Een zestiende-eeuws humanist in de negentiende en twintigste eeuw
Groot man, onsterflik is uw waerde
Omdat uw land u heilig bleef:
Geen plekjen loeg u toe op aerde
Als Overijsches beemd en dreef.
Zo prees de Gentse dichter en archivaris Prudens Van Duyse de humanist Justus Lipsius bij de inhuldiging van zijn monument in zijn geboortedorp Overijse in 1853. Vandaag is hij misschien niet meer zo bekend, maar in de negentiende en de eerste helft van de twintigste eeuw riep hij zowel nationale als lokale trots op. Het beeld dat van Lipsius gevormd werd, kan helpen de historische herinnering in België te begrijpen.
Wie was Lipsius?
Lipsius (1547-1606) was een Zuid-Nederlandse humanistische filoloog, filosoof en professor. Hij probeerde de stoïcijnse filosofie uit de oudheid en het christendom met elkaar te verzoenen. Zo was hij de grondlegger van de filosofische beweging van het neostoïcisme. Hij pleitte ervoor zich neer te leggen bij het lot als deel van Gods plan om de wereld te verbeteren. Hij vond dat vorsten voorzichtig en deugdzaam moesten regeren, maar ook dat iedereen zich naar hun wil moest schikken om zo eendracht te bekomen. Vorsten moesten hard ingrijpen tegen religieuze dissidenten die conflicten veroorzaakten en de eenheid van de kerk beschermen om burgerlijke onrusten en oorlog te voorkomen.
Lipsius als vaderlander
Bij de inhuldiging in Overijse drukten zowel de rector De Ram van de katholieke Leuvense universiteit als de liberale minister van Binnenlandse Zaken Piercot uit hoe het monument tot een nationaal project behoorde. De eerbetuigingen aan grote historische figuren moesten voor Piercot helpen het belang van België in de wereld in de verf te zetten.
Daarbovenop schilderde elke spreker bij de inhuldiging Lipsius als een patriot af. Het belangrijkste argument om hem als een patriot te zien was dat hij na vele jaren in het buitenland verbleven en gedoceerd te hebben naar Leuven terugkeerde om daar hoogleraar te worden terwijl hij door verschillende Europese vorsten veel winstgevender posten kreeg aangeboden.
Ook in 1909, toen ter gelegenheid van het 75-jarige jubileum van de universiteit in Leuven, een standbeeld werd ingehuldigd, waardeerde de minister van Kunsten en Wetenschappen Descamps Lipsius als een nationaal figuur. Het nieuwe was dat hij Lipsius niet enkel een voorbeeldfunctie als patriot of grote Belg gaf, maar hem ook als typisch Belgisch zag. Hij zag in Lipsius ‘energieën’ die altijd al in België wortelden en meende via Lipsius’ eigenschappen dan ook te kunnen voorspellen hoe het onafhankelijke België zich verder zou ontwikkelen.
Hoewel hij zijn werken in het Latijn schreef, speelde aanvankelijk ook het Nederlands een rol in die Belgische trots. Dit vond zijn oorsprong in het werk Justus Lipsius als vaderlander beschouwd van de Leuvense archivaris Edward Van Even dat voor het eerst in 1848 in het Gentse tijdschrift De Eendragt en in 1853 in boekvorm verscheen. Daarin schreef Van Even dat Lipsius zijn moedertaal altijd genegen was gebleven. In de versie van 1853 drukte hij zijn hoop uit dat de inhuldiging van het monument in Overijse later dat jaar in het Nederlands zou gebeuren. Zo wilde hij de bevolking, die slechts Nederlands kon, vaderlandsliefde laten opvatten om het vaderland in vredestijd te verheerlijken of in oorlogstijd te beschermen. Die trots op de taal hoorde nog bij een Belgisch patriottisme. Zo verdichtte Van Duyse dat de “erfelike vlaemsche tael” generaties Belgen met elkaar en ook Lipsius verbond.
Maar in 1909 waren de taalspanningen gegroeid. Leden van de Vlaamse studentenkoepel het Vlaamsch Verbond hadden vlak na de inhuldiging “Wij eisen Vlaams op de hogeschool” naar de tribune met de autoriteiten geroepen. Er ontstonden daarna bij het universitair jubileum relletjes tussen Vlaamse en Waalse studenten, waarna de rector hun studentenkoepel ontbond. Een journalist van Het Laatste Nieuws citeerde daarop Van Even over Lipsius’ genegenheid voor het Nederlands want “dat zullen de jongens van ’t ontbonden Vlaamsch Verbond misschien met vreugde vernemen en wellicht worden sommige vulgarisateurs [Franstaligen die het Frans in Vlaanderen wilden verspreiden] en franskiljons door spijt bekropen omdat zij deel hebben genomen aan de inhuldiging van dien grooten man, die zijn moedertaal durfde te beminnen.”
Vooral in 1909 was er in de liberale pers kritiek op het standbeeld van Lipsius. Ze waren vooral kritisch over zijn intolerantie. Een journalist van La Gazette schreef zelfs dat hij nog liever de hertog van Alva, berucht om zijn hardhandig optreden na de beeldenstorm, gevierd zou zien.
Lipsius is van ons
In verhouding tot de nationale trots ontstond er een lokale trots in plaatsen waarmee Lipsius een band had, namelijk Overijse, Leuven en Ath. Vooral in Overijse werd hij een erg belangrijk figuur. De gemeente zag in hem, als grote Belg, een kans om een belangrijkere plaats binnen de natie te verwerven.
Voor 1853 was hij er volgens Van Even nochtans niet bekend. Hij vertelde in Justus Lipsius als vaderlander beschouwd hoe hij vijf jaar eerder aan inwoners van Overijse had gevraagd of ze Lipsius kenden, waarop slechts de koster een anekdote over hem kon navertellen. Bij de inhuldiging van het monument in 1853 veranderde dat. De gemeente organiseerde driedaagse feestelijkheden en spelen ter gelegenheid van het feest en trok heel wat volk.
Daarna bleef Lipsius aanwezig in het volksleven. In 1861 werd officieel de koninklijke harmonie Justus Lipsius gesticht en in 1876 voerde een carnavalslied hem op als een eer voor Overijse. In 1947 vonden er feestelijkheden plaats om de vierhonderdste verjaardag van Lipsius te Overijse te vieren. Dat werd een lokaal feest waarbij het nationale aspect veel minder aanwezig was.
