“Het is misschien wel veiliger voor een deel van de bevolking en niet voor het andere”: de politie in België, neutraal of bevooroordeeld?
396. Zoveel klachten ontving Unia, het Interfederaal Gelijkekansencentrum van België, in 2020 over discriminatie door politie en justitie. Maar liefst 186 daarvan hadden betrekking op raciale discriminatie. Hoge cijfers, maar wat met het dark number, het aantal gevallen van discriminatie door de strafrechtsbedeling dat de statistieken niet haalt? Om een deel van deze hiaat in te vullen, voerde Anthony Moens een kwalitatief ervaringsonderzoek bij Belgen met een Afrikaanse achtergrond.
Hoe ervaren Belgen met een Afrikaanse achtergrond hun interacties met de politie? Dat was de centrale vraag van het onderzoek. Ervaringsonderzoek bij Belgen van kleur is pijnlijk schaars. Wordt het wel gevoerd, gebeurt het overwegend op kwantitatieve wijze. Surveys peilen echter slechts oppervlakkig naar individuele ervaringen, en zijn dus niet geschikt voor ervaringsonderzoek. Daarnaast bevragen studies bij Belgen met Afrikaanse roots voornamelijk de eerste generatie. Daarom spitste dit onderzoek zich toe op de tweede en verdere generaties. Ten slotte zijn cruciale thema’s binnen dit onderwerp, zoals veiligheidsbeleving en vertrouwen in de politie, wetenschappelijk vrijwel onbelicht in de Nederlandstalige wereld. Dit masterproefonderzoek dicht een deel van een wetenschappelijke kloof die er niet zou mogen zijn.
Het verdoken gevaar van subtiliteit
Extreme gevallen van politiegeweld zijn vaak bekend bij het brede publiek. Zo was er de zaak-Chovanec - de zaak van de Slovaakse man wiens dood overal verontwaardiging teweegbracht, onder andere door de Hitlergroet die een betrokken agente deed. Of iets minder bekend: de dood van Ibrahima Barrie, die na een arrestatie stierf. De ene een Oost-Europese man, de andere een zwarte man. Daar houden de verschillen dan ook op. In beide situaties is er nog steeds geen duidelijkheid rond wat er nu precies gebeurd is; de politie heeft nooit een onweerlegbare waarheid verteld. Daarnaast is de vraag of de opsluiting überhaupt geoorloofd was in beide zaken nog steeds een punt van twijfel.
De politie stelde in bovenstaande situaties wangedrag. Problematisch gedrag door agenten is echter niet steeds zo uitgesproken. Hier ligt net het probleem wanneer het gaat over racisme. Het subtiele of verdoken karakter van raciale discriminatie doet slachtoffers namelijk aan zichzelf twijfelen. Disclaimer: dit onderzoek wijst niemand met de vinger. Uiteraard zijn niet alle negatieve ervaringen die burgers hebben met de politie gekleurd door racisme. Het onderzoek doet geen uitspraak over hoe wijdverspreid racistische overtuigingen al dan niet zijn bij veiligheidsdiensten, laat staan over de ideeën van individuele agenten. Wel vertelt het het verhaal van een aantal Belgen van kleur: hun ervaring en getuigenis staan centraal. Uit hun verhaal werd duidelijk dat microaggressions - dagdagelijkse, subtiele beledigingen of vijandigheden tegenover mensen van kleur - ervoor zorgen dat slachtoffers dikwijls niet weten of ze racisme meemaakten. Dat heeft ontegensprekelijk gevolgen, of het nu op het vlak van mentaal welzijn is en/of het slachtoffers ervan weerhoudt de ervaring te rapporteren.
