Hoe als leerkracht omgaan met een 'gekleurde' klasgroep?
Bijna één derde van de totale Belgische bevolking heeft een migratieachtergrond. Niet alleen in onze samenleving, maar ook in het onderwijs weerspiegelt de steeds toenemende mate van etnische diversiteit zich. Hoewel dit in het buitenland niet anders is, wordt hier wel veel meer aandacht aan gegeven. Het probleem bij ons is dat leerkrachten hier meestal niet mee leren omgaan tijdens de lerarenopleiding. Ook zijn er amper tot geen Nederlandstalige instructies of handboeken te vinden die leerkrachten voorschrijven hoe ze met een etnisch diverse klasgroep kunnen omgaan. Wat hierbij ook opvalt is dat in Vlaanderen de prestatiekloof tussen leerlingen met en zonder een migratieachtergrond bijzonder hoog is in vergelijking met andere Europese landen. Dit maakt het belangrijk dat er hier extra aandacht naartoe gaat zodat deze kloof in de toekomst verkleind kan worden. Er wordt dus nog te weinig aandacht besteed aan de manieren waarop leerkrachten met een 'gekleurde' klasgroep kunnen omgaan. Terwij er uit wetenschappelijk onderzoek juist wel blijkt dat aandacht voor etnische diversiteit voordelig is voor alle leerlingen.
Onderzoeksdesign
In dit kwalitatief onderzoek werden door middel van tien diepte-interviews de ervaringen nagegaan van leerkrachten met een etnisch diverse klasgroep. De focus ligt hierbij enerzijds op de houding van leerkrachten tegenover etnische diversiteit en anderzijds welke praktijken leerkrachten hiervoor hanteren in de klas. Het onderzoek vond plaats in drie scholen met elk een uiteenlopende hoeveelheid aan etnisch diverse leerlingen. Dit onderzoek brengt enkele goede praktijken van leerkrachten uit de praktijk als de theorie samen.
(Etnische) diversiteit en het lerarentekort
Het staat als een paal boven water dat beginnende Vlaamse leerkrachten het moeilijk hebben. Bijna de helft van hen haakt binnen de vijf jaar af. Hiervoor zijn er enkele oorzaken die meespelen. In de eerste plaats beschikken ze nog over onvoldoende ervaring om met een gekleurde klasgroep om te gaan. De reden hiervoor is dat de lerarenopleiding op dit vlak te kort schiet. Er is nog een te grote kloof tussen de theorie
en de praktijkstages uit de lerarenopleiding enerzijds en de klaservaring in de praktijk anderzijds. Daarbij komt nog dat beginnende leerkrachten het gevoel hebben dat zij onvoorbereid zijn om met een diverse klasgroep om te gaan. Dit zijn oorzaken die bijdragen tot het structureel lerarentekort waarmee Vlaamse scholen vandaag de dag mee te kampen hebben.
Aanbevelingen voor (beginnende) leerkrachten
Om leerkrachten wegwijs en bewust te maken hoe zij met een etnisch diverse klasgroep kunnen omgaan schrijft dit onderzoek enkele wetenschappelijk onderbouwde aanbevelingen voor die door elke leerkracht gevolgd kan worden. Deze aanbevelingen zijn niet alleen gebaseerd op wetenschappelijke artikels. Ook de toegepaste prakijkten van ervaren leerkrachten zorgen voor een praktische kijk op het thema.
Te weinig aandacht voor 'gekleurde' leerlingen in 'witte' scholen
Uit dit onderzoek blijkt voornamelijk dat er in de school met de hoogste mate van etnische diversiteit ook het meeste multiculturele praktijken werden toegepast. Ook nemen leerkrachten uit deze school een positievere houding aan tegenover etnische diversiteit. De manier waarop zij hiermee omgaan kan een voorbeeld zijn voor andere leerkrachten die minder aandacht hebben voor leerlingen met een migratieachtergrond bij hun klaspraktijken. Het hangt dus in sommige gevallen van het aantal etnisch diverse leerlingen af of de leerkracht ook effectief rekening houdt met hun diverse achtergrond. Het zou best wel jammer zijn als er geen rekening gehouden wordt met de diversiteit van zo een grote groep leerlingen. Leren omgaan met diversiteit is dus niet enkel voordelig voor alle leerlingen, maar ook voor de leerkrachten zelf.