De toe-eigening van historische figuren
Lipsius diende het doel de Belgische natie te legitimeren en tot trots aan te zetten. Ook lokaal diende Lipsius om het belang van steden en gemeenten te vergroten, waarna hij tot een volksfiguur evolueerde. Het maakt duidelijk hoe onze visie op het verleden nooit neutraal is en altijd contextgebonden is. Waar de geschiedenis in België diende om de natiestaat te legitimeren, gebruikt Poetin nu bijvoorbeeld jammerlijk de geschiedenis om Oekraïne op te eisen.
Bibliografie
‘Agendapunt nr. 643 van de gemeenteraad van Overijse’. Overijse, 4 oktober 1947. Gemeentearchief Overijse.
‘Archief Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen, Overijse, dossier Justus Lipsiusplein’, 16 juni 1845. Overijse Justus Lipsiusplein. Onroerend Erfgoed Vlaams-Brabant, Leuven.
‘Brief van de Koninklijke Commissie voor Monumenten aan Sylvain van de Weyer’, 5 november 1852. Archief Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen, Overijse, dossier Justus Lipsiusplein. Onroerend Erfgoed Vlaams-Brabant, Leuven.
Descamps, Edouard. ‘Brief aan het stadsbestuur van Leuven’, 3 maart 1909. T 004/02 - 675. Algemeen Rijksarchief, Brussel.
———. ‘Brief aan Jules Jourdain’, 27 februari 1909. T 004/02 - 675. Algemeen Rijksarchief, Brussel.
Direction des beaux arts. ‘Dossier: Leuven Monument Justus Lipsius.’, 29 december 1908. T 004/02 - 675. Algemeen Rijksarchief, Brussel.
Dumont, Joseph. ‘Brief aan de Koninklijke Commissie voor Monumenten’, 23 oktober 1852. Archief Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen, Overijse, dossier Justus Lipsiusplein. Onroerend Erfgoed Vlaams-Brabant, Leuven.
Jourdain, Jules. ‘Brief aan het ministerie van Wetenschappen en Kunsten’, 31 januari 1909. T 004/02 - 675. Algemeen Rijksarchief, Brussel.
Jourdain, Jules, en Edouard Descamps. ‘Overeenkomst over het standbeeld van Justus Lipsius’, 25 september 1908. T 004/02 - 675. Algemeen Rijksarchief, Brussel.
‘Lijst met genodigden voor de lunch na de inhuldiging van het standbeeld van Justus Lipsius’. Leuven, z.d. 8216. Stadsarchief Leuven.
‘Lijst met genodigden voor het universitair jubileum van 1909’. Leuven, z.d. 8216. Stadsarchief Leuven.
‘Nota over het standbeeld van Justus Lipsius’, 23 juni 1908. T 004/02 - 675. Algemeen Rijksarchief, Brussel.
Nothomb, Jean-Baptiste, of Sylvain Van de Weyer. ‘Brief aan de Koninklijke Commissie voor Monumenten’, 16 juni 1845. Archief Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen, Overijse, dossier Justus Lipsiusplein. Onroerend Erfgoed Vlaams-Brabant, Leuven.
‘Registers van beraadslagingen van de gemeenteraad van Overijse’. Overijse, 26 september 1835 tot 7 december 1848. 360 - 2. Rijksarchief te Leuven.
‘Registers van beraadslagingen van de gemeenteraad van Overijse’. Overijse, 16 december 1848 tot 12 december 1860. 360 - 3. Rijksarchief te Leuven.
Stevens, Édouard. ‘Brief aan de Koninklijke Commissie voor Monumenten’, 13 maart 1849. Archief Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen, Overijse, dossier Justus Lipsiusplein. Onroerend Erfgoed Vlaams-Brabant, Leuven.
———. ‘Brief aan de Koninklijke Commissie voor Monumenten’, 20 november 1852. Archief Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen, Overijse, dossier Justus Lipsiusplein. Onroerend Erfgoed Vlaams-Brabant, Leuven.
‘Tekst van een brief voor de hertog van Arenberg en de Belgische ministers’. Leuven, 3 mei 1909. 8216. Stadsarchief Leuven.
Van de Weyer, Sylvain. ‘Brief aan de Koninklijke Commissie voor Monumenten’, 31 december 1845. Archief Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen, Overijse, dossier Justus Lipsiusplein. Onroerend Erfgoed Vlaams-Brabant, Leuven.
———. ‘Brief aan de Koninklijke Commissie voor Monumenten’, 30 april 1852. Archief Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen, Overijse, dossier Justus Lipsiusplein. Onroerend Erfgoed Vlaams-Brabant, Leuven.
Van Duyse, Prudens. ‘Justus Lipsius’, 1853. BIB.G.006158/2. Boekentoren, Gent.
———. ‘Prudens van Duyse’s aantekeningen voor zijn lofrede op Lipsius’. Gent, z.d. G.006158. Boekentoren.
‘Verslagboek Koninklijke Harmonie Justus Lipsius’. Overijse, 1947. De Beierij van Ijse.
Bouchery, Herman F. ‘Justus Lipsius’. In 100 Groote Vlamingen, onder redactie van L. Elaut, L. Grootaers, R. Van Roosbroeck, en A. Vermeylen, 190–93. Antwerpen: N. V. Standaard-Boekhandel, 1941.
Colins, Leo. ‘Discours de M. Colins, Bourgemestre de Louvain’. In Liber Memorialis des fêtes jubilaires de l’Université Catholique de Louvain: 1834-1909, 54–56. Leuven, 1909.
De Reiffenberg, Frédéric. ‘Juste Lipse’. In Les Belges illustres, 3:1–16. Bruxelles: A. Jamar et Ch. Hen, 1845.
Descamps, Edouard. ‘Discours du baron Descamps’. In Liber Memorialis des fêtes jubilaires de l’Université Catholique de Louvain: 1834-1909, 43–54. Leuven, 1909.
Evans, Annie. ‘Art in Louvain’. Academy (London, England : 1869) 28, nr. 694 (22 augustus 1885): 125–125.
