KLAAR VOOR DE LOOPGRAVEN?
Ongeveer 90 000 Belgische jongemannen reisden in 1914-1918 te voet, met de boot en met de trein af naar Noord-Frankrijk, om zich daar te laten omscholen tot soldaat. In oktober 1914 riep het Belgische leger daar namelijk militaire opleidingskampen in het leven. Tijdens die reis wisten rekruten vaak niets over hun bestemming, moesten ze op overladen treinen kruipen en ‘hun plan trekken’. Wie hier al diep moest graven naar motivatie en de omstandigheden vervloekte, keek ook de gehele verdere opleiding gefrustreerd naar alles wat hij zag. Anderen verbeten zich of gaven een positieve kwinkslag aan al wat op hun weg kwam en hielden die ingesteldheid doorheen hun hele rekrutenperiode aan. In historisch onderzoek bleef echter tot nu toe de volgende vraag onbeantwoord: hoe hebben die jongemannen hun rekrutenleven beleefd? Brieven, dagboeken en memoires bieden echter een inkijk in hoe deze rekruten hun eerste stap in het militaire leven zetten en vormden daarmee het ultieme vertrekpunt voor dit onderzoek.
Een monotoon leven in de instructiecentra
De opleiding bestond ruwweg uit vier onderdelen: de fysieke basistraining, marstraining, schiettraining en training op de velddienst. De militaire scholing was zwaar en zorgde voor uitputting, maar daarom ook voor trots, want rekruten wisten de oefeningen desondanks te volbrengen. Het leger slaagde er evenwel niet in om met afwisseling binnen de training het enthousiasme bij de rekruten hoog te houden, wat kon zorgen voor frustraties, wat een breder probleem was. Het rekrutenleven leek namelijk op het garnizoensleven. De tijd trok er zich erg regelmatig voort, maar de monotonie daarbinnen was de rekruten vaak te veel. Rekruten kregen bijvoorbeeld driemaal per dag en voldoende te eten, maar werden het door de eentonigheid beu. Omdat het rekrutenloon echter erg laag was, konden enkel rekruten uit gegoede families ook buiten de kazerne eten.
Rekruten wendden zich geregeld tot het burgerlijke leven op zoek naar huiselijkheid: postpakketen opgestuurd door familie, gehuurde kamers als alternatief logement en op restaurant gaan in de stad, waren manieren om aan het militaire leven te ontsnappen. Zo zochten rekruten waardigheid en menselijkheid. De zorg die ze van het leger verlangden, bleef immers veelal uit en rekruten voelden zich tekort geschoten. Legerartsen hadden de accommodatie namelijk graag anders gezien: kazernes waren slecht verlucht, rekruten sliepen vaak op rot stro, zich wassen gebeurde in gebrekkige sanitaire voorzieningen... Tal van besmettelijke ziektes deden bijgevolg de ronde.
Schaamte als (enige) drijfveer om het leger in te gaan?
In zijn geschriften stelde de rekruut zichzelf voor zoals hij wilde, maar maatschappelijke verwachtingen stuurden vaak wat hij verhaalde. Dienstplichtigen van het jaar 1915 meldden zich bijvoorbeeld zelf aan alvorens opgeroepen te worden; dat ze schreven zich beschaamd te voelen indien ze die stap zelf niet zetten, geeft aan dat de blik van anderen erg belangrijk was in hun gedrag. De motieven om in het leger te treden waren overigens allesbehalve eenduidig, integendeel, ze waren juist erg divers en persoonlijk. Naast plichtsgevoel konden ook sociale druk, honger, noodzaak, gebrek aan alternatieven en simpelweg de omstandigheden jongemannen ertoe aanzetten zich vrijwilliger te stellen, ook al was dat aanvankelijk niet hun bedoeling.
Plicht als sleutelelement binnen de militaire identiteit
Binnen het (militaire) zelfbeeld stonden de uitdrukking van een plichtsgevoel, een streven naar ‘kloekmoedigheid’ en een verlangen naar het front met elkaar in verbinding. Dat wil daarentegen niet zeggen dat er geen rekruten waren die deze drie elementen onbelangrijk vonden binnen hun identiteit, want die waren er zeker ook.
Literatuur duidt de rush to the colours meestal aan de hand van vaderlandsliefde, gekoppeld aan mannelijkheidsconcepten. Fitheid, emotionele controle, dapperheid, heldhaftigheid… spelen daarbij een belangrijke rol: noties die telkens bij uitstek als masculien opgevat worden. Hoewel ik niet wil ontkennen dat dergelijke denkbeelden breed vertakt en geworteld waren, stel ik aan de hand van mijn bronnencorpus voor om het perspectief ook een keer om te draaien.
Elk lid van de maatschappij diende een rol te vervullen. Het waren sociaal-maatschappelijke constructies die deze taken toewezen aan bevolkingsgroepen. Patriottisme was vanuit dat perspectief net een uitloper van plichtsbesef. De rol binnen de samenleving die hen als man was toebedeeld, maakte van de militaire identiteit een mannelijke identiteit, niet de militaire identiteit op zich.
Vechten voor het vaderland
Vele rekruten waren aanvankelijk niet van plan zich aan te dienen. Dat soldaat-zijn was dus niet belangrijk voor wat zij zagen als hun eigen mannelijkheid. Hoewel ‘soldaat’ en ‘man’ in de publieke sfeer misschien wel sterk aan elkaar verbonden waren, was dat in de individuele denk- en gevoelswereld van Belgische rekruten dus zeker niet altijd zo.
Rekruten wilden de oorlog tot een einde brengen vanuit een sterk gevoel van heimwee. Die belangrijke plek van ‘thuis’ legt ook de vinger op de persoonlijke invulling van vaderlandsliefde. Rekruten keerden zich tot het discours dat voorhanden was, maar gaven daaraan zelf betekenis. Strijden voor het vaderland was strijden voor de geboortegrond vol vreugdige herinneringen.
De ‘echte’ oorlog?
