Welke verplichtingen heeft de Belgische Staat ten aanzien van de Belgische kinderen die vastzitten in het (gevallen) kalifaat? Is een repatriëring de beste oplossing op lange termijn? Het antwoord op deze vragen werd onderzocht in een thesisonderzoek aan UGent. België blijkt harde juridische verplichtingen te hebben ten aanzien van deze kinderen. Bovendien maakt een repatriëring niet alleen een einde aan de mensonwaardige situaties waarin deze kinderen leven. Het helpt ook de cyclus van terrorisme te bestrijden.
Het omstreden repatriëringsdilemma
De Belgische overheid wordt sinds enkele jaren geconfronteerd met het vraagstuk over hoe België dient te handelen ten aanzien van kinderen die omwille van de keuzes van hun Belgische ouders vastzitten in Syrië en Irak. Hun ouders reisden af naar het voormalige kalifaat om zich te voegen bij de Islamitische Staat (IS). Sommige van deze foreign terrorist fighters sleurden hun kinderen mee naar dit oorlogsgebied, anderen baarden daar kinderen. Zij zijn de zogenaamde Belgische kinderen van het kalifaat.
Dit vraagstuk mondt uit in een zeer omstreden dilemma waarbij tal van argumenten pro en contra repatriëring van deze ‘Belgische kalifaatkinderen’ worden opgeworpen. Dit leidt tot een maatschappelijk, politiek en juridisch gevoelige discussie over de modaliteiten van repatriëring en re-integratie van deze kinderen.
Harde juridische verplichtingen
Juridisch gezien heeft de Belgische Staat verschillende nationale en internationale verplichtingen ten aanzien van Belgische kinderen die vastzitten in IS-conflictgebied. Onderzoek toont aan dat België deze kinderen moet repatriëren. Deze repatriëring kent een duidelijke juridische grondslag in verschillende bepalingen en had met andere woorden nooit een probleem mogen zijn.
Elke dag die voorbijgaat waarin geen repatriëring wordt uitgevoerd, is opnieuw een dag waarin België zich schuldig maakt aan het schenden van diverse kinderrechten. Het niet repatriëren van deze kinderen gaat bovendien regelrecht in tegen juridische verplichtingen zoals bepaald in het kinderrechtenverdrag, verplichtingen die de Belgische Staat nota bene zichzelf heeft opgelegd. Dit heeft tot gevolg dat deze kinderen opgroeien in zeer schrijnende en mensonwaardige omstandigheden. Ze raken ondervoed, drogen uit, hebben dringend medische zorgen nodig, vallen ten prooi aan (seksueel) geweld en mishandelingen, en doorstaan continue stress. Helaas zijn deze gevolgen slechts het topje van de ijsberg, wat de urgente humanitaire noodzaak om deze kinderen terug te halen benadrukt.
Tikkende tijdbommen?
Gaat het om gevaarlijke kinderen of kinderen in gevaar? Onderzoek toont aan dat het Vlaamse hulpverleningslandschap weldegelijk in staat is om deze kinderen op te vangen. Het hulpverleningssysteem beschikt over de nodige middelen en mogelijkheden om een gepast traject op maat uit te werken en dit te laten afstemmen op de noden van deze kinderen. Daarnaast tonen evaluaties van reeds teruggekeerde kinderen aan dat zij helemaal niet die ‘tikkende tijdbommen’ zijn zoals vaak wordt gedacht. Het zijn geen gevaarlijke kinderen, maar kinderen in gevaar. Deze kinderen zijn slachtoffers van de keuzes van hun ouders, van oorlogsgruwel en geweld. Het zijn veelal getraumatiseerde jonge kinderen die mits de nodige zorg en ondersteuning kunnen uitgroeien tot volwaardige burgers die een zinvolle plek in onze maatschappij kunnen bekleden.
IS komt terug van nooit weggeweest
De invloed van IS in de vluchtelingenkampen neemt toe. Meer en meer IS-sympathisanten duwen de IS-ideologie binnenin de kampen door, kinderen verdwijnen en IS-aanhangers ontsnappen. Als we niets doen, blijven die kampen een broeihaard voor radicalisering. Daarnaast raken verhalen bekend van kampen die overvallen worden door IS. Hierdoor worden (delen van) vluchtelingenkampen ware ideologische fabrieken.
Een repatriëring van deze kinderen en bij uitbreiding hun gezinnen dringt zich op. IS zal niet terugdeinzen om deze kwetsbare en onschuldige kinderen te rekruteren en indoctrineren volgens de IS-ideologie. Dit zal ertoe leiden dat een nieuwe IS-generatie wordt klaargestoomd en “IS 2.0” wordt uitgebouwd. Deze kinderen aan hun lot overlaten, leidt ertoe dat de uitdaging om IS te bestrijden zal blijven bestaan.
Wat als we te laat zijn?
