Over de communicatienoden van het betrokken publiek - De PFOS-crisis en communicatie van 3M door de ogen van de omwonenden
Van de aanhoudende coronapandemie tot zware overstromingen: het jaar 2021 zal in de geschiedenisboeken bekend staan als een jaar vol crises. Ook in Zwijndrecht gingen de alarmbellen af. Bodemstalen, grondwatertesten en bloedstalen toonden aan dat er te veel PFOS aanwezig was rondom de 3M-fabriek. Dit was het startschot van een gemediatiseerde polemiek waarin 3M, de Vlaamse Milieumaatschappij en de Overheid elkaar met de vinger wezen. Maar hoe ervoeren de omwonden van de 3M-fabriek de hele situatie? Om dat te achterhalen werden er interviews afgenomen bij meer dan 30 omwonenden van de 3M-fabriek. Wat blijkt? Iedereen heeft de crisis en de impact ervan anders ervaren. Waar iedereen het wel over eens was op het moment van het onderzoek, meer dan een half jaar na het bekendraken van de crisis, was dat 3M nooit direct heeft gecommuniceerd met omwonenden.
In het verleden is er reeds veel onderzoek gevoerd naar crisiscommunicatie. Steeds wordt er gezocht naar de beste strategieën om te reageren tijdens crisissituaties. Dit vooral vanuit het perspectief van bedrijven die onder vuur liggen, met als voornaamste doel reputatieschade te beperken of te herstellen. Veel minder aandacht gaat naar de noden van betrokkenen. Daarom werden, in februari en maart 2022, 31 inwoners van Zwijndrecht geïnterviewd, die binnen een straal van 5 kilometer rond de 3M-fabriek wonen. De omwonenden werd gevraagd naar hun persoonlijke ervaringen met de PFOS-crisis en de communicatie die ze hieromtrent van 3M ontvingen. Dit onderzoek legt de communicatienoden van het betrokken publiek bloot: zij die de fysieke, mentale en financiële gevolgen dragen van een crisis.
“Je begint er meer over na te denken, je leest wat meer… Eigenlijk wonen wij hier al jaren op een tijdbom.”
De omwonenden van de 3M-fabriek werd gevraagd of zij schade ervoeren door de vervuiling. Ongeveer de helft van de participanten gaf aan getroffen te zijn door de PFOS-crisis. Voor sommigen was de impact vooral financieel en resulteerde in zorgen omtrent de waarde van hun woning. Voor anderen was dit meer fysiek door gezondheidszorgen. Een laatste groep werd het zwaarst getroffen mentaal door de onzekerheid ten gevolge van de vervuiling. Opvallend was dat niet alle omwonenden even goed op de hoogte waren van de situatie. Zij moesten zelf actief op zoek gaan naar informatie om duidelijkheid te krijgen. De communicatie van 3M naar omwonenden bleef uit.
“Ze hebben niet gecommuniceerd. Niets. Dat is zeer bedroevend.”
Er is geen enkele respondent uit dit onderzoek die aangeeft dat hij ooit directe communicatie heeft ontvangen van 3M. Velen onder hen drukten hun ongenoegen en teleurstelling uit. Aangezien zij zich nauw betrokken voelden bij de situatie, gaven de meeste aan dat zij wel degelijk communicatie van 3M hadden verwacht. Zoals één van de respondenten het samenvat: “Dat is eigenlijk wel mijn verwachting als inwoner van Zwijndrecht. Dat er toch iets van communicatie geweest zou zijn, mondeling of een brief. Al was het maar iets.”
“3M had in zijn achterhoofd: ‘wij moeten hier de schade beperken en wij mogen hier niets toegeven, want dat kan later in een rechtszaak tegen ons gebruikt worden.’”