Bibliografie
Adger, C. T. (2001). School–community-based organization partnerships for language minority
students’ school success. Journal of Education for Students Placed at Risk, 6(1&2), 7–25. EJ624197
Agirdag, O. (2020). Onderwijs in een gekleurde samenleving Orhan Agirdag. Berchem: EPO.
Agirdag, O. (2016). Etnische diversiteit in het onderwijs. In Sociologen over onderwijs. Inzichten,
praktijken en kritieken. (pp. 281-308). Garant; Antwerpen-Apeldoorn.
Agirdag, O., Loobuyck, P., & Van Houtte, M. (2012). Determinants of attitudes toward Muslim
students among Flemish teachers: A research note. Journal for the Scientific Study of Religion, 51(2),
368–376.
Agirdag, O., Van Avermaet, P., & Van Houtte, M. (2013). School segregation and math achievement:
A mixedmethod study on the role of self-fulfilling prophecies. Teachers College Record, 115(3), 1-50
Agirdag, O., Merry, M. S., & Van Houtte, M. (2016). Teachers’ understanding of multicultural
education and the correlates of multicultural content integration in Flanders. Education and Urban
Society, 48(6), 556-582.
An, B. P. (2015). The role of social desirability bias and racial/ethnic composition on the relation
between education and attitude toward immigration restrictionism. The Social Science Journal,
52(4), 459–467. https://doi.org/10.1016/j.soscij.2014.09.005
Baysu, G., Hillekens, J., Phalet, K., & Deaux, K. (2021). How diversity approaches affect ethnic
minority and majority adolescents: Teacher–student relationship trajectories and school outcomes.
Child Development, 92(1), 367–387. https://doi.org/10.1111/cdev.13417
Bennett, C. I. (2007), Comprehensive Multicultural Education: Theory and Practice (6th edition),
Pearson Allyn and Bacon, Boston.
Benson, E. S. (2003, February). Breaking new ground. Monitor on Psychology, 34(2).
https://www.apa.org/monitor/feb03/breaking
Boethel, M. (2003). Diversity. School, family & community connections. Annual synthesis 2003.
Austin, TX: National Center for Family & Community Connections with Schools/Southwest
Educational Development Laboratory
Braeckman, F. (2006). Allochtone leerkrachten in het onderwijs. Diversiteit vóór de klas. Diversiteit
en gelijke kansen (ACOD onderwijs).
Burns, T. & Shadoian-Gersing, V. (2010). The importance of effective teacher education for diversity.
In OECD (Red.), Educational Research and Innovation Educating Teachers for Diversity Meeting the
Challenge (pp. 17-40). Paris: OECD Publishing.
Carter, B. & Fenton, S. (2010). From re-thinking ethnicity to not thinking ethnicity. Journal for the
Theory of Social Behavior, 40(1), 1-18
Celeste, L., Baysu, G., Phalet, K., Meeussen, L., & Kende, J. (2019). Can school diversity policies
reduce belonging and achievement gaps between minority and majority youth? Multiculturalism,
colorblindness, and assimilationism assessed. Personality and Social Psychology Bulletin, 45(11),
1603. https://doi.org/10.1177/0146167219838577
55
Celeste, L., Meeussen, L., Verschueren, K., & Phalet, K. (2016). Minority acculturation and peer
rejection: Costs of acculturation misfit with peer-group norms. British Journal of Social Psychology,
55, 544–563. https://doi.org/10.1111/bjso.12147
Celis, V. (2018, 9 mei). Viceminister-president van de Vlaamse regering, Vlaams minister van
onderwijs. [Schriftelijke vraag].
Chen, X., & Chandler, K. (2001). Efforts by public K–8 schools to involve parents in children’s
education: Do school and parent reports agree? (NCES 2001-076). Washington, DC: U.S. Department
of Education. National Center for Education Statistics. ED458256.
http://nces.ed.gov/pubsearch/index.asp
Chouari, A. (2016). Cultural Diversity and the Challenges of Teaching Multicultural Classes in the
Twenty-First Century. Arab World English Journal, 7(3). https://dx.doi.org/10.24093/awej/vol7no3.1
Clycq, N., Nouwen, W., & Vandenbroucke, A. (2014). Meritocracy, deficit thinking and the invisibility
of the system: discourses on educational success and failure. British Educational Research Journal,
40(5), 796-819.