Berichtgeving en geruchten bewerkstelligden een vervormd en irrealistisch oorlogsbeeld, maar ook de militaire opleiding was niet afgesteld op het moderne karakter van de oorlog. De soldaat die de rekruten in geest leerden te zijn (mannelijk, zelfbeheerst, patriottisch, heldhaftig…), had geen ruimte om te bestaan in de loopgraven. Daarbij bereidde het leger de rekruten misschien wel voor op het vechten op zich, maar niet op de werkelijke frontervaring. Mist een militaire opleiding immers niet de menselijke, rechtstreekse confrontatie met oorlogsgeweld? Misvormde beelden zorgden er bijgevolg voor dat rekruten, in tegenstelling tot burgers, in eigen voet schoten.
Rekruten waren geen gewillige klei die het leger perfect tot de gewenste vorm kon boetseren en bakken tot een onveranderlijk eindproduct. Met een vervormd oorlogsbeeld vertrokken velen van hen daarentegen naar de loopgraven, onwetend over wat hen daar te wachten stond. Wat voor hen het einde was van hun rekrutenleven, was eigenlijk nog maar het begin, want zoals Theofiel O het simpel, maar erg krachtig neerschreef: “de tijd leerde ons alles”.
Bibliografie
Bronvermelding
Theofiel O, Oorlog 1914-1918. Kleine oorlogsbeschouwing door eigen persoon beschouwd en beleefd, s.l., s.d., 3.
Bibliografie
Bronnen
Geschreven bronnen
Onuitgegeven bronnen
Informatie uit de bronverwijzing die geldt voor meerdere bronnen, zal slechts één keer opgenomen worden, gevolgd door een lijst van de aanvullende gegevens daarop per bron, om zo de overzichtelijkheid te bewaren.
In Flanders Fields Museum
IEPER, IFFM, Personencollectie, ms. IFFDC:
JULES, Brief aan gezin, 23 mei 1915.
JULES, Brief aan gezin, 3 juli 1915.
STAN, Brief aan gezin, 22 maart 1915.
STAN, Brief aan gezin, [26 maart] 1915.
STAN, Brief aan gezin, 1 april 1915.
STAN, Brief aan gezin, 5 april 1915.
STAN, Brief aan gezin, 22 april 1915.
STAN, Brief aan gezin, 2 mei 1915.
STAN, Brief aan gezin, 14 mei 1915.
STAN, Brief aan gezin, 20 mei 1915.
STAN, Brief aan gezin, 21 mei 1915.
STAN, Brief aan gezin, 23 mei 1915.
STAN, Brief aan gezin, 3 juni 1915.
STAN, Brief aan gezin, 11 juni 1915.
STAN, Brief aan gezin, 12 juni 1915.
STAN, Brief aan gezin, 27 juni 1915.
STAN, Brief aan gezin, 3 juli 1915.
STAN, Brief aan gezin, 22 juli 1915.
IEPER, IFFM, Personencollectie, ms. IFFDC008,
nr. 3: RENÉ VAN LERBERGHE, Postkaart aan ouders, 10 november 1914.
nr. 3: RENÉ VAN LERBERGHE, Postkaart aan ouders, 28 november 1914.
nr. 4: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 15 november 1914.
nr. 5: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 15 november 1914.
nr. 6: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 22 november 1914.
nr. 7: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 20 november 1914.
nr. 9: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 6 december 1914.
nr. 10: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 8 december 1914.
nr. 11: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 20 december 1914.
nr. 12: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 23 december 1914.
nr. 13: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 29 december 1914.
nr. 16: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 16 december 1914.
nr. 16: RENÉ VAN LERBERGHE, Postkaart aan ouders, 2 december 1914.
nr. 17: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 6 december 1914.
nr. 18: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 5 januari 1915.
nr. 19: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 5 februari 1915.
nr. 20: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 20 februari 1915.
nr. 21: ANDRÉ VAN LERBERGHE, Brief aan René Van Lerberghe, 27 februari 1915.
nr. 21: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 11 februari 1915.
nr. 24: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, s.d.
nr. 28: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 7 april 1915.
nr. 31: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 30 april 1915.
nr. 32: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 4 mei 1915.
nr. 33: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 18 mei 1915.
nr. 34: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 24 mei 1915.
nr. 35: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 30 mei 1915.
nr. 37: RENÉ VAN LERBERGHE, Toelatingsaanvraag voor het Centre d’Instruction d’Artillerie in Eu, juni 1915.
nr. 39: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 17 juni 1915.
nr. 41: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 23 juli 1915.
nr. 42: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 29 juli 1915.
nr. 43: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 5 augustus 1915.
nr. 43: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 14 augustus 1915.
nr. 44: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 5 augustus 1915.
nr. 56: RENÉ VAN LERBERGHE, Brief aan ouders, 22 oktober 1915.
IEPER, IFFM, Personencollectie, ms. IFFDC045,
nr. 6: JOSEPH CLAES, Brief aan moeder, 4 januari 1915.
nr. 20: JOSEPH CLAES, Brief aan Joseph De Ridder, 11 januari 1915.
nr. 124: JOSEPH CLAES, Brief aan Joseph De Ridder, 22 december 1914.
nr. 128: JOSEPH CLAES, Brief aan moeder, 13 december 1914.
nr. 129: JOSEPH CLAES, Brief aan moeder, 13 november 1914.
nr. 134: JOSEPH CLAES, Brief aan moeder, december 1914.
nr. 138: JOSEPH CLAES, Brief aan moeder, 14 december 1914.
nr. 140: JOSEPH CLAES, Brief aan moeder, 23 december 1914.
nr. 141: JOSEPH CLAES, Brief aan moeder, s.d.
nr. 142: JOSEPH CLAES, Brief aan moeder, 26 december 1914.
IEPER, IFFM, Personencollectie, ms. [MI]MAP 1683:
EUGÈNE DEKEERLE, Brief aan gezin, 9 september 1915.
EUGÈNE DEKEERLE, Brief aan gezin, 12 september 1915.
EUGÈNE DEKEERLE, Brief aan gezin, 15 september 1915.
