Prijzen en vertalingen: een nauwe samenhang?

Eva
Janssens

"Ik kan niet anders zeggen dan dat ik zo trots ben als een koe met zeven uiers", vertelde Marieke Lucas Rijneveld enthousiast toen hij in 2020 de International Booker Prize won. Literaire prijzen spelen vandaag een belangrijke rol in de literaire wereld en geven auteurs vaak meer prestige. Ook vertalingen zijn een teken van het internationale succes van auteurs. Kunnen prijzen er ook voor zorgen dat een boek meer wordt vertaald?

Prijzen en vertalingen werden met elkaar in verband gebracht door de impact van die prijzen op vertaalstromen (de manier waarop een werk door vertalingen wordt verspreid) te bestuderen. Daarvoor werd er gekeken naar prijzen in drie verschillende taalgroepen. Die groepen waren gebaseerd op Johan Heilbrons indeling van talen in centrale, semi-perifere en perifere talen. Centrale talen zijn volgens de socioloog het Engels, Frans, Duits en Russisch, terwijl de groep semi-perifere talen Spaans, Italiaans, Deens, Zweeds, Pools en Tsjechisch omvat. Alle andere talen zijn perifeer. De eerste prijs die werd bestudeerd was de Libris Literatuur Prijs, die wordt uitgereikt aan Nederlandstalige boeken en dus tot de perifere taalgroep behoort. De tweede prijs was de Booker Prize, die enkel Engelstalige boeken bekroont en daarom een centrale taalprijs is. Tot slot werd ook de Literatuurprijs van de Europese Unie (afgekort als de EUPL, naar de Engelse benaming European Union Prize for Literature) besproken. Die prijs wordt jaarlijks uitgereikt aan elf tot veertien auteurs, voornamelijk uit landen binnen de Europese Unie, en bekroont dus boeken in verschillende talen. De prijs behoort daarom ook tot alle drie de taalgroepen.

Diverse analyses

Om te begrijpen hoe prijzen vertaaltrajecten kunnen beïnvloeden was het belangrijk om te bespreken hoe die prijzen in elkaar zitten. Van elke prijs werd daarom eerst de organisatiestructuur uitgelegd: wie zit er in de jury, welke boeken maken kans om genomineerd te worden, focust de prijs vooral op commercieel of artistiek succes van een boek, en is er een vertaalbeleid aan de prijs verbonden? Het is namelijk van belang om te weten of een prijs vertalingen van haar winnaars stimuleert. Daarna werden voor elke prijs een kwantitatieve en een kwalitatieve analyse uitgevoerd. De kwantitatieve analyse besprak het gemiddeld aantal vertalingen per prijs en de doeltalen van al die vertalingen, terwijl de kwalitatieve analyse een case study omvatte waarin op één winnend boek werd ingezoomd. Daarin werden een aantal factoren besproken die mogelijk een invloed op het vertaaltraject van dat boek hebben gehad. Verder werd er ook gekeken naar hoe uitgeverijen en nationale overheidsorganisaties zoals Literatuur Vlaanderen die winnende boeken aan buitenlandse uitgeverijen voorstellen en specifiek of zij de prijs daarbij vermelden. Dat is namelijk een belangrijke indicatie van hoe de internationale impact van de prijs door die instanties wordt ingeschat.

HET IS VAN BELANG OM TE WETEN OF EEN PRIJS EEN VERTAALBELEID HEEFT WAARBIJ VERTALINGEN VAN DE WINNAARS WORDEN GESTIMULEERD.

Verschillende impact

De analyses toonden aan dat literaire prijzen vertaalstromen in verschillende mate beïnvloeden. Een eerste belangrijke bevinding was dat de drie prijzen een commercieel doel hebben, omdat ze alle drie financiële stabiliteit voor de winnaar beloven. Het profiel van die winnaars verschilt per prijs: terwijl de EUPL enkel opkomend talent bekroont, kiest de Libris voornamelijk voor reeds gekende schrijvers. Voor de Booker maken zowel beginnende als gevestigde schrijvers kans. Verder hebben de drie prijzen een ander vertaalbeleid. Bij de Libris wordt er helemaal niet op vertalingen gefocust, en ook de organisatie van de Booker zet niet specifiek in op vertalingen van haar winnaars. Daarbij moeten we wel opmerken dat de International Booker Prize, die door dezelfde organisatie wordt uitgereikt, Engelstalige vertalingen van buitenlandse werken bekroont, waardoor vertalingen niet helemaal worden vergeten. Het is echter de EUPL die het meeste aandacht aan vertaalbeleid geeft. De prijs is onderdeel van het Creative Europe Program, dat vertalingen van EUPL-winnaars financieel ondersteunt.

BIJ DE EUPL BLIJKT OOK EUROPESE POLITIEK EEN ROL TE SPELEN.

Er moet natuurlijk ook een blik op de cijfers worden geworpen. Vooral de EUPL en de Booker Prize leidden tot een groot aantal vertalingen (gemiddeldes van respectievelijk 10 en 34 vertalingen per winnaar), voor de Libris Literatuur Prijs was dat minder het geval (gemiddeld vijf vertalingen per boek). Winnaars van de Booker Prize werden ook in meer verschillende doeltalen vertaald dan winnaars van de andere prijzen. Bovendien waren die talen niet beperkt tot talen die voornamelijk op het Europese continent worden gesproken. Voor de EUPL moeten we ook opmerken dat Europese politiek een rol speelt: veel vertalingen werden namelijk gemaakt in landen die recent tot de EU zijn toegetreden of dat van plan zijn.

Belangrijke factoren

De belangrijkste factor bij de EUPL leek het vertaalbeleid van de prijs te zijn (vertalingen worden door de organisatie sterk gestimuleerd), terwijl het groot aantal vertalingen bij de Booker vooral door het prestige en de taal van de prijs leek te komen. Het Engels is nog steeds dé lingua franca, wat van de Booker een internationaal gekende prijs maakt. Uit de kwalitatieve analyse kwamen ook andere factoren naar voren, zoals het al bestaande prestige van de winnaar. Een auteur die eerder al in een bepaalde taal werd vertaald, heeft meer kans om opnieuw in die taal vertaald te worden, zoals bijvoorbeeld bleek uit de case study over Adriaan Van Dis voor de Libris Literatuur Prijs. Tot slot werden prijzen ook telkens vernoemd bij de promotie van het winnende boek door uitgeverijen en nationale literatuurorganisaties.

image 719

image 720

Een vermelding van de EUPL bij de beschrijving van Peter Terrin's winnende boek De Bewaker op de website van Literatuur Vlaanderen en een vermelding van de Booker Prize bij George Saunders' Lincoln in the Bardo op de website van uitgeverij Penguin Random House.

Literaire prijzen kunnen dus wel degelijk een impact op vertaalstromen hebben, maar er blijven nog heel wat vragen over. Wat is bijvoorbeeld de invloed van een literaire prijs op genomineerde auteurs en op andere (eerdere en toekomstige) werken van een schrijver die een prijs heeft gewonnen? De relatie tussen vertalingen en het literaire prijzenlandschap biedt met andere woorden nog veel vragen voor verder interessant onderzoek.

 

Bibliografie

Actes Sud. (n.d.). Lettres néerlandaises. Retrieved 9 May, 2022, from https://www.actessud.fr/recherche/catalogue/collection/1466?keys= Alvstad, C., & Borg, C. (2020). The impact of awards on the translation and circulation of children’s literature into semi-peripheral and peripheral languages. Perspectives, Studies in Translatology, 29(6), 1–15. https://doi.org/10.1080/0907676X.2020.1839521 Bourdieu, P. (1986). The forms of capital. In J. Richardson (Ed.), Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education (pp. 241–258). Greenwood. Bourdieu, P. (1993). The field of cultural production: essays on art and literature. Ed. and foreword R. Johnson. Polity Press. Bourdieu, P. (1996). The rules of art: Genesis and structure of the literary field. Polity Press. Brown, A. (2018, 17 July). The ugly scandal that cancelled the Nobel prize. The Guardian. https://www.theguardian.com/news/2018/jul/17/the-ugly-scandal-that-canc…nobel-prize-in-literature Casanova, P. (2004). The world republic of letters. Harvard University Press. Codina Solà, N., & McMartin, J. (2022). The European Union Prize for Literature: Disseminating European Values through Translation and Supranational Consecration. In: E. Carbó-Catalan, & D. Roig Sanz (Eds.), Culture as Soft Power: Bridging Cultural Relations, Intellectual History and Cultural Diplomacy (pp. 345–373). De Gruyter. DOI: 10.1515/9783110744552-016 Costa, I. (2021). The Winner Takes It All? The Impact of Awards on the Internationalization of the Portuguese Children’s Publisher Planeta Tangerina. Bookbird, 59(2), 55–66. https://doi.org/10.1353/bkb.2021.0017 Creative Europe. (2018, 16 October). 2019 annual work programme for the implementation of the Creative Europe Programme (Publication 6687). European Commission. https ://culture.ec.europa.eu/nl/resources/creative-europe-annual-work-programmes Creative Europe. (2021, 26 May). 2021 annual work programme for the implementation of the Creative Europe Programme (Publication 3563). European Commission. https://culture.ec.europa.eu/nl/resources/creative-europe-annual-work-p… 60 KU LEUVEN FACULTY OF ARTS BLIJDE INKOMSTSTRAAT 21 BOX 3301 3000 LEUVEN, BELGIË Curtis Brown. (n.d.). CivilWarLand in Bad Decline. Retrieved 14 April 2022, from https://www.curtisbrown.co.uk/client/george-saunders/work/civilwarland-… Curtis Brown. (n.d.). Congratulations, by the way. Retrieved 14 April 2022, from https://www.curtisbrown.co.uk/client/george-saunders/work/congratulatio…way Curtis Brown. (n.d.). In Persuasion Nation. Retrieved 14 April 2022, from https://www.curtisbrown.co.uk/client/george-saunders/work/in-persuasion… Curtis Brown. (n.d.). Pastoralia. Retrieved 14 April 2022, from https://www.curtisbrown.co.uk/client/george-saunders/work/pastoralia Curtis Brown. (n.d.). Shuggie Bain. Retrieved 19 February, 2022, from https://www.curtisbrown.co.uk/client/douglas-stuart-1/work/shuggie-bain Curtis Brown. (n.d.). Tenth of December. Retrieved 14 April 2022, from https://www.curtisbrown.co.uk/client/george-saunders/work/tenth-of-dece… Curtis Brown. (n.d.). The Braindead Megaphone. Retrieved 14 April 2022, from https://www.curtisbrown.co.uk/client/george-saunders/work/the-braindead… Curtis Brown. (n.d.). The Brief and Frightening Reign of Phil. Retrieved 14 April 2022, from https://www.curtisbrown.co.uk/client/george-saunders/work/the-brief-and…reign-of-phil Curtis Brown. (n.d.). The Finkler Question. Retrieved 2 March, 2022, from https://www.curtisbrown.co.uk/client/howard-jacobson/work/the-finkler-q… Curtis Brown. (n.d.) The Testaments. Retrieved 19 February, 2022, from https://www.curtisbrown.co.uk/client/margaret-atwood/work/the-testaments Curtis Brown. (n.d.). The Very Persistent Gappers of Frip. Retrieved 14 April 2022, from https://www.curtisbrown.co.uk/client/george-saunders/work/the-very-pers…gappers-of-frip Curtis Brown. (n.d.). Young Mungo. Retrieved 20 April 2022, from https://www.curtisbrown.co.uk/client/douglas-stuart-1/work/young-mungo 61 KU LEUVEN FACULTY OF ARTS BLIJDE INKOMSTSTRAAT 21 BOX 3301 3000 LEUVEN, BELGIË De Bezige Bij. (n.d.). Peter Terrin. Retrieved 2 April, 2022, from https://www.debezigebij.nl/auteur/peter-terrin/ DiMaggio, P., & Powell, W. W. (1983). The Iron Cage Revisited: Institutional Isomorphism and Collective Rationality in Organizational Fields. American Sociological Review, 48(2), 147– 160. https://doi.org/10.2307/2095101 Driscoll, B. (2014). The new literary middlebrow: tastemakers and reading in the twenty-first century. Palgrave Macmillan. Dutch Foundation for Literature. (2015). 10 Books from Holland: London Book Fair Issue [Brochure]. http://www.letterenfonds.nl/images/issue_download/10-Books-Spring2015.pdf Dutch Foundation for Literature & Flemish Literature Fund. (2010). Ten Books from Holland and Flanders [Brochure]. http://www.letterenfonds.nl/images/issue_download/10B201001_scr.pdf Dutch Foundation for Literature. (n.d.). About the foundation. http://www.letterenfonds.nl/en/about-the-foundation Dutch Foundation for Literature. (n.d.). I Will Return. http://www.letterenfonds.nl/en/book/1024/i-will-return Dutch Foundation for Literature. (n.d.). Peter Terrin. http://www.letterenfonds.nl/nl/schrijver/281/peter-terrin Dutch Foundation for Literature. (n.d.). Vertalingendatabase. http://www.letterenfonds.nl/nl/vertalingendatabase English, J. (2002). Winning the Culture Game: Prizes, Awards, and the Rules of Art. New Literary History, 33(1), 109–135. https://doi.org/10.1353/nlh.2002.0005 English, J. (2008). The economy of prestige: prizes, awards, and the circulation of cultural value. Harvard University Press. European Commission. (2010, 18 November). Winners of 2010 EU Prize for Literature honoured at award ceremony. https ://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_10_1523 62 KU LEUVEN FACULTY OF ARTS BLIJDE INKOMSTSTRAAT 21 BOX 3301 3000 LEUVEN, BELGIË European Union Prize for Literature [@EUPLPrize]. (2022, 11 April). Marente de Moor (Netherlands, 2014) will give a lecture this Thursday (8:00PM CEST) at the Brummen Library as part of [Thumbnail with link attached] [Tweet]. Twitter. https://twitter.com/EUPLPrize/status/1513540854140608514?ref_src=twsrc%… wcamp%5Eembeddedtimeline%7Ctwterm%5Eprofile%3AEUPLPrize%7Ctwgr%5EeyJ0Zndf ZXhwZXJpbWVudHNfY29va2llX2V4cGlyYXRpb24iOnsiYnVja2V0IjoxMjA5NjAwLCJ2ZXJzaW9 uIjpudWxsfSwidGZ3X3NwYWNlX2NhcmQiOnsiYnVja2V0Ijoib2ZmIiwidmVyc2lvbiI6bnVsbH 19%7Ctwcon%5Etimelinechrome&ref_url=https%3A%2F%2Feuprizeliterature.eu%2F European Writers’ Council. (2022, 1 February). EWC Statement. https://europeanwriterscouncil.eu/ewc-eupl-2022-statement/ Even-Zohar, I. (1990). The Position of Translated Literature within the Literary Polysystem. Poetics Today, 11(1), 45-51. https://doi.org/10.2307/1772668 Fisk, G. (2018). Orhan Pamuk and the Good of World Literature. Columbia University Press. Flanders Literature. (n.d.). About Flanders Literature. https://www.flandersliterature.be/about-flanders-literature Flanders Literature. (n.d.). Most translated fiction. https://www.flandersliterature.be/booksand-authors/selection/most-translated-fiction Flanders Literature. (n.d.). Peter Terrin. https://www.flandersliterature.be/books-andauthors/author/peter-terrin Flanders Literature. (n.d.). The Guard. https://www.flandersliterature.be/books-andauthors/book/the-guard Ginsburgh, V. (2003). Awards, Success and Aesthetic Quality in the Arts. The Journal of Economic Perspectives, 17(2), 99–111. https://doi.org/10.1257/089533003765888458 Heilbron, J. (1999). Towards a Sociology of Translation. European Journal of Social Theory, 2(4), 429–444. https://doi.org/10.1177/136843199002004002 Heilbron, J. (2020). Obtaining World Fame from the Periphery. Dutch Crossing, 44(2), 136– 144. https://doi.org/10.1080/03096564.2020.1747284 63 KU LEUVEN FACULTY OF ARTS BLIJDE INKOMSTSTRAAT 21 BOX 3301 3000 LEUVEN, BELGIË Heilbron, J., & Sapiro, G. (2016). Translation: Economic and sociological perspectives. In V. Ginsburgh, & S. Weber (Eds.), The Palgrave Handbook of Economics and Language (pp. 373–402). Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1007/978-1-137-32505-1 McMartin, J. (2019). A small, stateless nation in the world market for book translations: The politics and policies of the Flemish Literature Fund. TTR: Traduction Terminologie Redaction, 32(1), 145–175. McMartin, J. (2020). Dutch Literature in Translation: A Global View. Dutch Crossing, 44(2), 145–164. https://doi.org/10.1080/03096564.2020.1747006 Meijen, J. (2020). Exporting European values? Political myths of liberal democracy and cultural diversity in creative Europe’s literary translation projects. International Journal of Cultural Policy, 26(7), 942–958. https://doi.org/10.1080/10286632.2020.1801659 Moretti, F. (2000). Conjectures on world literature. New Left Review, 1(1), 54–67. Murray, S. (2012). The adaptation industry: the cultural economy of contemporary literary adaptation. Routledge. Penguin Random House. (n.d.). Lincoln in the Bardo. https://www.penguinrandomhouse.com/books/231506/lincoln-in-the-bardo-by…saunders/ Penguin Random House. (n.d.). George Saunders. https://www.penguinrandomhouse.com/authors/26961/george-saunders/ Pickford, S. (2011). The Booker Prize and the Prix Goncourt: A Case Study of Award-Winning Novels in Translation. Book History, 14(1), 221–240. https://doi.org/10.1353/bh.2011.0004 Ponzanesi, S. (2006). Boutique Postcolonialism: Literary Awards, Cultural Value and the Canon. In H. Klein, & W. Görtschacher (Eds.), Fiction and Literary Prizes in Great Britain (pp. 107-134). Praesens Verlag. Sapiro, G. (2008). Translation and the field of publishing. Translation Studies, 1(2), 154–166. https://doi.org/10.1080/14781700802113473 64 KU LEUVEN FACULTY OF ARTS BLIJDE INKOMSTSTRAAT 21 BOX 3301 3000 LEUVEN, BELGIË Sapiro, G. (2015). Translation and Symbolic Capital in the Era of Globalization: French Literature in the United States. Cultural Sociology, 9(3), 320–346. https://doi.org/10.1177/1749975515584080 Sapiro, G. (2016a). The metamorphosis of modes of consecration in the literary field: Academies, literary prizes, festivals. Poetics (Amsterdam), 59, 5–19. https://doi.org/10.1016/j.poetic.2016.01.003 Sapiro, G. (2016b). How Do Literary Works Cross Borders (or Not)? A Sociological Approach to World Literature. Journal of World Literature, 1(1), 81-96. Vana, J. (2020). Theorizing the Social Through Literary Fiction: For a New Sociology of Literature. Cultural Sociology, 14(2), 180–200. https://doi.org/10.1177/1749975520922469 Squires, C. (2004). A Common Ground? Book Prize Culture in Europe. Javnost – The Public. Journal of the European Institute for Communication and Culture, 11(4), 37–47. https://doi.org/10.1080/13183222.2004.11008866 Squires, C. (2013). Literary Prizes and Awards. In G. Harper (Ed.), A Companion to Creative Writing (pp. 291–303). John Wiley & Sons, Ltd. https://doi.org/10.1002/9781118325759.ch19 Todd, R. (1996). Consuming fictions: the Booker prize and fiction in Britain today. Bloomsbury. Uitgeverijen De Arbeiderspers, Archipel en Balans. (2009). Frankfurt Book Fair 2009: De Arbeiderspers Foreign Rights Guide [Brochure]. https://issuu.com/uitgeverijenaab/docs/folder_2009_ap_met_ill_low_res Uitgeverijen De Arbeiderspers, Archipel en Balans. (2010). Frankfurt Book Fair 2010: De Arbeiderspers Foreign Rights Guide [Brochure]. https://issuu.com/uitgeverijenaab/docs/frankfurt_folder_2010__4de_proef Van Dis, A. (n.d.). Biografie. Retrieved 17 March, 2022, from https://www.adriaanvandis.nl/biografie/ Van Dis, A. (n.d.). Boeken. Retrieved 17 March, 2022, from https://www.adriaanvandis.nl/boeken/ 65 KU LEUVEN FACULTY OF ARTS BLIJDE INKOMSTSTRAAT 21 BOX 3301 3000 LEUVEN, BELGIË Veen Bosch & Keuning Uitgeversgroep. (2016). Atlas contact rights guide Frankfurt 2015 lr [Brochure]. https://issuu.com/vbku/docs/atlas-contact-rights-guide-frankfur Verboord, M. (2011). Market logic and cultural consecration in French, German and American bestseller lists, 1970–2007. Poetics (Amsterdam), 39(4), 290–315. https://doi.org/10.1016/j.poetic.2011.05.002 Washbourne, K. (2016). Translation, Littérisation, and the Nobel Prize for Literature. TranscUlturAl: A Journal of Translation and Cultural Studies, 8(1), 57–75. https://doi.org/10.21992/T92H02 Wilterdink, N. (2017). Breaching the Dyke. In E. Brems, O. Réthelyi, & T. van Kalmthout (Eds.), Doing Double Dutch (pp. 45-65). Leuven University Press. Wischenbart, R., & Kovač, M. (2011). Diversity Report 2010. Literary Translation in Current European Book Markets. An analysis of authors, languages, and flows. Rüdiger Wischenbart Content & Consulting. https://www.wischenbart.com/page10#diversity_report_2010 Wischenbart, R., Kovač, M., & Fleischhacker, M. A. (2021). Diversity Report 2020. Trends in Literary Translation in Europe Authoring and publishing models, market developments and sponsorship policies in Austria, Czech Republic, Germany, France, Italy, Poland, Slovenia, Spain, and Sweden. Rüdiger Wischenbart Content & Consulting. https://www.wischenbart.com/page10#the_diversity_report_2020_on_literary_translation_in_europe_is_out%2

Download scriptie (1.38 MB)
Universiteit of Hogeschool
KU Leuven
Thesis jaar
2022
Promotor(en)
Prof. dr. Jack McMartin, Prof. dr. Pieter Vermeulen