Maatschappelijk werkers en het digitale landschap: een geslaagd huwelijk?

Gust
Peeters
  • Justine
    De Laet
  • Febe
    Buelens
  • Nathalie
    Teniers
  • Lisa
    Foriers
  • Nawal
    Bousakla

Digitalisering is vandaag niet meer weg te denken uit onze samenleving. Door Corona is de digitalisering ook binnen de hulpverlening enorm toegenomen en stilaan de norm voor ons dagelijks handelen. Hoe ervaren maatschappelijk werkers binnen de integrale jeugdhulp in Vlaanderen deze evolutie? Wij zijn zes nieuwsgierige studenten Sociaal Werk aan de Sociale School te Heverlee (UCLL) die met deze vraag aan de slag gingen in onze bachelorproef, en hier tien diepte- interviews rond afnamen.

Wat wordt er verstaan onder digitalisering?

In ons onderzoek vertrokken we van een definitie van digitalisering die het ontwikkelen, verwerken, verspreiden en consumeren van informatie centraal stelt (Rutten, 2007).

Als we spreken over digitalisering in de hulpverlening dan worden er vaak twee termen door elkaar gebruikt, namelijk onlinehulp en blended hulp. Onlinehulp wijst op de hulpverlener die enkel online hulpvragen behandelt. Blended hulp wijst erop dat zowel online als face-to-face hulp wordt verleend.

Digitale kansen en digitale uitsluiting: twee kanten van eenzelfde medaille?

Digitalisering heeft zowel een positieve als een negatieve component voor maatschappelijk werkers, blijkt uit het onderzoek. Voor een aantal maatschappelijk werkers is digitalisering eerder positief. Zij kunnen het inzetten als een sterkte. Voor andere maatschappelijk werkers bemoeilijkt het de hulpverlening.

Door de digitalisering was het tijdens de coronapandemie mogelijk om contact te blijven houden met cliënten en collega’s. Via digitalisering kunnen mensen bereikt worden die anders minder of niet bereikt worden. Onlinehulp werkt drempelverlagend, het verbetert de toegankelijkheid van de hulp. Het maakt het ook mogelijk om als hulpverlener van thuis uit te werken en te vergaderen. Hierdoor worden heel wat verplaatsingen en tijd uitgespaard. Dit is handig voor de drukke agenda’s van de maatschappelijk werkers. Daarnaast zijn met de digitalisering dossiers veel eenvoudiger te delen waardoor ze tegelijk ook toegankelijk zijn voor anderen, informatie komt dan centraal op in één systeem te staan. Dit kan de kwaliteit van de zorg verbeteren. Bovendien zorgt online hulpverlening ook voor veerkracht. Zo kunnen cliënten bijvoorbeeld zelf online cursussen volgen i.v.m. hun problematiek, meer inspraak krijgen via enquêtes, … waardoor hun zelfredzaamheid wordt versterkt.

Digitalisering creëert kansen, maar zorgt tegelijkertijd ook voor valkuilen. De termen digitale uitsluiting en sociale uitsluiting zijn nauw met elkaar verbonden. Sociale uitsluiting is een gevolg van digitale uitsluiting. Cliënten missen vaak de nodige kennis en/of het materiaal om volwaardig deel te nemen aan het digitale leven. Hierdoor kunnen ze ook niet meer volledig deelnemen aan de samenleving. Het doel van online tools

 

is om zaken te vereenvoudigen, maar in werkelijkheid is dit niet altijd het geval. Digitale ongeletterdheid kan ervoor zorgen dat mensen uit de boot vallen. Deze problematiek heerst niet enkel bij cliënten, maar ook bij de maatschappelijk werkers die niet altijd beschikken over de nodige digitale competenties. Daarnaast beschikt niet elke organisatie over de nodige middelen om op een veilige en correcte manier digitale hulpverlening aan te bieden.

Afbeelding verwijderd.Vinden maatschappelijk werkers hun weg in het digitale landschap?

In ons onderzoek geven hulpverleners aan dat ze niet steeds over de nodige competenties beschikken om aan de digitale wereld van hulpverlening deel te nemen. Hier speelt de organisatie waar men is tewerkgesteld zelf een belangrijke rol. De vaardigheden waarover je moet beschikken, hangen namelijk sterk af van je werkcontext. Als maatschappelijk werker is het cruciaal om je weg te kennen in het digitale landschap, hoe kun je anders je cliënten ondersteunen en de weg wijzen?