De succesvolle repatriëringen in juli 2021 (en recenter in juni 2022) tonen aan dat de Belgische Staat zijn verantwoordelijkheid moet en kan opnemen. Er werden moedige stappen ondernomen in de juiste richting, maar laten we niet vergeten dat er nog steeds verschillende kinderen met een Belgische link vastzitten in het door oorlog verscheurde land. Deze kinderen kijken met andere woorden nog steeds een zeer onzeker lot in de ogen.
Deze kinderen moeten dringend opgespoord en gerepatrieerd worden. Niet alleen voor hun eigen veiligheid, maar ook voor onze maatschappelijke veiligheid. Elke dag dat deze kinderen aan hun lot worden overgelaten, vergroot het risico dat zij (terug) in handen van IS vallen. En wanneer dat gebeurt, wordt de kans alsmaar groter dat een nieuwe generatie militanten wordt klaargestoomd. De cirkel van terrorisme wordt met andere woorden gevoed als België deze onderdanen niet repatrieert.
Daarnaast beschikt België over de mogelijkheden om alles in het werk te stellen wat een repatriëring en re-integratie van deze kinderen noodzakelijk acht. Helaas wordt pijnlijk duidelijk dat de keuzes en het lot van de ouders een schaduw werpen over het repatriëringsdilemma rond de kinderen. Echter mag het lot van deze kinderen niet langer afhankelijk zijn van publieke en politieke impopulariteit. Het is een zeer uitdagende kwestie, maar deze kinderen verdienen ontegensprekelijk gelijke kansen in een wereld die niet gekleurd wordt door wat ze hebben meegemaakt.
Spoor de achtergebleven kinderen met een Belgische link op en stel een repatriëring op poten. België weet hoe het moet, waarom het moet en dat het kan. Het is nog niet (voor alle ‘Belgische’ kinderen) te laat, maar het zou wel eens te laat kunnen zijn als niet dringend wordt opgetreden.
Tot slot hoop ik dat deze masterproef aan al wie interesse vertoont in het onderwerp, een bredere kijk mag bieden op een problematiek waar we niet zomaar aan voorbij kunnen gaan. Een goede feitelijke kennis en een omkaderende studie bieden heel wat argumenten om als maatschappij duidelijke en verantwoorde keuzes te maken.
Wetenschappelijke artikels
Almohammad, A. (2018, February 19). ISIS Child Soldiers in Syria: The Structural and Predatory Recruitment, Enlistment, Pre-Training Indoctrination, Training, and Deployment. The International Centre for Counter-Terrorism, 8(14), 1-29. https://doi.org/10.19165/2018.1.02
Azman, N. A. (2020, January). Islamic State’s narratives of resilience and endurance. Counter Terrorist Trends and Analyses, 12(1), 82-86. https://www.jstor.org/stable/pdf/26865755.pdf
Bakker, E., & de Bont, R. (2016, August 5). Belgian and Dutch Jihadist Foreign Fighters (2012-2015): Characteristics, Motivations, and Roles in the War in Syria and Iraq. Small Wars & Insurgencies, 27(5), 837-857. https://doi.org/10.1080/09592318.2016.1209806
Berger, M. (2017). Kalifaat en de islamitische staat. Tijdschrift voor Religie, Recht en Beleid, 8(1), 6-24. https://doi.org/10.5553/TvRRB/187977842017008001002
Coolsaet, R. (2015, januari). Wat drijft de Syriëstrijder? Samenleving en Politiek, 22(2-15), 4-13. https://www.researchgate.net/publication/294125452_Wat_drijft_de_Syriestrijder
De Bondt, W. (2018, 20 juli). Je zal dát kind maar zijn. De ongewenste kinderen van IS-ouders. Panopticon, 39 (3), 237-240. http://www.maklu-online.eu/en/tijdschrift/panopticon/jaargang-39/issue-3-may-june-2018/je-zal-dat-kind-maar-zijn-de-ongewenste-kinderen-v/
Jenkins, B. M. (2019). Options for Dealing with Islamic State Foreign Fighters Currently Detained in Syria. CTC Sentinel, 12(5), 11-23. https://ctc.usma.edu/options-dealing-islamic-state-foreign-fighters-currently-detained-syria/
Kizilhan, J. I. (2019, May 27). Providing Psychosocial Care to Child Soldiers Living in Post-IS Iraq. International Centre for Counter-Terrorism, 10, 1-17. https://doi.10.19165/2019.1.05
MacVicar, I. C. (2020, March 27). What About the Camp Followers–and their Children? Journal for Deradicalization, 22, 319-378. https://journals.sfu.ca/jd/index.php/jd/article/view/331
Mehra, T., & Paulussen, C. (2019, March 6). The Repatriation of Foreign Fighters and Their Families: Options, Obligations, Morality and Long-Term Thinking. International Centre for Counter-Terrorism. https://icct.nl/publication/the-repatriation-of-foreign-fighters-and-their-families-options-obligations-morality-and-long-term-thinking/