Génard, P. ‘Nicasius de Keyser (Vervolg en slot)’. De Vlaamsche School 1, nr. 1 (1855): 58–61.
Hebbelynck, Adolphe. ‘Discours de Mgr Hebbelynck’. In Liber Memorialis des fêtes jubilaires de l’Université Catholique de Louvain: 1834-1909, 56–59. Leuven, 1909.
Immerzeel (jr.), Johannes. ‘Desmit (Alexandre)’. In De levens en werken der Hollandsche en Vlaamsche kunstschilders, beeldhouwers, graveurs en bouwmeesters: van het begin der vijftiende eeuw tot heden, 178–79. Amsterdam: J. C. van Kersteren, 1842.
Inhulding van Justus Lipsius’ borstbeeld, in de gemeente Overyssche, den 28 junius 1853. Waver: Ghion-De Raedt, 1853.
‘Inauguration du monument de Juste Lipse, à Overyssche’. Le Moniteur belge 23, nr. 181 (30 juni 1853): 2052–54.
Janet, Paul. Histoire de la science politique dans ses rapports avec la morale. Vol. 2. Paris: Librairie philosophique de Ladrance, 1872.
Liber Memorialis des fêtes jubilaires de l’Université Catholique de Louvain: 1834-1909. Leuven, 1909.
Nisard, Charles. Le Triumvirat littéraire au XVIe siècle: Juste Lipse, Joseph Scaliger et Isaac Casaubon. Paris: Amyot, 1852.
Population. Recensement général. Bruxelles: Le ministre de l’intérieur, 1849.
Quetelet, M. ‘Jean-Baptiste van Eycken’. Annuaire de l’Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique 20 (1854): 139–55.
Ram, Pierre François Xavier de. Discours de M. le chanoine de Ram, prononcé à isque le 28 juin 1853, à l’occasion de l’inauguration du monument consacré à la mémoire de Juste Lipse. Leuven: Van Linthout et Cie, 1853.
Slingeneyer, Ernest. ‘Programmes des peintures à exécuter dans la grande salle du Palais-Ducal à Bruxelles’. Bulletin des Commissions royales d’art et d’archéologie, nr. 3 (1864): 365–82.
Stad Gent. Gemeenteblad. Jaar 1904. Tweede halfjaar. Gent: De nieuwe drukkerij, 1904.
Van Duyse, Prudens. ‘Justus Lipsius’. Messager des sciences historiques, ou Archives des arts et de la bibliographie de Belgique, 1853, 253–57.
Van Even, Edward. Justus Lipsius, als vaderlander beschouwd. Leuven: Drukkery Van Linthout & Cie, 1853.
A. ‘Juste Lipse chez les Géants d’Ath’. Journal de Bruxelles, 30 mei 1909.
Boghaert-Vaché, A. ‘Documents pour M. Descamps: XXV Les sciences sous les archiducs’. Le Petit Blue du Matin, 6 juni 1909.
Courrier de l’Escaut. ‘Les fêtes jubilaires de l’Université de Louvain’, 10 mei 1909.
David, F. K. ‘Overijsche viert “Luppe van de met”’. Het Nieuws van den Dag, 15 oktober 1947.
De Gentenaar. ‘De Vierhonderdste Verjaring der Geboorte van Justus Lipsius’, 19 oktober 1947.
De Nieuwe Gids. ‘Overijsche viert Justus Lipsius’, 28 oktober 1947.
De Standaard. ‘Justus Lipsius in zijn geboortedorp herdacht’, 27 oktober 1947.
De Volkswil. ‘Inhuldiging van het Standbeeld van Justus-Lipsius’, 8 mei 1909.
De Volksgazet. ‘400 jaar geleden werd Justus Lipsius geboren’, 18 oktober 1947.
Gazet van Antwerpen. ‘Justus Lipsius Bij het 4e eeuwfeest van zijn geboorte De glorie van het Vlaams humanisme’, 18 oktober 1947.
Het Laatste Nieuws. ‘Justus Lipsius standbeeld te Leuven Latijnsch opschrift’, 22 april 1909.
Het Laatste Nieuws. ‘Leuvensche Kronijk: Iets over Justus Lipsius’, 30 mei 1909.
Het Nieuws van den Dag. ‘De basiliek van Halle wordt onthuld met licht, versiering en een historische stoet’, 29 september 1947.
Het Nieuws van den Dag. ‘Justus - Lipsius (1547-1947): Bij het vierde eeuwfeest der geboorte een van onzer nationale glories’, 8 oktober 1947.
Het Nieuws van den Dag. ‘Overijsche: Viering.’, 2 oktober 1947.
Het Nieuws van den Dag. ‘Overijsche’, 18 oktober 1947.
Het Nieuwsblad. ‘Justus Lipsius in zijn geboortedorp herdacht’, 27 oktober 1947.
Het Volk. ‘Overijsche herdenkt Joost Lips: historische stoet en bloemenhulde’, 28 oktober 1947.
Journal de Bruxelles. ‘Les fêtes jubilaires de Louvain’, 10 mei 1909.
Journal de Bruxelles. ‘Inauguration du monument de Juste Lipse, à Overyssche’, 1 juli 1853.
Journal de Bruxelles. ‘Revue politique’, 4 juli 1853.
Journal de Bruxelles. ‘Revue politique’, 10 augustus 1853.
Journal de la Belgique : pièces officielles et nouvelles des Armées. ‘Kermesse de Louvain. Inauguration du chemin de fer’, 4 september 1837.
Journal de la Belgique : pièces officielles et nouvelles des Armées. ‘Inauguration du monument de Juste Lipse, à Overyssche’, 30 juni 1853.
Journal de la Belgique : pièces officielles et nouvelles des Armées. ‘Nouvelles diverses’, 9 augustus 1853.
Journal des Petites Affiches de l’arrondissement de Louvain. ‘Les fêtes jubilaires de l’Université catholique’, 9 mei 1909.
L’avant-garde. ‘Le monument Juste Lipse’, mei 1909
L'Emancipation: politique, commerciale, religieuse et littéraire. ‘Interieur’, 29 augustus 1837.
L’Avenir Du Luxembourg. ‘Le jubilé du 75me anniversaire de la restauration de l’Université Catholique de Louvain’, 10 mei 1909.