EUGÈNE DEKEERLE, Brief aan gezin, 19 september 1915.
EUGÈNE DEKEERLE, Brief aan gezin, 2 oktober 1915.
EUGÈNE DEKEERLE, Brief aan gezin, 15 oktober 1915.
EUGÈNE DEKEERLE, Brief aan gezin, 22 maart 1916.
EUGÈNE DEKEERLE, Brief aan gezin, 27 maart 1916.
EUGÈNE DEKEERLE, Brief aan gezin, 4 april 1916.
EUGÈNE DEKEERLE, Dagboek, 1915-1917.
IEPER, IFFM, Personencollectie, ms. [MI]MAP 3985:
HENRI CROENEN, Dagboek, 1914-1919.
Foto van Henri Croenen, s.d.
Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis
BRUSSEL, KLM, 1914-1918 – I. Personalia. Aanvulling, ms. 633:
FRITZ VAN LANDEGHEM, Brief aan gezin, s.d.
FRITZ VAN LANDEGHEM, Brief aan gezin, 7 maart 1915.
FRITZ VAN LANDEGHEM, Brief aan gezin, 19 maart 1915.
FRITZ VAN LANDEGHEM, Brief aan gezin, 29 maart 1915.
FRITZ VAN LANDEGHEM, Brief aan gezin, 30 maart 1915.
FRITZ VAN LANDEGHEM, Brief aan gezin, 2 mei 1915.
FRITZ VAN LANDEGHEM, Brief aan gezin, 17 mei 1915.
FRITZ VAN LANDEGHEM, Brief aan gezin, 20 mei 1915.
FRITZ VAN LANDEGHEM, Brief aan gezin, 26 mei 1915.
FRITZ VAN LANDEGHEM, Brief aan gezin, 27 mei 1915.
FRITZ VAN LANDEGHEM, Brief aan gezin, 29 mei 1915.
FRITZ VAN LANDEGHEM, Brief aan gezin, 2 juni 1915.
FRITZ VAN LANDEGHEM, Brief aan gezin, 20 juni 1915.
FRITZ VAN LANDEGHEM, Brief aan gezin, 25 juni 1915.
FRITZ VAN LANDEGHEM, Brief aan gezin, 28 juni 1915.
FRITZ VAN LANDEGHEM, Brief aan gezin, 7 juli 1915.
FRITZ VAN LANDEGHEM, Brief aan gezin, 25 juli 1915.
FRITZ VAN LANDEGHEM, Brief aan gezin, 27 juli 1915.
FRITZ VAN LANDEGHEM, Brief aan gezin, 29 augustus 1915.
Annexe au OJ N°150, du 25 février 1915, 25 februari 1915.
ANTOINE DE SELLIERS DE MORANVILLE, Order N°1 van de Algemene Legerinspectie, 4 oktober 1914.
ANTOINE DE SELLIERS DE MORANVILLE, Order N°9 van de Algemene Legerinspectie, 17 oktober 1914.
ANTOINE DE SELLIERS DE MORANVILLE, Order N°15 van de Algemene Legerinspectie, 22 oktober 1914.
ANTOINE DE SELLIERS DE MORANVILLE, Order N°30 van de Algemene Legerinspectie, 5 november 1914.
BRUSSEL, KLM, EX-CDH-Archieven, ms. 738: [Onleesbaar], Brievenboek regimentsdokter Fécamp, december 1914 – november 1915.
BRUSSEL, KLM, EX-CDH-Archieven, ms. 749: LOË, Note concernant l’instruction des recrues, 6 november 1914.
BRUSSEL, KLM, EX-CDH-Archieven, ms. 754:
ANTOINE DE SELLIERS DE MORANVILLE, Ordre rappelant la méthode à suivre pour discipliner et instruire les troupes, 15 oktober 1914.
BERTRAND, Beschrijving opleidingsonderdelen binnen inspectiedossier C.I. N°2, november 1916.
BERTRAND, Beschrijving opleidingsonderdelen binnen inspectiedossier C.I. N°3 (Saint-Lô), november 1916.
BERTRAND, Beschrijving opleidingsonderdelen binnen inspectiedossier C.I. N°5, november 1916.
BERTRAND, Beschrijving opleidingsonderdelen binnen inspectiedossier C.I. N°6, november 1916.
I.G.A., Schematische weergave van de I.G.A. in 1917, 1917.
I.G.A., Kaart C.I. in 1917, 1917.
BRUSSEL, KLM, EX-CDH-Archieven, ms. 770:
ANTOINE DE SELLIERS DE MORANVILLE, Bericht aan de commandanten van de divisionaire depots, 8 oktober 1914.
Document betreffende de geschiedenis voor 2 oktober 1914 en de oprichting van de I.G.A., [oktober] 1914.
Documents et renseignements relatifs aux mouvements des C.I. en Flandre et à leur embarquement à Dunkerque, 1-10 oktober 1914.
E. SELIS, Brief aan de Selliers, 4 oktober 1914.
Rapport over de huisvesting in de C.I., 25 oktober 1914, [aangehecht aan een rapport gedateerd april 1915].
Rapport over de effectieven van de C.I., april 1915.
Rapport over de huisvesting in de C.I., april 1915.
Stukken over de op- en inrichting van de kampen in België en Frankrijk, oktober 1914.
BRUSSEL, KLM, EX-CDH-Archieven, ms. 4403: Instruction des recrues pendant la guerre 1914-1918 (armée belge), 28 oktober 1927.
BRUSSEL, KLM, EX-CDH-Archieven, ms. 5085: Instructie voor de lichamelijke opvoeding en gymnastiek voor militairen, s.d.
BRUSSEL, KLM, EX-CDH-Archieven, ms. 5626: Briefwisseling betreffende het taalgebruik in het leger, het inrichten van cursussen Nederlands en het maken van vertalingen naar het Nederlands, 1916-1918.
BRUSSEL, KLM, Personalia I, ms. 30-33: ANTOINE de Selliers de Moranville, Histoire de l’inspection générale de l’armée et des centres d’instruction belges pendant la Guerre Mondiale 1914-1918, 1937.
