Samen, de sleutel doorheen de stilte
“Het was ondertussen al drie jaar geleden dat mijn vader uit het leven stapte. Ik begreep maar niet waarom iedereen in de omgeving hem doodzweeg, maar ik deed er zelf gewoon aan mee. Mijn hele lijf schreeuwde om gehoord te worden. Het bleef echter stil…”
De suïcidecijfers in Vlaanderen zijn met ongeveer 1000 per jaar best wel hoog. Dit impliceert ook dat groep nabestaanden hierdoor heel erg groot is. En dat wordt vaak vergeten. Elke persoon die uit het leven stapt laat wel zes tot tien directe nabestaanden achter. De kans is groot dat jij en jouw gezin hier vroeg of laat mee geconfronteerd worden. Deze traumatische gebeurtenis zet de gezinsband onder druk. Bovendien verstoren het taboe rond zelfdoding en het stilzwijgen dat hieruit volgt, het rouwproces binnen het gezin.
Het vraagstuk
Bij de start van mijn bachelorproef vroeg ik me af of een gezinswetenschapper een toegevoegde waarde kan bieden om het taboe bij rouw na zelfdoding te voorkomen en te doorbreken. En met welke acties we gezinnen in dit rouwproces kunnen ondersteunen?
De theorie
Het taboe rond zelfdoding en rouw na zelfdoding is in onze hedendaagse maatschappij nog steeds groot. De omgeving van de nabestaanden weet meestal niet hoe ze op een zelfdoding moeten reageren. Deze sociale onhandigheid werkt de zwijgzaamheid van de nabestaanden nog meer in de hand en vergroot op haar beurt de sociale onhandigheid.
Doorheen de literatuurstudie werd snel duidelijk dat je deze vicieuze cirkel kan doorbreken door een gevoel van samenhorigheid te creëren.
Hoe? Door de nabestaanden en de omgeving te stimuleren om vrijuit te spreken over de dierbare overledene. Het vergroot de kans om een innerlijke symbolische relatie op te bouwen, het verlaagt de kans op complexe of verlengde rouw én de kans is groter dat de nabestaande een positief groeiproces doormaakt.
We hebben er dus alle baat bij om het taboe te doorbreken en in te zetten op een samen-gevoel.
Van theorie naar praktijk
Kennis, de basis om te spreken
Om te kunnen spreken met nabestaanden van rouw na zelfdoding is voldoende kennis over dit onderwerp cruciaal voor iedere gesprekspartner. Vanuit kennis weet je immers wat je beter wel of niet zegt.
Deze kennis meegeven aan de jeugd helpt hen om beter met dit onderwerp om te gaan wanneer ze er onrechtstreeks of rechtstreeks mee geconfronteerd worden.
Daarom kozen we om een interactief vormingspakket uit te werken rond zelfdoding en rond rouw na zelfdoding voor de tweede en derde graad van het secundair onderwijs. De leerlingen bouwen kennis op en hun kritisch denkvermogen wordt gestimuleerd. Nadien werken ze in groepjes een creatieve werkvorm uit om nabestaanden van een zelfdoding een hart onder de riem te steken. Later worden deze gebundeld in het rouwhandboek van de school.
Spel, het gezin rond tafel
Spreken over de dierbare overledene en de rouw daarrond start binnen het eigen gezin, maar verloopt meestal heel stroef. Uit onderzoek van Werkgroep Verder blijkt dat nabestaanden echt wel zoeken naar begeleiding met het hele gezin. De hulpverleners gaven in datzelfde onderzoek aan dat interactieve werkvormen hierbij vaak helpen, maar dat er nog niet veel hierover uitgewerkt is. Vanuit deze nood werd het educatief spel ’t Land van dooi, van stilte naar gesprek rond rouw na zelfdoding ontwikkeld.
Het spel helpt de hulpverlener om informatie rond het rouwproces en de specifieke rouwthema’s bij zelfdoding ter sprake te brengen. Je kan het spel vergelijken met een ganzenbord. Elk vakje nodigt uit om een opdrachtenkaart (emotiekaart, veerkrachtkaart, relatiekaart, betekeniskaart en toekomstkaart) te trekken en zo het gesprek te stimuleren.
Interactief theater, beleef hoe ieder zijn steentje kan bijdragen
Het doorbreken van het taboe rond zelfdoding beperkt zich niet tot het werken met het gezin. Het doel van deze bachelorproef was ook het taboe in de maatschappij te verminderen.Samen met Hans Cantryn werkten we een interactieve theatervoorstelling uit. Deze brengt op originele en creatieve manier zowel de impact van de zelfdoding op het gezin als de verschillende aspecten van rouw na zelfdoding in beeld. Door het publiek te betrekken wordt de impact van de reacties van de omgeving zichtbaar gemaakt.