L’étoile Belge. ‘A propos de Juste Lipse’, 13 mei 1909.
L’étoile Belge. ‘Inauguration de la statue de Juste Lipse’, 2 juli 1853.
L’étoile Belge. ‘Inauguration de la statue de Juste Lipse (Fin.)’, 3 juli 1853.
L’étoile Belge. ‘La verité sur le “Juste-Lipse” de Louvain’, 19 mei 1909.
Le Petit Blue du Matin. ‘A Travers la Presse: La statue de Juste Lipse’, 12 mei 1909.
Le Petit Blue du Matin. ‘Albert et Isabella’, 10 mei 1909.
Le Petit Blue du Matin. ‘Au monument Juste Lipse’, 10 mei 1909.
Le Soir. ‘Mariage’, 24 december 1955.
Le Vingtième Siècle. ‘Les fêtes du 75e anniversaire de la restauration de l’Université catholique de Louvain’, 10 mei 1909.
L’indépendance Belge, 29 augustus 1837.
L’indépendance Belge. ‘Les fêtes de Louvain’, 11 mei 1909.
L’indépendance Belge. ‘Inauguration du monument de Juste Lipse, à Overyssche’, 30 juni 1853.
L’indépendance Belge. ‘Nouvelles des arts, des sciènces et de la littérature’, 10 augustus 1853.
L’observateur Belge. ‘Resume politique’, 2 juli 1853.
Stijns, L. ‘Bij een herdenking: Justus Lipsius’. Het Laatste Nieuws, 29 oktober 1947.
Stijns, Livia. ‘De verwikkelingen in Frankrijk: Een kentering schijnt in te treden’. Het Laatste Nieuws, 5 december 1947.
———. ‘Frankrijk verlangt kalmte: De stakingen beu’. Het Laatste Nieuws, 9 december 1947.
———. ‘Na de staking in Frankrijk: Steeds gevaar voor botsingen’. Het Laatste Nieuws, 20 december 1947.
———. ‘Ontreddering in Frankrijk: Een onzekere toestand’. Het Laatste Nieuws, 28 november 1947.
Van Bloir, Renaat. ‘Justus Lipsius 1547-1947 Een al te zeer verwaarloosd Vlaams geleerde met een wereldbefaamdheid’. De Standaard, 19 oktober 1947.
Vooruit. ‘De Justus Lipsius herdenking: historische stoet te Overijsche’, 28 oktober 1947.
Z. V. G. ‘Justus Lipsius Hij hield van boeken, bloemen en honden Een groot geleerde maar ook een mens met zwakheden’. Het Nieuwsblad, 26 oktober 1947.
Demol, Frans. persoonlijk interview, 30 oktober 2021.
Casier, Jos. Glas in loodraam in de Sint-Martinusbasiliek. 1908. Glas in loodraam. Sint-Martinusbasiliek Halle. http://balat.kikirpa.be/photo.php?path=M166266&objnr=28286&lang=nl-NL&n….
Desmit, Alexandre. Aartshertogen Albrecht en Isabella luisteren naar Justus Lipsius. 1837. Olieverf op doek. Kamer van Volksvertegenwoordigers. http://balat.kikirpa.be/object/20040719.
De Keyser, Nicaise. Bezoek van de aartshertogen Albert en Isabella aan de drukkerij Plantin. 1872. Olieverf op paneel. Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen. https://kmska.be/nl/meesterwerk/bezoek-van-de-aartshertogen-albert-en-i…{%22panX%22:0.475,%22panY%22:0.277,%22view%22:%22scan%22,%22zoom%22:1}.
———. De aartshertogen Albert en Isabella wonen een les van Justus Lipsius bij. z.d. Potlood op papier. 2138(I)/150. Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen. https://kmska.be/nl/meesterwerk/de-aartshertogen-albert-en-isabella-won…{%22view%22:%22scan%22}.
Foto’s van de Lipsiusviering van 1947. 1947. Foto. De Beierij van Ijse.
Jourdain, Jules. Standbeeld van Justus Lipsius. 1909. Standbeeld.
Marchant, Eduard-François. Beeld Justus Lipsius. 1853. Borstbeeld.
Postkaarten van de inhuldiging het standbeeld van Justus Lipsius. z.d. Postkaart. Stadsarchief Leuven.
Rigaux, Louis. Justus Lipsius. 1948. Olieverf op doek. Gemeentehuis Overijse (Gemeentehuis Raadzaal).
———. Kaart inzake herinnering 400e verjaardagsfeest 26/10/1947 - Joost Lips 1547-1947. 1947. Tekening. SCH_001/131. Gemeentearchief Overijse.
———. Ontwerp praalwagen 400e verjaringfeest geboorte van Justus Lipsius (1547-1947): Hertog Albrecht en hertogin Isabella wonen de les bij van Justus Lipsius. 1947. Aquarel? op papier. De Beierij van Ijse.
Slingeneyer, Ernest. Histoire de la Belgique: les belles lettres. 1880. Olieverf op paneel. 11004384. Académie royale des Sciences, Lettres et Beaux-Arts. http://balat.kikirpa.be/object/11004384.
———. Les Gloires de La Belgique. 1880. Olieverf op paneel. 20025663. Académie royale des Sciences, Lettres et Beaux-Arts. http://balat.kikirpa.be/object/20025663.
Vanhumbeeck, B., en Johannes Van Mildert. Buste van Justius Lipsius in een uitgewerkte cartouche. 1942. Natuursteen. MPM.V.III.02.006. Museum Plantin-Moretus. http://balat.kikirpa.be/object/11040914.
Wiener, Jacques, en Léopold Wiener. Medaille viering verjaardag van de inhuldiging van het borstbeeld van Justus Lipsius. 1860. Penning. 2L070/01. Koninklijke Bibliotheek van België. https://opac.kbr.be/Library/doc/SYRACUSE/10069270/medaille-belgique-1860.
Werken
Acke, Daniel. ‘Le Prince de Ligne et Beloeil. Permanence et Variation de Deux Lieux de Mémoire’. In Erinnerungsorte in Belgien: Instrumente Lokaler, Regionaler Und Nationaler Sinnstiftung, onder redactie van Hermann Kamp en Sabine Schmitz, 157–76. Bielefeld: transcript Verlag, 2020. https://doi.org/10.1515/9783839445150-009.
