“IF YOU CAN SEE IT, YOU CAN BE IT”: VROUWELIJKE EN NON-BINAIRE REGISSEURS EN GATEKEEPERS OVER GENDERONGELIJKHEID IN DE VLAAMSE FILMSECTOR
Hoewel er de laatste jaren meer aandacht is voor de vertegenwoordiging van vrouwen in de filmindustrie, wordt deze wereld nog steeds gedomineerd door mannen. Ook achter de schermen van de Vlaamse filmsector is er een ongelijke genderbalans aanwezig. Ondanks initiële rapporten deze problematiek weergeven, bevindt het doorgronden en aanpakken van genderongelijkheid zich nog maar in de beginfase. Natuurlijk zijn vrouwen niet de enige groep die ondervertegenwoordigd zijn in het Vlaamse filmlandschap. Daarom wordt een regisseur met een andere genderidentiteit betrokken bij dit onderzoek. Verder wordt er in deze studie met een intersectionele bril gekeken naar gender, door vrouwelijke makers met andere etnisch-culturele achtergronden te interviewen.
In dit beleidsrapport wordt genderongelijkheid achter de schermen van de Vlaamse filmwereld in beeld gebracht. Door middel van enkele theoretische studies is het mogelijk om het begrip genderongelijkheid te kaderen. Deze kennis – in combinatie met kwantitatieve en kwalitatieve inzichten uit de internationale filmindustrie – wordt gebruikt om genderongelijkheid in de Vlaamse filmsector aan te kaarten. In de literatuur komen verschillende barrières voor vrouwelijke en nonbinaire filmmakers aan bod. De vier overkoepelende barrières zijn de opleiding regie, de financiële middelen, de mannelijke/informele netwerken en de aard van het beroep. Daarnaast worden ook enkele opportuniteiten aangehaald om gendergelijkheid in de Vlaamse filmsector te bereiken zoals bewustwording, quota en mentorschap.
Op basis van de interviews met vrouwelijke en non-binaire filmmakers is het mogelijk om volgende bevindingen vast te stellen. In de opleiding regie vormt het gebrek aan vrouwelijke docenten en rolmodellen een probleem. De financiële middelen zijn een belangrijk werkpunt, aangezien vrouwen en andere ondervertegenwoordigde groepen minder projecten indienen bij het Vlaams Audiovisueel Fonds (VAF). De respondenten zijn zich bewust van de mannelijke dominantie binnen de filmsector, maar zien mannelijke/informele netwerken minder als een barrière. Toch zien vrouwelijke en non-binaire filmmakers het belang van een netwerk zoals WANDA in om andere vrouwen te ondersteunen. Naast de financiële middelen vormt de aard van het beroep een belangrijke barrière voor de respondenten. Vooral de balans tussen werk- en gezinsleven moet herbekeken worden. Op vlak van opportuniteiten komt vooral het belang van quota en mentorschap naar voren. Ten slotte wordt het gebrek aan diversiteit aangekaart als belangrijk werkpunt. De vrouwelijke en non-binaire filmmakers willen diversiteit achter de schermen, maar personen met een andere achtergrond zijn niet altijd te vinden. Er moet een manier zijn om mensen met andere etnisch-culturele achtergronden – en dus met andere verhalen – naar de Vlaamse filmscholen aan te trekken.
De ervaringen van vrouwelijke en non-binaire regisseurs in combinatie met de literatuur zijn vervolgens voorgelegd aan belangrijke gatekeepers in de filmindustrie. Het Vlaams Audiovisueel Fonds heeft de laatste jaren een grote stap gezet om meer vrouwen te betrekken. Toch blijven deze incentives onvoldoende om genderongelijkheid weg te werken. Door verder te kijken dan bewustwording en harde maatregelen zoals quota in te voeren, zou er volgens vrouwelijke en non-binaire respondenten meer bereikt kunnen worden. Ook op vlak van diversiteit evolueert het beleid van het VAF te langzaam om veranderingen teweeg te brengen. Het Royal Institute for Theatre, Cinema & Sound (RITCS) neemt wel initiatieven om genderongelijkheid tegen te gaan. Het feit dat er een vrouwelijke directeur aan het hoofd van het RITCS staat, kan hier mee te maken hebben. Er wordt ook al nagedacht over hoe andere ondervertegenwoordigde groepen makkelijker hun weg kunnen vinden naar de filmschool. Tot slot kan het belang van vernieuwende organisaties niet ontkend worden. Generation Inclusion is een Nederlands programma dat zich inzet voor een inclusief medialandschap, zowel op vlak van gender als diversiteit in het algemeen. Zij duiden op het belang van opportuniteiten zoals bewustwording, quota en mentorschap.
