Kleuters met weinig sociale wederkerigheid: van inzicht naar uitzicht (praktijkonderzoek in het ondersteuningsnetwerk Oost-Brabant)

Eleonora Tilkin-Franssens
Persbericht

Naar een inclusievere omgeving in de kleuterklas.

Het M-decreet heeft voor grote veranderingen in het onderwijs gezorgd waar het veld nog niet klaar voor was.
Eén van die veranderingen betekende de start van de ondersteuningsnetwerken als inclusiemotor waarbij samen met de klasleerkracht, de school en de ouders gekeken wordt hoe een kind met extra noden kwalitatief onderwijs kan krijgen.

Vanuit verwachtingen van de maatschappij over het onderwijs is het voor klasleerkrachten en scholen niet gemakkelijk om op een andere manier naar kinderen te kijken.
De frustraties gaan voornamelijk over het zichtbare probleemgedrag dat kinderen laten zien. Dit gedrag heeft een onzichtbare reden en functie die niet meteen duidelijk is.
Gedragsverandering kan niet afgedwongen worden door enkel op het zichtbare gedrag te reageren, want dit verschuift het probleem. Om tot een echte verandering te komen is het belangrijk om het onderliggende probleem te begrijpen en de omgeving af te stemmen op de onderliggende noden van het kind en de leerkracht.
De rol van een ondersteuner is het onzichtbare zichtbaar en begrijpbaar maken van anderen zodat de verbinding versterkt wordt en er een inclusieve omgeving voor iedereen gecreëerd wordt.

Doelgroep: kleuterleerkrachten en hun ondersteuners
Dit praktijkonderzoek richt zich specifiek op de kinderen waar de klasleerkrachten moeilijker verbinding mee maken, de kinderen waarvan vermoed wordt dat ze autisme hebben.
Dit onderzoek richt zich niet enkel op de kinderen met autisme, maar op alle kinderen waarmee contactname moeilijker verloopt.
Veel frustraties liggen in het gevoel van de klasleerkrachten van geen grip op deze kinderen te hebben omdat ze geen band ervaren en hun gedrag niet begrijpen.

overprikkelde kleuter

Doel: van inzicht in de ontwikkeling van het jonge kind naar uitzicht en afstemming
Door in te zoomen op de ontwikkeling van jonge kinderen op het vlak van hechting, sociaal-emotioneel, sociaal-communicatief, taal en spel wordt er getracht om het zichtbare gedrag te kaderen binnen nog niet het impliciet verwachte niveau van ontwikkeling bereikt te hebben.

Vanuit dit inzicht op gedrag, wordt getracht om de wrijving tussen het ontwikkelingsstadium en de impliciete verwachtingen duidelijk te maken.
Hierdoor kunnen verwachten beter afgesteld worden op de effectieve noden van de klasleerkracht en de kleuter.
Door beter in te spelen op de noden, wordt er verwacht dat - in navolging van het onderzoek van CEGO - het welbevinden - goed voelen - en de betrokkenheid - motivatie - verhogen waardoor het kind tot leren kan komen en de leerkracht terug voldoening uit zijn/haar kerntaak kan halen.

Dit onderzoek bevat dan ook meerdere delen.
In eerste instantie worden er deelnemers gezocht die meer te weten willen komen over de ontwikkeling van het jonge kind en hoe deze fases zich uiten en wat er van de kinderen in een bepaalde ontwikkelingsfase kan verwacht worden. Aan deze deelnemers word de link tussen hechting, sociaal-emotionele ontwikkeling, sociaal-communicatieve ontwikkeling, taalontwikkeling en spelontwikkeling verduidelijkt.
Daarna wordt het onderzoek in twee luiken opgesplitst: in een exploratief gedeelte en een praktijkonderzoek

