Leraars willen de dt-regel behouden
Schaf de dt-regels af. Dat betoogde Dominiek Sandra, professor psycholinguïstiek aan de Universiteit Antwerpen, in maart 2021 in De Standaard. Zijn voorstel leidde tot heel wat kritiek en emotionele reacties op sociale media. Aan de spelling zou niet geraakt worden, zo klonk het. Toch was het uit de storm aan reacties moeilijk op te maken hoe verschillende belangengroepen tegenover de kwestie stonden. Masterstudent in het vertalen Niels Planckaert onderzocht in zijn masterproef het draagvlak voor een aanpassing van de werkwoordspelling bij Vlaamse leerkrachten. De resultaten van dat onderzoek lieten weinig twijfel: leraars willen de huidige werkwoordspelling behouden.
Hoe graag we het soms ook anders zouden willen, als mens hebben we weinig invloed op de manier waarop ons brein functioneert. Die werking van het brein leidt ertoe dat bepaalde regels voor de mens wel automatiseerbaar zijn en andere niet. Dat geldt dus ook voor onze spelling. De regels voor verenkeling en verdubbeling van medeklinkers vergen bijvoorbeeld heel wat instructie en oefening maar zijn daarna wel geautomatiseerd in het brein. De werkwoordspelling, daarentegen, is relatief eenvoudig te onderwijzen, maar is niet automatiseerbaar. Bijgevolg zal een ervaren speller dus zelden of nooit een fout als jaaren maken, maar laat elke speller zich ooit wel eens vangen aan een dt-fout.
Concreet is de voortdurende strijd tussen het werkgeheugen en het langetermijngeheugen de boosdoener voor onze moeilijkheden met de werkwoordspelling. Ons werkgeheugen probeert de spellingregels toe te passen op elke werkwoordsvorm die we moeten vervoegen, maar wordt daarbij voortdurend verstoord door suggesties die ons langetermijngeheugen aanbiedt. In dat langetermijngeheugen is immers de meest frequente vorm van elk (werk)woord opgeslagen. Voor het werkwoord gebeuren is dat bijvoorbeeld gebeurd. Die vorm zal dus vaker opgeroepen worden door ons brein, waardoor het gebeurd een vaker voorkomende spelfout is dan het is gebeurt.
Een kwestie van attitude?
De jeugd hecht gewoon te weinig belang aan spelling, wordt al te vaak gesuggereerd. Tot op zekere hoogte kunnen spellingfouten inderdaad vermeden worden door teksten doelgericht na te lezen. Toch is uit het psycholinguïstisch onderzoek van Dominiek Sandra en collega’s gebleken dat we ook bij het nalezen de hoogfrequente vorm moeilijker als fout herkennen. Als speller worden we dus als het ware twee keer in de val gelokt door ons brein. Bovendien is uit talloze onderzoeken gebleken dat zowel jongeren als leerkrachten wel nog heel veel belang hechten aan de spelling van werkwoorden, vooral in formele contexten. Het is dus onwaarschijnlijk dat attitude aan de basis van het spellingprobleem ligt. De optelsom van al die vaststellingen heeft er dan ook toe geleid dat Sandra in 2021 een voorstel voor een nieuwe werkwoordspelling lanceerde. Ook andere taalkundigen stelden al voor om de werkwoordspelling te vereenvoudigen, bijvoorbeeld door ze sterker te baseren op het fonologische principe (‘spel wat je hoort’).
Een nieuwe werkwoordspelling
Vanuit wetenschappelijk oogpunt zijn er dus goede argumenten voor een aangepaste werkwoordspelling. Maar is er ook een draagvlak voor zo’n aanpassing bij taalgebruikers zelf? Dat probeerde Niels Planckaert in zijn masterproef voor een stuk in kaart te brengen. Hij richtte zich daarbij op een niet onbelangrijke groep: de leerkrachten. Net zij zijn immers de spilfiguren die spellingregels overbrengen en ze ondervinden de problemen die leerlingen met spelling ondervinden dus aan den lijve. Planckaert legde hen een reeks stellingen voor over de huidige werkwoordspelling, confronteerde hen met de bevindingen van Sandra’s onderzoek over de verwerking van spelling in het brein, en presenteerde drie voorstellen voor een alternatieve werkwoordspelling. Hij gaf hen nadien ook telkens de mogelijkheid om vrije commentaar neer te schrijven. Hij ging bovendien na of er een verschil in mening was tussen leerkrachten met meer of minder ervaring en tussen leerkrachten uit het lager en het secundair onderwijs. Met zijn online enquête bereikte Planckaert 226 Vlaamse leerkrachten uit de derde graad van het lager onderwijs en leerkrachten Nederlands uit de eerste graad van het secundair onderwijs.