De grootste frustratie bij de omwonenden ontstond door het feit dat 3M zeer voorzichtig omsprong met haar communicatie. Tijdens haar verschijningen in de parlementaire commissie en de pers, kwam 3M noch eerlijk, noch authentiek over op de omwonenden. Volgens hen zei 3M niet meer dan het nodige. Eén van de respondenten omschreef zijn beeld van 3M als “een leger topadvocaten” die voorbereid is met “camions dossiers”. Veel inwoners van Zwijndrecht bleken heel goed te beseffen dat er, voor een multinational zoals 3M, juridische risico’s verbonden zijn aan transparantie. Toch vonden zij dat het welzijn van de mensen moest primeren boven het beperken van mogelijke reputatieschade en wettelijke aansprakelijkheid.
“Dat vind ik belangrijk: open, eerlijk proberen te communiceren.”
Aan participanten werd ook gevraagd wat ze dan wel verwachtten. Ze gaven aan dat ze een tijdige, transparante communicatie hadden verwacht. Inhoudelijk hebben ze nood aan een verklaring van de situatie en een duidelijk plan van aanpak. Omwonenden hadden ook nood aan informatie die hen kon helpen om zichzelf te beschermen. Ze hadden graag duidelijkheid over wat zij konden doen om de impact op hun gezondheid en hun verblijfplaats maximaal te beperken. Bovendien is het essentieel dat deze communicatie begrijpelijk is voor iedereen. Technische taal en vakjargon moeten vermeden worden om het begrip te vergroten.
“We kunnen eigenlijk nergens ons verhaal echt kwijt. Wij worden ook niet gehoord. Je bent een nummer in het geheel.”
Minstens even belangrijk dan het ontvangen van communicatie, is de mogelijkheid tot dialoog en samenwerking. De omwonenden van de 3M-fabriek willen effectief het gevoel krijgen dat ze betrokken worden. Nu bleven zij achter met een heel aantal onbeantwoorde vragen. Het bedrijf moet zich bereikbaar opstellen om samen tot oplossingen te komen. De omwonenden hadden een samenwerking tussen verschillende partijen voor ogen, waaronder ook milieuorganisaties en de gemeente Zwijndrecht. Interessant is dat 3M in mei 2022, een jaar na het losbarsten van de crisis, uiteindelijk een informatievergadering organiseerde met de bewoners in een afgebakende zone. De vraag is echter waarom bedrijven dat niet eerder doen.
“Ik hoop dat dit eigenlijk op één of andere manier ook zijn weg vindt naar misschien 3M of bevoegde instanties zoals de overheid of de gemeente. Dat het ook echt effectief als basis kan gebruikt worden om kenbaar te maken wat er leeft onder de mensen.”
Tijdens een crisis moet een bedrijf rekening houden met veel verschillende partijen, waaronder de overheid, het grote publiek, de klanten, de aandeelhouders,… Maar dit onderzoek toont aan dat diegenen die het meest impact ondervinden van een crisis niet mogen vergeten worden. Al van bij de start van een crisis willen zij het gevoel hebben dat er naar hun bezorgdheden wordt gevraagd én geluisterd. Deze bevindingen zijn van belang voor multinational 3M, maar even goed voor Belgische bedrijven als Umicore en Solvay, waarvan de fabrieken een impact hebben op omwonenden in binnen- en buitenland.