Op basis van deze resultaten worden beleidsadviezen geformuleerd om de positie van vrouwen in de Vlaamse filmwereld te verbeteren. Deze aanbevelingen komen grotendeels overeen met de drie opportuniteiten die besproken worden met de vrouwelijke en non-binaire filmmakers en de gatekeepers: bewustwording, quota en mentorschap. Allereerst blijft bewustwording en dataverzameling een belangrijke eerste stap in het traject naar gendergelijkheid, aangezien deze cruciaal zijn om veranderingen door te voeren in gesubsidieerde organisaties zoals het VAF. Hierbij is het noodzakelijk om data te verzamelen over personen met een andere etnischculturele achtergrond of een andere genderidentiteit. Ondanks dat bewustwording een cruciale stap vormt, moet dit gecombineerd worden met harde maatregelen zoals quota. Een belangrijk aandachtspunt met betrekking tot quota is dat het op een intersectionele manier moet gebeuren. Mentorschap is een opportuniteit waar alle respondenten en gatekeepers het over eens zijn. Opnieuw kan dit enkel verandering teweeg brengen door de combinatie met andere opportuniteiten zoals bewustwording en quota. Daarnaast vormt diversiteit een grote uitdaging voor de toekomst. Dit komt overduidelijk terug in de interviews met vrouwelijke en non-binaire regisseurs. Hoewel de industrie reeds enkele stappen richting gendergelijkheid heeft gezet, zien vrouwen van kleur en andere ondervertegenwoordigde groepen weinig verandering aan hun situatie en positie binnen de Vlaamse filmsector.
Bibliografie
Abid, S. (2020). Women: the disenfranchised of the Flemish film industry. [Masterthesis, Universiteit Antwerpen]. Laatst geraadpleegd op 11 april 2022, van https://www.scriptiebank.be/sites/default/files/thesis/2020-10/Scriptie…
Acker, J. (2009). From glass ceiling to inequality regimes. Sociologie Du Travail, 51(2), 199– 217. https://doi.org/10.1016/j.soctra.2009.03.004
Adams, W. C. (2015). Conducting semi-structured interviews. Handbook of Practical Program Evaluation, 4, 492–505.
Baarda, D., Kuipers, E., Teunissen, J., & De Goede, M. P. M. (2005). Basisboek kwalitatief onderzoek. Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek, 300–301.
Baeten, B. (2018). Beginnende filmmakers in beeld [Masterthesis, Vrije Universiteit Brussel]. Laatst geraadpleegd op 11 april 2022, van https://www.vub.be/sites/vub/files/nieuws/users/Cmorel/masterproefwwbjo…
Bourdieu, P. (1996). Masculine domination revisited. Berkeley Journal of Sociology, 41, 189-203.
Connell, R. W. (1985). Theorising gender. Sociology, 19(2), 260-272. Conor, B., Gill, R., & Taylor, S. (2015). Gender and creative labour. The Sociological Review, 63, 1–22.
De Neve, Y. (2021). De ervaringen van vrouwen rond genderongelijkheid in de Vlaamse filmsector. [Masterthesis, Vrije Universiteit Brussel].
De Vinck, S., Hölck, K., Pauwels, C., Meers, P., & Biltereyst, D. (2013). VAF Vooronderzoek ’Verzameling audiovisuele data’: actieplan. Brussel: Vlaams Audiovisueel Fonds (VAF).
Dirse, Z. (2013). Gender in cinematography: Female gaze (eye) behind the camera. Journal of Research in Gender Studies, 3(1), 15–29.
Eurimages. (2019). Strategy for gender equality in the film industry. Laatst geraadpleegd op 9 april 2022, van https://rm.coe.int/strategy-gender-equality-in-the-film-industryenglish/ 16809805b5
Eurimages. (2020). Eurimages’ gender equality strategy (2021-2023): Equal voices for equal talent. Laatst geraadpleegd op 9 april 2022, van https://rm.coe.int/3rd-gender-equality-strategy- 2021-2023-web-2781-1615-4114-2/1680a13a04
European Institute for Gender Equality. (2016). Gender in employment. Laatst geraadpleegd op 9 april 2022, van https://eige.europa.eu/publications/gender-employment
EWA. (2018). Report on gender equality for directors in the European film industry. Laatst geraadpleegd op 9 april 2022, van https://www.ewawomen.com/wpcontent/ uploads/2018/09/Complete-report_compressed.pdf
Follows, S., & Kreager, A. (2016). Cut out of the picture: A study of gender inequality amongst film directors in the UK film industry. Directors UK. Laatst geraadpleegd op 9 april 2022, van https://stephenfollows.com/wp-content/uploads/2016/05/Cut-Out-of-The-Pi…
Frankenberg, R. (1993). Growing up white: feminism, racism and the social geography of childhood. Feminist Review, 45(1), 51-84.