De leraars bleken sterke voorstanders van de huidige werkwoordspelling. Tegenover de drie alternatieve voorstellen stonden ze zeer negatief. Er waren geen duidelijke effecten van onderwijstype (lager of secundair onderwijs) en aantal jaar ervaring op de attitudes van de leerkrachten. Nadat ze hadden kennisgemaakt met de drie voorstellen, waren de leerkrachten bovendien nog sterker overtuigd van de huidige werkwoordspelling dan voordien.
Het verdict
Er is met andere woorden geen draagvlak bij de leerkrachten voor een herziening van de werkwoordspelling. Als oorzaak voor spellingproblemen verwijzen ze naar een attitudeprobleem bij hun leerlingen, onvoldoende zinsleer in het onderwijs en een overaanbod aan verschillende onderwijsmethodes. Opvallend daaraan is dat ze lijken voorbij te gaan aan de wetenschappelijke inzichten over attitude en spellingverwerking in het brein. De leerkrachten zijn bovenal bezorgd dat het niveau van het onderwijs (opnieuw) zou dalen bij een aanpassing van de werkwoordspelling.
Bij leraars die lesgeven in een sterk meertalige context is een genuanceerder verhaal te horen. Zij lijken zich meer bewust van de moeilijkheid van de werkwoordspelling en de verregaande implicaties die spelproblemen voor leerlingen kunnen hebben. “Nu steken we heel veel tijd in werkwoordspelling, ik doe het graag, maar voor anderstalige en meertalige leerlingen is het een van de toegangstickets tot faalonderwijs”, zegt een leerkracht daarover. Die laatste vaststelling is volgens Planckaert voer voor verder onderzoek, maar kan ook de basis vormen voor een taalpolitieke discussie over de rol van spelling in sociale inclusie. In welke mate moet de spellingnorm rekening houden met het groeiende aantal taalgebruikers dat het Nederlands niet als moedertaal heeft? Die vraag kan niet met wetenschap beantwoord worden.
Bibliografie
Bakker-Peters, M., Zuidema, J., Bosman, A., & Neijt, A. (2017). De verenigbaarheid van didactische middelen en taalkundige spellinglogica bij Nederlandse werkwoorden. Tijdschrift voor Taalbeheersing, 39(1), 31-62. https://doi.org/10.5117/tvt2017.1.bakk
Becker, J. T. & Morris, R. G. (1999).Working Memory(s). In: Brain and Cognition 41(1), 1-8. https://doi.org/10.1006/brcg.1998.1092
Berits, J. (1972). Taal timmeren met een gebroken hamer. In D. Kohnstamm (Red.). Ik hoop dat de spelling verandert wort. (pp. 33-39). Purmerend: Muusses.
Bonset, H. (2021, 9 mei). Vautloos spellen. Neerlandistiek. Geraadpleegd op 20 april 2022, via https://neerlandistiek.nl/2021/05/vautloos-spellen/
Cappelle, P. (2011). Dutch grammar in secondary education: A research about the attitude of Flemish teachers of Dutch towards grammar education [Ongepubliceerde masterscriptie, Hogeschool Gent – Faculteit Toegepaste Taalkunde].
Claus, M. (2018). Een replica-onderzoek naar de attitude van jongeren en leerkrachten tegenover dt-fouten [Ongepubliceerde masterscriptie, Universiteit Gent – Faculteit Letteren en Wijsbegeerte].
Danckaert, E. (2012). Het effect van homofoondominantie op de naleestaak [Ongepubliceerde masterscriptie, Universiteit Antwerpen].
De Belder, M. (2021, 27 april). Spelling mag u het leven niet zuur maken. De Standaard. Geraadpleegd op 20 april 2022, via https://www.standaard.be/cnt/dmf20210426_97669484
De Block, H. (2021). De evolutie van dt-spelling doorheen het secundair onderwijs (2A, 4aso & 6 aso/vwo). Een kwantitatief en attitudeonderzoek [Ongepubliceerde masterscriptie, Universiteit Gent – Faculteit Letteren en Wijsbegeerte].