Consuegra, E. (2017). Slechts vijf procent Vlaamse leraars met allochtone roots. De Tijd.
https://www.tijd.be/politiek-economie/belgie/vlaanderen/slechts-vijf-pr…-
roots/9901526.html
Crick, R. D. (2008). Key Competencies for Education in a European Context: narratives of
accountability or care. European Educational Research Journal, 7(3), 311-318.
De Bruïne, E. J., Willemse, T. M., D’Haem, J., Griswold, P., Vloeberghs, L., & Van Eynde, S. (2014).
Preparing teacher candidates for family–school partnerships. European Journal of Teacher
Education, 37(4), 409-425.
Delpit, L. (2006), Other People’s Children: Cultural Conflict in the Classroom (2de editie), New Press,
New York.
Delpit, L., and J.K. Dowdy (eds.) (2002), The Skin that We Speak: Thoughts on Language and Culture
in the Classroom, New Press, New York.
De Witte, K., & Hindriks, J. (2017). De geslaagde school. Gent: Skribis.
De Meyer, I., Janssens, R., & Warlop, N. (2019). Vlaams Rapport PISA2018: Leesvaardigheid van 15-
jarigen. Geraadpleegd van https://www.pisa.ugent.be/uploads/files/Vlaamse-resultaten-PISA-
2018.pdf
D’hondt, F., & Hagenaars, M. (2021, november). Workshop: Oog voor etnische diversiteit.
https://www.vvsg.be/Leden/Diversiteit/webinar%20onderwijs/Oog%20voor%20…
eit%20in%20het%20schoolbeleid.pdf
D'hondt, F., Stevens, P., & Van Houtte, M. (2015). Ethnic discrimination and educational inequality.
Dustmann, C., & Glitz, A. (2011). Migration and Education. Handbook of the Economics of Education,
4. Geraadpleegd van https://www.norface-migration.org/publ_uploads/NDP_11_11.pdf
Educational Leadership (2008), Special Issue on Giving Students Ownership of Learning, Vol. 66,
No. 3.
56
European Commission. Directorate General for Education, Youth, Sport and Culture. & PPMI. (2017).
Preparing teachers for diversity: The role of initial teacher education : annexes 3 6. Publications
Office. https://data.europa.eu/doi/10.2766/260756
Fan, X. (2001). Parental involvement and students’ academic achievement: A growth modeling
analysis. The Journal of Experimental Education, 70(1), 27–61.
Fan, X., & Chen, M. (1999). Parental involvement and students’ academic achievement: A metaanalysis.
Arlington, VA: National Science Foundation, National Center for Education Statistics.
ED430048.
Farkas, George (2003). Cognitive skills and noncognitive traits and behaviors in stratification
processes. Annual Review of Sociology, 29: 541-562.
Ferri, B., & Connor, D. (2005). Tools of exclusion: Race, disability, and (re) segregated education.
Teachers College Record, 107(3), 453-474.
Forghani-Arani, N., L. Cerna and M. Bannon (2019), "The lives of teachers in diverse classrooms",
OECD Education Working Papers, No. 198, OECD Publishing, Paris.
Forsten, C., J. Grant and B. Hollas (2002), Differentiated Instruction: Different Strategies for Different
Learners, Crystal Spring Books, Peterborough, NH.
Gay, G. (2010). Classroom practices for teaching diversity: an example from Washington State
(United States). In OECD (Red.), Educational Research and Innovation Educating Teachers for
Diversity Meeting the Challenge (pp. 257-280). Paris: OECD Publishing.
Grant, C.A., and C.E. Sleeter (2007), Doing Multicultural Education for Achievement and Equity,
Routledge, New York.
Grimm, P. (2010). Social Desirability Bias. Wiley International Encyclopedia of Marketing.
https://doi.org/10.1002/9781444316568.wiem02057
Guimond, S., de la Sablonnière, R., & Nugier, A. (2014). Living in a multicultural world: Intergroup
ideologies and the societal context of intergroup relations. European Review of Social Psychology,
25, 142-188. doi:10.1080/10463283.2014.957578
Gutman, L. M., & Midgley, C. (2000). The role of protective factors in supporting the academic
achievement of poor African American students during the middle school transition. Journal of
Youth and Adolescence, 29(2), 223–248.