BRUSSEL, KLM, Personalia I, ms. 56:
CHARLES DE BROQUEVILLE, Besluit tot de bijeenkomst van de Hogere Krijgsraad, 1 oktober 1914.
GRAZIANI, Rapport aan minister de Broqueville, 14 oktober 1914.
BRUSSEL, KLM, Persoonlijke militaire dossiers, ms. de Selliers de Moranville Antoine-Maurice-Léonard-Ghislain (chevalier), [stamnummer 8837]: Militair dossier Antoine de Selliers de Moranville.
Provinciaal Archief West-Vlaanderen
BRUGGE, Provinciaal Archief West-Vlaanderen, Archief van de families Dewaele, Deswarte en Pleyn, ms. PB. 2013/5b,
nr. 17: VALENTIN DEWAELE, Postkaart aan moeder, 14 april 1915.
nr. 18: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder en zus, 15 april 1915.
nr. 19: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 16 april 1915.
nr. 20: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 20 april 1915.
nr. 21: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 22 april 1915.
nr. 22: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 25 april 1915.
nr. 23: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 29 april 1915.
nr. 25: VALENTIN DEWAELE, Brief aan zus, 3 mei 1915.
nr. 26: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 10 mei 1915.
nr. 27: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 13 mei 1915.
nr. 29: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 16 mei 1915.
nr. 30: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 18 mei 1915.
nr. 32: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, s.d.
nr. 33: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 20 mei 1915.
nr. 34: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 22 mei 1915.
nr. 35: VALENTIN DEWAELE, Dagboeknotitie voor moeder, 23 mei 1915.
nr. 35: VALENTIN DEWAELE, Dagboeknotitie voor moeder, 25 mei 1915.
nr. 35: VALENTIN DEWAELE, Dagboeknotitie voor moeder, 26 mei 1915.
nr. 35: VALENTIN DEWAELE, Dagboeknotitie voor moeder, [26 mei] 1915.
nr. 35: VALENTIN DEWAELE, Dagboeknotitie voor moeder, 27 mei 1915.
nr. 35: VALENTIN DEWAELE, Dagboeknotitie voor moeder, [27 mei] 1915.
nr. 35: VALENTIN DEWAELE, Dagboeknotitie voor moeder, 28 mei 1915.
nr. 35: VALENTIN DEWAELE, Dagboeknotitie voor moeder, 29 mei 1915.
nr. 36: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 23 mei 1915.
nr. 37: Postkaart, mei 1915.
nr. 39: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 29 mei 1915.
nr. 40: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 31 mei 1915.
nr. 41: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 4 juni 1915.
nr. 42: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 6 juni 1915.
nr. 43: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 8 juni 1915.
nr. 44: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 10 juni 1915.
nr. 45: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 13 juni 1915.
nr. 46: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 14 juni 1915.
nr. 47: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 20 juni 1915.
nr. 48: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 29 juni 1915.
nr. 49: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 1 juli 1915.
nr. 50: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 4 juli 1915.
nr. 52: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 7 juli 1915.
nr. 53: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 10 juli 1915.
nr. 54: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 11 juli 1915.
nr. 55: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 11 juli 1915.
nr. 56: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 16 juli 1915.
nr. 57: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 22 juli 1915.
nr. 58: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 23 juli 1915.
nr. 60: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 24 juli 1915.
nr. 61: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 26 juli 1915.
nr. 62: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 28 juli 1915.
nr. 63: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 29 juli 1915.
nr. 63 bis: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder en zus, s.d.
nr. 64: VALENTIN DEWAELE, Postkaart aan moeder, 29 juli 1915.
nr. 67: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 2 augustus 1915.
nr. 69: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 8 augustus 1915.
nr. 70: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 9 augustus 1915.
nr. 71: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 13 augustus 1915.
nr. 72: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 14 augustus 1915.
nr. 73: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 17 augustus 1915.
nr. 74: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 18 augustus 1915.
nr. 75: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 20 augustus 1915.
nr. 77: VALENTIN DEWAELE, Brief aan zus, 21 augustus 1915.
nr. 78: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 23 augustus 1915.
nr. 79: VALENTIN DEWAELE, Brief aan zus, 28 augustus 1915.
nr. 81: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 5 september 1915.
nr. 82: VALENTIN DEWAELE, Brief aan zus, 7 september 1915.
nr. 84: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 11 september 1915.
nr. 87: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 19 september 1915.
nr. 88: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 23 september 1915.
nr. 89: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 26 september 1915.
nr. 91: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 30 september 1915.
nr. 92: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 2 oktober 1915.
nr. 93: VALENTIN DEWAELE, Brief aan zus, 3 oktober 1915.
nr. 94: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 3 oktober 1915.
nr. 95: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 6 oktober 1915.
nr. 97: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 11 oktober 1915.
nr. 106: VALENTIN DEWAELE, Brief aan zus, 2 november 1915.
nr. 112: VALENTIN DEWAELE, Brief aan zus, 16 november 1915.
nr. 113: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 17 november 1915.
nr. 119: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 3 december 1915.
nr. 127: VALENTIN DEWAELE, Brief aan moeder, 21 december 1915.
nr. 127: VALENTIN DEWAELE, Brief aan zus, 23 mei 1915.
nr. 127: VALENTIN DEWAELE, Brief aan zus, 8 juni 1915.
nr. 127: VALENTIN DEWAELE, Brief aan zus, 11 juni 1915.
nr. 127: VALENTIN DEWAELE, Brief aan zus, 28 juni 1915.
nr. 127: VALENTIN DEWAELE, Brief aan zus, 4 juli 1915.
nr. 127: VALENTIN DEWAELE, Brief aan zus, 29 juli 1915.
BRUGGE, Provinciaal Archief West-Vlaanderen, Archief van de families Dewaele, Deswarte en Pleyn, ms. PB. 2013/5c, nr. 135: VALENTIN DEWAELE, Brief aan zus, 22 februari 1916.
