Wanneer (voortdurende) pijn jouw wereld op zijn kop zet…
Wat als jij morgen de diagnose van chronische pijn krijgt? Wat zou er allemaal veranderen in jouw leven? Welke rollen zou je behouden en welke zou je moeten opgeven? Het zijn vragen die door het hoofd kunnen spoken van chronische pijnpatiënten.
Alhoewel we er misschien niet altijd bij stilstaan, is chronische pijn voor één op de vier Belgen de dagelijkse realiteit. Statistisch gezien zal ieder van ons in zijn (directe) omgeving wel iemand kennen die met chronische pijn kampt. Maar toch zien we dat velen het soms niet van elkaar weten. Waar bijvoorbeeld geluk en mooie ervaringen in geuren en kleuren worden gedeeld met anderen, zien we voor slechtere momenten juist het tegenovergestelde. Met als resultaat dat er velen onder ons een masker opzetten. Hoog tijd om dit thema dan ook eens onder de aandacht te brengen, want iedereen heeft wel eens nood aan een luisterend oor.
Een vriend of toch een vijand?
“Ik onthoud dan altijd dat de CRPS mij gewoon klein wilt krijgen. Hij wilt dat ik opgeef, maar ik wil hem gewoon niet laten winnen.” (Kelly Van Heymbeeck)
Het valt ons op dat mensen een persoonlijke en soms onzichtbare strijd voeren met hun pijn. Als we ons inleven in de ander, is dat eigenlijk niet abnormaal. Toch is het in feite de kunst om pijn niet langer als vijand te beschouwen, maar wel als vriend. Zo zorgen we ervoor dat de oorlog stopt. Want geef toe een leven zonder oorlog is toch veel comfortabeler.
Adolescenten en pijn: een tegenstrijdigheid?
Wie denkt dat de adolescentie voor iedereen een zorgeloze tijd is, heeft het mis. Ondanks dat pijn in tegenstelling staat tot het jeugdige dynamisme van de adolescentie worden ook adolescenten soms geconfronteerd met pijn. Dit blijkt ook uit een Belgische studie van Vervoort et al. (2014) die werd uitgevoerd bij 10.650 Vlaamse schoolkinderen, met een gemiddelde leeftijd van veertien jaar. 14% van deze kinderen/jongeren gaf aan te kampen met ernstige chronische pijn met impact op hun dagelijks functioneren.
De enquête die voor deze bachelorproef werd afgenomen, bij 233 adolescenten van verschillende middelbare scholen en hogescholen, bevestigd nogmaals dit gegeven.
De wereld ontdekken als een ‘gewone’ adolescent? Graag!
Sommigen adolescenten zijn meesters in het camoufleren van hun pijn. Heel eerlijk, we kunnen het hen ook niet kwalijk nemen. Ze willen niet als ‘anders’ bestempeld worden, maar juist gewoon bij de klasgroep/vriendengroep horen.
“Achter mijn vrolijk gezichtje dat bijna iedereen te zien krijgt, schuilt nu vaak verdriet, angst en vooral pijn.” (Kelly)
Wanneer we ons uitgebreid verdiepen in de ontwikkelingspsychologie bij adolescenten, zien we dat pijn in zeker mate invloed heeft op de ontwikkeling van adolescenten. Het is dus niet voor niks dat er wordt beweerd dat pijn aan je identiteit sleutelt. Bovendien is het algemeen geweten dat leeftijdsgenoten een grotere rol gaan spelen gedurende de adolescentie. Echter is dat bij jongeren met chronische pijn niet altijd vanzelfsprekend. Ze kunnen zich bijvoorbeeld minder spiegelen aan leeftijdsgenoten en komen anderzijds in de medische wereld vooral in contact met volwassenen.
Zwijgen is zilver, spreken is goud. Of is het omgekeerd?