“Na een zoektocht van zeventien jaar sta ik stevig in mijn schoenen. Alle pijn, onbegrip, boosheid en verdriet heeft eindelijk vorm gekregen en dit wil ik nu gebruiken om anderen in soortgelijke situaties te begeleiden. Daarom ben ik op zoek naar partners om het educatief spel en de theatervoorstelling om te zetten van theorie naar praktijk. Met de opbrengsten kan ik meer initiatieven steunen die hulp bieden aan nabestaanden van zelfdoding. Samen gaan we immers dóór de stilte.”
Ben je nabestaande of ken je een nabestaande van zelfdoding?
Je kan meer informatie vinden op www.werkgroepverder.be
Heb je interesse in het educatief spel of de theatervoorstelling?
Raadpleeg de contactgegevens op www.growtree.be
Bibliografie
Agentschap zorg en gezondheid. (z.d.). Zelfdoding: Vlaanderen in Europa (2014–2016).
Agentschap zorg en gezondheid. (z.d.). Evolutie van sterfte door zelfdoding (2017).
Agentschap zorg en gezondheid. (z.d.). Evolutie van sterfte door zelfdoding (2017).
Agentschap zorg en gezondheid. (z.d.). Statistiek van de doodsoorzaken in 2018 (voorlopig).
Arizona, V., Morant, N., Nesse, H., Stevenson, F., Osborn, D., King, M., & Pitman, A. (2019). The perceived impact of suicide bereavement on specific interpersonal relationships: a qualitative study of survey data. International Journal of environmental research and public health, 16, 1801.
Centrum voor Informatieve Spelen & Panal vzw., (2011). Voor Altijd , Leuven: Centrum voor Informatieve Spelen.
Crittenden, P.M. (2008). Raising Parents, Attachment, parenting, and child Safety. Abingdon: Willan Publishing.
Currier, J.M., & Neimayer, R.A. & Berman, J.S. (2008). The effectiveness of psychotherapeutic interventions for the bereaved: A comprehensive quantitative review. In: Psychological Bulletin, 134, 648-661.
Currier, J.M., Irish, J., Neimeyer, R.A. & Foster, J.D. (2015). Attachment, continuing bonds, and complicated grief following violent loss: testing a moderated Model. In: Death Studies, 39, 201-210.
Currier, J.M., Holland, J.M. & Neimeyer, R.A. (2006). Sense-making, grief, and the experience of violent loss: Towards a mediatonal model. In: Death Studies, 30, 403-428.
Eos Wetenschap. (juni, 2010). Wie pleegt zelfmoord?.
Feigelman, W., Gorman, B.S. & Jordan, J.R. (2009). Stigmatization and suicide bereavement. Death Studies, 33, 591-608.
Fiddelaers-Japsers, R. (2016). Verlies en (overleven), De interne splitsing bij traumatisch verlies. Kinder- & jeugdpsychotherapie, 43(3), 95-107.
Geenen, G. & Corveleyn, J. (2010). Helpende handen. Gehechtheid bij kwetsbare ouders en kinderen. Leuven: Lannoo Campus.
Hanschmidt, F., Lehnig, F., Riedel-Heller, S.G. & Kersting, A. (2016). The stigma of suicide survivorship and related consequences - a systematic review. Plos One, 22, 1-16.
Huh, H., Kim, K., Lee, H., & Chae, J. (2020). Attachment Style, Complicated Grief, and Post-Traumatic Growth in Traumatic Loss: The Role of Intrusive and Deliberate Rumination. Psychiatry Investigation, 17(7), 636-644.
Hunt, Q.A. & Hertlein, K.M. (2015). Conceptualizing suicide bereavement from an attachment lens. In: The American Journal of Family Therapy, 43, 16-27.
Jeglic, E.L., Shapr, I.R., Chapman, J.E., Brown, G.K. & Beck, A.T. (2005). History of family suicide behaviors and negative problem solving in multiple suicide attempters. Archives of suicide research, 9, 135-146. 63
Klascement.net.
Kübler-Ross, E., (1969). On death and dying. Scribner’s.
Lev-Ari, L. & Levi-Belz, Y. (2019). Interpersonal theory dimensions facilitate posttraumatic growth among suicide-loss survivors: an attachment perspective. In: Death Studies, 43(9), 582-590.
Maes, J., & Jansen, E. (2009). Ze zeggen dat het overgaat: Verlies, verliesverwerking en hechting. Gent: Witsand Uitgevers bvba.
Maes, J., & Verthriest, G. (2017). Het DNA van rouw, eigentijdse handleiding voor het omgaan met rouw en rouwenden. Gent: Witsand Uitgevers bvba.
Maes, J., & Modderman, H. (2021). Handboek rouw, rouwbegeleiding, rouwtherapie: Rouw en hechting. Gent: Witsand Uitgevers bvba.