Agulhon, Maurice. ‘Nouveaux propos sur les statues de « grands hommes » au XIXe siècle’. Romantisme 28, nr. 100 (1998): 11–16. https://doi.org/10.3406/roman.1998.3286.
Akker, Chiel van den. The Exemplifying Past: A Philosophy of History. Amsterdam University Press, 2018.
Alpaerts, Dominique. ‘Van Eyck zit gebeiteld: de oprichting van “Van Eyck monumenten” in Vlaamse steden in de lange negentiende eeuw’. Onuitgegeven masterproef, Universiteit Antwerpen Department Geschiedenis, 2006. https://anet.be/record/opacuantwerpen/c:lvd:6867436.
Art, Jan. ‘Het Historisch Monument: Een Bepaalde Manier van Omgaan Met Het Verleden’. In Duurzamer Dan Graniet: Over Monumenten En Vlaamse Beweging, 19:13–23. Museum van de Vlaamse Sociale Strijd. Bijdragen. Tielt en Antwerpen: Lannoo en Perspectief Uitgaven, 2003.
Bass, Marisa. ‘Justus Lipsius and His Silver Pen’. Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 70, nr. 1 (januari 2007): 157–94. https://doi.org/10.1086/JWCI20462762.
Basse, Maurits. De vlaamsche beweging van 1905 tot 1930. Vol. 1. Gent: Van Rysselberghe & Rombaut, 1930.
Berg, Willem van den, en Piet Couttenier. Alles is taal geworden geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1800-1900. Vol. 5. Amsterdam: Bakker, 2016.
Berryer, Anne-Marie. Essai d’une iconographie de Juste Lipse. Bruxelles: Ballieu, 1940.
Boone, Marc. ‘Jacques d’Artevelde, Un Héros Gantois. Ou l’histoire Médiévale à l’aune Des Tensions Politiques, Idéologiques et Communautaires Belges’. In Erinnerungsorte in Belgien: Instrumente Lokaler, Regionaler Und Nationaler Sinnstiftung, onder redactie van Hermann Kamp en Sabine Schmitz, 65–84. Bielefeld: transcript Verlag, 2020. https://doi.org/10.1515/9783839445150-005.
Boudart, Laurence. ‘Ils lisaient la patrie: La formation de l’identité nationale à travers les livres de lecture de l’école primaire belge (1842-1939)’. Doctoraat, Universidad de Valladolid Departamento de Filología Francesa y Alemana, 2008. https://uvadoc.uva.es/handle/10324/112.
Bousmar, Éric. ‘Ducs de Bourgogne et Premiers Habsbourg à Liège, Bruxelles, Bruges et Malines. Des Lieux de Mémoire En Mutation’. In Erinnerungsorte in Belgien: Instrumente Lokaler, Regionaler Und Nationaler Sinnstiftung, onder redactie van Hermann Kamp en Sabine Schmitz, 85–112. Bielefeld: transcript Verlag, 2020. https://doi.org/10.1515/9783839445150-006.
Campé, René. ‘De liberale pers sinds 1846’. In Het liberalisme in België: tweehonderd jaar geschiedenis, onder redactie van Adriaan E Verhulst, 183–97. Brussel: Delta, 1989.
Cardyn-Oomen, Dorine. ‘Nicaise de Keyser, een negentiende-eeuwse beroemdheid’. Ons erfdeel 44, nr. 1 (2001): 115–18.
Chandra, Kanchan. Constructivist Theories of Ethnic Politics. OUP USA, 2012.
Clabots, Albert. ‘Joost heeft lang moeten wachten’. Zoniën: Geschiedkundig tijdschrift voor Ijse- en Laneland 17, nr. 2 (1993): 53–63.
Cools, Hans. ‘Antwerpen: het Rubenshuis, Hoe artistieke grootsheid wordt opgeroepen’. In België, een parcours van herinnering: Plaatsen van expansie, onder redactie van Jo Tollebeek, Geert Buelens, Gita Deneckere, Chantal Kesteloot, en Sophie de Schaepdrijver, 1:136–49. België, een parcours van herinnering. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker, 2008.
Cornet, Pascal, red. Na en naar Van Dyck : de romantische recuperatie in de 19de eeuw. Antwerpen: Stad Antwerpen : Hessenhuis, 1999.
De Bom, Erik. ‘Political Advice’. In The Oxford Handbook of Neo-Latin, onder redactie van Stefan Tilg en Sarah Knight, 135–50. Oxford: Oxford University Press, 2015.
De Maeyer, Liesbeth. ‘Een studie over harmonies en fanfares in Vlaanderen.’ Oostvlaamse zanten 77, nr. 2 (18 juli 2002). https://openjournals.ugent.be/oz/article/id/72614/.
De Waele, Maria. ‘De strijd om de citadel. Frankrijk en de vernederlandsing van de Gentse universiteit, 1918-1930’. Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis 1–2, nr. 32 (2002): 41.
Decharneux, Baudouin. ‘Van alle Gallische volkeren zijn de Belgen het moedigste’. In De grote mythen uit de geschiedenis van België, Vlaanderen en Wallonië, onder redactie van Anne Morelli, 25–36. Berchem: EPO, 1996.
Dehaen, Roger. ‘Het herdenkingsfeest van 1947’. In Justus Lipsius en Overijse: Bijdrage XVI tot de geschiedenis van IJse-, Lane- en Dijleland, 16:162–64. Bijdrage tot de geschiedenis van IJse-, Lane- en Dijleland. Overijse: Heemkundige kring De Beierij van IJse, 1997.
Den Boer, Pim. ‘Loci memoriae — Lieux de mémoire’. In Cultural Memory Studies: An International and Interdisciplinary Handbook, onder redactie van Astrid Erll en Ansgar Nünning, 19–25. Berlin: Walter de Gruyter, 2008.
Deneckere, Gita, Bruno De Wever, Tom De Paepe, en Guy Vanthemsche. Een geschiedenis van België. Gent: Academia Press, 2020.
Deneire, Tom, en Toon van Hal. Lipsius tegen Becanus: over het Nederlands als oertaal ; editie, vertaling en interpretatie van zijn brief aan Hendrik Schotti (19 december 1598). Amersfoort: Florivallis, 2006.
