is, hier naast je comfort-zone. En zelfs fijn. Dat het een boeiende uitdaging is, een weg die voldoening schenkt. “Inclusion is the celebration of diversity put into action” – ik ben er zeker van dat we er ook in Vlaanderen een mooi verhaal van kunnen maken!
Bibliografie
Ainscow, M. (2007). Taking an inclusive turn. Journal of Research in Special Educational Needs, 7(1), 3-7. https.//doi.org/10.1111/j.1471-3802.2007.00075.x
Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50(2), 179-211. https://doi.org/10.1016/0749-5978(91)90020-T
Amrhein, B. (2011). Inklusion in der Sekundarstufe: eine empirische Analyse. Julius Klinkhardt.
Avramidis, E., & Norwich, B. (2002). Teachers' attitudes towards integration / inclusion: a review of the literature. European Journal of Special Needs Education, 17(2), 129-147. https://doi.org/10.1080/08856250210129056
Armstrong, D. (2014). Educator perceptions of children who present with social, emotional and behavioural difficulties: a literature review with implications for recent educational policy in England and internationally. International Journal of Inclusive Education, 18(7), 731-745, https.//doi:org/10.1080/13603116.2013.823245
Baert, D. (2022, 27 juni). Vlaamse regering trekt 20 miljoen meer uit voor extra plaatsen in buitengewoon onderwijs: ook in jouw gemeente? VRT NWS. Vlaamse regering trekt 20 miljoen meer uit voor extra plaatsen in buitengewoon onderwijs: ook in jouw gemeente? | VRT NWS: nieuws
Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. W.H. Freeman/Times Books/Henry Holt & Co.
Bender, W.N., Vail, C.O., & Scott, K. (1995). Teachers' attitudes to increased mainstreaming: Implementing effective instruction for students with learning disabilities. Journal of Learning Disabilities, 28, 87-94. https://doi.org/10.1177/002221949502800203
Bešić, E., Paleczek, L., Krammer, M., & Gasteiger-Klicpera, B. (2017). Inclusive practices at the teacher and class level: the experts’ view. European Journal of Special Education, 32(3), 329-345. https://doi.org/10.1080/08856257.2016.1240339
Booth, T., Ainscow, M., Black-Hawkins, K., Vaughn, M., & Shaw, L. (2000). Index for inclusion: Developing learning and participation in schools. Bristol, UK: Centre for Studies on Inclusive Education.
Chao, C.N.G., Forlin, C., & Ho, F.C. (2016). Improving teaching self-efficacy for teachers in inclusive classrooms in Hong Kong. International Journal of Inclusive Education, 20(11), 1142-1154. https://doi.org/10.1080/13603116.2016.1155663
Copfer, S., & Specht, J. (2014). Measuring Effective Teacher Preparation for Inclusion. International Perspectives on Inclusive Education, 3, 93-113. Emerald Group Publishing Limited, Bingley. https://doi.org/10.1108/S1479-36362014000003021
de Boer, A., Pijl, S. J., & Minnaert, A. (2011). Regular primary schoolteachers’ attitudes towards inclusive education: A review of the literature. International Journal of Inclusive Education, 15(3), 331-353. https://doi.org/10.1080/13603110903030089
de Boer, A., Timmerman, S., Pijl, S.J., & Minneart, A. (2012). The psychometric evaluation of a questionnaire to measure attitudes towards inclusive education. European Journal of Psychology of Education, 27(4), 573-589. https://doi.org/10.1007/s10212-011-0096-z
Deleu, A. & Wante, D. (2008). Puzzelen aan een uitdagende leeromgeving. Basisdidactiek voor de leraar lager onderwijs. Mechelen: Plantyn.
Departement Onderwijs en Vorming (2017). Meta-analyse M-decreet. Beschikbaar via: https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/tussentijdse-meta-evaluatie-m-decreet
Departement Onderwijs en Vorming (2021). Vlaams onderwijs in cijfers: 2020-2021. Beschikbaar via: www.onderwijs.vlaanderen.be/onderwijsstatistieken
Departement Onderwijs en Vorming (n.d.). Grote lijnen van het M-decreet. Grote lijnen van het M-decreet | Voor onderwijspersoneel (vlaanderen.be)
Eagly, A. H., & Chaiken, S. (1993). The psychology of attitudes. Harcourt Brace Jovanovich College Publishers.