Degroote, J. (2019). Dt-spelling bij laatstejaars ASO in Vlaanderen en VWO in Nederland. Een kwantitatief en attitudeonderzoek [Ongepubliceerde masterscriptie, Universiteit Gent – Faculteit Letteren en Wijsbegeerte].
De Rooij, J. (1991). Ik vind, jij vind, hij vind. Vaste woordbeelden voor een nieuwe spelling. In H. Bennis, A. Neijt, & A. Van Santen (Reds.), De groene spelling (pp. 121-128). Bert Bakker.
Devos, F., & De Vilder, J. (2018). A replication study investigating L1 knowledge of spelling and grammar in secondary-school pupils in Flanders and the Netherlands. In Edulearn 2018 (pp. 4285-4290). IATED.
Devos, F., & Kygnée, P. (2019). Spelling and grammar in secondary-school pupils in Flanders and the Netherlands: correlating knowledge with attitude and metacognition. In Edulearn 2019 (pp. 2399-2404). IATED.
Dijkstra, T., & Kempen, G. (1984). Taal in uitvoering: Inleiding tot de psycholinguïstiek. Wolters-Noordhoff, Groningen.
Ernestus, M., Mak, P., & Baayen, H. (2005). Waar ’t kofschip strandt. Levende Talen Magazine, 2005(6), 9-11.
Geerts, G., Van den Broeck, J., & Verdoodt, A. (1977). Successes and failures in Dutch spelling reform. In J. A. Fishman (Red.). Advances in the creation and revision of writing systems (pp. 179-245). Mouton & Co.
Gheuens, K. (2010). De spelling voorbij. Een onderzoek naar het hedendaagse gebruik van spelling bij Vlaamse en Nederlandse jongeren in formele en informele contexten [Ongepubliceerde masterscriptie, Katholieke Universiteit Leuven – Faculteit Letteren].
Griffin, Z. M. (2002). Recency effects for meaning and form in word selection. Brain & Language 80(3), 465-487. https://doi.org/10.1006/brln.2001.2609
Haeseryn, W., Romijn, K., Geerts, G., de Rooij, J., & Van den Toorn, M.C. (1997). Algemene Nederlandse Spraakkunst. Tweede, geheel herziene druk. Martinus Nijhoff uitgevers/Wolters Plantyn.
Haeseryn, W., Romijn, K., Geerts, G., Rooij, J. & Toorn, M. (2019, januari). Het werkwoord (verbum). Algemene Nederlandse Spraakkunst. https://e-ans.ivdnt.org/topics/pid/ans02lingtopic. (geraadpleegd 4 januari 2022).
Hendrickx, E. (2007). ‘Wat vindt jij van dt-fouten?’ Over de houding van jongeren en leraren tegenover de werkwoordspelling [Ongepubliceerde masterscriptie, Katholieke Universiteit Leuven – Faculteit Letteren].
Hendrickx, R. (1998, 24 september). Hoed(t) u voor namaak. VRT Taal. Geraadpleegd op 27 december 2021, via https://vrttaal.net/column/hoedt-u-voor-namaak
Hendrickx, R. (2021, 16 april). Moet de dt-regel op de schop?. VRT Taal. Geraadpleegd op 27 december 202, via https://vrttaal.net/nieuws/moet-de-dt-regel-op-de-schop
Janssen, T. (2015). Homofonie in de werkwoordspelling: Hebben concurrerende vormen invloed op het leren spellen van werkwoorden? [Ongepubliceerde bachelorscriptie, Radboud University Nijmegen].
Jarema, G., & Libben, G. (2007). Introduction: Matters of definition and core perspectives. In The mental lexicon: Core perspectives (pp 1-6). Brill.