Diagre, Denis. ‘Aartshertog Albrecht, modelheerser of engel des doods?’ In De grote mythen uit de geschiedenis van België, Vlaanderen en Wallonië, onder redactie van Anne Morelli, 107–17. Berchem: EPO, 1996.
———. ‘Historiographie des archiducs Albert et Isabelle: genèse et survie d’un mythe’. Licentiaatsthesis, Université libre de Bruxelles, 1993.
Dierkens, Alain. ‘Brussel: het standbeeld van Godfried van Bouillon, De geest van de kruistocht’. In België, een parcours van herinnering: Plaatsen van expansie, onder redactie van Jo Tollebeek, Geert Buelens, Gita Deneckere, Chantal Kesteloot, en Sophie de Schaepdrijver, 1:46–57. België, een parcours van herinnering. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker, 2008.
———. ‘“Onze koningen”, van Clovis tot Karel de Grote’. In De grote mythen uit de geschiedenis van België, Vlaanderen en Wallonië, onder redactie van Anne Morelli, 37–46. Berchem: EPO, 1996.
Ducastelle, Jean-Pierre. ‘Le Char de la Ville d’Ath’. Bulletin du Cercle royal d’histoire et d’archéologie d’Ath et de la région 4, nr. 45 (2012): 241–61.
Evens, Bert. ‘De openbare heldenverering in Antwerpen. Het oprichten van standbeelden als uitdrukking van maatschappelijke tendensen en discussies (1830-1914)’. E-thesis, 2000. http://www.ethesis.net/heldenverering/heldenverering_inhoud.htm.
François, Pieter. ‘Turnhout: het standbeeld van Pieter Corbeels, De Boerenkrijg of David tegen Goliath’. In België, een parcours van herinnering: Plaatsen van expansie, onder redactie van Jo Tollebeek, Geert Buelens, Gita Deneckere, Chantal Kesteloot, en Sophie de Schaepdrijver, 1:136–49. België, een parcours van herinnering. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker, 2008.
Galand, Michèle. ‘Grenzen van de welvaart in de Oostenrijkse Nederlanden onder het bewind van Maria-Theresia’. In De grote mythen uit de geschiedenis van België, Vlaanderen en Wallonië, onder redactie van Anne Morelli, 119–26. Berchem: EPO, 1996.
Gay, Peter. Schnitzler’s Century: The Making of Middle-Class Culture, 1815 - 1914. New York: W. W. Norton & Company, 2002.
Gilleir, Maria, Dewaersegger, Eric, Gilbert Huybens, en Paul Reekmans, red. Het Leuvens stadhuis: beeld-schoon. 1: De gevels. Jaarboek van de Geschied- en oudheidkundige kring van Leuven en omgeving 38. Leuven: Geschied- en oudheidkundige kring voor Leuven en omgeving, 1999.
Goosens, Aline. ‘De religieuze politiek van Karel V en Filips II: kritiek en verdediging’. In De grote mythen uit de geschiedenis van België, Vlaanderen en Wallonië, onder redactie van Anne Morelli, 95–106. Berchem: EPO, 1996.
Goujon, Bertrand. ‘Remaining at the Top of the European Aristocracy. The House of Arenberg from the French Revolution until World War I’. Virtus | Journal of Nobility Studies 17 (2010): 109–22.
Hemptinne, Thérèse de. ‘Mémoire ›belge‹ de l’Orient Latin: Les Hommes, Les Lieux, Les Monuments. Pierre l’Ermite (Huy), Godefroid de Bouillon (Bouillon/Bruxelles) et Baudouin VI/IX (Mons)’. In Erinnerungsorte in Belgien: Instrumente Lokaler, Regionaler Und Nationaler Sinnstiftung, onder redactie van Hermann Kamp en Sabine Schmitz, 21–42. Bielefeld: transcript Verlag, 2020. https://doi.org/10.1515/9783839445150-003.
D’Hoker, Mark, en Maria De Waele. ‘Nothomb, Jean-Baptiste’. In NEVB Online. Antwerpen: Archief voor nationale bewegingen, z.d. https://nevb.be/wiki/Nothomb,_Jean-Baptiste.
D’Hoker, Mark, en Luc François. ‘Van de Weyer, Sylvain (eigenlijk Jean S.)’. In NEVB Online. Antwerpen: Archief voor nationale bewegingen, z.d. https://nevb.be/wiki/Van_de_Weyer,_Sylvain_(eigenlijk_Jean_S.).
Hoozee, Robert, Jo Tollebeek, en Tom Verschaffel, red. Mise-en-scène. Keizer Karel en de verbeelding van de negentiende eeuw. Antwerpen: Mercatorfonds, 1999.
Hroch, Miroslav. Social preconditions of national revival in Europe: a comparative analysis of the social composition of patriotic groups among the smaller European nations. New York: Columbia University Press, 2000.
Huybens, Gilbert. ‘Edward Van Even, leven en werk’. Ethnologia Flandrica jaarboek van de Leuvense vereniging voor volkskunde 15 (2000): 13–20.
Jansen, Guido. ‘De vergankelijke glorie van Matthijs van Bree (1773-1839)’. Oud-Holland 95, nr. 4 (1981): 228–54.
Jeanjean, Benoît. ‘Saint Jérôme, patron des chroniqueurs en langue latine’. In Saint Jérôme, Chronique : Continuation de la Chronique d’Eusèbe, années 326-378. Suivie de quatre études sur Les Chroniques et chronographies dans l’Antiquité tardive (IVe-VIe siècles), door Bertrand Lançon, 137–78. Histoire. Rennes: Presses universitaires de Rennes, 2015.
Van Kalck, Michèle. De Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België: twee eeuwen geschiedenis. Brussel: Lannoo Uitgeverij, 2003.
Kamp, Hermann. ‘Vom Franzosenfeind Zum Fußballfreund. Jan Breydel Im Gedächtnis Der Belgier, Flamen Und Brügger Bürger’. In Erinnerungsorte in Belgien: Instrumente Lokaler, Regionaler Und Nationaler Sinnstiftung, onder redactie van Hermann Kamp en Sabine Schmitz, 43–64. Bielefeld: transcript Verlag, 2020. https://doi.org/10.1515/9783839445150-004.
Kohlrausch, Martin. ‘In de Rijksdag en aan het hof. Arenberg en het Duitse keizerrijk’. In Arenberg. Portret van een familie, verhaal van een verzameling, onder redactie van Mark Derez, Soetkin Vanhauwaert, en Anne Verbrugge, 142–49. Turnhout: Brepols, 2018.
Lamberts, E. ‘Het historisch profiel van de katholieke universiteit te leuven (1835-1985)’. Onze Alma Mater, nr. 42 (1988): 63–73.
Lem, Anton van der. ‘Het nationale epos: Geschiedenis in één greep’. In De palimpsest: Geschiedschrijving in de Nederlanden 1500-2000, onder redactie van Jo Tollebeek, Tom Verschaffel, en Leonard H. M. Wessels, 177–96. Hilversum: Uitgeverij Verloren, 2002.
Masson, Piere, Joris van Grieken, en Veronique Vandekerchove. In eer hersteld: de monumentale schilderijenreeks van André Hennebicq in het Leuvense stadhuis. Leuven: Stadsbestuur, 2004.
Meirlaen, Matthias. ‘Si la ville peut en être fière: het cultuurbeleid van de stad Leuven (1830-1872)’. Jaarboek van het Leuvens Historisch Genootschap. 2 (2006): 7–180.
Meurant, René. La ducace d’Ath: études et documents. Onder redactie van Jean-Pierre Ducastelle. Bruxelles: Ministère de la communauté française de Belgique, 1981.
Nauwelaerts, Marcel A. ‘LIPSIUS (LIPS, LYPSIUS), Justus (Joost, Jodocus)’. In Nationaal Biografisch Woordenboek, 10:403–16. Brussel: Paleis der Academiën, 1983.
Ozouf, Mona. ‘The Pantheon: The École Normale of the Dead’. In Realms of Memory. Volume 3: Symbols, onder redactie van Pierre Nora, 3:325–48. Realms of Memory. New York: Columbia University Press, 1998.
Papy, Jan. ‘Eighteenth-Annual Bainton Lecture’. Erasmus Studies 22, nr. 1 (1 januari 2002): 10–36. https://doi.org/10.1163/187492702X00046.
———. ‘Justus Lipsius’. In The Stanford Encyclopedia of Philosophy, onder redactie van Edward N. Zalta. Stanford: The Metaphysics Research Lab, Stanford University, 2019. https://plato.stanford.edu/archives/spr2019/entries/justus-lipsius/.
———. ‘Lipsius and His Dogs: Humanist Tradition, Iconography and Rubens’s Four Philosophers’. Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 62, nr. 1 (januari 1999): 167–98. https://doi.org/10.2307/751386.
Pirenne, Henri. Histoire de Belgique: des origines au commencement du 14e siècle. Bruxelles: Henri Lamertin, 1902.
Provvidera, Tiziana. ‘Giusto Lipsio Ed Erasmo Da Rotterdam’. Giusto Lipsio Ed Erasmo Da Rotterdam XIX, nr. 2 (2013): 373–84. https://doi.org/10.1400/213738.
Puissant, Jean. ‘BOGHAERT-VACHÉ Arthur. Pseudonyme : DUVERGER Arthur.’ In Le Maitron. Paris: Maitron/Editions de l’Atelier, 1 juni 2021. https://maitron.fr/spip.php?article141832.
Rems, Marina. De Leuvense standbeelden. Onder redactie van Leo Van Buyten. Arca Lovaniensis artes atque historiae reserans documenta: jaarboek 1981 10a. Leuven: De Vrienden van de Leuvense Stedelijke Musea, 1983.
Reyntjens, Filip. ‘Juridische mechanismen van conflictbeheersing in België : het onderwijsprobleem’. Res Publica 28, nr. 4 (30 december 1986). https://doi.org/10.21825/rp.v28i4.18982.
Roegiers, Jan. ‘Justus Lipsius, academicus’. In Lipsius en Leuven: Catalogus van de tentoonstelling in de Centrale Bibliotheek te Leuven, 18 september -17 oktober 1997, onder redactie van Gilbert Tournoy, Jan Papy, en Jeanine De Landtsheer, 13:19–31. Supplementa Humanistica Lovaniensia. Leuven: Leuven University Press, 1997.
Rottiers, Sophie. ‘Jacob van Artevelde, de Belgische Willem Tell?’ In De grote mythen uit de geschiedenis van België, Vlaanderen en Wallonië, onder redactie van Anne Morelli, 77–93. Berchem: EPO, 1996.
Savatovsky, Dan, en Muriel Jorge. ‘Une archive pour l’histoire du français langue seconde : le Congrès pour l’extension et la culture de la langue française (1905-1913)’. Langue francaise 208, nr. 4 (3 december 2020): 79–94.
Stroobants, Francis. ‘Verassing bij de inhuldiging van het Lipsius’ borstbeeld in 1853. Op speurtocht naar een anoniem Lipsiusverheerlijker’. In Justus Lipsius en Overijse: Bijdrage XVI tot de geschiedenis van IJse-, Lane- en Dijleland, 16:128–40. Bijdrage tot de geschiedenis van IJse-, Lane- en Dijleland. Overijse: Heemkundige kring De Beierij van IJse, 1997.
Stroobants, Francis, en Piet D’Havé. ‘Onze volkse Lipsius’. In Justus Lipsius en Overijse: Bijdrage XVI tot de geschiedenis van IJse-, Lane- en Dijleland, 16:179–88. Bijdrage tot de geschiedenis van IJse-, Lane- en Dijleland. Overijse: Heemkundige kring De Beierij van IJse, 1997.
Süßmann, Johannes. ‘Albrecht Und Isabella in Brüssel. Eine Spurensuche’. In Erinnerungsorte in Belgien: Instrumente Lokaler, Regionaler Und Nationaler Sinnstiftung, onder redactie van Hermann Kamp en Sabine Schmitz, 113–36. Bielefeld: transcript Verlag, 2020. https://doi.org/10.1515/9783839445150-007.
Thier, Charles de. ‘Piercot (Guillaume-Ferdinand-Joseph)’. In Biographie Nationale, 17:408–16. Bruxelles: Bruylant-Christophe & Cie, 1903.