Vaak zijn jongere mensen sneller weg met het digitale. Echter kunnen we niet stellen dat jongere instromers altijd alle competenties beheersen. Ook zij hebben nood aan bijscholing wanneer ze het werkveld instromen.

Hulpverleners willen niet nog meer technologie, ze willen vooral technologie die ook menselijk is. Ze willen een goede balans die de hulpverlening op een goede manier beïnvloedt. Er zijn hulpverleners die bedenkingen hebben bij al de technologie die er gebruikt wordt. Het komt zeker hun competenties niet ten goede wanneer ze technologie mijden binnen de hulpverlening, nuance brengen in dit verhaal en sensibiliseren is hierin belangrijk.

Hoe zien maatschappelijk werkers de digitale toekomst?

Als we kijken naar de visie van organisaties binnen de integrale jeugdhulp omtrent digitalisering, heeft de meerderheid van de geïnterviewden geen duidelijke visie op dit moment binnen de organisatie. De meesten vinden het wel belangrijk dat er naar een heldere zienswijze gestreefd wordt. Er is nood aan meer omkadering wat dit thema betreft. Een belangrijk aspect hierin is dat online hulpverlening het fysieke contact niet zomaar kan vervangen.

In de toekomst zien maatschappelijk werkers digitalisering een blijvende rol innemen. Het is een gegeven dat in steeds meer delen van de samenleving een plaats krijgt en dit is ook zo binnen de hulpverlening. Er moet dan ook ingezet worden op digitalisering. Hierbij mag er niet uit het oog verloren worden dat je als maatschappelijk werker je grenzen moet bewaken en aangeven, aangezien je steeds meer bereikbaar bent via verschillende online platforms. Er moet dus een duidelijke afbakening zijn tussen werk en privé en dit moet ook helder gecommuniceerd worden naar de cliënten. Zo is bijvoorbeeld een werk-gsm aangeraden.

Wat hebben maatschappelijk werkers nodig?

Uit het onderzoek blijkt dat maatschappelijk werkers in de integrale jeugdhulp meerdere ondersteuningsnoden ervaren. Algemeen worden er vijf benoemd. Allereerst hebben nog veel maatschappelijk werkers in de jeugdhulp nood aan duidelijkheid omtrent het gebruiken van digitale programma’s. Ze zijn niet vertrouwd met de werking ervan, weten niet hoe zij er als hulpverlener mee moeten omgaan en het aanbod van programma’s zorgt voor verwarring.

Verder is er nood aan afstemming. Organisaties binnen de jeugdhulp zouden moeten samenkomen en een overkoepelend beleid uitstippelen omtrent digitalisering. Nu heeft men het gevoel dat ieder maar zijn eigen ding doet waardoor het onoverzichtelijk wordt, terwijl je elkaar wel moeten weten te vinden in het werkveld.

Het beleid kan ook in concrete richtlijnen voorzien voor organisaties zodat niet iedere organisatie zijn eigen ding doet en er toch enige afstemming is in het werkveld.

Een andere ondersteuningsnood heeft betrekking op de infrastructuur van de organisaties, dit geldt eigenlijk ook voor het bredere sociaal werk. Door de digitalisering is de invulling van het takenpakket van een sociaal werker aanzienlijk gewijzigd. Verschillende maatschappelijk werkers beschikken niet over de nodige materialen om aan goede online hulpverlening te doen. Zo hebben ze te weinig laptops en een slechte wifi- verbinding, maar ook registratiesystemen en telefonie die het laten afweten, wat de kwaliteit van de hulverlening sterk kan doen dalen.

Daarnaast ervaren maatschappelijk werkers problemen met de beschikbare technische ondersteuning. Uit de resultaten blijkt dat bij organisaties die gebruik maken van externe ICT-diensten, de ondersteuning minder goed is. Zo moeten de maatschappelijk werkers langer wachten voordat een probleem met hun laptop of gsm opgelost wordt. Afbeelding verwijderd.Tot slot wijzen de maatschappelijk werkers erop dat er ook behoefte is aan opleidingen omtrent digitalisering Concreet gaat het om een opleiding die de organisatie zelf aanbiedt en die toegespitst is op vaardigheden die effectief nodig zijn in dat deel van het werkveld. Basisvaardigheden zouden eventueel al opgenomen kunnen worden in basisopleidingen.