Generation Inclusion. (z.d.). About. Laatst geraadpleegd op 17 april 2022, van https://www.generationinclusion.com/
Giddens, A., Duneier, M., Appelbaum, R. P., & Carr, D. S. (1991). Introduction to sociology (p. 672). New York: Norton.
Gubbins, M. (2016). Building bridges: Diversity in european film. Cine-regio. Laatst geraadpleegd op 9 april 2022, van https://www.cineregio.org/dyn/files/pdf_download/9- file/CineRegioBuildingBridges_INTERNET_02082016_single_pages.pdf
Hennekam, S., & Bennett, D. (2017). Sexual harassment in the creative industries: Tolerance, culture and the need for change. Gender, Work and Organization, 24(4), 417–434.
hooks, b. (1992). The oppositional gaze: Black female spectators (pp. 115-31). Na.
Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen. (z.d.). Wat is pariteit?. Laatst geraadpleegd op 12 april 2022, van https://igvm-iefh.belgium.be/nl/activiteiten/politiek/wat_is_pariteit
Jansson, M. (2017). Gender equality in Swedish film policy: Radical interpretations and ‘unruly’ women. European Journal of Women's Studies, 24(4), 336-350.
Jansson, M. (2019). The quality of gender equality: Gender quotas and Swedish film governance. International Journal of Cultural Policy, 25(2), 218-231.
Krijnen, T. & Van Bauwel, S. (2015). Gender and media. Representing, producing, consuming. London: Routledge.
Lauzen, M. M. (2019). It’s a Man’s (Celluloid) World: Portrayals of Female Characters in the Top Grossing Films of 2018. Center for the Study of Women in Television and Film, San Diego State University.
Le Lab Femmes de cinéma. (2016). Study of the emergence of a new generation of European women filmmakers. Laatst geraadpleegd op 9 april 2022, van http://femmesdecinema.org/wpcontent/ uploads/2017/10/etude-finale-en.pdf
Le Lab Femmes de cinéma. (2017). Study of the Emergence of a New Generation of European Female Film Directors. Laatst geraadpleegd op 9 april 2022, van http://femmesdecinema.org/wpcontent/ uploads/2018/01/Study-of-Female-film-directors.pdf
Le Lab Femmes de cinéma. (2018). Study of the Emergence of a New Generation of European Female Film Directors. Laatst geraadpleegd op 9 april 2022, van http://femmesdecinema.org/wpcontent/ uploads/2018/12/E%CC%81tude2018_EN.pdf
Le Lab Femmes de cinéma. (2019). Dynamic Study of European Female Filmmakers. Laatst geraadpleegd op 9 april 2022, van http://femmesdecinema.org/wp-content/uploads/2019/11/Labsynth% C3%A8se-%C3%A9tude-ENGLISH.pdf
Le Lab Femmes de cinéma. (2020). Qualitative study on the place of female directors in Europe. Laatst geraadpleegd op 9 april 2022, van http://femmesdecinema.org/wpcontent/ uploads/2020/12/E%CC%81TUDE-QUALITATIVE-2020-EN.pdf
Le Lab Femmes de cinéma. (2021). Qualitative study on the place of female directors in Europe. Laatst geraadpleegd op 9 april 2022, van http://femmesdecinema.org/wpcontent/ uploads/2021/12/Study-2021-EN.pdf
Lutter, M. (2015). Do Women Suffer from Network Closure? The Moderating Effect of Social Capital on Gender Inequality in a Project-Based Labor Market, 1929 to 2010. American Sociological Review, 80(2), 329–358.
Madey, D. L. (1982). Some benefits of integrating qualitative and quantitative methods in program evaluation, with illustrations. Educational Evaluation and Policy Analysis, 4(2), 223-236.
Mortelmans, D. (2013). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. 4e herziene druk. Leuven: Acco. Mulvey, L. (1989). Visual pleasure and narrative cinema. In Visual and other pleasures (pp. 14– 26). Palgrave Macmillan, London.
Onwuachi-Willig, A. (2018). What about #UsToo: The invisibility of race in the #MeToo movement. Yale LJF, 128, 105.
Onwuegbuzie, A. J., & Leech, N. L. (2005). On becoming a pragmatic researcher: The importance of combining quantitative and qualitative research methodologies. International journal of social research methodology, 8(5), 375-387.
Pieper, K. M., Choueiti, M., & Smith, S. L. (2014). Race & Ethnicity in Independent Films: Prevalence of Underrepresented Directors and the Barriers They Face. National Endowment for the Arts.
Plochg, T., Juttmann, R. E., Klazinga, N. S., & Mackenbach, J. P. (2006). Handboek gezondheidszorgonderzoek. Bohn Stafleu van Loghum.