Pašagić, A. (2019, September 27). Between Child Soldiers and Terrorists: Reintegrating Child Members of the Islamic State. Journal for Deradicalization, 20, 109-155. https://journals.sfu.ca/jd/index.php/jd/article/view/251
Raets, S., & Blondeel, E. (2020). De kruimels van het Kalifaat : het repatriëringsdilemma rond de Belgische foreign terrorist fighters en hun families. Panopticon, 41(3), 298–307. https://lib.ugent.be/nl/catalog/pug01:8665385
Stuifbergen, J. (2011). Kindsoldaten in conflictgebieden wereldwijd. Tijdschrift voor Criminologie, 53(4), 363-384. https://search.proquest.com/docview/928437859/fulltextPDF/70204FD6C4B42E9PQ/1?accountid=11077
Van der Heide, L., & Geenen, J. (2017, August 28). Children of the Caliphate: Young IS Returnees and the Reintegration Challenge. The International Centre for Counter Terrorisme. https://doi.10.19165/2017.1.09
Weine, S., Brahmbatt, Z., Cardeli, E., & Ellis, H. (2020). Rapid review to inform the rehabilitation and reintegration of child returnees from the Islamitic State. Annals of Global Health, 86(1), 1-15. https://doi.org/10.5334/aogh.2835
Wolfsteller, R. (2021, November 10). The Unrealized Potential of National Human Rights Institutions in Business and Human Rights Regulation: Conditions for Effective Engagement and Proposal for Reform. Human Rights Review, 23, 43-68. https://doi.org.10.1007/s12142-021-00639-9
Zandee, D. (2015, 6 oktober). Een jaar strijd tegen Islamitische Staat: de balans. Clingendael Spectator, 8(69), 1-6. https://spectator.clingendael.org/nl/publicatie/een-jaar-strijd-tegen-islamitische-staat-de-balans
Zara, G., & Farrington, D.P. (2013) “Assessment of Risk for Juvenile Compared With Adult Criminal Onset Implications for Policy, Prevention, and Intervention.” Psychology, Public Policy, and Law, 19(2), 235-249. https://doi.org/10.1037/a0029050
Zhang, Q., Loeber, R. & Stouthamer, M. (1997, June). “Developmental trends of delinquent attitudes and behaviors: replications and synthesis across domains, time, and samples”. Journal of Quantitative Criminology, 13(2), 181–215, https://doi.org/10.1007/BF02221307
Rapporten en grijze literatuur
Acheson, I., & Paul, A. (2020, November 9). Marching home? Why repatriating foreign terrorist fighters is a pan-European priority [Discussion paper]. European Policy Centre. https://www.epc.eu/en/Publications/Marching-home~39173c
Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst. (2016, 16 juni). Leven bij ISIS, de mythe ontrafeld. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelatie. https://www.aivd.nl/documenten/publicaties/2016/06/16/leven-bij-isis-in-het-arabisch
Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst. (2017, 15 februari). Terugkeerders in beeld. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. https://www.aivd.nl/documenten/publicaties/2017/02/15/aivd-publicatie-terugkeerders-in-beeld
Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst. (2017, 17 november). Jihadistische vrouwen, een niet te onderschatten dreiging. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. https://www.aivd.nl/documenten/publicaties/2017/11/17/jihadistische-vrouwen
Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst. (2018, 5 november). De erfenis van Syrië, mondiaal jihadisme blijft dreiging voor Europa. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelatie. https://www.aivd.nl/documenten/publicaties/2018/11/05/aivd-publicatie-de-erfenis-van-syrie-mondiaal-jihadisme-blijft-dreiging-voor-europa
Bakker, E., de Roy van Zuijdewijn, J., & Sciarone, J. (2019, January). Terugkeerders uit Jihadistische strijdgebieden. Een vergelijking tussen Nederland, België, Denemarken, Duitsland, Frankrijk, het VK en de VS [Technical report]. Institute of Security and Global Affairs. https://www.researchgate.net/publication/332383039_Terugkeerders_uit_jihadistische_strijdgebieden_Een_vergelijking_tussen_Nederland_Belgie_Denemarken_Duitsland_Frankrijk_het_VK_en_de_VS
Brown, K. E., & Mohammed, F.N. (2021, December). Gender-Sensitive Approaches to FTF Child Returnee Management [Policy Brief]. International Centre for Counter-Terrorism. https://icct.nl/app/uploads/2021/12/Gender-Sensitive-Approaches-to-FTF-Child-Returnee-Management.pdf