Uitgegeven bronnen
BLOKKEN, Leo, Leo Blokken 1914-1918. Kleine soldaat in de ‘Groote’ oorlog, uitgegeven en toegelicht door Pieter BLOKKEN, Kortessem, 2000.
BONHOMME, Firmin, Mes souvenirs de la Guerre 1914-1918. J’étais volontaire à 17 ans…, 2de ed., Aywaille, 1982.
DESMET, Raphael, Dagboek Raphael Desmet, uitgegeven door Luc VANBORM, s.l., s.d.
DEWAELE, Valentin, De oorlog van Valentin. Brieven van Oostendenaar Valentin Dewaele, kanonnier aan het IJzerfront (Grootvaders oorlog, 3), uitgegeven en toegelicht door Jacques DEWAELE, Koksijde, 1999.
DIERYCK, Étude sur l’éducation et l’instruction militaires, Brussel, 1892.
Infanterie. Règlement sur le service intérieur, la police et la discipline, Brussel, 1886.
LE ROY, Gaston, Gaston Le Roy. Dagboek van een Vlaamse oorlogsvrijwilliger tijdens WOI, uitgegeven door André GYSEL, toegelicht door Luc VANDEWEYER, Tielt, 2010.
LE ROY, Gaston, Piot worden… en zijn. Dagboek 1915-1918, Wetteren, 1930.
O, Theofiel, Oorlog 1914-1918. Kleine oorlogsbeschouwing door eigen persoon beschouwd en beleefd, s.l., s.d.
PIJNAERT, Florimond, Dagboek. Belevenissen als oorlogsvrijwilliger met vertrek en terugkeer uit de oorlog 1914-1918, uitgegeven en ingeleid door G. SCHAEK, [Landegem], 1974.
THIELEMANS, Marie-Rose en VANDEWOUDE, Emile, Le Roi Albert au travers de ses lettres inédites 1882-1916, Brussel, 1982.
VAN ACKER, Achiel, Herinneringen – Kinderjaren. Opgroeien in het volkse Vlaanderen van 1900, ingeleid door Yves ROOSE, 3de ed., Stroud, 2010.
VAN ACKER, Achiel, Herinneringen oorlogsjaren 1914 – 1918. Jeugd in oorlogstijd, ingeleid door Geert VAN GOETHEM, 2de ed., Antwerpen, 2012.
Van den Grooten Oorlog. Volksboek, Kemmel, 1978.
VAN DER STOCK, Aimé, VAN DER STOCK, Frans en VAN DER STOCK, Octaaf, De kleine oorlog van drie broers Frans-Aimé-Octaaf Van der Stock. Dagboeken – brieven – documenten 1914-1920, uitgegeven en toegelicht door Jan VAN DER STOCK, Antwerpen en Leuven, 2014.
Materiële bronnen
IEPER, IFFM, Philippe Oosterlinck, PO_000015: Soldaatje als doelwit om naar te schieten, [ante 1914], s.l.
Visuele bronnen
Erik PERTZ, Soldaten van de Grote Oorlog, televisiedocumentaire, BRT, 3 delen, 1985.
Literatuur
ADRIAENSSENS, Kathleen, Materiele, culturele en morele aspecten van het frontleven achter de IJzer, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, KU Leuven, departement Geschiedenis, 1985.
Frank ANKERSMIT, “Een moderne verdediging van het historisme. Geschiedenis en identiteit”, in Bijdragen en mededelingen betreffende de geschiedenis der Nederlanden, 1981 (96), 453-474.
BACH, André, “Le citoyen-soldat. Entre consentement et coercition”, in Rémy CAZALS e.a. (red.), La Grande Guerre. Pratiques et expériences, Toulouse, 2005, 321-330.
BALACE, Francis, “Ecole de cadres et centres d’instruction de l’armée belge en France. 1914-1918”, in François COCHET (red.), Expérience combattante XXe-XXIe siècles. Former les soldats au feu (Actes académiques, 1), Parijs, 2011, 195-233.
BECKER, Annette, La guerre et la foi. De la mort à la mémoire 1914 – 1930, Parijs, 1994.
BECKER, Jean-Jacques, 1914. Comment les français sont entrés dans la guerre. Contribution à l’étude de l’opinion publique printemps-été 1914, Parijs, 1977.
BECUWE, Frank, Bier aan het IJzerfront. Het verhaal van de dorst in de Grote Oorlog, Brugge, 2009.
BENVINDO, Bruno, Des hommes en guerre. Les soldats belges entre ténacité et désillusion. 1914 – 1918, Brussel, 2005.
BENVINDO, Bruno e.a., “La Grande Guerre des historiens belges, 1914-2014”, in Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, 2014 (44.2-3), 170-196.
BERNARD, Henri, L’an 14 et la campagne des illusions, Brussel, 1983.
BERTELS, Matthias, Religie en WOI. Een analyse van egodocumenten van seminaristen-brancardiers en aalmoezeniers tijdens de Eerste Wereldoorlog, onuitgegeven masterproef, KU Leuven, departement Geschiedenis, 2014.
BEYEN, Marnix, De taal van de geschiedenis. Hoe historici lezen en schrijven, Leuven, 2019.
BLONTROCK, Koenraad, Getuigenisliteratuur. Een studie van de thematiek van Nederlandstalige soldatenbrieven uit de Eerste Wereldoorlog, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, departement Geschiedenis, 1996.
BOSTYN, Franky, “Leven aan het front”, in Luc DE VOS e.a. (red.), 14-18. Oorlog in België, 4de ed., Antwerpen, 2016, 375-388.
BOURKE, Joanna, Dismembering the male. Men’s bodies, Britain and the Great War, Londen, 1996.
BOWMAN, Timothy en CONNELLY, Mark, The Edwardian army. Recruiting, training, and deploying the British army, 1902-1914, Oxford, 2012.
BRETON, Willy, “La reconstitution de l’armée”, in René LYR (red.), Nos héros morts pour la patrie. L’épopée belge de 1914 à 1918 (histoire et documentation), Brussel, 1920, 186-202.