Intersectionality is not a luxury
Persoonskenmerken zoals gender, etniciteit, religie en klasse kunnen iemands positie in de samenleving en dus ook hun kwetsbaarheid verhogen of verlagen. Dat is het centrale uitgangspunt van de intersectionaliteitstheorie. Uit het onderzoek valt af te leiden dat mannen met een Afrikaanse achtergrond sneller als een bedreiging worden gezien, zowel in vergelijking met zwarte vrouwen als met witte mannen. Deze perceptie van zwarte mannen uit zich in de vorm van meer willekeurige politiecontroles en arrestaties. Ook klasse speelt een rol in contact met politie. Personen die opgroeien in een afgeschermde middenklassebuurt komen in hun dagelijkse leven minder snel in contact met de politie. Leden van de lage klasse lopen door structurele ongelijkheid meer risico om in de criminaliteit te belanden, waardoor ze ook vaker in contact komen met de politie. Zo stijgt de kans op negatieve ervaringen. Ten slotte kan niet aan de norm voldoen op vlak van seksuele oriëntatie - dus niet-heteroseksueel zijn - en religie - niet christelijk of atheïstisch zijn - zwarte mensen in België des te kwetsbaarder maken door de kans op dubbele discriminatie.
Politie: een reflectie van de samenleving?
Uit het onderzoek werd duidelijk dat het merendeel van de Belgen met een Afrikaanse achtergrond racisme meemaakt in België, ook al zijn ze hier geboren of kwamen ze al op jonge leeftijd naar hier. De centrale vraag peilde naar meningen over en interacties met de politie, maar de ervaringen van de respondenten in de brede samenleving waren minstens even cruciaal. De politie is, toch volgens meerdere respondenten, namelijk een reflectie van de samenleving: in een racistische samenleving is de kans groter dat bepaalde agenten racistisch denken of handelen en vice versa. Dit werd deels bevestigd door de resultaten: zowel in de brede samenleving als in interactie met veiligheidsdiensten komen hoofdzakelijk individueel - in interacties met anderen - en institutioneel racisme - op macroniveau - voor. Op individueel niveau werden microaggressions door alle respondenten gerapporteerd, zowel in het algemeen als specifiek door de politie. Wat betreft institutioneel racisme krijgen sommige respondenten minder kansen in de samenleving. Daarnaast hebben sommigen het gevoel dat de politie de veiligheid van slechts een deel van de bevolking garandeert.
Conclusie
Hoewel deze studie een beperkt deel van de bevolking bevroeg, zijn de resultaten van belang. Individuele ervaringen vallen niet te veralgemenen, maar omdat sommige knelpunten door meerdere personen in dit onderzoek werden aangehaald, kunnen we die niet negeren. Vrijwel iedere respondent rapporteerde een negatieve ervaring met de politie. Die vallen zeker niet allemaal te herleiden naar racistische overtuigen van agenten, maar door persoonlijke indrukken - “Als mensen worden tegengehouden, zijn het precies altijd mensen met een andere kleur” - zijn zwarte burgers op hun hoede in de buurt van politie.
Het gevoerde onderzoek kan als basis dienen voor verdere studies rond dit thema. Inzicht in de verschillende subgroepen in onze samenleving biedt de mogelijkheid hun meningen en ervaringen te vergelijken. Daarnaast moeten de geïdentificeerde problemen aangepakt worden, zowel op organisationeel als op beleidsniveau. Is de politie inherent racistisch? Die vraag valt (nog) niet te beantwoorden. Wel is er een gebrek aan transparantie en verantwoordelijkheid vanuit de politie. Zolang dàt probleem niet wordt aangepakt, blijft het voor de burger, zeker voor de zwarte burger, moeilijk om vertrouwen te hebben in het politiesysteem.
Bibliografie
Abts, K., Meuleman, B., & Swyngedouw, M. (2019). Wie is de middenklasse en wat denkt ze? Samenleving & Politiek, 26(1), 16-23.