“Een masker biedt soms een veilig gevoel. Het is gewoon zoveel makkelijker om te vertellen dat alles oké is, dan om de bikkelharde waarheid te vertellen.” (Kelly)
Desondanks het geen simpele opdracht is, geeft het UZ Leuven aan dat praten over pijn belangrijk is. Zonder woorden bestaat de pijn namelijk alleen voor diegene die pijn lijdt. Door ze onder woorden te brengen, wordt de pijn een werkelijkheid voor anderen en tastbaar voor jezelf.
Uit de enquête kwamen dan weer opmerkelijke cijfers naar voren. Het blijkt namelijk dat jongeren het wel belangrijk achten om op verhaal te komen over hun pijnbeleving. Zo zouden ze het een pluspunt vinden, moest hun school het onderwerp ‘pijn’ bespreekbaarder maken.
Als bomen konden praten…
Aangezien jongeren nood blijken te hebben om op verhaal te komen, werden er vertelkaarten gecreëerd. De vertelkaarten moeten de adolescenten ondersteunen bij het open en diepgaand praten en reflecteren over de eigen pijnbeleving. Om het gesprek te vergemakkelijken, werd er geopteerd om te werken met een boom als metafoor. De natuur heeft immers zoveel beelden om iets bespreekbaar te maken.
De boom neemt de jongeren mee op zijn lange en soms moeilijke tocht. Zijn tocht werd opgedeeld in vijf grote thema’s, waarbij elk thema is opgebouwd volgens een steeds terugkerend stramien van vier kaarten.
In de praktijk
In de eerste plaats werden de vertelkaarten positief onthaald door de jongeren. Ze gaven zelfs aan dat ze zonder vertelkaarten minder tot gesprek zouden zijn gekomen. Omdat de vertelkaarten opgesteld zijn met in het achterhoofd een doelgroep van adolescenten die vaak of dagelijks met (hevige) pijn kampen, hebben ze in deze doelgroep dan ook de grootste
meerwaarde. Deze doelgroep geeft daarnaast zelf aan dat ze het liefst hun pijnbeleving delen in een groep met andere lotgenoten.
Spijtig genoeg blijft pijn vaak een verborgen iets en hoort het niet thuis op de schoolbanken. De vertelkaarten zouden eventueel gebruikt kunnen worden door de cel leerlingenbegeleiding of in een individueel gesprek met een (vertrouwens)leerkracht. Anderzijds biedt een projectweek ook zeker de nodige ruimte.
Toch moeten we er ons van bewust zijn dat er altijd jongeren zijn die ervoor kiezen om niets te delen. Dat is tenslotte een krachtige keuze die we moeten respecteren. Wie weet zal er een dag komen, dat ze het doosje wel durven openen.
Delen om te helen
In gesprekken moet het dus niet enkel gaan om succesverhalen, ook de minder mooie kantjes van het leven verdienen zeker een plaatsje. Het is prachtig om te zien dat jongeren dankzij de vertelkaarten woorden geven aan hun lijden. Ze gaan van opkroppen en verbloemen naar opengooien en doorleven.
Uiteraard kunnen we via een vervolgonderzoek nagaan welke elementen er nog toegevoegd kunnen worden aan deze gespreksmethodiek. Echter is met dit onderzoek alvast de basis gelegd. Vanuit de eigen pijn kwamen de jongeren met elkaar in verbinding en stonden ze elkaar bovendien bij in ieders duisternis. En uiteindelijk is dat het mooiste resultaat dat dit onderzoek kon hebben...