Voor het praktijkonderzoek wordt aan de deelnemers gevraagd om een kleuter waar ze moeilijk mee contact maken in te schalen in zijn/haar sociaal-communicatieve ontwikkeling (via de vragenlijst van Quill, 2000) en de beleving van de kleuter duidelijk te maken door de band in te schalen van leerkracht naar kleuter, kleuter naar leerkracht, kleuter naar andere kleuters en andere kleuters naar kleuter en de beleving van de kleuter van het klasgebeuren. Dit gebeurt via de screening van CEGO (Laevers, 2001).
Daarna wordt er aan de klasleerkracht gevraagd om een spelprogramma van twee weken uit te voeren met de kleuter dat bestaat uit 5 minuutjes per dag spelen twee weken lang.
Dit spelprogramma wordt verduidelijkt en uitgeschreven via de methodiek van TEACCH (University of North Carolina) en het spel zelf wordt ingeschaald op het laagste -sensopathische niveau - zodat alle kinderen kunnen deelnemen. Elk spel heeft een imitatie en gedeelde aandacht focus zodat de doelmatigheidsbeleving voor de leerkracht hoog is.
Na twee weken wordt de klasleerkracht opnieuw bevraagd over de beleving van de kleuter en kan het effect hiervan worden bestudeerd.

Voor het exploratief gedeelte wordt aan deelnemers gevraagd om een kleuter in te schalen op dezelfde manier.
Daarnaast wordt bevraagd in welke mate het inschalen helpt om beter inzicht te krijgen in het functioneren van de kleuter, om korte termijn doelen te bepalen en om een startpunt te verkrijgen om de omgeving aan te passen.
Als laatste wordt bevraagd over welke domeinen van de sociaal-communicatieve ontwikkeling van kleuters ze graag zouden willen bijleren en op welke manier.

Advies naar ondersteuners toe
Om uiteindelijk volgend advies naar de ondersteuners te te geven:

  1. De ondersteuner en klasleerkracht hebben een evenwaardige relatie waarin vertrouwen en kwetsbaarheid mogelijk zijn en de leerkracht open staat voor coaching en bijleren, zoals de methodiek van GOL(L)D aanraadt (De Schauwer, Van de Putte, 2018).
  2. De ondersteuner en de leerkracht schalen samen in wat de relaties naar en van de kleuter zijn en wat zijn beleving is van het klasgebeuren. Waardoor er meer zicht is op het klasgebeuren en eventueel beschermende factoren -zich goed voelen. (welbevinden in de vier relatievelden, Laevers, 2001).
  3. De ondersteuner ondersteunt de leerkracht in het expliciteren van impliciete verwachtingen en mogelijke stressoren die hieruit voortkomen (ijsbergdenken, McClelland).
  4. De ondersteuner ontdekt samen met de leerkracht op welk ontwikkelingsniveau de kleuter functioneert op sociaal-emotioneel, sociaal-communicatief, spel- en taalvlak.
  5. De ondersteuner en de leerkracht onderzoeken samen hoe de omgeving en de verwachtingen kunnen aangepast worden om beter tegemoet te komen aan de noden van de kleuter volgens de basiswaarden van TEACCH (University of North Carolina).
  6. De ondersteuner en de leerkracht bepalen samen aan welke deelvaardigheid eerst wordt gewerkt en bepalen samen een kortetermijndoel waarin zowel de context, de functie als de vorm worden vastgelegd zoals uitgeschreven staat in het domein van communicatie binnen de methodiek van TEACCH (University of North-Carolina).
  7. De ondersteuner onderzoekt samen met de leerkracht hoe de interventie op een haalbare manier door de klasleerkracht elke dag kan worden ingepland en uitgevoerd volgens de methodiek van handelingsgericht werken (Pameijer, Van Beukering, 2015).

Slot
Dus van inzicht naar uitzicht wordt er op deze manier hopelijk een inclusievere omgeving voor iedereen gecreëerd.

© Eleonora Tilkin-Franssens

Bibliografie

Autistic science person (2021): Why ABA is harmful to autistic people [website]. Opgevraagd op 22/04/2022 van https://autisticscienceperson.com/why-aba-therapy-is-harmful-to-autistic-people/

Baert, S., Billen, E., Buvé, H., Knevels, K., Lambrechts, L., Stassen, N. & Vangoidsenhoven, S. (2022). Vademecum ondersteuner: schooljaar 2021-2022. Leuven: ONWOB.

Banaba ASS (2018). OLOD 2: autisme in beeld. [lessenreeks]. Antwerpen: AP Hogeschool.