BUNKERS, Suzanne L., “Reading and interpreting unpublished diaries by nineteenth-century women”, in AutoBiography Studies, 1986 (2.2), 15-17.
CASSIMAN, Pieter J.A.E., Arts in oorlog. Een situatieschets van de militaire, medische en sociale leefwereld van de Belgische frontarts in de Eerste Wereldoorlog, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, departement Geschiedenis, 2001.
CAZALS, Rémy, e.a. (red.), La Grande Guerre. Pratiques et expériences, Toulouse, 2005.
CHATELLE, Albert, L'effort belge en France pendant la guerre (1914-1918), Parijs, 1934.
CHRISTENS, Ria en DE CLERCQ, Koen, Frontleven 14/18. Het dagelijks leven van de Belgische soldaat aan de IJzer (Retrospectief), Tielt, 1987.
Clifford, John Garry, The Citizen Soldiers. The Plattsburg Training Camp Movement, 1913-1920, Kentucky, 2014.
COULIOU, Benoist en MARTY, Cédric, “La représentation de la charge à la baïonnette, entre affirmation nationale et affirmation de soi”, in Rémy CAZALS e.a. (red.), La Grande Guerre. Pratiques et expériences, Toulouse, 2005, 149-158.
DE MÛELENAERE, Nel, Belgen, zijt gij ten strijde gereed? Militarisering in een neutrale natie, 1890-1914, Leuven, 2019.
DE MÛELENAERE, Nel, “De creatie van de Belgische burger-soldaat. Educatie, discipline en emoties (1886-1909)”, in Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, 2016 (2), 128-159.
DE SCHAEPDRIJVER, Sophie, De Groote Oorlog. Het koninkrijk België tijdens de Eerste Wereldoorlog, Amsterdam, 1997.
DE SELLIERS DE MORANVILLE, Antoine, “Histoire de l'inspection générale de l'armée et des centres d'instruction belges pendant la Guerre Mondiale 1914-1918”, in Bulletin belge des sciences militaires, 1938 (19), 1-26, 139-168, 221-252.
DE SELLIERS DE MORANVILLE, Antoine, “L'instruction des nouvelles levées belges dans les centres d'instruction de Normandie pendant la Grande Guerre”, in Revue Générale, 1921, 478-496.
DE VOS, Luc, De Eerste Wereldoorlog, 5de ed., Leuven, 2003.
DE VOS, Luc e.a., 14-18. Oorlog in België, 4de ed., Antwerpen, 2016.
DERUYTTER, Barbara, “The layering of Belgian national identities during the First World War”, in Nico WOUTERS en Laurence VAN YPERSELE (red.), Nations, identities and the First World War. Shifting loyalties to the fatherland, Londen, 2018, 155-174.
DES OMBIAUX, Maurice, “La Belgique du dehors”, in René LYR (red.), Nos héros morts pour la patrie. L’épopée belge de 1914 à 1918 (histoire et documentation), Brussel, 1920, 151-165.
DEVLIEGHER, Luc en SCHEPENS, Luc, Front 14/18, Tielt, 1968.
DE VUYST, P., “Belgische opleidingskampen in Bretagne en Normandië tijdens de Eerste Wereldoorlog”, in Shrapnel, 2001 (13.4), 12-23
DRAPER, Mario, The Belgian army and society from independence to the Great War, Cham, 2018.
DUCASSE, André e.a., Vie et mort des français 1914-1918. Simple histoire de la Grande Guerre, Parijs, 1959.
DUFFETT, Rachel, “A taste of army life. Food, identity and the rankers of the First World War”, in Cultural and social history, 2012 (9.2), 251-269.
DUFFETT, Rachel, “A war unimagined. Food and the rank and file soldier of the First World War”, in Jessica MEYER (red.), British popular culture and the First World War (History of warfare, 48), Leiden en Boston, 2008.
FLETCHER, Anthony, Life, death, and growing up on the Western Front, New Haven, 2013.
FRANTZEN, Allen J., Bloody good. Chivalry, sacrifice, and the Great War, Chicago, 2004.
GOFFMAN, Erving, The presentation of self in everyday life, Londen, 1959.
GROOTE, A.O., “The Regeneration trilogy”, in Hans ANDRIESSEN e.a. (red.), De Grote Oorlog – Kroniek 1914-1918 – deel 9, Soesterberg, 2005, 9-86.
GROSSMAN, Dave, On killing. The psychological cost of learning to kill in war and society, New York en Boston, 1995.
HALL, Stuart, “Introduction. Who needs ‘identity’?”, in Paul DU GAY en Stuart HALL (red.), Questions of cultural identity, Londen, 2011.
HOEGAERTS, Josephine, Masculinity and nationhood, 1830 – 1910. Constructions of identity and citizenship in Belgium, Basingstoke, 2014.
HOLT, Richard, Filling the ranks. Manpower in the Canadian Expeditionary Force, Montreal, 2017.
HORNE, John en KRAMER, Alan, German Atrocities, 1914. A history of denial, New Haven en Londen, 2001.
HORNE, John, “Patriotism and the enemy. Political identity as a weapon”, in Nico WOUTERS en Laurence VAN YPERSELE (red.), Nations, identities and the First World War. Shifting loyalties to the fatherland, Londen, 2018, 17-38.
JAGIELSKI, Jean-François, “Modifications et altérations de la perception du temps chez les combattants de la Grande Guerre”, in Rémy CAZALS e.a. (red.), La Grande Guerre. Pratiques et expériences, Toulouse, 2005, 205-214.
JAUMAIN, Serge (red.) e.a., Une guerre totale? La Belgique dans la Première Guerre Mondiale. Nouvelles tendances de la recherche historique (Algemeen Rijksarchief: Studies over de Eerste Wereldoorlog, 11), Brussel, 2005.
JENKINS, Philip, The Great and Holy War. How World War I became a crusade, San Francisco, 2014.
JONES, Edgar, “The psychology of killing. The combat experience of British soldiers during the First World War”, in Journal of Contemporary History, 2006 (41.2), 229-246.