Bibliografie
‘t Lichtpuntje. (2006, augustus). Communiceren met anderen. Opgeroepen op juni 08, 2022, van ‘t Lichtpuntje: http://www.tlichtpuntje.be/info/pratenoverpijn.htm#1
Awel. (2021). 2021. Opgeroepen op augustus 08, 2022, van Awel: https://www.awel.be/2021
Awel. (z.d.). Awel luistert naar kinderen en jongeren. Opgeroepen op augustus 08, 2022, van Awel: https://www.awel.be/
Belgian Screening Tools UGent. (z.d.). Numeric Rating Scale (NRS). Opgeroepen op augustus 02, 2022, van Belgian Screening Tools UGent: https://best.ugent.be/BEST3_NL/download/pijn_tekst/NRSpijntekst_NL.pdf
Bloemink, S. (2018, september 05). De eeuwige ongewenste metgezel. Opgeroepen op mei 22, 2022, van De Groene Amsterdammer: https://www.groene.nl/artikel/de-eeuwige-ongewenste-metgezel
Buelinckx, L. (2017, september 04). Instagramintolerantie. Opgeroepen op juni 08, 2022, van Ministerie van Hysterie: https://ministerievanhysterie.be/2017/09/04/instagramintolerantie/
Casier, J. (2020). Belang van zelfhulpgroepen voor mensen die stotteren in Vlaanderen. Opgeroepen op augustus 08, 2022, van Scriptiebank: https://scriptiebank.be/sites/default/files/thesis/2020-09/Casier%20Jul…
Casselman, P. (2019). Inleiding ontwikkelingspsychologie. Opgeroepen op juni 28, 2022, van Howest hogeschool: file:///C:/Users/kelly/Downloads/Doelgroep%20Kinderen%20en%20Jongeren_Les%201.pdf
Casteleyn, Y., Marchant, J., & schnups. (2016). Sterker worden waar het pijn doet. Amsterdam: Samsara.
Catharina Ziekenhuis. (2022, april 26). Pijneducatie: informatie over pijn (Folder). Opgeroepen op augustus 03, 2022, van Catharina Ziekenhuis: https://www.catharinaziekenhuis.nl/patientenfolders/pijneducatie-inform…
CAW. (2022). Jaarcijfers 2020 CAW. Opgeroepen op augustus 08, 2022, van CAW: https://wp.assets.sh/uploads/sites/430/2021/04/Jaarcijfers-2020-CAW-1.p…
CLB. (2021). De CLB's in cijfers: schooljaar 2020-2021. Opgeroepen op augustus 08, 2022, van CLB: https://pro.g-o.be/blog/Documents/ISC_jaarverslag_CLB_2020_2021_definit…
CLB. (z.d. ). Opgeroepen op augustus 08, 2022, van CLB: https://www.vrijclb.be/
Couwenberg, R. (2020, september 03). Om succesvol te kunnen pitchen moeten we begrijpen hoe ons brein informatie verwerkt. Opgeroepen op augustus 01, 2022, van Ronnie Couwenberg: https://www.ronniecouwenberg.nl/om-succesvol-te-kunnen-pitchen-moeten-w…
Crone, E. (2009). Het puberende brein: over de ontwikkeling van de hersenen in de unieke periode van de adolescentie. Amsterdam, Nederland: Bert Bakker.
De Bisschop, K. (2019). Cursus Psychopedagogiek 1. Brussel, België: Odisee Hogeschool.
De Bisschop, K. (2020, maart 25). PowerPoint: Hoofdstuk 1 'Gedraag je een beetje' (Psychopedagogiek 1). België: Odisee.
De Bisschop, K. (2020, maart 25). PowerPoint: Inleiding psychopedagogiek. België: Odisee.
De Bisschop, K., & Van den Eynde, M. (2020). Cursus Psychopedagogiek 2. Brussel, België: Odisee Hogeschool.
De Kogel, K., Peters, S., Vandenbroucke, A., Defize, B., & van de Graaf, A. (2019, maart 26). Brein in de groei: Over ontwikkeling van het adolescente brein en gedrag. Zut, Nederland: Tesink. Opgeroepen op juni 29, 2022, van Biowetenschappen: file:///C:/Users/kelly/Downloads/Brein-in-de-groei.pdf
De Madammen. (2020, juni 22). Pijnarts Bart Morlion over het onbegrip rond chronische pijn: "Ik houd niet van de term 'ingebeelde pijn'. We hebben geen scanners die pijn kunnen meten". Opgeroepen op mei 13, 2022, van Radio2: https://radio2.be/de-madammen/pijnarts-bart-morlion-over-het-onbegrip-r…
De Vrieze, M. (2019, februari 25). Wat doet een CLB-medewerker? Opgeroepen op augustus 08, 2022, van Jeugdhulp: https://www.jeugdhulp.be/actua/anderen-aan-het-woord/functie/wat-doet-e….
de Witte, M. (z.d.). 2 breinen. Opgeroepen op juli 02, 2022, van Emotietherapeut: https://emotietherapeut.nl/2-breinen/
Delfos, M. F. (2021). Ik heb ook wat te vertellen! Communiceren met pubers en adolescenten. Amsterdam: SWP.