Bibliografie
Anthony, K. E., Sellnow, T. L., & Millner, A. G. (2013). Message Convergence as a Message-centered Approach to Analyzing and Improving Risk Communication. Journal of Applied Communication Research, 41(4), 346–364. https://doi.org/10.1080/00909882.2013.844346
Ariely, D., & Zakay, D. (2001). A timely account of the role of duration in decision making. Acta psychologica, 108(2), 187-207. https://doi.org/10.1016/S0001-6918(01)00034-8
Arpan, L. M., & Pompper, D. (2003). Stormy weather: Testing “stealing thunder” as a crisis communication strategy to improve communication flow between organizations and journalists. Public Relations Review, 29(3), 291–308. https://doi.org/10.1016/S0363-8111(03)00043-2
Arpan, L. M., & Roskos-Ewoldsen, D. R. (2005). Stealing thunder: Analysis of the effects of proactive disclosure of crisis information. Public Relations Review, 31(3), 425–433. https://doi.org/10.1016/j.pubrev.2005.05.003
Austin, L., Fisher Liu, B., & Jin, Y. (2012). How Audiences Seek Out Crisis Information: Exploring the Social-Mediated Crisis Communication Model. Journal of Applied Communication Research, 40(2), 188–207. https://doi.org/10.1080/00909882.2012.654498
Benoit, W. L. (1997). Image repair discourse and crisis communication. Public Relations Review, 23(2), 177–186. https://doi.org/10.1016/S0363-8111(97)90023-0
Bentley, J.M. (2015). Shifting identification: a theory of apologies and pseudo-apologies. Public Relations Review, 41(1), 22-29. https://doi.org/10.1016/j.pubrev.2014.10.011
Boyce, C., & Neale, P. (2006). Conducting in-depth interviews: A guide for designing and conducting in-depth interviews for evaluation input. Pathfinder International Watertown, MA.
Butler, S. D. (2021). Impacted publics’ perceptions of crisis communication decision making. Public Relations Review, 47(5), 102120. https://doi.org/10.1016/j.pubrev.2021.102120
Charmaz, K. (2006). Constructing grounded theory. Sage Publications.
Claeys, A.-S. (2017). Better safe than sorry: Why organizations in crisis should never hesitate to steal thunder. Business Horizons, 60(3), 305–311. https://doi.org/10.1016/j.bushor.2017.01.003
Claeys, A., & Cauberghe, V. (2012). Crisis response and crisis timing strategies, two sides of the same coin. Public Relations Review, 38(1), 83-88. https://doi.org/10.1016/j.pubrev.2011.09.001
Claeys, A.-S., Cauberghe, V., & Leysen, J. (2013). Implications of stealing thunder for the impact of expressing emotions in organizational crisis communication. Journal of Applied Communication Research, 41(3), 293-308. https://doi.org/10.1080/00909882.2013.806991
Claeys, A.-S., Cauberghe, V., & Vyncke, P. (2010). Restoring reputations in times of crisis: an experimental study of the Situational Crisis Communication Theory and the moderating effects of locus of control. Public Relations Review, 36(3), 256-262. https://doi.org/10.1016/j.pubrev.2010.05.004
Claeys, A.-S., & Coombs, W. T. (2020). Organizational Crisis Communication: Suboptimal Crisis Response Selection Decisions and Behavioral Economics. Communication Theory, 30(3), 290–309. https://doi.org/10.1093/ct/qtz002
Claeys, A-S., & Opgenhaffen, M. (2016). Why practitioners do (not) apply crisis communication theory in practice. Journal of Public Relations Research, 28(5-6), 232-247. https://doi.org/10.1080/1062726X.2016.1261703
Claeys, A-S., & Opgenhaffen, M. (2021). Changing perspectives: managerial and legal considerations regarding crisis communication. Public Relations Review, 47(4), 102080. https://doi.org/10.1016/j.pubrev.2021.102080
Clementson, D. E., & Page, T. G. (2021). (In)Sincere Demeanor and (In)Sincere Language in Crisis Communication. Journal of Language and Social Psychology, 0261927X2110457. https://doi.org/10.1177/0261927X211045724
Coombs, W. T. (2004). Impact of past crises on current crisis communication. Journal of Business Communication, 41(3), 65-289. https://doi.org/10.1177/0021943604265607
Coombs, W. T. (2006). The protective powers of crisis response strategies: Managing reputational assets during a crisis. Journal of Promotion Management, 12(3-4), 241-260. https://doi.org/10.1300/J057v12n03_13
Coombs, W. T. (2007). Attribution Theory as a guide for post-crisis communication research. Public Relations Review, 33(2), 135-139. https://doi.org/10.1016/j.pubrev.2006.11.016
Coombs, W. T. (2007). Protecting organization reputations during a crisis: The development and application of situational crisis communication theory. Corporate Reputation Review, 10(3), https://doi.org/163–176. 10.1057/palgrave.crr.1550049
Coombs, W. T. (2015a). Ongoing crisis communication: Planning, managing and responding (4th ed.). Thousand Oaks, CA: Sage.