KINGTON, Donald M., Forgotten summers. The story of the Citizens’ Military Training Camps, 1921-1940, San Francisco, 1995.
KLASSEN, Pamela E., “Ritual”, in John CORRIGAN (red.), The Oxford handbook of religion and emotion, Oxford, 2008, 143-161.
KEEGAN, John, The face of battle. A study of Agincourt, Waterloo and the Somme, Harmondsworth, 1976.
KENAAN, Hagi, “The selfie and the face”, in Julia ECKEL e.a. (red.), Exploring the selfie. Historical, theoretical, and analytical approaches to digital self-photography, Cham, 2018, 113-130.
KOCH, Koen, Een kleine geschiedenis van de Grote Oorlog, Antwerpen, 2010.
LAGRANGE, François, “Images de soi, images des autres. La dissymétrie Verdun/la Somme. Le combattant français, ses alliés, ses adversaires d’après les archives des commissions de contrôle de la correspondance de la IVe armée en 1916”, in Guerres mondiales et conflits contemporains, 1998 (189), 31-50.
LAMBELET, André, “Consentement fabriqué? Le rôle moral de l’officier pendant la Grande Guerre”, in Rémy CAZALS e.a. (red.), La Grande Guerre. Pratiques et expériences, Toulouse, 2005, 291-299.
LEMOINE, Thierry, Le 1er régiment de la 6e division de l’armée 1914-1918. Contribution à l’histoire de la « culture de guerre », onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Université Catholique du Louvain, departement Geschiedenis, 1999.
Les centres d'instruction de l'armée belge, Le Havre, s.d.
Les écoles d'officiers de l'armée belge, Le Havre, s.d.
LIPKES, Jeff, Rehearsals. The German Army in Belgium, August 1914, Leuven, 2007.
LOEZ, André, “L’espace public des tranchées. « Tenir » sous le regard des autres en 1914-1918”, in Rémy CAZALS e.a. (red.), La Grande Guerre. Pratiques et expériences, Toulouse, 2005, 259-268.
LOEZ, André, “Tears in the trenches. A history of emotions and the experience of war”, in Jenny MACLEOD en Pierre PURSEIGLE (red.), Uncovered fields. Perspectives in First World War studies, Boston, 2004, 211-226.
LOODTS, Patrick en MASSON-LOODTS, Isabelle, La Grande Guerre des soignants. Médecins, infirmières et brancardiers de 1914-1918, Brussel, 2008.
LUMINET, Olivier e.a., “Fighting and writing. The psychological functions of diary writing in the First World War”, in Geneviève WARLAND (red.), Experience and memory of the First World War in Belgium. Comparative and interdisciplinary insights, Münster en New York, 2018, 23-43.
MALOIR, M., Les récits de guerre belge. Analyse d’une forme d’expression d’un vécu de souffrance, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Université Catholique du Louvain, departement Geschiedenis, 2002.
MANOVICH, Lev en TIFENTALE, Alise, “Competitive photography and the presentation of the self”, in Julia ECKEL e.a. (red.), Exploring the selfie. Historical, theoretical, and analytical approaches to digital self-photography, Cham, 2018, 167-187.
MARTIN, Nancy, “‘And all because it is war!’. First World War diaries, authenticity and combatant identity”, in Textual practice, 2015 (29.7), 1245-1263.
MEYER, Jessica, “‘Gladder to be going out than afraid’. Shellshock and heroic masculinity in Britain, 1914-1919”, in Jenny MACLEOD en Pierre PURSEIGLE (red.), Uncovered fields. Perspectives in First World War studies, Boston, 2004, 195-210.
NENNINGER, Timothy K., “Military education. Past, present, and future (review)”, in The Journal of Military History, 2003 (67.4), 1350.
NEWSOME, Bruce, “The myth of intrinsic combat motivation”, in The journal of strategic studies, 2003 (26.4), 24-46.
NILSEN, Adam P., “Navigating windows into past human minds. A framework of shifting selves in historical perspective taking”, in Journal of the Learning Sciences, 2016 (25.3), 372-410.
Nishimura, Jaqueline Sayuri en Queiroz, Shirley Gomes, “Cultura material e alimentação. A evolução dos utensílios à mesa e a consolidação de comportamentos durante a refeição”, in Demetra. Alimentação, Nutrição e Saúde, 2016 (11.4), 951-964.
ONRAET, Christophe, De Belgische militaire kampen in Frankrijk gedurende de Eerste Wereldoorlog, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Koninklijke Militaire School, departement Militaire en sociale wetenschappen, 1985.
PAPPOLA, Fabrice en LAFON, Alexandre “« Bourrage de crânes » et expériences combattantes”, in Rémy CAZALS e.a. (red.), La Grande Guerre. Pratiques et expériences, Toulouse, 2005, 311-320.
PIRENNE, Jacques, “La psychologie du soldat belge”, in René LYR (red.), Nos héros morts pour la patrie. L’épopée belge de 1914 à 1918 (histoire et documentation), Brussel, 1920, 257-272.
ROPER, Michael, “Between manliness and masculinity. The “War Generation” and the psychology of fear in Britain, 1914-1950”, in Journal of British Studies, 2005 (44), 343-362.
ROSENWEIN, Barbara H., Emotional communities in the early Middle Ages, Ithaca, 2006.
ROYNETTE, Odile, « Bons pour le service ». L’expérience de la caserne en France à la fin du XIXe siècle, Parijs, 2000.
SCHOLLIERS, Peter, “Meals, food narratives, and sentiments of belonging in past and present”, in Peter SCHOLLIERS (red.), Food, drink and identity. Cooking, eating and drinking in Europe since the Middle Ages, Oxford en New York, 2001, 3-22.
SIMKINS, Peter, Kitchener’s army. The raising of the New Armies, Barnsley, 1988.
SIMOENS, Tom, “Discipline in het Belgische leger tijdens de stellingenoorlog 1914-1918”, in Volkskunde, 2013 (114.3), 279-292.
SIMOENS, Tom, Het gezag onder vuur. Over de conflicten tussen soldaten en hun oversten aan het IJzerfront, Brugge, 2011.
SPIJKERMAN, Rose, De innerlijke strijd. Eer en verwante gevoelens in het Belgische leger, 1914-1918, doctoraatsverhandeling, Universiteit Gent, Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, 2021.
SPIJKERMAN, Rose, “Émotions et moral dans les tranchées belges, 1914-1918”, in Guerres mondiales et conflits contemporains, 2018 (272.4), 5-20.
SPIJKERMAN, Rose, “Les hommes sur l’Yser”, in Chantal KESTELOOT en Laurence VAN YPERSELE (red.), La Belgique et la Grande Guerre. Du café liégeois au soldat inconnu, Brussel, 2018, 38-41.
SPIJKERMAN, Rose, “‘The Cross, naturally’. Decorations in the Belgian Army and their effect on emotions, behaviour and the self, 1914–1918”, in War in history, 2019 (26.3), 358-383.
STRACHAN, Hew, The First World War. Volume I. To arms, Oxford, 2001.
TIREZ, Hannes, Soldatenkost in het Belgische leger tijdens de Eerste Wereldoorlog, onuitgegeven masterpoef, KU Leuven, departement Geschiedenis, 2017.
VAN BERGEN, Leo, Zacht en eervol. Lijden en sterven in de Grote Oorlog, 2de ed., Antwerpen, 2014.
VAN CRAENENBROECK, Lies, Vechten voor het vaderland. Een studie naar de vaderlandsliefde als motivatie voor de Belgische frontsoldaat tijdens de Grote Oorlog, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, KU Leuven, departement Geschiedenis, 2003.
VAN GENNEP, Arnold, The rites of passage. A classic study of cultural celebrations, vertaald door Monika B. VIZEDOM en Gabrielle F. CAFFEE, Chicago, 1960.
VAN YPERSELE, Laurence, “Bilan historiographique de la guerre 14-18”, C@hiers du CRHiDI. Histoire, droit, institutions, société, 2005 (23/24), 1-29.
VANDER SANDEN, Hans, Het vijandbeeld van de Nederlandstalige soldaten tijdens de Eerste Wereldoorlog, onuitgegeven masterproef, KU Leuven, departement Geschiedenis, 2009.
VANDEWEYER, Luc, De Eerste Wereldoorlog. Koning Albert en zijn soldaten, Antwerpen, 2005.
VERSTRAETE, Pieter en VAN EVERBROECK, Christine, Le silence mutilé. Les invalides belges de la Grande Guerre, Namen, 2014.
VIDAL-NAQUET, Clémentine, “Écrire ses émotions. Le lien conjugal dans la Grande Guerre”, in Clio. Femme, genre, histoire, 2018 (47), 117-137.
VISSER, Wim D., “Ervaringen aan het front. De beleving van de Eerste Wereldoorlog en de rol van de militaire psychiatrie”, in Cogiscope. Tijdschrift over gevolgen van oorlog en geweld, 2015 (12.1), 15-19.
WANTY, Émile, Le milieu militaire belge de 1831 à 1914, Brussel, 1957.
WANTY, Émile, Le milieu militaire belge de 1914 à nos jours, Brussel, 1958.
WARLAND, Geneviève (red.), Experience and memory of the First World War in Belgium. Comparative and Interdisciplinary insights (Historische Belgienforschung, 6), Münster, 2019.
WINTER, Jay en PROST, Antoine, The Great War in history. Debates and controversies, 1914 to the present, 2de ed., Cambridge, 2020.
WINTERMUTE, Bobby, Great War, religious dimensions (Elements in religion and violence), Cambridge, 2020.
WITVROUW, Hein, Religiositeit van Belgische frontsoldaten tijdens de Eerste Wereldoorlog. Een analyse vanuit het soldatenperspectief, onuitgegeven masterproef, Universiteit Gent, departement Geschiedenis, 2021.
Digitale informatie
“About IGI Global”, IGI Global. Publisher of timely knowledge (https://www.igi-global.com/about/). Geraadpleegd op 22 juli 2022.
DE SCHAEPDRIJVER, Sophie, “Belgium”, online encyclopedie, 1914-1918 online. International Encyclopedia of the First World War, 2018 (https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/belgium). Geraadpleegd op 15 november 2021.
DEAN, Jodie, “Images without viewers. Selfie communism”, Fotomuseum Winterthur, 1 februari 2016 (https://www.fotomuseum.ch/de/2016/02/01/images-without-viewers-selfie-c…). Geraadpleegd op 2 augustus 2022.
DHONDT, Jill, “Oproep van museum brengt geschiedenis van ‘poppenhospitaal’ in Gent naar boven: “Mijn bompa was een bijzonder man””, PZC, 10 februari 2022 (https://www.pzc.nl/gent/oproep-van-museum-brengt-geschiedenis-van-poppe…). Geraadpleegd op 5 augustus 2022.
“Ieper: Sint-Vincentiuscollege Ieper, 6de Handel (fotonummer: HEU008506785)”, Westhoek verbeeldt (https://westhoekverbeeldt.be/ontdek/detail/eb9f05f4-bbc5-11e3-bdd0-3f87…). Geraadpleegd op 5 augustus 2022.
IN FLANDERS FIELDS MUSEUM, “Leonard Walther Blokken”, Namenlijst (https://namenlijst.org/publicsearch/#/person/_id=603EAF38-297B-11D2-B12…). Geraadpleegd op 5 augustus 2022.
“Knoet”, online woordenboek, Van Dale Online Woordenboeken. Dikke Van Dale (https://vowb.vandale.nl/?dictionaryId=gwn&article=%7B%22search%22%3A%22…). Geraadpleegd op 9 maart 2022.
“Universal Declaration of Human Rights”, United Nations (https://www.un.org/en/about-us/universal-declaration-of-human-rights). Geraadpleegd op 30 juli 2022.
“What is a ritual”, IGI Global. Publisher of timely knowledge (https://www.igi-global.com/dictionary/ritual/56255). Geraadpleegd op 22 juli 2022.