Thomas, Werner. ‘De Goede Prins: Over de genegenheid tussen vorst en onderdanen’. In Politieke representatie, onder redactie van Henk de Smaele en Jo Tollebeek, 79–94. Leuven: Leuven University Press, 2002.
Thonissen, J.-J. ‘de Ram (Pierre-François-Xavier)’. In Biographie Nationale, 5:650–70. Bruxelles: Bruylant-Christophe & Cie, 1876.
Tollebeek, J., en T. Verschaffel. ‘“A Profitable Company”. Het Pantheon Als Historisch Genre in Het Negentiende-Eeuwse België’. BMGN - Low Countries Historical Review 115, nr. 2 (1 januari 2000): 223–43. https://doi.org/10.18352/bmgn-lchr.5217.
Tollebeek, Jo. ‘“Vaut le voyage”, De Belgische plaatsen van herinnering’. In België, een parcours van herinnering: Plaatsen van expansie, onder redactie van Jo Tollebeek, Geert Buelens, Gita Deneckere, Chantal Kesteloot, en Sophie de Schaepdrijver, 1:13–25. België, een parcours van herinnering. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker, 2008.
Van der Essen, Leo, en Herman F. Bouchery. Waarom Justus Lipsius gevierd ?, door L. Van der Essen en H. F. Bouchery. Mededelingen van de Koninklijke Vlaamse academie voor wetenschappen, letteren en schone kunsten van België. Klasse der letteren 11,8. Brussel: Paleis der Academiën, 1949.
Van Eycken, Jean-Baptiste. Albert et Isabella au cours de Juste Lipse. 1836. Olieverf op doek. Eerste verdieping - lok. nr. 138, kader 16. Koninklijk Verzameling België. http://balat.kikirpa.be/object/20023706.
Van Roosbroeck, R. ‘Voorwoord’. In 100 Groote Vlamingen, onder redactie van L. Elaut, L. Grootaers, R. Van Roosbroeck, en A. Vermeylen, 5–7. Antwerpen: N. V. Standaard-Boekhandel, 1941.
Vande Putte, Guy. ‘Van Marktplein tot Justus Lipsiusplein’. In Justus Lipsius en Overijse: Bijdrage XVI tot de geschiedenis van IJse-, Lane- en Dijleland, 16:141–61. Bijdrage tot de geschiedenis van IJse-, Lane- en Dijleland. Overijse: Heemkundige kring De Beierij van IJse, 1997.
Vandendriessche, Joris. ‘De herdenking van Vesalius in de negentiende eeuw’. In Vesalius. Het lichaam in beeld, onder redactie van Geert Vanpaemel, 53–58. Leuven: Davidsfonds Uitgeverij nv, 2014.
Vandeweyer, Machteld. ‘Leuven loven’. Onuitgegeven masterproef, KU Leuven Faculteit Letteren, 2019.
Vanhoutryve, André. Brugse beelden: geschiedenis van standbeelden en andere memorabilia te Brugge. Brugse stand- en borstbeelden: historische analyse en retrospectieve. Vol. 2. 3 vols. Brugge: Schoonbaert, 1989.
Vannieuwenhuyze, Karen. ‘Aangedaan van statuomanie’. Onuitgegeven doctoraatsproefschrift, Universiteit Antwerpen Department Geschiedenis, 2018.
Verschaffel, Tom. ‘Godsdienst, Vaderland, Vrijheid En Wetenschap: De Historische Zelfrepresentatie van de Leuvense Universiteit (1859-1935)’. In Leuven / Louvain-La-Neuve. Kennis Maken, onder redactie van Jan Roegiers en Ignace Vandevivere, 191–204. Leuven: Universitaire Pers Leuven, 2001.
———. ‘Tongeren: het standbeeld van Ambiorix, De roem van de Oude Belgen’. In België, een parcours van herinnering: Plaatsen van expansie, onder redactie van Jo Tollebeek, Geert Buelens, Gita Deneckere, Chantal Kesteloot, en Sophie de Schaepdrijver, 1:34–45. België, een parcours van herinnering. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker, 2008.
———. ‘Voorbeelden. Monumenten voor historische figuren’. In Duurzamer dan graniet: over monumenten en Vlaamse beweging, 19:25–44. Museum van de Vlaamse sociale strijd. Bijdragen. Tielt en Antwerpen: Lannoo en Perspectief Uitgaven, 2003.
Vervliet, Hendrik Désiré Louis. Lipsius’ jeugd, 1547-1578: analecta voor een kritische biografie. Vol. XXXI. Hendrik D. L. Vervliet. Lipsius’ Jeugd 1547-1578: Analecta voor een kritische Biografie 7. Brussel: Koninklijke academie voor wetenschappen, letteren en schone kunsten van België, 1969.
Wanson, Isabelle. ‘Godfried van Bouillon’. In De grote mythen uit de geschiedenis van België, Vlaanderen en Wallonië, onder redactie van Anne Morelli, 47–53. Berchem: EPO, 1996.
Wouters, Wilfried. ‘Basiliek : gotiek, neogotiek? Een historische reconstructie van de neogotische restauratie van de Sint-Martinusbasiliek te Halle (1860-1910)’. Onder redactie van L. Walschot. Koninklijke Geschied- en Oudheidkundige Kring 31 (1998): 1–183.
Yakemtchouk, Romain. ‘DESCAMPS (Edouard-François-Eugène, baron)’. In Biographie Nationale, 41:198–246. Supplément 13. Bruxelles: L’académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique, 1979.
Digitale informatie
Dupont, Adrien. ‘Question sur documents concernant le char de la ville et du Rue Juste Lipse’, 28 januari 2022.
Dupont, Dominique. ‘Ath: Un nouvel espace public nommé Jean Zuallart va voir le jour’. Les Echos Athois, 26 december 2015. http://athinfos.blogspirit.com/archive/2015/12/26/ath-un-nouvel-espace-….
Orpea België. ‘Justus Lipsius’. Geraadpleegd 22 mei 2022. http://www.orpea.be/nl/locaties/woonzorgcentrum/justus-lipsius.
Verloove, Claartje. ‘Oorlogsgedenkteken’, 2012. https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/214968.
Verwinnen, Katrien. ‘Beeld Justius Lipsius’. Inventaris Onroerend Erfgoed, 2017. https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/301759.