Katholiek Onderwijs Vlaanderen. (2019). Nederlands 1ste graad A-stroom. Leerplan secundair onderwijs. https://api.katholiekonderwijs.vlaanderen/content/2111b27e-1bde-48f6-8e7f-8014322e3e46/attachments/Nederlands-IA.pdf
Neijt, A. (2021, 29 mei). De monsterlijke werkwoordspelling – wat kan ervoor in de plaats komen?. Neerlandistiek. Geraadpleegd op 20 april 2022 via https://neerlandistiek.nl/2021/05/de-monsterlijke-werkwoordspelling-wat…
Onze Taal. (2021, 11 maart). Het genootschap Onze Taal. Geraadpleegd op 28 november 2021 via https://onzetaal.nl/over-onze-taal
Onze Taal. (2011, 30 augustus). D, t of dt (werkwoordspelling). Geraadpleegd op 28 november 2021 via https://onzetaal.nl/taaladvies/d-t-of-dt
Onze Taal. (2011, 6 mei). Vind u / vindt u. Geraadpleegd op 28 november 2021 via https://onzetaal.nl/taaladvies/vindt-u
Onze Taal. (2011, 15 april). Beloven: zoals beloofd / belooft. Geraadpleegd op 28 november 2021 via https://onzetaal.nl/taaladvies/zoals-beloofd-belooft
Onze Taal. (2011, 13 mei). Betalen: betaald / betaalt. Geraadpleegd op 28 november 2021 via https://onzetaal.nl/taaladvies/betaald-betaalt
Onze Taal. (2017, 12 juni). Gebeuren: gebeurd / gebeurt. Geraadpleegd op 28 november 2021 via https://onzetaal.nl/taaladvies/gebeurd-of-gebeurt
Onze Taal. (2011, 6 mei). Verhuizen: verhuisd / verhuist. Geraadpleegd op 28 november 2021 via https://onzetaal.nl/taaladvies/verhuisd-verhuist
Pepermans, J. &. van Herck, P. (1985). Eigenwijzer. Nieuwe methode voor werkwoordspelling. Acco.
Pinker, S. (1999). Words and rules: the ingredients of language. Weidenfeld & Nicolson.
Planckaert, N. (2021). Waarom hebben we zo’n moeite met voornaamwoordelijke bijnaamwoorden? Kritische benadering van de regel en onderwijscontext [ongepubliceerde Bachelorscriptie, Universiteit Gent – Faculteit Letteren & Wijsbegeerte].
Rayner, K., & Duffy, S. A. (1986). Lexical complexity and fixation times in reading: Effects of word frequency, verb complexity, and lexical ambiguity. Memory & Cognition, 14(3), 191-201. https://doi.org/10.3758/bf03197692
Ryckaert, R. (2017). Ruggespraak in het gekkenhuis : een beknopte geschiedenis van de spelling in het Nederlands. In G. De Sutter (Red.), De vele gezichten van het Nederlands in Vlaanderen: een inleiding tot de variatietaalkunde (pp. 80–97). Leuven: Acco.
Sandra, D. (2010). Homophone dominance at the whole-word and sub-word levels: Spelling errors suggest full-form storage of regularly inflected verb forms. Language and Speech, 53(3), 405‑444. https://doi.org/10.1177/0023830910371459
Sandra, D. (2015). Mentale processen achter d/t-fouten: is een verklaring ook een legitimatie?. Over taal: tijdschrift over taal, tekst en communicatie, 54, 34-37.
Sandra, D. (2021a, 6 maart). Schaf de dt-regels af. De Standaard. Geraadpleegd op 20 april 2022, via https://www.standaard.be/cnt/dmf20210305_98174151
Sandra, D. (2021b, 13 mei). “Kijk, de keizer heeft geen kleren aan”. Neerlandistiek. Geraadpleegd op 20 april 2022 via https://neerlandistiek.nl/2021/05/kijk-de-keizer-heeft-geen-kleren-aan/
Sandra, D. (2021c, 28 april). Met deze regels vermijd je de tragedie der werkwoordsvormen. Neerlandistiek. Geraadpleegd op 20 april 2022, via https://neerlandistiek.nl/2021/04/met-deze-regels-vermijd-je-de-tragedi…
Sandra, D., Brysbaert, M., Frisson, S., & Daems, F. (2001). Paradoxen van de Nederlandse werkwoordspelling. De logica van dt-fouten. De Psycholoog, 36(6), 282-287.
Sandra, D., Daems, F. & Frisson, S. (2001). Zo helder en toch zoveel fouten! Wat leren we uit psycholinguïstisch onderzoek naar werkwoordfouten bij ervaren spellers?. Vonk 30(3), 3-20.
Sandra, D., Frisson, S. & Daems, F. (1999). Why simple verb forms can be so difficult to spell: The influence of homophone frequency and distance in Dutch. Brain and Language, 68(1-2), 277‑283. https://doi.org/10,1006/brln.1999.2108
Sandra, D., & Van Abbenyen, L. (2009). Frequency and analogical effects in the spelling of full-form and sublexical homophonous patterns by 12 year-old children. The Mental Lexicon, 4(2), 239‑275. https://doi.org/10.1075/ml.4.2.04san
Sebba, M. (2007). Spelling and society: The culture and politics of orthography around the world. Cambridge University Press.