Gorevan, D., & Achilles, K. (2021, September 27). When am I going to start to live? The urgent need to repatriate foreign children trapped in Al Hol and Roj Camps. Save the Children. https://resourcecentre.savethechildren.net/pdf/when_am_i_going_to_start_to_live_final_0.pdf/
International Crisis Group. (2019, 18 November). Women and Children First: Repatriating the Westerners Affiliated with ISIS (Crisis Group Middle East Report N°208). https://d2071andvip0wj.cloudfront.net/208-women-and-children-first.pdf
Khatib, L. (2015, June 29). The Islamic State’s Strategy: Lasting and Expanding. Carnegie Middle East Center. https://carnegieendowment.org/files/islamic_state_strategy.pdf
Kinderrechtencommissariaat. (2018). Jaarverslag 2017-2018: Hoe rekbaar is het kind? https://kinderrechten.be/sites/default/files/jaarverslag_krc_2017-2018_webversie_def.pdf
Laytouss, B. (2021, June). The Return of Women and Children of Foreign Terrorist Fighters to Europe after the Fall of ISIS: A Current State of Affairs. Brussels International Center. https://www.bic-rhr.com/research/return-women-and-children-foreign-terrorist-fighters-europe-after-fall-isis-current-state
Loots, G., Jamai, H., & Fadil, N. (2020, 3 juli). Eén jaar later. Belgische kinderen in Koerdische detentiekampen in Noordoost-Syrië. https://usercontent.one/wp/youthatsocialrisk.be/wp-content/uploads/2020/07/Rapport-E%C3%A9n-jaar-later-3-juli-2020.pdf
Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid, & Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst. (2017). Minderjarigen bij ISIS. Een publicatie van de NCTV en de AIVD. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. https://www.aivd.nl/onderwerpen/terrorisme/documenten/publicaties/2017/04/06/minderjarigen-bij-isis-van-nctv-en-aivd
OCAD. (2021). Activiteitenverslag 2020. https://ocad.belgium.be/wp-content/uploads/2021/07/2020_Jaarverslag_web.pdf
Radicalisation Awareness Network. (2017, July). RAN MANUAL. Responses to returnees: Foreign terrorist fighters and their families. RAN Centre of Excellence. https://ec.europa.eu/home-affairs/system/files_en?file=2020-09/ran_br_a4_m10_en.pdf
Renard, T., & Coolsaet, R. (2018). Children in the Levant: Insights from Belgium on the dilemmas of repatriation and the challenges of reintegration [Security Policy Brief]. Egmont Institute. https://www.jstor.org/stable/pdf/resrep21405.pdf
Renard, T., & Coolsaet, R. (2018). From the Kingdom to the Caliphate and Back: Returnees in Belgium. In T. Renard, & R. Coolsaet (Eds.), Returnees: Who are they, why are they (not) coming back and how should we deal with them? Assessing policies on Returning Foreign Terrorist Fighters in Belgium, Germany, and the Netherlands (Egmont Paper 101, pp. 19-40). Egmont Institute. http://www.egmontinstitute.be/content/uploads/2018/02/egmont.papers.101_online_v1-3.pdf?type=pdf
Renard, T., & Coolsaet, R. (2020, October). From bad to worse: The fate of European foreign fighters and families detained in Syria, one year after the Turkish offensive [Security Policy Brief]. Egmont Institute. https://www.egmontinstitute.be/content/uploads/2020/10/SPB130_final.pdf?type=pdf
Rights & Securaity International. (2021). Abandoned to Torture: Dehumanising rights violations against children and women in northeast Syria. https://www.rightsandsecurity.org/assets/downloads/Abandoned_to_Torture_-_Final_Report.pdf
Rights & Security International. (2022, 10 February). Rights & Security International’s Written Comments to the All-Party Parliamentary Group (‘APPG’) on Trafficked Britons in Syria. https://www.rightsandsecurity.org/assets/downloads/RSI_written_comments_to_APPG_Trafficked_Britons_in_Syria_FINAL.pdf
Van San, M. (2019). Wanneer ouders een verkeerde keuze maken. Het gemeenschappelijk lot van de kinderen van Syriëgangers en NSB’ers. Nederlands Jeugdinstituut Defence for Children. https://www.nji.nl/system/files/2021-04/Mulock-Houwer-lezing-Wanneer-ouders-een-verkeerde-keuze-maken.pdf
Weggemans, D., Peters, R., Bakker, E., & de Bont, R. (2016, januari). Bestemming Syrië: Een exploratieve studie naar de leefsituatie van Nederlandse ‘uitreizigers’ in Syrië [Technical Report]. Universiteit Leiden & Universiteit Amsterdam. https://doi:10.13140/RG.2.1.5193.8966
Webpagina’s en websites