Reulink, N., & Lindeman, L. (2005). Kwalitatief onderzoek. Participerende observatie, documentanalyse, interviewen. Nijmegen: Radboud Universiteit.
RoSa vzw. (z.d.). Gender in film. Laatst geraadpleegd op 12 april 2022, van https://rosavzw.be/nl/themas/sport-en-cultuur/cultuur/gender-in-film
ROSE stories. (z.d.). Over. Laatst geraadpleegd op 14 mei 2022, van https://rosestories.nl/over/
Sanders, W. (2022). Beter is nog niet goed: De positie van vrouwen in de film- en televisiesector 2011-2020. Vrouwen in Beeld. Laatst geraadpleegd op 29 april 2022, van https://www.vrouweninbeeld.nl/rapport-beter-is-nog-niet-goed-gepublicee…
Sieber, S. D. (1973). The integration of fieldwork and survey methods. American Journal of Sociology, 73, 1335-1359.
Simone, P. (2021). Female professionals in European film production. Laatst geraadpleegd op 29 april 2022, van https://rm.coe.int/female-professionals-in-european-film-production-dec…- 2021/1680a4d30a
Smith, L. S., Pieper, K., & Choueiti, M. (2013). Exploring the barriers and opportunities for independent women filmmakers. Sundance Institute and Women in Film Los Angeles Women Filmmakers Initiative.
Smelik, A. M. (1995). What meets the eye: feminist film studies. In R. Buikema and A. Smelik, eds. Women’s Studies and Culture. London: Zed, pp. 66-81.
Thornham, S. (Ed.). (1999). Feminist film theory: A reader. NYU Press.
Time’s Up. (z.d.). Our Story: TIME’S UP was born when women said “enough is enough”. Laatst geraadpleegd op 12 april 2022, van https://timesupnow.org/about/our-story/
Transgender infopunt. (z.d.). Non-binair. Laatst geraadpleegd op 29 april 2022, van https://transgenderinfo.be/m/identiteit/variaties/non-binair/
Uğur Tanrıöver, H. (2017). Women as film directors in Turkish cinema. European Journal of Women’s Studies, 24(4), 321–335. VAF. (2021).
Jaarverslag VAF 2020. Laatst geraadpleegd op 25 april 2022, van https://www.vaf.be/files/Jaarverslagen/jv_vaf_2020_new.pdf
VAF. (2022). Jaarverslag VAF 2021. Laatst geraadpleegd op 29 april 2022, van https://www.vaf.be/files/JV_2021_DEF_nieuw.pdf
VAF. (z.d.-a). Over het VAF. Laatst geraadpleegd op 25 april 2022, van https://www.vaf.be/overhet- vaf
VAF. (z.d.-b). VAF Wildcards. Laatst geraadpleegd op 25 april 2022, van https://www.vaf.be/subsidies/vaf-wildcards VAF. (z.d.-c). Inclusie-aanpak Creatie. Laatst geraadpleegd op 25 april 2022, van https://www.vaf.be/voor-de-sector/gender-inclusie/inclusie-aanpak-creat…
Van Bellingen, V. (2019). Genderongelijkheid in de Vlaamse filmindustrie: een fabel of een feit?. (Masterthesis, Vrije Universiteit Brussel). Laatst geraadpleegd op 11 april 2022, van https://scriptiebank.be/sites/default/files/thesis/2019-10/VanBellingen…
Van Coillie, M. (2014). Filmmaken in Vlaanderen: Een afvalkoers. Een kwalitatieve studie die verkent waarom het vaak bij debuteren blijft (Masterthesis, Universiteit Gent). Laatst geraadpleegd op 11 april 2022, van https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/167/087/RUG01- 002167087_2019_0001_AC.pdf
WANDA Collective. (z.d.). Laatst geraadpleegd op 12 april 2022, van https://www.facebook.com/wandacollective/
Watkins, D. C. (2012). Qualitative research: The importance of conducting research that doesn’t “count”. Health promotion practice, 13(2), 153-158.
Willekens, M., Siongers, J., & Lievens, J. (2020). Alleen maar een verlangen? jobgerelateerde risicofactoren en seksueel grensoverschrijdend gedrag in de Vlaamse cultuur- en mediasector. Tijdschrift Sociologie, (1), 159-181.
Williams, J. (2020). Maximizing #MeToo: Intersectionality and the Movement. Social Science Research Network. https://doi.org/10.2139/ssrn.3620439
Wöhl, S. (2008). Global Governance as Neo-liberal Governmentality: Gender Mainstreaming in the European Employment Strategy. In Global Governance: Feminist Perspectives (pp. 64–83). Palgrave Macmillan, London.
Women in View (2019). Research and action on the role of women in Canadian media. Laatst geraadpleegd op 9 april 2022, van http://womeninview.ca/