Coombs, W. T. (2015b). The value of communication during a crisis: Insights from strategic communication research. Business Horizons, 58(2), 141-148. https://doi.org/10.1016/j.bushor.2014.10.003
Coombs, W. T., & Holladay, S. J. (1996). Communication and attributions in a crisis: an experimental study in crisis communication. Journal of Public Relations Research, 8(4), 279-295. https://doi.org/10.1207/s1532754xjprr0804_04
Coombs, W. T., & Holladay, S. J. (2001). An extended examination of the crisis situations: A fusion of the relational management and symbolic approaches. Journal of Public Relations Research, 13(4), 321-340. https://doi.org/10.1207/S1532754XJPRR1304_03
Coombs, W. T., & Holladay, S. J. (2002). Helping Crisis Managers Protect Reputational Assets: Initial Tests of the Situational Crisis Communication Theory. Management Communication Quarterly, 16(2), 165-186. https://doi.org/10.1177/089331802237233
Coombs, W. T., & Holladay, S. J. (2005). An exploratory study of stakeholder emotions: affect and crisis. Research on Emotion in Organizations, 1, 263-280. https://doi.org/10.1016/S1746-9791(05)01111-9
Coombs, W. T., & Holladay, S. J. (2008). Comparing apology to equivalent crisis response strategies: Clarifying apology’s role and value in crisis communication. Public Relations Review, 34, 252-257. https://doi.org/10.1016/j.pubrev.2008.04.001
Coombs, W. T., & Holladay, S. J. (2010). The Handbook of Crisis Communication. Wiley-Blackwell. https://doi.org/10.1002/9781444314885
Coombs, W. T., & Holladay, S. J. (2014). How publics react to crisis communication efforts: Comparing crisis response reactions across sub-arenas. Journal of Communication Management, 18(1), 40–57. https://doi.org/10.1108/JCOM-03-2013-0015
Coombs, W. T., Holladay, S. J., & Claeys, A.-S. (2016). Debunking the myth of denial’s effectiveness in crisis communication: Context matters. Journal of Communication Management, 20(4), 381–395. https://doi.org/10.1108/JCOM-06-2016-0042
Darling, J.R. (1994). Crisis Management in International Business: Keys to Effective Decision Making. Leadership & Organization Development Journal, 15(8), 3-8. https://doi.org/10.1108/01437739410073047
Fannes, G., & Claeys, A.-S. (2022). Shaping Attributions of Crisis Responsibility in the Case of an Accusation: The Role of Active and Passive Voice in Crisis Response Strategies. Journal of Language and Social Psychology, 0261927X2211081. https://doi.org/10.1177/0261927X221108120
Fediuk, T. A., Coombs, W. T., & Botero, I. C. (2010). Exploring crisis from a receiver perspective: Understanding stakeholder reactions during crisis events. The handbook of crisis communication, 635-656.
Fennis, B. M., & Stroebe, W. (2014). Softening the blow: Company self-disclosure of negative information lessens the damaging effects on consumer judgment and decision making. Journal of Business Ethics, 120(1), 109-120. https://doi.org/10.1007/s10551-013-1647-9
Fitzpatrick, K. R., & Rubin, M. S. (1995). Public relations vs. legal strategies in organizational crisis decisions. Public Relations Review, 21(1), 21-33.
Frandsen, F., & Johansen, W. (2011). The study of internal crisis communication: Towards an integrative framework. Corporate Communications: An International Journal, 16(4), 347–361. https://doi.org/10.1108/13563281111186977
Galvin, R. (2015). How many interviews are enough? Do qualitative interviews in building energy consumption research produce reliable knowledge? Journal of Building Engineering, 1, 2–12. https://doi.org/10.1016/j.jobe.2014.12.001
Green, J., & Thorogood, N. (2004). Qualitative methods for health research. SAGE Publications.
Greyser, S. A. (2009). Corporate brand reputation and brand crisis management. Management Decision, 47(4), 590-602. https://doi.org/10.1108/00251740910959431
Heath, R. L. (2006). Best Practices in Crisis Communication: Evolution of Practice through Research. Journal of Applied Communication Research, 34(3), 245–248. https://doi.org/10.1080/00909880600771577
Higgins, G., & Freedman, J. (2013). Improving decision making in crisis. Journal of business continuity & emergency planning, 7(1), 65-76.
Holladay, S. J. (2009). Crisis Communication Strategies in the Media Coverage of Chemical Accidents. Journal of Public Relations Research, 21(2), 208–217. https://doi.org/10.1080/10627260802557548
Janssen, D. M. L., & Gerards, V. (2016). Onze excuses: over de rol van verontschuldigingen in crisiscommunicatie. Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, 44(2), 112-133. https://doi.org/10.5117/2016.044.002.002
Johansen, W., Aggerholm, H. K., & Frandsen, F. (2012). Entering new territory: A study of internal crisis management and crisis communication in organizations. Public Relations Review, 38(2), 270–279. https://doi.org/10.1016/j.pubrev.2011.11.008
Kaufmann, J., Kesner, I. F., & Hazen, T. L. (1994). The myth of full disclosure: A look at organizational communications during crises. Business Horizons, 37(4), 29-40.
Kent, M. L., & Taylor, M. (2002). Toward a dialogic theory of public relations. Public Relations Review, 28(1), 21–37. https://doi.org/10.1016/S0363-8111(02)00108-X
Kim, S., Avery, E. J., & Lariscy, R. W. (2009). Are crisis communicators practicing what we preach?: An evaluation of crisis response strategy analyzed in public relations research from 1991 to 2009. Public Relations Review, 35(4), 446–448. https://doi.org/10.1016/j.pubrev.2009.08.002
Kim, S., Avery, E. J., & Lariscy, R. W. (2011). Reputation Repair at the Expense of Providing Instructing and Adjusting Information Following Crises. International Journal of Strategic Communication, 5(3), 183–199. https://doi.org/10.1080/1553118X.2011.566903
Kim, S., & Sung, K. H. (2014). Revisiting the Effectiveness of Base Crisis Response Strategies in Comparison of Reputation Management Crisis Responses. Journal of Public Relations Research, 26(1), 62–78. https://doi.org/10.1080/1062726X.2013.795867
Kim, Y. (2018). Enhancing employee communication behaviors for sensemaking and sensegiving in crisis situations: Strategic management approach for effective internal crisis communication. Journal of Communication Management, 22(4), 451–475. https://doi.org/10.1108/JCOM-03-2018-0025
Kim, Y. (2020). Organizational resilience and employee work-role performance after a crisis situation: Exploring the effects of organizational resilience on internal crisis communication. Journal of Public Relations Research, 32(1–2), 47–75. https://doi.org/10.1080/1062726X.2020.1765368
King, G. (2002). Crisis Management & Team Effectiveness: A Closer Examination. Journal of Business Ethics 41, 235–249. https://doi.org/10.1023/A:1021200514323
Kovács, B. (2019). Authenticity is in the eye of the beholder: The exploration of audiences’ lay associations to authenticity across five domains. Review of General Psychology, 23(1), 32-59. https://doi.org/10.1177/1089268019829469
Le, P. D., Teo, H. X., Pang, A., Li, Y., & Goh, C.-Q. (2019). When is silence golden ? The use of strategic silence in crisis communication. Corporate Communications, 24(1), 162-178. https://doi.org/10.1108/CCIJ-10-2018-0108
Lin, X., Spence, P. R., Sellnow, T. L., & Lachlan, K. A. (2016). Crisis communication, learning and responding: Best practices in social media. Computers in Human Behavior, 65, 601–605. https://doi.org/10.1016/j.chb.2016.05.080
Ma, L. (2018). How to turn your friends into enemies: Causes and outcomes of customers’ sense of betrayal in crisis communication. Public Relations Review, 44(3), 374–384. https://doi.org/10.1016/j.pubrev.2018.04.009
Marra, F. J. (1998). Crisis communication plans: Poor predictors of excellent crisis public relations. Public relations review, 24(4), 461-474.