European Agency for Development in Special Needs Education (2012). Teacher Education for Inclusion. Profile of Inclusive Teachers. Odense, Denmark.
European Agency for Special Needs and Inclusive Education (2018). Evidence of the Link Between Inclusive Education and Social Inclusion: A Review of the Literature. (S. Symeonidou, ed.) Odense, Denmark.
European Agency for Special Needs and Inclusive Education (2020). European Agency Statistics on Inclusive Education: 2018 Dataset Cross-Country Report. (Ramberg, J., Lénárt, A., Watkins, A.) Odense, Denmark.
Farrell, P. (2002). The impact of research on developments in inclusive education. International Journal of Inclusive Education, 4(2), 153-162. https://doi.org/10.1080/136031100284867
Florian, L.D., & Camedda, D. (2020). Enhancing teacher education for inclusion. European Journal of Teacher Education, 43, 4-8. https://doi.org/10.1080/02619768.2020.1707579
Forlin, C., Cedillo, I. G., Romero-Contreras, S., Fletcher, T., & Rodriguez Hernández, H. J. (2010). Inclusion in Mexico: Ensuring supportive attitudes by newly graduated teachers. International Journal of Inclusive Education, 14(7), 723-739. https://doi.org/10.1080/13603111003778569
Forlin, C., & Chambers, D. (2011). Teacher preparation for inclusive education: increasing knowledge but raising concerns. Asia-Pacific Journal of Teacher Education, 39(1), 17-32. https://doi.org/10.1080/1359866X.2010.540850
Hansen, C. (2016). Inklusive Schulentwicklung. In I. Hedderich, G. Biewer, J. Hollenweger, & R. Markowetz (Eds.), Handbuch Inklusion und Sonderpädagogik (pp. 194-199). Utb.
Jordan, A., Schwartz, E., & McGhie-Richmond, D. (2009). Preparing teachers for inclusive classrooms. Teaching and Teacher Education, 25, 535–542. http://doi.org/10.1016/j.tate.2009.02.010
Katholiek Onderwijs Vlaanderen (2021, 28 juni). Conceptnota leersteundecreet: samen naar een gedragen advies. Conceptnota leersteundecreet: samen naar een gedragen advies (katholiekonderwijs.vlaanderen)
Klasse (2022, 8 juli). Decreet Leersteun: dit zijn de grote lijnen. Decreet Leersteun: dit zijn de grote lijnen – Klasse
Lipsky, M. (1980). Dilemma of the individual in public services. New York, NY: Russell Sage Foundation.
Loreman, T. (2010) A content infused approach to pre-service teacher preparation for inclusive education. In C. Forlin (Ed.), Teacher Education for Inclusion: Changing Paradigms and Innovative Approach (pp. 56–64). Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203850879
Loreman, T. (2014). Measuring inclusive education outcomes in Alberta, Canada. International Journal of Inclusive Education, 18(5), 459-483. https://doi.org/10.1080/13603116.2013.788223
Mähler, C., & Stern, E. (2006). Transfer. In D.H.R. Rost (Ed.), Handwörterbuch: Pädagogische Psychologie (3rd Ed., pp. 782-793). Weinheim: Beltz.
Myklebust, J.O. (2006). Class placement and competence attainment among students with special educational needs. British Journal of Special Education, 33(2), 76-81. https://doi.org/10.1111/j.1467-8578.2006.00418.x
Pearce, M., Gray, J. & Campbell-Evans, G. (2010). Challenges of the secondary school context for inclusive teaching. Issues In Educational Research, 20(3), 294-313. http://www.iier.org.au/iier20/pearce.html
Ramberg, J., & Watkins, A. (2020). Exploring inclusive education across Europe: some insights from the European Agency statistics on inclusive education. FIRE: Forum for International Research in Education, 6(1), 85-101. https.//doi.org/10.32865/fire202061172
Ross, J.A., Cousins, J.B., & Gadalla, T. (1996). Within-teacher predictors of teacher efficacy. Teaching & Teacher Education, 12(4), 385-400. https://doi.org/10.1016/0742-051X(95)00046-M
Rouse, M., & Florian, L. (2012). Inclusive Practice Project: Final Report. Aberdeen: University of Aberdeen. https://www.academia.edu/4432038/The_Inclusive_ Practice_Project_Final_Report
Savolainen, H., Engelbrecht, P., Nel, M. & Malinen, O. (2011). Understanding teachers’ attitudes and self-efficacy in inclusive education: implications for pre-service and in-service teacher education. European Journal of Special Needs Education, 27(1), 51-68. https://doi.org/10.1080/08856257.2011.613603
Schillewaert N. (2022, 11 juli). Groen licht voor Leersteundecreet, dat vanaf september 2023 M-decreet moet vervangen. VRT NWS. Groen licht voor Leersteundecreet, dat vanaf september 2023 M-decreet moet vervangen | VRT NWS: nieuws
Schwab, S. (2019). Teachers’ student-specific self-efficacy in relation to teacher and student variables. Educational Psychology, 39(1), 4-18. https://doi.org/10.1080/01443410.2018.1516861
Sharma, U., Forlin, C., & Loreman, T. (2008). Impact of training on pre-service teacher attitudes and concerns about inclusive education and sentiments about persons with disabilities. Disability and Society, 23(7), 773-785. https://doi.org/10.1080/09687590802469271
Sharma, U. (2012). Changing pre-service teachers’ beliefs to teach in inclusive classrooms in Victoria, Australia. Australian Journal of Teacher Education, 37(10). http://doi.org/10.14221/ajte.2012v37n10.6
Sharma, U., & Sokal, L. (2015). The impact of a teacher education course on preservice teachers' beliefs about inclusion: an international comparison. Journal of Research in Special Educational Needs, 15, 276-284. http://doi.org/10.1111/1471-3802.12043
Sharma, U., & Jacobs, D.K. (2016). Predicting in-service educators’ intentions to teach in inclusive classrooms in India and Australia. Teaching and Teacher Education, 55, 13–23. https://doi.org/10.1016/j.tate.2015.12.004
Sharma, U., Sokal, L., Wang M., & Loreman, T. (2021). Measuring the use of inclusive practices among pre-service educators: A multi-national study. Teaching and Teacher Education, 107, [103506]. https://doi.org/10.1016/j.tate.2021.103506
Smeets, E., Ledoux, G., Regtvoort, A., Felix, C., & Mol Lous, A. (2015). Passende competenties voor passend onderwijs: onderzoek naar competenties in het basisonderwijs. Nijmegen: ITS.
Smith, T.E., Price, B.J., & Marsh, G.E. (1986). Mildly handicapped children and adults. West Group.
Struyf, E., Adriaensens, S., & Verschueren, K. (2013). Geïntegreerde zorg op school: een inspiratieboek voor de praktijk. Acco Uitgeverij.
Struyf, E., Verschueren, K., & Van Mieghem, A. (2020). Samen op weg naar meer inclusief onderwijs: Coöperatieve vormen van lerarenondersteuning als hefboom voor het verhogen van de doelmatigheidsbeleving van leraren. Gent: Steunpunt Onderwijsonderzoek.
Tschannen-Moran, M., & Hoy, W.A. (2001). Teacher efficacy: capturing an elusive construct. Teaching and Teacher Education, 17, 783–805. https://doi.org/10.1016/S0742-051X(01)00036-1
UNESCO (1994). The Salamanca statement and the framework for action on special needs education. Paris: UNESCO.
UNESCO (2008). Inclusive education: the way of the future. Conclusions and recommendations of the 48th session of the International Conference on Education (ICE), Geneva.
United Nations (2019). Disability and development report. Realizing the Sustainable Development Goals by, for and with persons with disabilities. UN: Department of Economic and Social Affairs, New York.
Van Avermaet, P., & Sierens, S. (2012). Van de periferie naar de kern: omgaan met diversiteit in onderwijs. In C. Timmerman, N. Clycq, & B. Segaert (Eds.), Cultuuroverdracht en onderwijs in een multiculturele context (pp. 16–49). Gent: Academia Press.
Van der Veen, I. & Smeets, E. (2010). Children with special educational needs in the Netherlands: Number, characteristics and school career. Educational Research, 52(1), 15-43. https.//doi.org/10.1080/00131881003588147
Van Mieghem, A., Verschueren, K., Petry, K., & Struyf, E. (2018a). Review Inclusief Onderwijs: Factsheets. Steunpunt Onderwijsonderzoek, Antwerpen.
Van Mieghem, A., Verschueren, K., Petry, K., & Struyf, E. (2018b). Dynamieken achter de implementatie van het M-decreet: Een casestudieonderzoek. Steunpunt Onderwijsonderzoek, Gent.
Van Reusen, A.K., Shoho, A.R., & Barker, K.S. (2000). High school teacher attitudes toward inclusion. The High School Journal, 84(2), 7-20. https://www.jstor.org/stable/40364402
Verenigde Naties (2006). Convention on the Rights of Persons with Disabilities and Optional Protocol. New York: UN. https://treaties.un.org/doc/publication/UNTS/Volume%202515/v2515.pdf
(Nederlandse versie: UNCRPD - NL versie Belgisch staatsblad (belgium.be) )
Vermeersch, B., & Grommen, S. (2021, 15 juni). Plaatstekort in heel wat scholen voor buitengewoon onderwijs: “Kinderen dreigen gewoon thuis te moeten zitten”. VRT NWS. Plaatstekort in heel wat scholen voor buitengewoon onderwijs: "Kinderen dreigen gewoon thuis te moeten zitten" | VRT NWS: nieuws
Verstraete, J. (2022, 6 mei). Kinderrechtencommissaris over plaatsgebrek in buitengewoon onderwijs: "Ontwikkelingskansen van kinderen in gevaar". VRT NWS. Kinderrechtencommissaris over plaatsgebrek in buitengewoon onderwijs: "Ontwikkelingskansen van kinderen in gevaar" | VRT NWS: nieuws
Viane, C. (2018). Een kwalitatief onderzoek naar de attitudes van student=leraren omtrent inclusief onderwijs. Masterproef aan de Universiteit Gent.
Vlaamse Onderwijsraad (2022). Naar een nieuw decreet leersteun. Advies over de conceptnota decreet leersteun. Algemene raad, Brussel.
Vlaamse Regering (2022). Conceptnota decreet leersteun. Beschikbaar via: Naar een decreet leersteun voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften (vlaanderen.be)
Zee, M., & Koomen, H. M. Y. (2015). Student-specific teacher self-efficacy: Investigating the factorial, convergent, and concurrent validity of a new instrument. Poster presented at the biennial meeting of SRCD, Philadelphia, PA.
Zee, M., & Koomen, H.M.Y. (2016a). Teacher self-efficacy and its effects on classroom processes, student academic adjustment, and teacher well-being: A synthesis of 40 years of research. Review of Educational Research, 86, 981–1015. https://doi.org/10.3102/0034654315626801
Zee, M., Koomen, H.M.Y., Jellesma, F. C., Geerlings, J., & de Jong, P.F. (2016b). Inter- and intraindividual differences in teachers’ self-efficacy: a multilevel factor exploration. Journal of School Psychology, 55, 39–56. https://doi.org/10.1016/j.jsp.2015.12.003
Zee, M., Koomen, de Jong, P.F., & Koomen, H.M.Y. (2018). Omgaan met verschillende soorten gedrag in de klas: De rol van self-efficacy van de leerkracht. Kind Adolesc, 39, 1-21. https://doi.org/10.1007/s12453-017-0162-7