Algemene Inspectie van de Federale Politie en van de Lokale Politie. (z.d.). Wat doen wij? Geraadpleegd op 7 februari 2022, van https://www.aigpol.be/nl/over-ons/leiding-missie-en-visie/wat-doen-wij …;
Algemene Inspectie van de Federale Politie en van de Lokale Politie. (z.d.). Wie zijn wij? Geraadpleegd op 7 februari 2022, van https://www.aigpol.be/aigpol/nl/over-ons/leiding-missie-en-visie/wie-zi…;
Altman, A. (2020). Discrimination. In E. N. Zalta (Ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2020 ed.). The Metaphysics Research Lab. Geraadpleegd op 8 februari 2022, van https://plato.stanford.edu/cgi-bin/encyclopedia/archinfo.cgi?entry=disc…
Attilah, S. (2021, 15 januari). Politieagent vuurt van dichtbij rubberkogels af op jongere bij Brusselse rellen. De Morgen. Geraadpleegd op 12 november 2021, van https://www.demorgen.be/nieuws/politieagent-vuurt-van-dichtbij-rubberko…
Baert, D. (2021, 28 juni). Comité P niet mals na zaak-Chovanec: "Er was een groot probleem met leidinggeven en totaal geen integriteitsbeleid". VRT NWS. Geraadpleegd op 13 december 2021, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/06/28/comite-p-niet-mals-na-zaak-chov…
Batko, S., Gillespie, S., Ballard, K., Cunningham, M., Poppe, B., & Metraux S. (2020). Alternatives to Arrests and Police Responses to Homelessness: Evidence-Based Models and Promising Practices. Urban Institute. https://www.urban.org/sites/default/files/publication/103158/alternativ…
Beale, F., Kidman, J., & Funaki, H. (2020). Insider and Outsider Research: Negotiating Self at the Edge of the Emic/Etic Divide. Qualitative Inquiry, 26(6), 593-601.
Bové, L. (2021, 7 april). Geen betrouwbare cijfers over politiegeweld. De Tijd. Geraadpleegd op 12 november 2021, van https://www.tijd.be/politiek-economie/belgie/algemeen/geen-betrouwbare-…
Cardoen, S., & Verhaeghe, N. (2021, 9 november). Politie plant vanaf maandag acties voor beter loon: stiptheidsacties en boetevrije week mogelijk tot na Nieuwjaar. VRT NWS. geraadpleegd op 18 maart 2022, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/11/09/politie-plant-acties-voor-beter…
Carrier, N., & Piché, J. (2015). Actualité de l’abolitionnisme. Champ Pénal/Penal Field, 12. https://doi.org/10.4000/champpenal.9008
Centraal Bureau voor de Statistiek. (2019). Uitgaven aan veiligheidszorg. Geraadpleegd op 16 december 2021, van https://www.cbs.nl/nl-nl/onze-diensten/methoden/onderzoeksomschrijvinge…
Clair, M., & Denis, J.S. (2015). Sociology of Racism. In J. D. Wright (Ed.), The International Encyclopedia of the Social and Behavioral Sciences (19de ed., p. 857-863). Harvard University. Geraadpleegd op 9 februari 2022, van https://scholar.harvard.edu/matthewclair/publications/sociology-racism&…;
Comité P. (z.d.). Home. Geraadpleegd op 13 december 2021, van https://comitep.be/index.html
Cooper, B. (2016). Intersectionality. In L. J. Disch, & M. E. Hawkesworth (Eds.), The Oxford Handbook of Feminist Theory (pp.. 385-406). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199328581.013.20
Decré, H. (2020, 10 december). Rapport Comité P over zaak-Chovanec: “Hele reeks triggers, en toch raakte informatie niet bij juiste mensen”. VRT NWS. Geraadpleegd op 26 maart 2022, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/12/10/rapport-comite-p-over-de-zaak-c…
De Morgen. (2019, 15 juli). ‘Tekort aan rechercheurs zorgt voor verstoord evenwicht tussen politie en gerecht’. Geraadpleegd op 18 maart 2022, van https://www.demorgen.be/nieuws/tekort-aan-rechercheurs-zorgt-voor-verst…