AlJazeera Centre For Studies. (2016, April 19). Enigma of ‘Baqiya wa Tatamadad’: The Islamic State Organization’s Military Survival. https://studies.aljazeera.net/en/reports/2016/04/enigma-baqiya-wa-tatamadad-islamic-state-organizations-military-survival-160419081219493.html
Amonson, K. (2018, June 3). Baqiya Wa Tatamadad (Lasting and Expanding): A Neoclassical Realist Analysis of the Daesh Quasi-State. Small Wars Journal. https://smallwarsjournal.com/jrnl/art/baqiya-wa-tatamadad-lasting-and-expanding-neoclassical-realist-analysis-daesh-quasi-state
Bladi. (2019, 19 mei). Des enfants belges rapatriés de Syrie. https://www.bladi.net/enfants-belges-syrie,82830.html
Bomers, L., & Tijmstra, F. (2019, 8 november). Handjevol teruggekeerde IS-kinderen maken het goed: ‘Ze functioneren als gewone kinderen’. EenVandaag. https://eenvandaag.avrotros.nl/item/handjevol-teruggekeerde-is-kinderen-maken-het-goed-ze-functioneren-als-gewone-kinderen/
Brinkel, Th. B. F. M. (2015, 20 april). Een Westers antwoord op de Islamitische Staat. Dialoog met de Islam, geen confrontatie. KVBK. https://www.kvbk.nl/thema/internationalesamenwerking/artikel/een-westers-antwoord-op-de-islamitische-staat
Child Focus. (2022). Internationale kinderontvoering door een ouder. https://childfocus.be/nl-be/Verdwijningen/Int-kinderontvoeringen-door-ouders/Waarover-gaat-dit
Counter Extremism Project. (2022). Amir Muhammad Sa’id Abdal-Rahman al-Mawla a.k.a. Abu Ibrahim al-Hashimi al-Quraishi. Overview. https://www.counterextremism.com/extremists/amir-muhammad-sa%E2%80%99id-abdal-rahman-al-mawla-aka-abu-ibrahim-al-hashimi-al-quraishi
De Bock, S. (2017, 20 september). 100 Belgische kinderen van de jihad. Koen Geens. https://www.koengeens.be/news/2017/09/20/100-belgische-kinderen-van-de-jihad
De Morgen. (2019, 18 november). Vijf Belgische baby’s gestorven in kampen sinds val van IS. https://www.hln.be/de-krant/vijf-belgische-babys-gestorven-in-kampen-sinds-val-van-is~a1191653/
De Standaard. (2018, 19 juli). België hoeft kinderen IS-strijders niet te repatriëren. https://www.standaard.be/cnt/dmf20180719_03623578
De Standaard. (2018, 26 december). België moet alles doen om kinderen van Syriëstrijders en hun moeders uit Syrië terug te halen. https://www.standaard.be/cnt/dmf20181226_04062572
De Standaard. (2020, 25 december). België repatrieert 9-jarige jongen uit Syrië. https://www.standaard.be/cnt/dmf20201225_96739252
De Standaard. (2021, 17 juli). Belgische kinderen en vrouwen uit Syrië aangekomen in ons land. https://www.standaard.be/cnt/dmf20210717_93499337
Eeckhaut, M. (2021, 16 juli). Voor het eerst IS-moeders en hun kinderen teruggebracht uit Syrië. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20210716_95135252
Fadil, N. E. A. (2021, 28 december). Europa heeft een eerlijk en consistent repatriëringsbeleid nodig voor zijn burgers in Noordoost-Syrië. De Morgen. https://www.demorgen.be/meningen/europa-heeft-een-eerlijk-en-consistent-repatrieringsbeleid-nodig-voor-zijn-burgers-in-noordoost-syrie~be85b3c9/
FOD Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. (z.d.). Geboorte uit een Belgische ouder. Diplomatie Belgium. https://diplomatie.belgium.be/nl/Diensten/Diensten_in_het_buitenland/Belgische_nationaliteit/Toekenning/Geboorte_uit_Belgische_ouder#:~:text=na%2001.01.1985-,U%20bent%20Belg%20als%20u%3A,Belgische%20ouder%20(vader%20of%20moeder)
FOD Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. (z.d.). Syrië. Diplomatie Belgium. Geraadpleegd op 12 februari 2022, van https://diplomatie.belgium.be/nl/Diensten/Op_reis_in_het_buitenland/reisadviezen/syrie#:~:text=Belgi%C3%AB%20heeft%20geen%20ambassade%20of,lidstaat%20van%20de%20Europese%20Unie
FOD Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. (z.d.). Irak. Diplomatie Belgium. Geraadpleegd op 12 februari 2022, van https://diplomatie.belgium.be/nl/Diensten/Op_reis_in_het_buitenland/reisadviezen/irak
Galindo, G. (2019, September 16). Raised in limbo: The unmoored lives of Belgium’s Islamic State children. The Brussels Times. https://www.brusselstimes.com/all-news/belgium-all-news/68387/raised-in-limbo-the-unmoored-lives-of-belgiums-islamic-state-children
Het Laatste Nieuws. (2018, 12 januari). "Tikkende tijdbommen zitten beter ginder dan hier". https://www.hln.be/de-krant/tikkende-tijdbommen-zitten-beter-ginder-dan-hier~a114622d/