Massey, J. E. (2001). Managing Organizational Legitimacy: Communication Strategies for Organizations in Crisis. Journal of Business Communication, 38(2), 153–182. https://doi.org/10.1177/002194360103800202
Myers, C. (2013). Apology, sympathy and empathy: the legal ramifications of admitting fault in U.S. public relations practice. Public Relations Review, 42(1), 176-183. https://doi.org/10.1016/j.pubrev.2015.10.004
Ndlela, M. N. (2019). Crisis Communication : A Stakeholder Approach (1st ed.). Palgrave Macmillan. https://doi/org/10.1007/978-3-319-97256-5
Parker, C., Scott, S., & Geddes, A. (2019). Snowball Sampling. SAGE Research Methods Foundations. doi:10.4135/
Patel, A., & Reinsch, L. (2003). Companies Can Apologize: Corporate Apologies and Legal Liability. Business Communication Quarterly, 66(1), 9–25. https://doi.org/10.1177/108056990306600103
Reynolds, B., & W. Seeger, M. (2005). Crisis and Emergency Risk Communication as an Integrative Model. Journal of Health Communication, 10(1), 43–55. https://doi.org/10.1080/10810730590904571
Robinson, O. C. (2014). Sampling in Interview-Based Qualitative Research: A Theoretical and Practical Guide. Qualitative Research in Psychology, 11(1), 25–41. https://doi.org/10.1080/14780887.2013.801543
Seeger, M. W. (2006). Best practices in crisis communication: An expert panel process. Journal of Applied Communication Research, 34, 232-244. https://doi.org/10.1080/00909880600769944
Sellnow, D. D., Lane, D. R., Sellnow, T. L., & Littlefield, R. S. (2017). The IDEA Model as a Best Practice for Effective Instructional Risk and Crisis Communication. Communication Studies, 68(5), 552–567. https://doi.org/10.1080/10510974.2017.1375535
Sellnow, D. D., Lane, D., Littlefield, R. S., Sellnow, T. L., Wilson, B., Beauchamp, K., & Venette, S. (2015). A Receiver-Based Approach to Effective Instructional Crisis Communication: Instructional Crisis Communication. Journal of Contingencies and Crisis Management, 23(3), 149–158. https://doi.org/10.1111/1468-5973.12066
Sellnow, T., & Sellnow, D. (2010). The Instructional Dynamic of Risk and Crisis Communication: Distinguishing Instructional Messages from Dialogue. Review of Communication, 10(2), 112–126. https://doi.org/10.1080/15358590903402200
Sellnow, T. L., Sellnow, D. D., Lane, D. R., & Littlefield, R. S. (2012). The Value of Instructional Communication in Crisis Situations: Restoring Order to Chaos: Value of Instructional Communication in Crisis Situations. Risk Analysis, 32(4), 633–643. https://doi.org/10.1111/j.1539-6924.2011.01634.x
Sen, F., & Egelhoff, W. G. (1991). Six Years and Counting: Learning from Crisis Management at Bhopal. Public Relations Review, 17(1), 69–83. https://doi.org/10.1016/0363-8111(91)90007-8
Sturges, D. L. (1994). Communicating through crisis: A strategy for organizational survival. Management Communication Quarterly, 7(3), 297—316. https://doi.org/10.1177/0893318994007003004
Taylor, M. (2000). Cultural variance as a challenge to global public relations: A case study of the Coca-Cola scare in Europe. Public Relations Review, 26(3), 277–293. https://doi.org/10.1016/S0363-8111(00)00048-5
Tyler, L. (1997). Liability Means Never being Able to Say You’re Sorry: Corporate Guilt, Legal Constraints, and Defensiveness in Corporate Communication. Management Communication Quarterly, 11(1), 51–73. https://doi.org/10.1177/0893318997111003