Brinckman, Ph. & Verlsuys, K.(2021). Naar de kern: de leerlingen en hun leer-kracht. Brussel: Departement Onderwijs en Vorming. Opgevraagd van https://onderwijs.vlaanderen.be/sites/default/files/2021-10/RAPPORT-OK19%20oktober.pdf

Caldwell, P., Horwood, J. (2008). Using Intensive Interaction and Sensory Integration: A Handbook for Those who Support People with Severe Autistic Spectrum Disorder. London: Jessica Kingsley Publishers.

Callier, B., VRT Nieuws (2022, 25/04). Steeds meer kinderen met extra noden in de klas, "maar kinderen krijgen te snel een label".  [krantenartikel] Opgevraagd van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/04/25/steeds-meer-zorgkinderen-in-de-klas/

Clemens, K., Het Nieuwsblad (2022, 01/04). Binu Singh: “We moeten het probleem oplossen in plaats van het te verschuiven. [krantenartikel] Opgevraagd van https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20220401_97737744

Craeynest, P. (2018). Psychologie van de levensloop: inleiding in de ontwikkelingspsychologie. Leuven: Acco.

Delepeleire, R. (2010). Een wereld van verschil: De overstap van het gezinsvervangend tehuis Gandae naar meer kleinschalige woonvormen, met het burgerschapsparadigma als achterliggend denkkader. [praktijkonderzoek] Gent: Hogeschool Gent. Opgevraagd van https://www.scriptiebank.be/sites/default/files/sjabloon_AP%5B1%5D%20definitief%20echt.pdf

Departement Onderwijs & Vorming (2019). Ondersteuners over het nieuwe ondersteuningsmodel. Brussel: Vlaamse Gemeenschap. [praktijkonderzoek] Opgevraagd van https://onderwijs.vlaanderen.be/sites/default/files/2021-07/bevraging-ondersteuners-over-ondersteunigsmodel-ER-2019.pdf

Departement Onderwijs & Vorming (2015). Kleuterparticipatie. Brussel: Vlaamse Gemeenschap. [literatuurstudie] Opgevraagd van https://onderwijs.vlaanderen.be/sites/default/files/2021-07/Kleuterparticipatie_Bijlage1_Literatuuronderzoek.pdf

Dwivedi, K. N. & Harper, P. B. (red.) (2004). Promoting the emotional wellbeing of children and adolescents and preventing their mental ill health. London: Jessica Kingsley Publishers.

Eijgenraam, L. (2020). Als spelen niet vanzelf gaat: spel voor kinderen met een vraag. Zeist: Christofoor.

Emerson, E. (2001). Challenging Behaviour: Analysis and Intervention in People with Severe Intellectual Disabilities. Camebridge: University Press.

Europese commissie (2015). Gezamenlijk verslag 2015 van de Raad en de Commissie over de uitvoering van het strategisch kader voor Europese samenwerking op het gebied van onderwijs en opleiding (ET 2020) — Nieuwe prioriteiten voor Europese samenwerking op het gebied van onderwijs en opleiding. [verslag] Opgevraagd van https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=celex:52015XG1215(02

Ferkany, M. (2008). The educational importance of self-esteem. Journal of Personality and Social Psychology, 42(1).

Gheysen, T. (2019). Het M-decreet: wat kunnen cijfers ons vertellen? [artikel] Caleidoscoop, 2019 (3), 40-45. Opgevraagd van https://www.mijnvclb.be/downloads/caleidoscoop/jg31%203%2040(mdecreet).pdf

Goldberg, S. (2000). Attachment and development. London: Arnold.

Goossens, K., Huyse, M., Vancraeyveldt, C., Vandersmissen, M. (2021). Stressregulatie in de basisschool. [website] Leuven-Hasselt: UCLL Research & Expertise – Education & Development. Opgevraagd van https://research-expertise.ucll.be/nl/projecten/stressregulatie-voor-kinderen-en-leraren-de-basisschool en https://www.kalmindeklas.be/

Harris, M. A., & Orth, U. (2020). The link between self-esteem and social relationships: A meta-analysis of longitudinal studies. Journal of Personality and Social Psychology, 119(6), opgevraagd van https://psycnet.apa.org/fulltext/2019-55803-001.html

Heijkoop, J. (1995). Vastgelopen: anders kijken naar begeleiding van mensen met een verstandelijke handicap en ernstige gedragsproblemen. Amsterdam: Boom.

Janssen-Vos, F. (2004). Spel en ontwikkeling: spelen en leren in de onderbouw. Assen: Van Gorcum.