Geen zwart-wit verhaal

Fysieke en online hulpverlening is dus geen zwart-wit verhaal. Het vult elkaar juist aan. Sommige maatschappelijk werkers vinden hun weg hier sneller in dan anderen. Een goede ondersteuning vanuit de organisaties en het beleid is nodig om de vragen en noden van de maatschappelijk op te vangen en hier verder mee aan de slag te gaan. Er is zeker nog meer onderzoek nodig naar dit thema. Met ons onderzoek willen we toekomstige onderzoekers een impuls geven om digitalisering in de context van de hulpverlening verder uit te diepen.

Bibliografie

Aanbod. (z.d.). Geraadpleegd op 9 oktober 2021, van https://www.jeugdhulp.be/aanbod

 

Agentschap Jongerenwelzijn. (z.d.). Procedureflow voor aanvragen voortgezette jeugdhulp tot 25 jaar. Geraadpleegd op 9 oktober 2021, van https://www.jeugdhulp.be/sites/default/files/documents/procedureflow_vo…

 

Beslissingen Vlaamse regering. (2021, 18 juni). Plan Vlaamse Veerkracht- Blended care jeugdhulp. Geraadpleegd op 30 november 2021, via https://beslissingenvlaamseregering.vlaanderen.be/document-view/60CB47F…

 

Blend. (z.d.). In Van Dale Online. Geraadpleegd op 6 oktober 2021, van https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/engels-nederlands/vertaling/b…

 

Blomme, A., Hubar, S., & Morelli, K. (2020, 27 oktober). Sociaal werkers in coronatijden: ‘Mensen in de ogen kijken, is levensbelangrijk’. Geraadpleegd op 20 november 2021, van https://sociaal.net/opinie/sociaal-werkers-in-coronatijden-mensen-in-de…

 

Bocklandt, P. (2015, 1 oktober). Onlinehulp in welzijn en gezondheid. Geraadpleegd op 12 oktober 2021, van https://sociaal.net/achtergrond/onlinehulp-in-welzijn-en-gezondheid/

 

Bocklandt, P. (2017, 27 maart). Blended hulp wordt het nieuwe moraal. Geraadpleegd op 6 oktober 2021, van https://sociaal.net/achtergrond/blended-hulp-wordt-het-nieuwe-normaal/

 

Bocklandt, P. (2017, 4 juli).  Online en face to face hulpverlening versterken elkaar. Geraadpleegd op 6 november 2021, van https://zorgwijzermagazine.be/communicatie/online-en-face-to-face-hulpv…

 

Bocklandt, P., Custers, S., Drooghmans, N., Hermans, K., Nijs, D., Van Daele, T., Wyverkens, E. (2020). Online veerkracht van welzijns- en geestelijke gezondheidszorgorganisaties in de lockdownperiode. Geraadpleegd op 10 oktober 2021, van https://www.onlinehulp-vlaanderen.be/wp-content/uploads/2020/10/Rapport…

 

Centrum Algemeen Welzijnswerk. (z.d.). De toekomst is blended. Geraadpleegd op 6 oktober 2021, van https://www.caw.be/wat-beweegt-er/getuigenissen/de-toekomst-is-blended/

 

Claerhout, B. (2019, 25 februari). Digitalisering moet in DNA van jeugdwerk. Geraadpleegd op 20 november 2021, van https://sociaal.net/opinie/digitalisering-moet-in-dna-van-jeugdwerk/

 

Custers, C. Drooghmans, N. Nijs, D. (2020). Onderzoeksrapport naar de digitale noden van jeugdhulp-, VAPH- en MFC-organisaties en van hun cliënten ter continuering van de hulpverlening in tijden van Corona. Geraadpleegd op 20 november 2021, van https://www.ucll.be/sites/default/files/documents/ucll_-_onderzoeksrapp… nodenbevraging_digitale_inclusie_in_tijden_van_.pdf

 

Departement Welzijn Volksgezondheid en Gezin. (z.d.). Sterk sociaal werk in ene digitale samenleving. Geraadpleegd op 25 november 2021, van https://departementwvg.be/ssw/digitalisering

 

Dessel, M. L. (2014). Focusstudie naar toekomstige competentienoden binnen de sector van opvoedings- en huisvestingsinrichtingen en - diensten. Leuven: KU Leuven.