Het Laatste Nieuws. (2019, 18 november). Vijf Belgische baby’s gestorven in kampen sinds val van IS. https://www.hln.be/de-krant/vijf-belgische-babys-gestorven-in-kampen-sinds-val-van-is~a1191653/
Het Laatste Nieuws. (2019, 7 november). OCAD-baas: “Meeste Belgische kinderen in Syrische vluchtelingenkampen zijn 2, 3, 4 jaar oud en getraumatiseerd”. https://www.hln.be/binnenland/ocad-baas-meeste-belgische-kinderen-in-syrische-vluchtelingenkampen-zijn-2-3-4-jaar-oud-en-getraumatiseerd~acb0f3ff/
Hiroux, D. (2021, 4 maart). België wil kinderen tot 12 jaar repatriëren uit IS-gevangenenkamp, IS-vrouwen worden ‘geval per geval’ bekeken. VRT NWS. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/03/04/de-croo-kinderen-kamp/
Jeffrey, F. J. (2020, December 22). Part 1: The Future of ISIS. Wilson Center. https://www.wilsoncenter.org/article/part-1-future-isis
Jeugdhulp. (z.d.). Verontrusting. Vlaamse overheid. https://www.jeugdhulp.be/aanbod/specifieke-situaties/verontrusting
Khan, Z. (2014, October 9). Words matter in ‘ISIS’ war, so use ‘Daesh’. The Boston Globe. https://www.uniba.it/ricerca/dipartimenti/lelia/Personale/docenti-a-contratto/meledandri-francesco/meledandri/workshop-di-traduzione/4%20-%20War%20and%20language.pdf
Kinderenteruguitkalifaat. (2022). Waarom we de kinderen en moeders moeten terughalen. http://kinderenteruguitkalifaat.nl/waarom-moeten-we-de-kinderen-terughalen/
Kinderrechtencommissariaat. (2022). Verdrag en protocollen. https://kinderrechten.be/themas/kinderrechten/verdrag-en-protocollen#:~:text=Facultatieve%20protocollen,in%202014%20drie%20facultatieve%20protocollen
Migration and Home Affairs. (2017, July). Manual ‘Responses to returnees: Foreign terrorist fighters and their families’. European Commission. https://ec.europa.eu/home-affairs/pages/page/manual-responses-returnees-foreign-terrorist-fighters-and-their-families-july-2017_en
Ministère de l’Europe et de affaires étrangères, (2022). Les principes et engagements de Paris pour protéger les enfants de la guerre. Geraadpleegd op 30 april 2022, van https://www.diplomatie.gouv.fr/fr/photos-videos-publications-infographies/cartes/les-principes-et-engagements-de-paris-pour-proteger-les-enfants-de-la-guerre/
Neurink, J. (2019, 25 maart). Kalifaat mag verslagen zijn, IS blijft actief. Syrische Koerden vierden dit weekeinde de val van het kalifaat. Maar met het gebied verliest IS nog niet zijn ideologie. Het Parool. https://www.parool.nl/wereld/kalifaat-mag-verslagen-zijn-is-blijft-actief~b25005a6/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F
NOS. (2018, 29 oktober). ‘Als we IS-kinderen nu weghalen, maken ze nog kans op een normale jeugd’. https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2257017-als-we-is-kinderen-nuweghalen-maken-ze-nog-kans-op-een-normale-jeugd.html
NOS. (2019, 22 mei). Belgische artsen naar kampen Syrië om kinderen te helpen. https://nos.nl/artikel/2285822-belgische-artsen-naar-kampen-syrie-om-kinderen-te-helpen
OCAD. (2020, 4 mei). De dreiging van jihadisten daalt maar verdwijnt niet. https://ocad.belgium.be/de-dreiging-van-jihadisten-daalt-maar-verdwijnt-niet/?cn-reloaded=1
OCAD. (2021). Terugkeer van Belgische kinderen en hun moeders uit conflictzone in Syrië. https://ocad.belgium.be/terugkeer-van-belgische-kinderen-en-hun-moeders-uit-conflictzone-in-syrie/
Opgroeien. (z.d.). Opgroeien. Vlaamse overheid. https://www.opgroeien.be/opgroeien/organisatie#Lokale_werking_Opgroeien
RTL Nieuws. (2019, 23 maart). 'IS-kalifaat nu écht verslagen', zou laatste grondgebied kwijt zijn. https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/buitenland/artikel/4652321/kalifaat-sdf-terreurbeweging-verslagen-syrie
Save the Children (2022, 23 maart). Speed up repatriations or foreign children could be stuck in North East Syria camps for up to 30 years, warns Save the Children. https://www.savethechildren.net/news/speed-repatriations-or-foreign-children-could-be-stuck-north-east-syria-camps-30-years-warns#:~:text=23%20March%202022%20%E2%80%93%20It%20will,Save%20the%20Children%5Bi%5D
Save the Children. (2020, 11 mei). Haal kinderen uit Syrisch kamp voor corona uitbreekt. https://www.savethechildren.nl/actueel/nieuws/2020/haal-kinderen-uit-syrisch-kamp-voor-corona-uitbree