De Morgen. (2021a, 25 juni). Historische uitspraak: 22,5 jaar cel voor Derek Chauvin, agent die George Floyd doodde. Geraadpleegd op 12 november 2021, van https://www.demorgen.be/nieuws/historische-uitspraak-22-5-jaar-cel-voor…
De Morgen. (2021b, 29 september). Reconstructie van de zaak-Chovanec: “We hebben eindelijk een uitleg”. Geraadpleegd op 26 maart 2022, van https://www.demorgen.be/nieuws/reconstructie-van-de-zaak-chovanec-we-he…
De Standaard. (2019, 16 februari). ‘Agenten federale politie bezwijken onder hoge werkdruk’. Geraadpleegd op 18 maart 2022, van https://www.standaard.be/cnt/dmf20190216_04181498
De Standaard. (2021, 18 september). Zaak-Chovanec: ‘Nieuwe expertise wijt overlijden aan hoofdletsel’. Geraadpleegd op 13 december 2021, van https://www.standaard.be/cnt/dmf20210918_97356342
Dimock, M. (2019, 17 januari). Where Millennials end and Generation Z begins. Pew Research Center. Geraadpleegd op 12 november 2021, van https://www.pewresearch.org/fact-tank/2019/01/17/where-millennials-end-…
Dujardin, J. (2022, 10 maart). Nieuw rapport over doodsoorzaak gelekt in zaak-Chovanec: “Dit onderzoek is beschamend en een rechtsstaat onwaardig”. Het Laatste Nieuws. Geraadpleegd op 26 maart 2022, van https://www.hln.be/binnenland/nieuw-rapport-over-doodsoorzaak-gelekt-in…
Fedasil. (z.d.). Verschillende godsdiensten. Geraadpleegd op 22 juli 2022, van https://www.fedasilinfo.be/nl/verschillende-godsdiensten
Fitchburg State University. (2021). What Does Racism Look Like? Stereotypes & Tokenism. Anti-Racism Resources. Geraadpleegd op 19 februari 2022, van https://fitchburgstate.libguides.com/c.php?g=1046516&p=7611618
Gilleir, F. (2013). Discretionaire ruimte bij de Belgische lokale politie: Een explorerend, kwalitatief onderzoek naar uitvoeringswerk in de frontlijn (Vol. 8). Maklu.
Grant, C. S. (2020, 20 november). What is Colorism? Verywell Mind. Geraadpleegd op 19 februari 2022, van https://www.verywellmind.com/what-is-colorism-5077380
Hannon, L. (2015). White Colorism. Social Current, 2(1), 13-21. https://doi.org/10.1177/2329496514558628
Het Nieuwsblad. (2021, 11 januari). Parket opent onderzoek: jongeman (23) sterft na politiecontrole. Geraadpleegd op 12 november 2021, van https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20210111_95150200
Heymans, P. (2021, 4 mei). VN-commissie bezorgd om racisme en geweld bij Belgische politie. VRT NWS. Geraadpleegd op 13 december 2021, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/05/04/vn-commissie-bezorgd-om-racisme…
Holmes, A. G. D. (2020). Researcher positionality: A consideration of its influence and place in qualitative research. International Journal of Education, 8(4), 1-10.
Jackson, J., Bradford, B., Hohl, K., & Farrall, S. (2009). Does the Fear of Crime Erode Public Confidence in Policing? Policing: a journal of policy and practice, (3)1, 100-111. https://doi.org/10.1093/police/pan079
Kobo, Y. (2021, 18 januari). Brussels’ police violence problem. Politico. Geraadpleegd op 26 maart 2022, van https://www.politico.eu/article/brussels-police-violence-problem-protes…;
Lee, A. R. (2020). All You Have Gotten is Tokenism. In L. T. Benuto, M. P. Duckworth, A. Masuda, & W. O’Donohue (Eds.), Prejudice, Stigma, Privilege and Oppression: A Behavioral Health Handbook (pp. 387-399). Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-030-35517-3
Lentin, A. (2011a). Introduction. In Racism and Ethnic Discrimination (pp. v -xii). The Rosen Publishing Group.
Lentin, A. (2011b). Racism, history and politics. In Racism and Ethnic Discrimination (pp. 1-25). The Rosen Publishing Group.