 

Eerstelijnszone Gent VZW. (z.d.). Maatschappelijke noodzaak bij verontrusting. Geraadpleegd op 16 december 2021, van https://socialekaartvangent.be/woordenboek/maatschappelijke-noodzaak-bi…;

 

Germeijs, V. (2013). Het decreet integrale jeugdhulp voor dummies. Geraadpleegd op 12 oktober 2021, van https://www.caleidoscoop.be/library/132/files/jg25_4_06-20150928-1533.p…

 

Germeijs, V. (z.d.). Integrale jeugdhulp voor dummies. Geraadpleegd op 9 oktober 2021, van https://www.caleidoscoop.be › library › files

 

Gilleir, C. (2020). Kennisclips data analyseren en rapporteren. [Videobestand] Geraadpleegd op 22 november 2021, van https://p.cygnus.cc.kuleuven.be/webapps/blackboard/content/listContent…;

 

Grosemans, A. (2020). Digitale ongeletterdheid bij kwetsbare groepen. (Proefschrift). Sociale Hogeschool, Heverlee.

 

Historiek. (2020, 29 november). Digitale revolutie- betekenis en definitie. Geraadpleegd op 13 oktober, van https://historiek.net/digitale-revolutie-betekenis/128711/  

 

International Federation of Social Workers [IFSW]. (2014). Globale definitie van het sociaal werk. Geraadpleegd op 12 oktober 2021, van https://www.ifsw.org/wp-content/uploads/2019/08/Global-Definitie-Social…

 

Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie. (2020, 9 juni). Jeugdhulp digitaal: het nieuwe normaal. Geraadpleegd op 20 november 2021, van https://www.kenniscentrum-kjp.nl/nieuws/jeugdhulp-digitaal-floortje-sch…

 

Mariën, I., Baelden, D., Bens, J., Schurmans, D., Van Audenhove, L., Smukste, K., Pierson, J., Lemal, M., & Goubin, E. (2013). Van digitale naar maatschappelijke participatie: opportuniteiten en uitdagingen. Geraadpleegd op 3 oktober 2021, van https://www.ademloos.be/sites/default/files/gezondheid_docs/2013-12-09-…

 

Missiaen, C., Stinckens, N., & Van Daele, T. (2020, 9 januari). Is de geestelijke gezondheidszorg klaar voor digitale tools. Geraadpleegd op 20 november 2021, van https://sociaal.net/achtergrond/is-de-geestelijke-gezondheidszorg-klaar…

 

Online-hulpverlening. (2016, 5 november). Wanneer is blended hulp geschikt. Geraadpleegd op 10 oktober 2021, van https://www.online-hulpverlening.be/blog/2016/online-hulpverlening/wann…

 

Online-hulpverlening. (2014, 26 oktober). Toekomstmogelijkheden blended hulp in CGG. Geraadpleegd op 13 december 2021, van https://www.online-hulpverlening.be/blog/2014/online-hulpverlening/toek…

 

Onlinehulp-Vlaanderen. (2020, 9 april). CKG De Schommel biedt blended hulp in wachttijd. Geraadpleegd op 9 oktober 2021, van https://www.onlinehulp-vlaanderen.be/ckg-de-schommel-biedt-blended-hulp…

 

Onlinehulp-Vlaanderen. (2017, 2 mei). Inspiratie- Blended werken…of niet. Geraadpleegd op 9 oktober 2021, van https://www.onlinehulp-vlaanderen.be/inspiratie-blended-werken-of-niet/

 

Onlinehulp-Vlaanderen. (2017, 10 juli). Wat is blended hulp. Geraadpleegd op 6 oktober 2021, van https://www.onlinehulp-vlaanderen.be/faq-items/wat-is-blended-hulp/

 

Onlinehulp- Vlaanderen. (2019, 28 maart). Onlinehulp in Vlaanderen. Geraadpleegd op 13 oktober 2021, van https://onlinehulp-arteveldehogeschool.be/_files/200000872-bdef9bee9a/O…

 

Opgroeien. (2018). Jeugdhulplandschap. Opgehaald van jeugdhulp: https://www. jeugdhulp.be/over-jeugdhulp /jeugdhulplandschap

 

Over jeugdhulp. (z.d.). Geraadpleegd op 9 oktober 2021, van https://www.jeugdhulp.be/over-jeugdhulp

 

Regering, V. (z.d.). Integrale jeugdhulpverlening. Opgehaald van Vlaanderen.be: https://www.vlaanderen.be/integrale-jeugdhulpverlening

 

Rutten, P. (2007). Digitalisering en dynamiek: over de consequenties van de digitale revolutie voor de media-industrie, in het bijzonder de uitgeverij. Amsterdam: Leiden University Press.

Steunpunt Mens en Samenleving. (z.d.). Online werken en digitaliseren. Geraadpleegd op 6 december 2021, van https://www.samvzw.be/meerjarenplan-online-werken-en-digitaliseren

 

Steunpunt Mens en Samenleving. (z.d.). Sterk Sociaal Werk. Geraadpleegd op 24 november 2021, van https://www.samvzw.be/index.php/thema/sterk-sociaal-werk

 

Steunpunt Mens en Samenleving. (z.d.). Sterk Sociaal Werk. Geraadpleegd op 6 december 2021, van https://www.samvzw.be/index.php/thema/sterk-sociaal-werk

 

Steyaert, J. (2008). De digitalisering van het sociaal werk. Geraadpleegd op 3 oktober 2021, van http://www.steyaert.org/jan/publicaties/2008Alertdigitalisering.pdf

 

Stinckens, N., Missiaen, C., Van Daele, T. (2020). Digitale tools in de Vlaamse geestelijke gezondheidszorg: kansen en uitdagingen. Geraadpleegd op 3 oktober 2021, van https://vvkp.be/sites/default/files/TKP%2003-2020_LR_WEB_04_Digitale%20…

 

Van Looveren, A., Dewaele, C., Roger, E., Castermans, E., Schuermans, G., Bonte, J., . . . Rommel, S. (2019). Sociaal werk in transitie. Geraadpleegd op 24 november 2021, van https://www.samvzw.be/sites/default/files/2019-05/Sociaal_werk_in_trans…

 

Van Looveren, a., Dewaele, C., Roger, E., Castermans, E., Schuermans, G., Bonte, J., Poppe, K., Nuyts, K., Stas, K., Ouald Chaib, L., Van der Cam, M., Van Geyt, Beelen, S., Rommel. S., (2019). Sociaal werk in transitie. Geraadpleegd op 6 december 2021, van https://www.samvzw.be/sites/default/files/2019-05/Sociaal_werk_in_trans…

 

Versteeg, H. (2019, 18 februari). Blog: Waarom digitalisering een speerpunt moet zijn. Geraadpleegd op 14 december 2021, van https://www.zorgwelzijn.nl/blog/blog-waarom-digitalisering-een-speerpun…

 

Versteegh, H. (2019). Digivaardig sociaal werk: Handboek voor de digitale transitie. Houten: Bohn Stafleu van Loghum

 

Vlaanderen. (z.d.). Het Vlaamse zorg- en welzijnssysteem versterken. Geraadpleegd op 25 november 2021, van https://www.vlaanderen.be/vlaamse-regering/vlaamse-veerkracht/het-vlaam…

 

Vlaanderen. (z.d.). Mediawijsheid. Opgehaald van vlaanderen.be: https://www.vlaanderen.be/cjm/nl/media/beleidsthemas/mediawijsheid

 

Vlaanderen, (2021). Oproep aan jongeren, ouders en organisaties in de jeugdhulp: neem deel aan het participatieproject Bandbreedte. Geraadpleegd op 13 december 2021, van https://www.jeugdhulp.be/actua/nieuwsberichten/oproep-aan-jongeren-oude…

 

Wentzel, J., Van der Vaart, R., Bohlmeijer, E., & Van Gemert-Pijnen. (2016). Mixing Online and Face-to-Face Therapy: How to Benefit From Blended Care in Mental Health Care. JIMIR Mental Health, 3(1), e9-e9. doi: 10.2196/mental.4534

 

Wouters, P. & Gehre, G. (2018). Sociaal werk De studie en het beroep. Antwerpen: Garan.

Download scriptie (582.45 KB)
Universiteit of Hogeschool
UC Leuven-Limburg
Thesis jaar
2022
Promotor(en)
Lut Lenaerts