UNHCR. (2014n 1 juli). België zet belangrijke stap in de strijd tegen staatloosheid. https://www.unhcr.org/be/nl/11393-belgie-zet-belangrijke-stap-de-strijd-tegen-staatloosheid.html
UNICEF. (2019, July 17). Unwanted, exploited and abused: Tens of thousands of children in Al-Hol camp and several parts of Syria in limbo amid dire humanitarian needs. UNICEF calls for improved humanitarian access and protection of children including re-integration into local communities and safe return to home countries. https://www.unicef.org/press-releases/unwanted-exploited-and-abused-tens-thousands-children-al-hol-camp-and-several-parts
Van Vlierden, G. (2021, 17 juli). Tijdlijn. Repatriëring van IS’ers: de lange weg terug uit Syrië. Het Laatste Nieuws. https://www.hln.be/islamitische-staat/tijdlijn-repatriering-van-isers-de-lange-weg-terug-uit-syrie~a4b0559b/?cb=e7dec55b760756f9515b26bc5bb73b3b&auth_rd=1
Van Zon, H. (2019, 23 Maart). Waarom de val van het kalifaat niet het einde van Islamitische Staat betekent. Het Laatste Nieuws. https://www.hln.be/buitenland/waarom-de-val-van-het-kalifaat-niet-het-einde-van-islamitische-staat-betekent~a91bb6c7/
Vanrenterghem, A. (2020, 20 januari). Vier kinderen van Belgische IS-vrouwen vanuit Turkije teruggekeerd naar ons land”. VRT NWS. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/01/20/4-kinderen-van-belgische-is-vrouwen-keren-vanuit-turkije-terug-n/
Vlaamse overheid. (z.d.). Intrafamiliaal en gendergerelateerd geweld. Maatschappelijk onderzoek. https://www.vlaanderen.be/maatschappelijk-onderzoek
Vrancken, I. (2021, 7 juni). België bereidt terugkeer IS-vrouwen vanuit kamp in Syrië voor, Rudi Vranckx: "Dossier dat al 3 jaar zit te verzieken". VRT NWS. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/06/03/belgie-bereidt-terugkeer-voor-van-tweede-groep-is-vrouwen-en-hun/#:~:text=9%20moeders%20zijn%20in%20kamp,zij%20hebben%20samen%2017%20kinderen
VRT NWS. (2019). Repatriëring 6 Belgische kinderen van IS-strijders uit Syrië is al volop aan de gang: wie zijn ze? https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/06/13/is-kinderen-2/
Winckelmans, W. (2018, 18 december). Vlaanderen verdeeld over lot kinderen Syriëstrijders. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20181217_04042150?_section=67251385&utm_
Boeken en naslagwerken
Abramson, B. (2008). A Commentary on the United Nations Convention on the Rights of the Child.. Article 2. The Right of Non-Discrimination. Martinus Nijhoff Publishers. https://brill.com/view/title/11624
Holmes, J. (2014). John Bowlby and Attachment Theory (2e ed.). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315879772
Johnston, P.B., Alami, M., Clarke, C.P., & Shatz, H.J. (2019). Return and Expand? The Finances and Prospects of the Islamic State After the Caliphate. RAND. https://doi.org/10.7249/RR3046
Revkin, M. (2018). “I Am Nothing Without A Weapon”. In O’Neil, S. & Van Broeckhoven, K. (Eds.), Cradled by conflict. Child involvement with armed groups in contemporary conflict (pp. 103-139). United Nations University. https://resourcecentre.savethechildren.net/document/cradled-conflict-child-involvement-armed-groups-contemporary-conflict/
UN Counter-Terrorism Centre. (z.d.). Children affected by the foreign-fighter phenomenon: ensuring a child rights-based approach. United Nations Office of Counter-Terrorism. https://www.un.org/counterterrorism/handbook-children-affected-foreign-fighter-phenomenon-ensuring-child-rights-based-approach
United Nations Office on Drugs and Crime. (2017). Handbook on Children Recruited and Exploited by Terrorist and Violent Extremist Groups: The Role of the Justice System. https://www.unodc.org/documents/justice-and-prison-reform/Child-Victims/Handbook_on_Children_Recruited_and_Exploited_by_Terrorist_and_Violent_Extremist_Groups_the_Role_of_the_Justice_System.E.pdf
Audiovisuele werken
Voor Vrijheid en Wetenschap (2021, 14 juni). Gerrit Loots (VUB) en Rudi Vranckx over het terugkeerbeleid van IS-vrouwen [video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=joae-Ke_awg
Wetgeving
Burgerlijk Wetboek van 21 maart 1804, BS 3 september 1807.
Decreet van 12 juli 2013 betreffende Integrale Jeugdhulp, BS 1 maart 2014, 65154.
Decreet van 15 februari 2019 betreffende het Jeugddelinquentierecht, BS 26 april 2019, 40.831.