Taalunie. (s.d. a). D / t (tegenwoordige tijd): hij beloofd / hij belooft. Taaladvies.net. Geraadpleegd op 29 november 2021, via https://taaladvies.net/d-of-t-tegenwoordige-tijd-hij-beloofd-of-hij-belooft/
Taalunie. (s.d. b). Meldt / meld u aan. Taaladvies.net. Geraadpleegd op 29 november 2021, via https://taaladvies.net/meldt-of-meld-u-aan/
Team Taaladvies (s.d. a). Beloven (vervoegen). Team Taaladvies. Geraadpleegd op 30 november 2021, via https://www.vlaanderen.be/taaladvies/beloven-vervoegen
Team Taaladvies (s.d. b). D / dt / t. Team Taaladvies. Geraadpleegd op 30 november 2021, via https://www.vlaanderen.be/taaladvies/d-dt-t
Team Taaladvies (s.d. c). Werkwoorden: d / dt / t. Team Taaladvies. Geraadpleegd op 30 november 2021, via https://www.vlaanderen.be/taaladvies/werkwoorden-d-dt-t
Van Abbenyen, L. (2010). Dat verklaard veel… Over de detectie van spelfouten tijdens het leesproces en de invloed van lexicale en sublexicale homofoondominantie hierop [Ongepubliceerde masterscriptie, Antwerpen].
Van der Linden, N. (2020, 24 april). 23 corrigerende taalnazi’s op social media die het niet kunnen laten. Geraadpleegd op 11 maart 2021 via https://www.thebestsocial.media
Van Diepen, M., & Bosman, A. M. T. (1999). Hoe spel jij gespelt? Werkwoorspelling door leerlingen van de basisschool en de middelbare school. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 38, 176-186.
Van Dorpe, K. (2021). Kunnen onze leerkrachten Nederlands in spe nog spellen? Een onderzoek naar de Nederlandse spelling- en grammaticakennis van Vlaamse eerstejaarsstudenten in de lerarenopleiding secundair onderwijs voor het vak Nederlands. [Ongepubliceerde masterscriptie, Universiteit Gent – Faculteit Letteren en Wijsbegeerte].
Van Vooren, V. (2008). Grammar education in Dutch. Study of the Dutch grammar level in the final year of secondary education in Flanders and the Netherlands [Ongepubliceerde masterscriptie, Hogeschool Gent – Departement Vertaalkunde].
Verhaert, N. (2015). Rules or regularities? The homophone dominance effect in spelling and reading regular Dutch verb forms [Doctoraal proefschrift, Universiteit Antwerpen].
Verhaert, N., & Sandra, D. (2015). De rol van het werkgeheugen en het mentale lexicon als verklaring van d/t-fouten: Een pleidooi voor tolerantie. In A. Mottart, & S. Vanhooren (Reds.), 29ste Conferentie Onderwijs Nederlands (pp. 221-228). Amsterdam University Press.
Verhaert, N., & Sandra, D. (2016). De ene dt-fout valt meer op tijdens het lezen dan de andere. Van experimentele resultaten naar een mogelijke onderwijsaanpak. In A. Mottart, & S. Vanhooren (Reds.), 30ste Conferentie Onderwijs Nederlands (pp. 307-311). Amsterdam University Press.
Verstegen, P. (1974) De spelling van 1990. De Revisor, 1. 26-32. Geraadpleegd op 29 april 2022, via https://www.dbnl.org/tekst/_rev002197401_01/_rev002197401_01_0060.php
Vleminckx, M. (2011). Nederlandse grammatica in het lager onderwijs. Een kritische kijk op het hedendaagse grammaticaonderwijs [Ongepubliceerde bachelorscriptie, Hogeschool Gent – Faculteit Toegepaste Taalkunde].
VRT. (2021,28 april). Dt-debat van VRT Taal en Universiteit Antwerpen (21 april 2021) [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=1Pcrk8Pq30U
VRT Taal. (s.d.). D/dt. VRT Taal. Geraadpleegd op 28 november 2021, via https://vrttaal.net/taaladvies-spelling/d-dt
Zuidema, J.J. (1988). Efficiënt spellingonderwijs: Een leer- en expertmodel voor het spellen. Acco.