D'Hert, D., Goossens, K., Meyers, K., & Revis, N. (2016). BIOgenie 4.1 GO! leerwerkboek. Berchem: De Boeck.
Dirk, D. W. (2018). Psychiater Dirk De Wachter: maak ruimte voor je verdriet. Opgeroepen op augustus 10, 2022, van Brainwash: https://archief.brainwash.nl/bijdrage/psychiater-dirk-de-wachter-maak-r…
Ella (kenniscentrum gender en etniciteit). (z.d.). Spiegeltje, spiegeltje aan de wand... Methodieken voor jongeren rond beeldvorming en identiteit. Brussel: Imane Bouzarmat.
Fleming, A., & Vollebregt, J. (2017). Pijn & het brein. Amsterdam: Prometheus.
Fysiotherapie4all. (z.d.). Het limbisch systeem – oerbrein en pijn. Opgeroepen op juli 02, 2022, van Fysiotherapie4all: https://fysiotherapie4all.nl/chronische-pijn/het-limbisch-systeem-oerbr…
Gezondheid. (2021, maart). Waarom krijgen meisjes steeds vroeger hun regels en wat zijn de gevolgen? Opgeroepen op juni 28, 2022, van Gezondheid: https://www.gezondheid.be/index.cfm?fuseaction=art&art_id=25922
Glas, G., & den Boer, J. A. (2011, januari). Neurobiologie, bewustzijn en mentale processen. Opgeroepen op juli 17, 2022, van ResearchGate: https://www.researchgate.net/publication/234036248_Neurobiologie_bewust…
Güroglu, B., van Duijvenvoorde, A., van de Groep, I., & Westhoff, B. (z.d.). Sociaal leren. Opgeroepen op juli 02, 2022, van Kijk in je brein: https://kijkinjebrein.nl/onderwerpen/sociaal-leren/
Hackert, J. (2020). Wat als pijn niet stopt. Opgeroepen op mei 08, 2022, van De Vlaamse Scriptiebank: https://www.scriptiebank.be/scriptie/2020/wat-als-pijn-niet-stopt
Helmer, M. (2021, maart 15). ‘De natuur is een prachtige spiegel en metafoor’. Opgeroepen op augustus 15, 2022, van Stressed out: https://stressedout.nl/de-natuur-is-een-prachtige-spiegel-en-metafoor/?…
Hersenstichting. (z.d.). Puberhersenen. Opgeroepen op juni 27, 2022, van Hersenstichting: https://www.hersenstichting.nl/dit-doen-wij/voorlichting/de-hersenen/pu…
Het adolescentenportret. (2015, maart 05). Biologsiche ontwikkeling. Opgeroepen op juni 27, 2022, van Het adolescentenportret: https://adolescentenportret.wordpress.com/2015/03/05/over-deze-pagina/
Hoffman, E. (z.d.). Zit je in een moeilijke of verdrietige situatie? Deze denkwijze kan je helpen. Opgeroepen op mei 22, 2022, van Happinez: https://www.happinez.nl/mind-meditatie/moeilijke-situatie-denkwijze/
Hogeschool Utrecht. (z.d.). Identiteitsontwikkeling - Erik H. Erikson. Opgeroepen op juli 23, 2022, van Adolescentenportret: https://adolescentenportretberoep2.jouwweb.nl/persoonlijkheids-en-ident…
HowStuffWorks. (2021, februari 12). What is Storm and Stress? Opgeroepen op juni 27, 2022, van HowStuffWorks: https://lifestyle.howstuffworks.com/family/parenting/tweens-teens/storm….
Identity Development Theory. (z.d.). Opgeroepen op juli 23, 2022, van Lumen: https://courses.lumenlearning.com/adolescent/chapter/identity-developme…
Ince, D., & Kalthoff, H. (2020, december 04). Opgroeien en opvoeden. Normale uitdagingen voor kinderen, jongeren en hun ouders. Utrecht, Nederland. Opgeroepen op juni 28, 2022, van Nederlands Jeugdinstituut: https://www.nji.nl/system/files/2021-04/Opgroeien-en-opvoeden.pdf
Intrinsieke motivatie. (z.d.). Opgeroepen op juli 25, 2022, van Viaperspectief: https://www.motiverende-gespreksvoering-nederland.nl/motivational-inter…
JAC. (z.d.). JAC. Opgeroepen op augustus 08, 2022, van CAW: https://www.caw.be/jac/
Jastys. (2013, oktober 04). Het zelfdeterminatiemodel; sleutel tot gedragsverandering. Opgeroepen op juli 25, 2022, van Mens en gezondheid: https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/lifestyle/120362-het-zelfdetermina…
JoHo. (z.d.). Is adolescentie een cultureel construct? - Chapter 1. Opgeroepen op juni 27, 2022, van The world of JoHo: https://www.joho.org/en/adolescentie-een-cultureel-construct-chapter-1
Jolles, J. (2017). Het tienerbrein: over de adolescent tussen biologie en omgeving. Amsterdam, Nederland: Amsterdam University Press.
Kerckhaert, Y., Olthuis, G., & Haan, M. (2020, juni 19). De ‘achtbaan’ – Metaforen in de palliatieve fase. Opgeroepen op augustus 07, 2022, van Pallium: https://www.palliumtotaal.nl/magazine-artikelen/de-achtbaan-metaforen-i…
Kijk op ontwikkeling. (2014, november 25). Wat is lichamelijke of biologische ontwikkeling? Opgeroepen op juni 27, 2022, van Kijk op Ontwikkeling: https://www.kijkopontwikkeling.nl/artikel/wat-lichamelijke-biologische-….
Koele, D. (2007). Natuur als metafoor . Opgeroepen op augustus 15, 2022, van Mindfulness in de natuur: https://mindfulnessindenatuur.nl/natuur-als-metafoor/?fbclid=IwAR0EolYa…
Luyks, W. (2021, september 06). Dirk De Wachter pleit voor meer verbinding. Opgeroepen op juni 08, 2022, van Vlamdragers: https://www.vlamdragers.com/post/vlammend-verhaal-dirk-de-wachter-psych…
Marcoen, A., Grommen, R., & Van Ranst, N. (2006). Als de schaduwen langer worden: psychologische perspectieven op ouder worden en oud zijn. Tielt: Lannoo.
Mol, J. (2010). Geweldig communiceren voor jongeren. Amsterdam: SWP.
Morlion, B. (2020). Pijn: Beter leren leven met pijn. Tielt: Lannoo.
Nederlands herseninstituut. (z.d.). Hersenstam. Opgeroepen op juni 29, 2022, van Nederlands herseninstituut: https://herseninstituut.nl/het-brein/begrippenlijst/hersenstam/
Nelis, H., & van Sark, Y. (2020). Het nieuwe puberbrein binnenstebuiten: Wat beweegt jongeren en hoe krijg je ze in beweging? Utrecht / Antwerpen, Nederland / België: Kosmos.
Nijs, J. (2010, mei 25). Nieuwe parameters helpen chronische pijn ‘tussen de oren’ herkennen. Opgeroepen op mei 13, 2022, van VUB: https://www.vub.be/pers/persberichten/2010/05/25/nieuwe-parameters-help…
Ostijn, A. (2016). Leven met pijn: een gids voor CRPS-patiënten & hun omgeving. Oegstgeest: Amsterdam Publishers.
Pakhuis De Zwijger. (2020, januari 20). De kunst van het ongelukkig zijn. Opgeroepen op juni 08, 2022, van YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=eSLa-jOYVJ0
Peters, M. (z.d.). Adolescentie en puberteit. Opgeroepen op juni 27, 2022, van Anababa: https://www.anababa.nl/ontwikkeling/puber/adolescentie#:~:text=De%20pub….