Liga voor Mensenrechten. (2021, 12 februari). Racisme bij politie geen imagoprobleem, maar een mensenrechtenprobleem. Apache. Geraadpleegd op 13 december 2021, van https://www.apache.be/gastbijdragen/2021/02/12/racisme-politie
Malsch, M. (2007). Straffen door openbaar ministerie en politie. Tijdschrift Voor Criminologie, 50(2), 216-218. https://www.proquest.com/scholarly-journals/straffen-door-openbaar-mini…
McDonald, N.C. (2015). Are Millennials Really the “Go-Nowhere” Generation? Journal of the American Planning Association, 81(2), 90-103. https://doi.org/10.1080/01944363.2015.1057196
Mcleod, J. (2021, 11 maart). Understanding Racial Terms and Differences. Advancing Racial Equity, Race, Resources. https://www.edi.nih.gov/blog/communities/understanding-racial-terms-and…
Morey, N.C., & Luthans, F. (1984). An Emic Perspective and Ethnoscience Methods for Organizational Research. The Academy of Management Review, 9(1), 27-36.
Mortelmans, D. (2016). Het kwalitatief onderzoeksdesign. In T. Decorte & D. Zaitch (Eds.), Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie (pp. 81-130). Acco.
Myers, K., & Sadaghiani, K. (2010). Millennials in the Workplace: A Communication Perspective on Millennials’ Organizational Relationships and Performance. Journal of Business and Psychology, 25, 225-238. https://doi.org/10.1007/s10869-010-9172-7
National Association of School Psychologists. (2019). Prejudice, Discrimination, and Racism [Position statement].Geraadpleegd van https://apps.nasponline.org/search-results.aspx?q=racism+prejudice+disc…
Naylor, B. (2010). Effective justice for victims of sexual assault: taking up the debate on alternative pathways. University of New South Wales Law Journal, 33(3), 662-684.
Nduwanje, O. (2020, 16 juni). Nog steeds geldt: hoe lichter mijn huid, hoe beter. OneWorld. Geraadpleegd op 19 februari 2022, van https://www.oneworld.nl/lezen/discriminatie/racisme/nog-steeds-geldt-ho…
Paelinck, G., & Cardoen, S. (2020, 30 augustus). Getuige die Chovanec zag bij opstappen vliegtuig: “Gehaast personeel ging amateuristisch te werk, politie was agressief”. VRT NWS. geraadpleegd op 26 maart 2022, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/08/29/getuige-chovanec/
Payne, B. K., & Hannay, J. W (2021). Implicit bias reflects systemic racism. Trends in Cognitive Science, 25(11), 927-936. https://doi.org/10.1016/j.tics.2021.08.001
Pike, K. L. (1954). Language in relation to a unified theory of the structure of human behavior. Glendale, CA: Summer Institute of Linguistics.
Radio Doc. (2019, 21 oktober). Colorisme: verzwegen discriminatie onder mensen van kleur. Geraadpleegd op 19 februari 2022, van https://www.nporadio1.nl/nieuws/achtergrond/3a7b3769-087a-43c5-a0a2-d35…
Rainer, T. S., & Rainer, J. (2011). Chapter 1: Meet the Millennials. In The Millennials: Connecting to America’s Largest Generation (pp. 1-25). B&H Publishing Group.
Rodat, S. (2017). Cultural Racism: A Conceptual Framework. Royal Society Publishing, (54), 129-140.
Rowe, W. E. 2014. Positionality. In Coghlan, D. and Brydon-Miller, M. (Eds.), Enyclopedia of Action Research, (pp. 627-628). Sage.
Rohaan, D. (2015). De invloed van beveiligingsmaatregelen op veiligheidsbeleving. [Masterscriptie, Universiteit Twente]. University of Twente Student Theses.
Scott, C. L. (2007, 28 februari - 4 maart). A Discussion of Individual, Institutional, and Cultural Racism, with Implications for HRD [Paperpresentatie]. International Research Conference in the Americas of the Academy of Human Resource Development, Indianapolis, IN, Verenigde Staten. Geraadpleegd op 8 februari 2022, van https://eric.ed.gov/?id=ED504856
Schmidt, A., Prins, R., & Devroe, E. (2014). Integraal veiligheidsbeleid in België en Nederland. Eenzelfde beleidsconcept voor een totaal andere realiteit. In E. Devroe, A. Duchatelet, P. Ponsaers, L. Gunther Moor, & L. Wondergem (Eds.), Zicht op first responders. Handboek bij het beheer van evenementen en noodsituaties in Nederland en België, (Vol. 12, pp. 17-32). Maklu.