Ulmer, R. R., & Sellnow, T. L. (2000). Consistent Questions of Ambiguity in Organizational Crisis Communication: Jack in the Box as a Case Study. Journal of Business Ethics, 25(2), 143–155. https://doi.org/10.1023/A:1006183805499
van der Meer, T. G. L. A., Verhoeven, P., W.J. Beentjes, H., & Vliegenthart, R. (2017). Communication in times of crisis: The stakeholder relationship under pressure. Public Relations Review, 43(2), 426–440. https://doi.org/10.1016/j.pubrev.2017.02.005
Wartick, S. L. (1992). The relationship between intense media exposure and change in corporate reputation. Business & Society, 31(1), 33-49. https://doi.org/10.1177/000765039203100104
Waymer, D., & Heath, R. L. (2007). Emergent Agents: The Forgotten Publics in Crisis Communication and Issues Management Research. Journal of Applied Communication Research, 35(1), 88–108. https://doi.org/10.1080/00909880601065730
Weiner, B. (1985). An attributional Theory of Achievement Motivation and Emotion. Psychological Review, 92(4), 548-573. https://doi.org/10.1037/0033-295X.92.4.548
Xie, Y., & Peng, S. (2009). How to repair customer trust after negative publicity: The roles of competence, integrity, benevolence, and forgiveness. Psychology and Marketing, 26(7), 572–589. https://doi.org/10.1002/mar.20289
Xu, K., & Li, W. (2013). An Ethical Stakeholder Approach to Crisis Communication: A Case Study of Foxconn’s 2010 Employee Suicide Crisis. Journal of Business Ethics, 117(2), 371–386. https://doi.org/10.1007/s10551-012-1522-0
Zhan, M. M., & Zhao, X. (2021). How Stakeholders React to Issues with Risk Implications: Extending a Relational Perspective of Issues Management. Journal of Contingencies and Crisis Management, 29(4), 385–398. https://doi.org/10.1111/1468-5973.12359
Cools, S., & Poppelmonde, J. (2021, April 26a).Braadpannen en blusschuim vergaan, maar PFAS blijft bestaan. De Standaard. https://m.standaard.be/cnt/dmf20210425_97933183
Cools, S., & Poppelmonde, J. (2021, April 26b). Oosterweel graaft in chemisch vervuilde grond. De Standaard. https://m.standaard.be/cnt/dmf20210425_97933183
Cools, S., & Poppelmonde, J. (2021, June 1). Zwijndrecht al jaren internationale hotspot van PFOS-vervuiling. De Standaard. https://m.standaard.be/cnt/dmf20210531_97642650
Cools, S., & Poppelmonde, J. (2021, June 2). ‘3M draagt een verpletterende verantwoordelijkheid’. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20210601_97478446
Cools, S., & Poppelmonde, J. (2021, July 3). ‘Er is iets over het hoofd gezien, dat is duidelijk’. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20210702_97772800
De Bode, L. (2021, December 4). 3M blijft directe link tussen PFAS en ziekte ontkennen. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20211203_98014288
De Bode, L., & Poppelmonde, J. (2021, September 25). ‘Tegen verwachtingen in’ bleef PFOS binnenskamers. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20210924_97757630
Kim, S., Avery, E. J., & Lariscy, R. W. (2009). Are crisis communicators practicing what we preach?: An evaluation of crisis response strategy analyzed in public relations research from 1991 to 2009. Public Relations Review, 35(4), 446–448. https://doi.org/10.1016/j.pubrev.2009.08.002
Lefevere, F., & Calluy, K. (2021, June 29). 3M reageert voor het eerst op PFOS-schandaal: “Nog geen causaal verband tussen PFOS en gezondheidsschade aangetoond”. VRT NWS. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/06/29/bedrijf-3m-reageert-voor-het-eerst-op-pfos-schandaal-wij-zulle/