Europees Verdrag 4 november 1950 tot bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden, BS 19 augustus 1995.
Guterres, A. Key Principles for the Protection, Repatriation, Prosecution, Rehabilitation and Reintegration of Women and Children with Links to United Nations Listed Terrorist Groups. United Nations, 2019.
Internationaal Verdrag van New York 19 december 1966 inzake Burgerrechten en Politieke Rechten, BS 6 juli 1983.
Internationaal Verdrag van New York 20 november 1989 inzake de Rechten van het kind, BS 17 januari 1992.
Resolutie 2396 (2017) van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (21 december 2017), UN Doc. S/RES/2396 (2017).
UNICEF, The Paris Principles. Principles and guidelines on children associated with armed forces or armed groups, February 2007.
Universele Verklaring van 10 december 1948 voor de Rechten van de Mens, BS 31 maart 1949, 2488.
Verdrag van de Verenigde Naties tot beperking der Staatloosheid van 30 augustus 1961, BS 4 november 2014.
Wet 25 mei 2000 houdende instemming met het Facultatief Protocol bij het Verdrag inzake de rechten van het kind, inzake kinderen in gewapend conflict, BS 29 april 2002.
Wet van 8 april 1965 betreffende de Jeugdbescherming, het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en herstel van de door dit feit veroorzaakte schade, BS 15 april 1965, 4014.
Wet van 9 juni 1999 houdende instemming met het Verdrag tegen foltering en andere wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing, aangenomen te New York op 10 december 1984, BS 28 oktober 1999.
Wetboek van de Belgische Nationaliteit van 28 juni 1984, BS 12 juli 1984, 10100.
Rechtspraak
Brussel (KG) (Fr.) 30 oktober 2019, JLMB 2019, afl. 39, 1862
Brussel (KG) 21 oktober 2020, nr. 2020/KR/16
Brussel (KG), 21 oktober 2020, nr. 2020/KR/2
Brussel 12 september 2018, nr. 2018/KR/45
Brussel 5 maart 2020, nr. 2019/KR/60
Brussel 5 maart 2020, nr. 2020/KR/3
Rb. Brussel (KG) (Nl.) 25 februari 2020, 2020/XX/C (geanonimiseerd rolnummer)
Rb. Brussel (Nl.) 11 december 2019, nr. 19/90/C
Secundaire wetgeving
De Brucker, L. “Noot: Het recht op consulaire bijstand vanuit nationaal-, Europees- en internationaalrechtelijk perspectief. Naar een subjectief recht op repatriëring voor kinderen van Syriëstrijders?” Tijdschrift Jeugd- en Kinderrechten, 2020/3, 194-210.
NATIONALE COMMISSIE VOOR DE RECHTEN VAN HET KIND (NCRK), Advies over de onverwijlde repatriëring van alle Belgische kinderen en alle kinderen die onder de Belgische jurisdictie vallen en betrokken zijn bij gewapende conflicten in Syrië en Irak, 19 mei 2019, https://ncrk-cnde.be/IMG/pdf/ncrk_adv_-_advies_repatriering-4.pdf
Raad van de Europese Unie nr. 6900/17/GdK/lwp, 6 maart 2017.
Vandewiele, T. A Commentary on the United Nations Convention on the Rights of the Child. Optional Protocol: The Involvement of Children in Armed Conflicts. Leiden/Boston: Martinus Nijhoff Publishers, 2006.
Wauters, E. & Wouters J. “Moeders en kinderen van Syriëstrijders: over de volkenrechtelijke verplichtingen van de Belgische Staat”. Tijdschrift Jeugd- en Kinderrechten, 2019/1, 80-88.
Wauters, E. “Noot: De terugkeer van kinderen en ouder(s) uit Syrië: Nadruk op scheiding en bewijs van afstamming te midden van toenemende consternatie in de detentiekampen”, Tijdschrift Jeugd- en Kinderrechten, 2021/2, p. 130-136.
Wauters, E. “Noot: De terugkeer van kinderen en ouder(s) uit Syrië: Nadruk op scheiding en bewijs van afstamming te midden van toenemende consternatie in de detentiekampen”, Tijdschrift Jeugd- en Kinderrechten, 2021/2, 136-142.
Parlementaire stukken
Verslag Parlementaire Commissie voor Welzijn, Volksgezondheid, Gezin en Armoedesbestrijding over de begeleiding van teruggekeerde kinderen uit IS-gebied, Parl.St., 2019-20, nr. 2989.
Vr. en Antw. Vl.Parl., Vr. nr. 339, 3 februari 2022 (N. SMINATE, antw. W. BEKE).
Vr. en Antw. Vl.Parl., Vr. nr. 718, 10 juni 2021 (F. SAEYS, antw. W. BEKE).
Vr. en Antw. Senaat, Vr. nr. 6-2185, 15 januari 2019 (L. BAJART).