Schneider, J. (2016). First/second generation immigrants. NESET II ad hoc question, (4).
Sharobeem, H.M. (2003). The hyphenated identity and the question of belonging: a study of Samia Serageldin’s The Cairo House. Studies in the Humanity, 30(1-2), 60-84.
Snel, E., Engbersen, G., & Leerkes, A. (2004). Voorbij landsgrenzen. Transnationale betrokkenheid als belemmering voor integratie? Sociologische Gids, 51(2), 75-100.
Stein, J. (2013, 9 mei). Millennials: The Me Me Me Generation. Time. Geraadpleegd op 12 november 2021, van https://time.com/247/millennials-the-me-me-me-generation/
Sue, D. W. (2010). Preface. In Microaggressions in Everyday Life: Race, Gender and Sexual Orientation (pp. xv-xi). John Wiley & Sons.
Sue, D. W., Capodilupo, C. M., Torino, G. C., Bucceri, J. M., Holder, A. M. B., Nadal, K. L., & Esquilin, M. (2007). Racial Microaggressions in Everyday Life: Implications for Clinical Practice. American Psychologist, 62(4), 271-286.
The World Bank. (2021). Sub-Saharan-Africa. Geraadpleegd op 12 november 2021, van https://data.worldbank.org/country/ZG
Unia. (z.d.). Cijfers van Unia. Geraadpleegd op 5 maart 2022, van https://www.unia.be/nl/publicaties-statistieken/cijfers-van-unia
United Nations Statistics Division. (z.d.). Methodology: Standard country or area codes for statistical use (M49).Geraadpleegd op 12 november 2021, van https://unstats.un.org/unsd/methodology/m49/
Vanassche, N., & Verhage, A. (2015). Racisme en etnisch profileren door politie: in België? In L. Gunther-Moor, J. Janssen, M. Easton, & A. Verhage (Eds.), Ethnic profiling en interne diversiteit bij de politie (Vol. 35, pp. 35–58). Maklu.
Van den Herrewegen, E. (2011). Help! De burgers voelen zich onveilig! Constructies en bronnen van veiligheidsbeleving bij burgers. In L. Gunther-Moor, F. Hutsebaut, P. van Os, & D. Van Ryckeghem (Eds.), Burgerparticipatie (19e ed., Vol. 2, pp. 27–50). Antwerpen: Maklu.
Van der Veer, L., van Sluis, A., Van de Walle, S., & Ringeling, A. (2014). Vertrouwen in de politie: trends en verklaringen. Reed Business.
Vanhecke, N., & Debeuckelaere, H. (2022, 18 maart). ‘Een agent is geen psycholoog. Dat moet ook niet’. De Standaard. Geraadpleegd op 18 maart 2022, van https://m.standaard.be/cnt/dmf20220317_97996075
Van Thielen, P. (2001). De relatie tussen politie en parket - Recherchemanagement en overleg. Panopticon, 22(1), 54-64.
Verhaeghe, C. (2022, 25 januari). Onderzoek naar dood van 23-jarige Ibrahima in politiecel zit in eindfase. Bruzz.Geraadpleegd op 26 maart 2022, van https://www.bruzz.be/justitie/onderzoek-naar-dood-van-23-jarige-ibrahim…
Vlaanderen. (z.d.). De organisatie van de politiediensten in België. Geraadpleegd op 16 december 2021, van https://www.vlaanderen.be/de-organisatie-van-de-politiediensten-in-belg…
Zimmerman, L., Zimmerman, K. L., & Constant, A. (2007). Ethnic Self-Identification of First-Generation Immigrants. International Migration Review, 41(3), 769-781.