Keen, D.,  Meadan, H.,  Brady, N. & Halle, J. (red.) (2016). Prelinguistic and Minimally Verbal Communicators on the Autism Spectrum. New York: Springer.

Kog, M., Laevers, F. & Vandenbussche, E. (1993). Een ervaringsgerichte strategie voor kleuters met sociaal-emotionele problemen. Leuven: CEGO.

Laevers, F. (red.) (2001). Procesgericht kindvolgsysteem voor kleuters. Leuven: Cego.

Laevers, F. (red.) (2010). Mijn portret: handleiding. Leuven: Cego.

Moore, C., Dunham, P.J. & Dunham, P. (red.) (2014). Joint Attention: Its Origins and Role in Development. London: Psychology Press.

Nevid, Spencer & Greene (2021). Psychiatrie: een inleiding, 10e editie. Amsterdam: Pearson Benelux.

Odisee (2022). Zet je EF-bril op. [website] Opgevraagd van: https://www.ef-bril.be/ op 17/04/2022.

Pameijer, N., van Beukering, T. (2015). Handelingsgerichte diagnostiek in het onderwijs: een praktijkmodel voor diagnostiek en advisering. Leuven: Acco.

Peeters, W. (2021). Autisme en probleemgedrag: Naar een betere afstemming tussen kinderen met autisme en hun niet-autistische omgeving. Antwerpen-Appeldoorn: Garant.

Prodia (2021, november). Aanvulling Protocollen: Doelgroepen en vereisten inzake diagnostiek in het M-decreet. [brochure] Opgevraagd van https://www.prodiagnostiek.be/materiaal/Aanvulling%20protocollen%20Doelgroepen%20en%20vereisten%20diagnostiek%20M-decreet.pdf

Quill, K. A. (red.) (2000). Do-watch-listen-say: social and communication intervention for children with autism. Baltimore: Brookes.

Roeyers, H. (2018). Interventie bij jonge kinderen met autisme: is vroeger echt wel beter? [powerpointpresentatie] Gent: Faculteit Psychologie en toegepaste wetenschappen. Opgevraagd op 24/04/2022 van https://www.ligaautismevlaanderen.be/wp-content/uploads/2019/03/2Roeyers_2018_Vroeginterventie-compressed.pdf

Rommers, W., Het Nieuwsblad (2022, 26/04). “Vooral meisjes worden nog vaak over het hoofd gezien”: expert nuanceert gestegen aantal diagnoses met autisme. [artikel] Geraadpleegd op: https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20220426_93784099

Singh, B. (2019, 13/08). Kinderpsychiater Binu Singh gelooft in preventieve zorg. [artikel] Geraadpleegd op: https://www.jeugdhulp.be/actua/anderen-aan-het-woord/interview/kinderpsychiater-binu-singh-gelooft-in-preventieve-zorg

De Schauwer, E. & Van de Putte, I. (2018). Leren omgaan met diversiteit in de klas. Het GOL(L)D-concept in de praktijk. Tielt: Lannoo.

University of North Carolina (2021). TEACCH: Treatment and Education of Autistic and related Communication Handicapped CHildren. North-Carolina: UNC School of medicine. Opgevraagd op 23/04/2022 van https://teacch.com/

Valkeneers, G., Mestdagh, S. & Benijts, T. (2011). Gedrag in organisaties: de basis. Leuven: Acco.

Vignero, G. (2019). De hechte draad tussen ouder en kind: beter begrijpen van (probleem)gedrag van kinderen thuis, op school en daarbuiten (herziene druk). Antwerpen-Appeldoorn: Garant.

Warreyn, P., Honoré, J., Roeyers, H. (2015) Zie wat ik zie, doe wat ik doe. Aalst: Sig vzw.

Zamzow, R. Spectrumnews (2021, 22/07). Double empathy, explained. [artikel] Opgevraagd van https://www.spectrumnews.org/news/double-empathy-explained/

Zink, I., Breuls, M. (2019). Ontwikkelingsdysfasie. Antwerpen-Apperldoorn: Garant.

Universiteit of Hogeschool
Professionele Bachelor in de Toegepaste Psychologie
Publicatiejaar
2022
Promotor(en)
Sigrid Vangoidsenhoven & Hilde Buvé
Kernwoorden
Share this on: