Een tekort aan leraren? Of gewoon een tekort aan leraren van kleur?

Vooral onder de jongere leden van onze samenleving groeit diversiteit in kwantiteit én kwaliteit: steeds meer kinderen en jongeren hebben een migratieachtergrond, en die migratieachtergrond zelf wordt ook steeds gevarieerder. In onze majority-minority steden (Antwerpen, Brussel, Genk) maken meer dan de helft van de inwoners deel uit van een etnische minderheidsgroep. Tegelijk zien we die diversifiërende evolutie niet bij onze leerkrachten. Vlaamse lesgevers blijven doorgaans etnisch homogeen en autochtoon. Ze vormen dus geen representatieve weergave van de jongerenpopulatie. De gevolgen van deze tegenstelling zijn niet te onderschatten, zo blijkt, maar de oplossing hoeven we niet ver te zoeken.

Culturele mismatch

Onderwijs vormt vaak het eerste raakvlak tussen de gevestigde cultuur en andere culturen. Het bepaalt daarom voor een groot deel hoe de jongeren in Vlaanderen onze samenleving beschouwen en in welke mate ze bereid zijn er actief aan deel te nemen. Het is dus in ieders belang dat er hier geen bruggen worden verbrand. De implicaties die ons etnisch homogeen lerarenkorps met zich meebrengt, staan daarvoor in de weg. Internationaal onderzoek heeft aangetoond dat de groeiende culturele mismatch tussen leerlingen en hun leerkrachten negatieve gevolgen heeft voor de motivatie, het welbevinden, de schoolprestaties en zelfs de toekomstige sociaaleconomische status van die leerlingen. Naast andere oorzaken komt dit doordat leerkrachten de motivatie en talenten van die leerlingen onbewust zouden onderschatten. Het volstaat jammer genoeg niet om de beste bedoelingen te hebben.

Prestatiekloof

Als Vlaanderen een land was, nam het plaats in de Europese top vijf van landen waarin jongeren met een migratieachtergrond significant lagere punten behalen dan hun autochtone klasgenoten. De zogenaamde prestatiekloof tussen leerlingen uit etnische minderheden en de etnische meerderheid is hier dus uitzonderlijk groot. Er wordt geschat dat allochtone leerlingen gemiddeld een jaar achterstand hebben op vijftienjarige leeftijd. Die achterstand zorgt er onder andere voor dat deze leerlingen minder vaak doorstromen naar hoger onderwijs of daar minder succesvol zijn, hetgeen op zijn beurt uiteindelijk uitmondt in een herbevestiging van bestaande sociale verschillen.

Sociale impact

Het opnieuw in kaart brengen van de aard en omvang van de implicaties van een etnisch homogeen lerarenkorps is overbodig – daarover werd voldoende onderzoek gevoerd. De focus moet liggen op het rechtzetten van ongelijkheid door de prestatiekloof te verkleinen. Dat kan op twee manieren. Naast het opleiden en inspireren van huidige en nieuwe leerkrachten om in en voor diversiteit te werken, bestaat een tweede strategie erin meer kleur te introduceren in de Vlaamse lerarenkamers. In de Verenigde Staten is deze tweede strategie al langer voer voor discussie én voor actie. Zo blijken leerkrachten van kleur er vooral voor de job te kiezen omdat ze er op die manier kunnen zijn voor de kinderen en jongeren uit hun gemeenschap. Ook bij ons bestaan er initiatieven die inzetten op het motief van sociale impact, maar de resultaten blijven voorlopig uit. Deze situatie vraagt om een opmeting van de overtuigingen en standpunten van de doelgroep.

Kenniskloof

In het masterproefonderzoek exploreer ik de visies van (diverse) Vlaamse studenten uit de derde graad van het secundaire onderwijs over culturele identiteit, de prestatiekloof, culturele representatie in onderwijs, hun professionele aspiraties en het lerarenberoep. Meer dan 500 leerlingen met verschillende culturele, sociale, talige en regionale achtergronden namen deel aan de survey. Naast het blootleggen van de percepties over de bovengenoemde onderwerpen, ontdekte de survey een algemeen ontbreken van bewustzijn over de prestatiekloof bij hen die eronder lijden. Bezit van kennis over de prestatiekloof lijkt zich dus eerder te beperken tot academici, beleidsmakers en andere externen. Het is echter naïef te verwachten dat personen uit de doelgroep zich geroepen voelen het verschil te maken als leraar, wanneer ze niet echt op de hoogte zijn van de heersende problematiek.

Bewustmaking

Om een motivatiegevoel voor sociale gelijkheid op te wekken moet de doelgroep dus bewustzijn ontwikkelen over de sociale ongelijkheid – en de rol die het Vlaamse onderwijs daarin speelt. Het gevoerde onderzoek formuleert daarom vier aanbevelingen met betrekking tot het ontwerp van een bewustmakingscampagne voor leerlingen met een migratieachtergrond:

1. Informeer jongeren over de prestatiekloof;

2. Expliciteer het verband tussen de prestatiekloof en sociaaleconomische status en welbevinden;

3. Duid het homogeen autochtone lerarenkorps aan als hoofdverantwoordelijke voor de prestatiekloof – maar benadruk dat individuele leerkrachten niet schuldig zijn; en

4. Overtuig hen dat ze het heft in eigen handen kunnen nemen en het verschil kunnen maken als leerkracht.

Gedeelde verantwoordelijkheid

Tenslotte dient men goed te beseffen dat, zelfs wanneer men na succesvolle campagnevoering een sterke motivatie heeft kunnen opwekken bij de doelgroep, het nieuw verworven motivatiegevoel mogelijk nooit zal kunnen opwegen tegen het gevoel van ‘onwelkom’ te zijn, of slachtoffer te zijn van micro-agressies, waaraan zowel leerlingen als leraren met een migratieachtergrond soms worden blootgesteld in een overwegend Wit lerarenkorps. Daarnaast moeten scholen bedachtzaam omgaan met het verdelen van taken gerelateerd aan ‘lesgeven voor diversiteit’. Wanneer ze die enkel toewijzen aan leerkrachten met een migratieachtergrond, kunnen die goedbedoelde inspanningen averechts werken door leerkrachten uit de etnische meerderheidsgroep te ontslaan van de deelname in en verantwoordelijkheid over diversiteitskwesties. Sociale gelijkheid nastreven via het onderwijs is dus een gedeelde verantwoordelijkheid.

Het doorbreken van de vicieuze cirkel waarin leerlingen met een migratieachtergrond niet willen of durven toetreden tot een etnisch homogeen team omwille van zijn homogeniteit belooft een groot obstakel te worden op de weg naar een divers en representatief lerarenkorps dat de talenten van alle leerlingen optimaal tot ontwikkeling brengt. Misschien kan een intrekking van het verbod op de hoofddoek in vele Vlaamse scholen de bal aan het rollen krijgen?

(De nieuwste campagnevideo van de Vlaamse overheid luidt "Lesgeven is alles geven" (2022) en toont o.a. een leerkracht van Noord-Afrikaanse origine, zonder hoofddoek. Een verstandige keuze?)