Heckmans, J.J. (1979). Sample selection bias as a specification error. Econometrica: Journal of the
econometric society, 153-161.
Hedlund-de Wit, N. (2013). Coding: An Overview and Guide to Qualitative Data Analysis for Integral
Researchers. Integral Research Center.
https://www.academia.edu/9864164/Coding_An_Overview_and_Guide_to_Qualit…
sis_for_Integral_Researchers
Jacobs, D., & Danhier, J. (2017). Segregatie in het onderwijs overstijgen. Analyse van de resultaten
van het PISA 2015-onderzoek in Vlaanderen en in de Federatie Wallonië-Brussel. Geraadpleegd van
https://www.researchgate.net/publication/319422803_Segregatie_in_het_on…
57
nalyse_van_de_resultaten_van_het_PISA2015-
onderzoek_in_Vlaanderen_en_in_de_Federatie_Wallonie-Brussel
Jussim, L., & Harber, K. D. (2005). Teacher Expectations and Self-Fulfilling Prophecies: Knowns and
Unknowns, Resolved and Unresolved Controversies. Personality and Social Psychology Review, 9(2),
131–155.
Kim, E. (2002). The relationship between parental involvement and children’s educational
achievement in the Korean immigrant family. Journal of Comparative Family Studies, 33(4), 529–540
Korkmazer, B., & Agirdag, O. (2015). Etnische ongelijkheid in het onderwijs. In D. Dierckx, J. Coene, P.
Raeymaeckers, & M. Van Der Burg (Eds.), Armoede en sociale uitsluiting : jaarboek 2015 (pp. 231–
249).
Korthagen, F., ‘How teacher education can make a difference’, Journal of Education for Teaching,
Vol. 36, No. 4, November 2010, pp. 407-423.
Lacante, M., Almaci, M., Van Esbroeck, R., Lens, W., De Metsenaere, M., De Schryver, M., Palmen,
M., & Depreeuw, B. (2007). Allochtonen in het hoger onderwijs: factoren van studiekeuze en
studiesucces bij allochtone eerstejaarsstudenten in het hoger onderwijs. Brussel: Vrije Universiteit
Brussel.
Ladson-Billings, G. (2009), The Dreamkeepers: Successful Teachers of African American Children (2nd
edition), Jossey‑Bass, San Francisco.
Lee, S. J. (2009), Unraveling the “Model Minority” Stereotype: Listening to Asian American Youth
(2nd edition), Teachers College Press, New York.
Liu, K., & Ball, A. F. (2019). Critical Reflection and Generativity: Toward a Framework of
Transformative Teacher Education for Diverse Learners. Review of Research in Education, 43(1), 68–
105. https://doi.org/10.3102/0091732X18822806
Luciak, M. (2010). On diversity in educational contexts. In OECD (Red.), Educational Research and
Innovation Educating Teachers for Diversity Meeting the Challenge (pp. 41-62). Paris: OECD
Publishing.
Markus, H. R., & Moya, P. M. (2010). Doing race: 21 essays for the 21st century. New York: W.V.
Norton.
Matheus, N., Siongers, J., & Van den Brande, I. (2002). De roeping tot leerkracht. Een onderzoek naar
de aantrekkelijkheid van het leerkrachtenberoep in Vlaanderen anno 2002.
Miles, M. B., Huberman, A. M., & Saldana, J. M. (2019). Qualitative Data Analysis - International
Student Edition: A Methods Sourcebook (Vier ed.). SAGE Publications, Inc.
Mohanty, A. (2012). Managing Diversity in Education Sector. Knowledge Globalization Conference,
Pune, India, 6. Geraadpleegd van
https://www.researchgate.net/publication/301731404_Managing_Diversity_i…
Mitchell, D. (2018). Gelijke kansen in de school. Diversiteit in vijf thema’s (1ste editie). Pica.
National Council for Accreditation of Teacher Education. (2008). Professional Standards for the
Accreditation of Teacher Preparation Institutions. Massachusetts Avenue, Washington DC: NCATE.