Maerevoet, E. (2022, July 6). 3M zegt 571 miljoen euro toe om PFAS-vervuiling te saneren, akkoord tussen bedrijf en Vlaamse regering. VRT NWS. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/07/06/minister-demir-heeft-saneringsovereenkomst-met-3m/
Mg. (2021, September 24). PFOS-vervuiling: gelekte mails suggereren dat Vlaamse regering vroeg niet te communiceren. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20210924_92250225
Mooijman, R. (2021, June 18). Het is beter te veel dan te weinig te communiceren. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20210617_97566837
No regret-maatregelen Zwijndrecht. (n.d.). Vlaanderen. https://www.vlaanderen.be/pfas-vervuiling/zwijndrecht/no-regret-maatregelen-zwijndrecht
Onderzoekscommissie PFOS. (2021, June 25). Vlaams Parlement TV. https://vlaamsparlement.tv/onderzoekscommissie-pfos/
Paelinck, G. (2021, October 29). 3M moet alle productieprocessen die PFAS uitstoten tijdelijk stoppen. VRT NWS. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/10/29/3m-stop/
Papy. (2021, October 29). Omwonenden in straal van 5 kilometer rond 3M kunnen hun bloed laten analyseren. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20211029_95324352
Pieters, K. (2022, June 1). 3M kijkt inwoners van Zwijndrecht voor eerst in de ogen tijdens bewonersvergadering: “We gaan 950 tuinen afgraven en zorgen dat mensen opnieuw gazon kunnen zaaien”. HLN. https://www.hln.be/zwijndrecht/3m-kijkt-inwoners-van-zwijndrecht-voor-eerst-in-de-ogen-tijdens-bewonersvergadering-we-gaan-950-tuinen-afgraven-en-zorgen-dat-mensen-opnieuw-gazon-kunnen-zaaien~a8642088/
Poppelmonde, J. (2021, June 30). ‘3M zal nooit voor de schade willen betalen’. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20210629_97575309-
Poppelmonde, J., & Cools, S. (2021, July 3). ‘Er is iets over het hoofd gezien, dat is duidelijk’. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20210702_97772800
Poppelmonde, J., & Winckelmans, W. (2021, June 17). Persbericht over vervuilde Oosterweelgrond lag klaar, maar werd nooit verstuurd. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20210617_97042742
Poppelmonde, J., & Winckelmans, W. (2021, June 18a). Het persbericht lag klaar, maar werd nooit verstuurd. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20210617_97565693
Poppelmonde, J., & Winckelmans, W. (2021, June 18b). Hoe OVAM de stekker uit de PFOS-communicatie trok. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20210617_97570349
Rvs. (2021, June 29). 3M reageert op PFOS-vervuiling: ‘Nemen onze verantwoordelijkheid’. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20210629_92459235
Sertyn, P. (2021, June 17). 3M kan verjaardagsfeestje best vergeten. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20210616_97637529
van der Meer, T. G. L. A., & Verhoeven, J. W. M. (2014). Emotional crisis communication. Public Relations Review, 40(3), 526–536. https://doi.org/10.1016/j.pubrev.2014.03.004
Vanhecke, N. (2021, September 4). Top 3M fietst rond vragen onderzoekscommissie. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20210903_94784295
Walker, L. (2021, June 29). 3M comments on pollution scandal : ‘we will accept our responsibilities’. The Brussels Times. https://www.brusselstimes.com/175561/3m-zwijndrecht-oosterweel-pfos-pfas-flemish-parliament-committee-ovam-pollution
X, X. (2021, September 23). 3M ontkent vermeende drukuitoefening op omgevingsinspectie. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20210923_92642297