Pieter-Jan Borgelioen. (2018, maart 20). Topdokter Bart Morlion bindt de strijd aan met chronische pijn. Opgeroepen op mei 11, 2022, van KU Leuven nieuws: https://nieuws.kuleuven.be/nl/2018/topdokter-bart-morlion-bindt-de-stri…
Poiesz Uitgevers. (z.d.). Geslachtshormonen. Opgeroepen op juni 30, 2022, van Spreekuur thuis: https://spreekuurthuis.nl/themas/kanker_en_hormonale_therapie/informati….
Pollet, Y. (2020, november 27). Overzicht: bij deze organisaties kan je terecht als het even moeilijk gaat. Opgeroepen op augustus 08, 2022, van Flair: https://www.flair.be/nl/chillax/lifestyle/organisaties-jongeren-hulpver…
Princen, M. (z.d.). Amygdala. Opgeroepen op juli 03, 2022, van Brainmatters: https://www.brainmatters.nl/terms/amygdala/
Prodia. (2015, januari 22). Bijlage 9: Breinontwikkeling bij adolescenten – Use it or lose it. Opgeroepen op juni 28, 2022, van Prodiagnostiek: https://www.prodiagnostiek.be/materiaal/ADP_Bijlage9_Breinontwikkeling%…
Psychologie van Succes. (2019, januari 02). Wat is een taboe? Opgeroepen op mei 08, 2022, van Psychologie van Succes: https://psychologievansucces.nl/wat-is-een-taboe/
Schepens, W. (2018, augustus 31). Waarom voor tieners 8.30 uur niet het ideale uur is om de lessen te beginnen. Opgeroepen op juni 27, 2022, van VRT NWS : https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/08/29/presteren-tieners-beter-als-de-…
Schillewaert, N. (2022, juni 14). "Geen onschuldig spelletje": scholen waarschuwen voor "flauwvalchallenge" op TikTok. Opgeroepen op juli 15, 2022, van VRT NWS: https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/06/14/geen-onschuldig-spelletje-schol…
Schlundt Bodien, G. (2019, februari 10). Pubers zetten zich nou eenmaal af. Opgeroepen op juni 27, 2022, van Progressiegericht werken: https://progressiegerichtwerken.com/pubers-zetten-zich-nou-eenmaal-af/
Severeyns, G. (2021). In je blootje voor de klas: kwetsbaarheid tonen en verbinding zoeken als leraar. Tielt: Lannoo Campus .
Soorten pijn. (z.d.). Opgeroepen op augustus 02, 2022, van Az Damiaan: https://azdamiaan.be/nl/zorgaanbod/pijnbehandeling/soorten-pijn
Spelbos, N. (2020, augustus 30). Wat je moet weten over...... Identiteitsontwikkeling en LOB. Opgeroepen op juli 24, 2022, van Talentfocus: https://www.talentfocus.nl/post/wat-je-moet-weten-over-identiteitsontwi…
Streur, M. (z.d.). Metaforen en taalgebruik typerend bij chronische pijnpatiënten. Opgeroepen op augustus 07, 2022, van Psychfysio Opleidingen: https://www.psychfysio.nl/metaforen-en-taalgebruik-typerend-bij-chronis…
Struyven, K., Baeten, M., Kyndt, E., & Sierens, E. (2020). Groot worden: de ontwikkeling van baby tot adolescent. Tielt: Lannoo.
Team pijncentrum ZNA. (2019, augustus 30). Pijn bij volwassenen. Opgeroepen op augustus 02, 2022, van ZNA: https://www.zna.be/nl/ziekten/pijn-bij-volwassenen
Tele-onthaal. (2020). Jaarcijfers 2020 (Factsheet). Opgeroepen op augustus 08, 2022, van Tele-onthaal: file:///C:/Users/kelly/Downloads/2020---factsheets-jaarcijfers-federatie-van-tele-onthaaldiensten.pdf
Tele-onthaal. (z.d.). Opgeroepen op augustus 08, 2020, van Tele-onthaal: https://www.tele-onthaal.be/
Terstappen, T. (2016, mei 16). Waarom je het liefst wegrent voor moeilijke situaties. Opgeroepen op mei 22, 2022, van Bedrock: https://www.bedrock.nl/waarom-je-het-liefst-wegrent-voor-moeilijke-situ….
UZ Leuven. (2017, januari). Brochure: Pijn bij revalidatie? . Opgeroepen op juni 08, 2022, van UZ Leuven: https://assets.uzleuven.be/files/2019-12/Pijn%20bij%20revalidatie.pdf
Van De Velde, E. (2015). Wat is de rol van ouderlijke aandacht voor de pijn van hun kind, in het begrijpen van ouderlijke distress en pijncontrolerend gedrag? . Opgeroepen op augustus 08, 2022, van Universiteitsbibliotheek Gent: Universiteitsbibliotheek Gent
van de Zande, D. (z.d.). Hoe werkt je emotionele brein en hoe kun je ontsnappen uit je eigen emotionele gijzeling? Opgeroepen op juli 02, 2022, van Inspirerend leven : https://www.inspirerendleven.nl/hoe-werkt-je-emotionele-brein/
van der Wal, J., & de Wilde, J. (2017). Identiteitsontwikkeling en leerlingbegeleiding. Bussum: Coutinho.
van Dijk, J. (2014, mei). vvnp-pijnmeting. Opgeroepen op augustus 02, 2022, van V&VN: https://www.venvn.nl/media/skddzkkt/vvnp-pijnmeting-220514-lees-hier-me…
van Duijvenvoorde, A., Peper, J., Zanolie, K., Klapwijk, E., & Blankenstein, N. (z.d.). Risico's nemen. Opgeroepen op juli 15, 2022, van Kijk in je brein: https://kijkinjebrein.nl/onderwerpen/risicos-nemen/
Van Gameren, F. (2022, juni 16). MOEDER WAARSCHUWT: LEVENSGEVAARLIJKE 'FLAUWVAL-CHALLENGE' OOK IN NEDERLAND. Opgeroepen op juli 15, 2022, van Linda: https://www.linda.nl/nieuws/binnenland/moeder-waarschuwt-levensgevaarli…
Vansteenkiste, M., & Soenens, B. (2015). Vitamines voor groei: Ontwikkeling voeden vanuit de Zelf-Determinatie Theorie. Leuven, België: Acco.
Verhaeghe, P. (2012). Identiteit. Amsterdam, Nederland: De Bezige Bij.
WAT WAT. (z.d.). Over WAT WAT. Opgeroepen op augustus 08, 2022, van WAT WAT: https://www.watwat.be/over-wat-wat
Wever, L. (2019, juli 08). De kunst van het accepteren: innerlijke ruimte in het omgaan met chronische pijn. Opgeroepen op mei 08, 2022, van Zorgethiek: https://www.zorgethiek.nu/wp-content/uploads/2019/08/L.-Wever-Masterthe…
Witkamp, T. (2007). De existentiële dimensie in Supervisie. Opgeroepen op augustus 02, 2022, van Bohn Stafleu van Loghum: https://mijn.bsl.nl/de-existentiele-dimensie-in-supervisie/797140#:~:te…(vgl.
Wouters, S. (2019). Onderzoek naar de aanpak van chronische pijn bij kinderen en jongeren in de Belgische ziekenhuizen. Opgeroepen op mei 08, 2022, van Universiteitsbibliotheek Gent: https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/783/610/RUG01-002783610_201…
Zantema, L. (z.d.). Beïnvloed je emotionele brein en krijg grip op je pijn. Opgeroepen op juli 02, 2022, van Reducept: https://www.reducept.com/nl/blog/beinvloed-je-emotionele-brein-en-krijg…
Zelf je eigen identiteit ontwikkelen. (2016, november 01). Opgeroepen op juli 25, 2022, van Verken je geest: https://verkenjegeest.com/zelf-eigen-identiteit-ontwikkelen/