58
Nishina, A., Lewis, J. A., Bellmore, A., & Witkow, M. R. (2019). Ethnic Diversity and Inclusive School
Environments. Educational Psychologist, 54(4), 306–321.
https://doi.org/10.1080/00461520.2019.1633923
OECD. (2010). Educational Research and Innovation Educating Teachers for Diversity Meeting the
Challenge. Paris: OECD Publishing.
OECD. (2019). 'The lives of teachers in diverse classrooms, OECD Education working papers, No. 198'.
Paris: OECD Publishing.
OECD. (2019a). PISA 2018 Results: combined executive summaries.
https://www.oecd.org/pisa/Combined_Executive_Summaries_PISA_2018.pdf
OECD. (2019b). PISA 2018 Results (Volume II) : Where All Students Can Succeed. Geraadpleegd op 8
mei 2022, van https://www.oecd-ilibrary.org/sites/b5fd1b8fen/
1/2/10/index.html?itemId=/content/publication/b5fd1b8fen&_
csp_=8b1d61331755ac2184775658bc8e4cc4&itemIGO=oecd&itemContentType=book
OECD (2018), The Resilience of Students with an Immigrant Background: Factors that Shape Wellbeing,
OECD Reviews of Migrant Education. Paris: OECD Publishing,
https://dx.doi.org/10.1787/9789264292093-en.
Onderwijs Vlaanderen. (2019). Overzicht van de eerste resultaten van PISA2018: Leesvaardigheid
van 15- jarigen in Vlaanderen. Geraadpleegd van https://dataonderwijs.
vlaanderen.be/documenten/bestand.ashx?id=12265
Onderwijs Vlaanderen. (2021). Leerlingenkenmerken. Geraadpleegd op 14 mei 2022, van
https://www.onderwijs.vlaanderen.be/nl/onderwijsstatistieken/themasonde…
leerlingenkenmerken
Onderwijs Vlaanderen. (z.d.). Onthaalonderwijs voor anderstalige kinderen (OKAN). Geraadpleegd
op 14 mei 2022, van https://www.vlaanderen.be/onderwijs-en-vorming/ondersteuning/onderwijsv…-
leerlingen-met-specifieke-noden/onthaalonderwijs-voor-anderstalige-kinderen-okan
Palk, S. J., and H. J. Walberg (eds.) (2007), Narrowing the Achievement Gap: Strategies for Educating
Latino, Black, and Asian Students, Stringer Sciences + Business Media, New York.
Park, C.C. (2002), “Crosscultural Differences in Learning Styles of Secondary English Learners”,
Bilingual Research Journal, Vol. 26, No. 2, pp. 443‑459.
Pena, D. C. (2000). Parent involvement: Influencing factors and implications. The Journal of
Educational Research, 94(1), 42–54. EJ615791
Peterson, M., Hittie, M. & Gill, P. (2002). Instructor’s resource manual for inclusive teaching-Creating
effective schools for all learners. Boston: Allyn and Bacon.
Phalet, K., Fleischmann, F., & Stojčić, S. (2012). Ways of ‘being Muslim’: Religious identities of
secondgeneration Turks. In Crul, M., Schneider, J. & Lelie, F. (2012) (red.), The European Second
Generation Compared: Does the Integration Context Matter (p. 341–374). Amsterdam: University
Press.
59
Plaut, V. C., Thomas, K. M., Kyneshawau, H., & Romano, C. A. (2018). Do color blindness and
multiculturalism remedy or foster discrimination and racism? Psychological Science, 27, 200-206.
doi:10.1177/0963721418766068
Pulinx, R., Van Avermaet, P., & Agirdag, O. (2015). Silencing linguistic diversity: The extent, the
determinants and consequences of the monolingual beliefs of Flemish teachers. International
Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 20, 542–556.
https://doi.org/10.1080/13670050.2015.1102860
Rjosk, C., Richter, D., Lüdtke, O., & Eccles, J. S. (2017). Ethnic composition and heterogeneity in the
classroom: Their measurement and relationship with student outcomes. Journal of Educational
Psychology, 109(8), 1188–1204. https://doi.org/10.1037/edu0000185
Schachner, M., Noack, P., Van de Vijver, F., & Eckstein, K. (2016). Cultural diversity climate and
psychological adjustment at school: Equality and inclusion versus cultural pluralism. Child
Development, 87, 1175–1191. https://doi.org/10.1111/cdev.12536
Sen, A. (2006). Identity and violence: The illusion of destiny. London: Allen Lane, p.8-9
Spindler, G.D. and L. Spindler (1994), Pathways to Cultural Awareness: Cultural Therapy with
Teachers and Students, Corwin, Thousand Oaks, CA.