Mallon, B. (2008) Dying, Death and Grief. Working with adult bereavement. Londen: Sage Publications Ltd.
McMenamy, J. M., Jordan, J. R., & Mitchell, A. M. (2008). What do suicide survivors tell us they need? Results of a pilot study. Suicide and Life-threatening behavior, 38 (4), 375-389.
Meier, A.M., Carr, D.R. & Currier, J.M. (2013). Attachment anxiety and avoidance in coping with bereavement: two studies. In: Journal of Social and Clinical Psychology, 32(3), 315-334.
Mikulincer, M. & Shaver, P. (2010). Attachment in adulthood. Structure, Dynamics, and Change. Guilford Press.
Missing You, vzw. (2018). Vaar wel, Leuven: De aanstokerij vzw.
Nakagawa, M., Nawanishi, C., Yamada, T., Iwamoto, Y., Sato, R., Hasegawa, H., Morita, S., Odawara, T. & Hirayasu, Y. (2009). Characteristics or suicide attempters with family history of suicide attempt: a retrospective chart view. BMC Psychiatry, 9, 32.
Oexle, N., Fiegelman, W., Sheehan, L. (2020). Perceived suicide stigma, secrecy about suicide loss and mental health outcomes. Death studies, 44(4), p.248-255.
O'Reilly, L.M., Kuja-Halkola, R., Rickert, M.E., Class, Q.A., Larsson, H., Lichtenstein, P. & D'onofrio, B.M. (2020) The intergenerational transmission of suicidal behavior: an offspring of sibling study. Translational Psychiatry, 10, 173.
Parkes, C., (2013). Love and Loss: The roots of grief and its complications. Londen: Routlegde.
Peters, K., Cunningham, C., Murphy, G. & Jackson, D. (2016). People look down on you when you tell them how he died: qualitative insights into stigma experienced by suicide survivors. International Journal of Mental Health Nursing, 25, 251-257.
Pitman, A.L., Stevenson, F., Osborn D.P.J. & King, M.B. (2017). The stigma associates with bereavement by suicide and other sudden deaths: a qualitative interview study. Social Science & Medicine.
Pitman, A.L., Osborn, D.P.J., Rantell, K., King, M.B. (2016). The stigma perceived by people bereaved by suicide and other sudden deaths: a cross-sectional UK study of 3432 bereaved adults. Journal of psychomatic research, 87, p.22-29.
Rajalin, M., Hirvikoski, T., Renberg, E.S., Asberg, M. & Jokinen, J. (2017). Family history of suicide and interpersonal functioning in suicide attempters. Psychiatry research, 247, 310-314.
Ratnarajah, D. & Schofield, M.J. (2008). Survivors' narratives of the impact of parental suicide. Suicide and life-threatening behavior, 38(5), 618-630. 64
Rober, P., Walravens, G. & Versteynen, L. (2012). In search of a tale they can live with: about loss, family secrets and selective disclosure. Journal of marital & family therapy, 38(3), 529-541.
Roy, A. (2006). Family history of suicide and impulsivity. Archives of suicide research, 10, 347-352.
Roy, A. & Janal, M. (2005). Family history of suicide, female sekse, and childhood trauma: seperate or interacting factors for attempts at suicide. Acta psychiatrica Scandinavica, 112, 367-371.
Stroebe, M. & Schut, H. (1999). The dual process model of coping with bereavement: Rationale and description. Death Studies, 23(3), 197-224.
Trémeau, F., Staner, L., Duval, F., Correa, H., Crocq, M.A., Darreye, A., Czobor, P., Dessoubrais, C. & Macher, J.P. (2005). Suicide attempts and family history of suicide in three psychiatric populations. Suicide and life-threatening behavior, 35(6), 702-713.
van den Brink, L. & Schipper, N. (201. Stap voor Stap, Uitgeverij Nunspeet: Landelijke stichting Stap voor Stap.
Verthriest, G. & Maes, J. (2017). Het DNA van rouw: Eigentijdse handleiding voor het omgaan met rouw en rouwenden. Gent: Witsand Uitgevers bvba.
Vonck, L. & Buttiens, D. (2020). Verder na zelfdoding: Handvatten voor nabestaanden in de heropbouw van hun leven. Pelckmans Pro, Kalmthout.
Vonck, L., De Jaegere, E., Van Landschoot, R., & Rotsaert, I. (2020). Nodenbevraging bij nabestaanden na zelfdoding en hulpverleners. Werkgroep Verder, nog niet gepubliceerd.
Werkgroep Verder. (z.d.). Hoe ondersteun ik kinderen en jongeren na zelfdoding?.
Worden, W., (1982). Grief Counseling and grief therapy. Springer.
Zelfmoord 1813. (z.d.). Cijfers suïcide in Vlaanderen.
Zelfmoord 1813. (z.d.). Ben ik een nabestaande?.