Statbel. (2021, 16 juni). Diversiteit naar herkomst in België. Geraadpleegd op 8 mei 2022, van
https://statbel.fgov.be/nl/themas/bevolking/herkomst#:%7E:text=Diversit…
%20in%20Belgi%C3%AB&text=Op%2001%2F01%2F2021%20was,van%20Statbel%2C%20het%20Belg
ische%20statistiekbureau.
Statistiek Vlaanderen. (2021, 15 juli). Bevolking naar herkomst. Geraadpleegd op 6 mei 2022, van
https://www.vlaanderen.be/statistiek-vlaanderen/bevolking/bevolking-naa…
Statistiek Vlaanderen. (2018). Vlaamse Migratie- en Integratiemonitor 2018.
https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/27487
Stevens, F.G., Plaut, V.C., & Sanchez-Burks, J. (2008). Unlocking the benefits of diversity:
All-inclusive multiculturalism and positive organizational change. The Journal of
Applied Behavioral Science, 44, 116-133. doi:10.1177/0021886308314460
Tielemans, J. (2006). Onderwijs in Vlaanderen: structuur, organisatie, wetgeving. Antwerpen, België:
Garant.
Tiedt, P.L., and I.M. Tiedt (2010), Multicultural Teaching: Activities, Information, and Resources (8th
edition), Allyn and Bacon/Pearson Education, Boston.
Van Avermaet, P., & Sierens, S. (2010). Diversiteit is de norm. Er mee leren omgaan de
uitdaging. Een referentiekader voor omgaan met diversiteit in onderwijs. In De Coen, D. ea
(Red.), Handboek beleidsvoerend vermogen (Doelgerichte visie, Aflevering 4), 1-48.
Van Avermaet, P., & Sierens, S. (2012). Van de periferie naar de kern: omgaan met diversiteit in
onderwijs. In C. Timmerman, N. Clycq, & B. Segaert (Eds.), Cultuuroverdracht en onderwijs in een
multiculturele context (pp. 16–49). Gent: Academia Press.
Van Droogenbroeck, F., Lemblé, H., Bongaerts, B., Spruyt, B., Siongers, J., & Kavadias, D. (2019).
TALIS 2018 Vlaanderen - Volume I. Brussel: Vrije Universiteit Brussel.
60
Van Thiel, S. (2015). Bestuurskundig onderzoek (3rd ed.). Coutinho.
Vertovec, S. (2007). Super-diversity and its implications, Ethnic and Racial Studies, 30:6, 1024-1054,
doi:10.1080/01419870701599465
Vlaamse Onderwijsraad. (2012). OECD Toolkit on Teaching for Diversity - Nederlandse vertaling.
https://diversiteitenleren.be/materiaal/materialen/oecd-toolkit-on-teac…-
vertaling
Walpole, M. (2003). Socioeconomic status and college: How SES affects college experiences and
outcomes. The review of higher education, 27(1), 45-73.
Wolff, R., Severiens, S. & Meeuwisse, M., ‘Attracting and retaining diverse student teachers’, 2010.
In Burns, T. & Shadoina-Gersing, V. (eds.). Educating Teachers for Diversity. Meeting the Challenge.
Woodrow, D. (2007), “Impact of Culture in Creating Differential Learning Styles”, in G.K. Verma, C.R.
Bagley and M.M. Jha (eds.), International Perspectives on Educational Diversity and Inclusion:
Studies from America, Europe, and India, Routledge, London, pp. 87‑103.
Wubbels, T., Brekelmans, M., & Mainhard, T. (2016). Teacher–student relationships and student
achievement. In Handbook of social influences in school contexts (pp. 137-152). Routledge.
Ysenbaert, J., Van Avermaet, P., & Van Houtte, M. (2018). Evaluatie & diversiteit in het basis- en
secundair onderwijs: deelrapport: casestudieonderzoek. Gent.
