Tuin/Stad/sTuin: Inzichten uit 'CurieuzeNeuzen in de Tuin' voor ruimtelijke planning op stadstuinniveau

Kobe Tilley
Persbericht

Jouw (stads)tuin is belangrijk voor ons allemaal!

“De voorbije weken hadden Karim en Laure regelmatig elkaar en de andere buren uitgenodigd in hun eigen tuin. Nu lanceerde Karim het idee of Laure haar tuin niet mee wilde inschakelen in een grotere burentuin. Karims andere buur en de buur rechts van Laure waren er tijdens de housewarming al over beginnen dromen. Maar nu blijkt dat de tuinenteams van het Gents Milieu Front van Stad Gent extra middelen hebben gekregen om dit soort bureninitiatieven te steunen, kan hun samentuin wel eens snel realiteit worden.”

 

Onze tuinen, ruim aanwezig maar onbemind?

Het citaat hierboven is geen realiteit, maar deel van een scenario dat een potentiële toekomst van stadstuinen en een tuinenbeleid voorstelt. Het scenario zou in 2035 wel realiteit kunnen worden als we met ons allen anders gaan denken over de plaats van onze tuinen in het landschap, en als gemeentebesturen het potentieel van onze tuinen ten volle zouden willen benutten. Dat potentieel is er zeker, want er zijn veel tuinen in Vlaanderen. Meer dan twee miljoen stuks, of zo’n 12,5% van de oppervlakte in Vlaanderen. Onze steden bestaan gemiddeld voor een derde uit tuinen; in Gent is zelfs bijna de helft van het stedelijk gebied ingekleurd als tuin of koer. Ondanks dat tuinen een grote oppervlakte innemen, komen ze echter amper tot niet voor in wetgeving of beleid. Tijd voor verandering?

Een thesis op de schouders van (een) reuze(n)(groot project)

Het vertrekpunt van deze thesis was het burgerwetenschapsproject CurieuzeNeuzen in de Tuin, waarbij door 4400 tuineigenaars in 2021 een klein weerstation (een zogenaamde ‘gazondolk’) in de tuin werd geplaatst. Tijdens dit project werd onderzocht hoe Vlaamse tuinen de gevolgen van (extreme) weersomstandigheden ervaren. 

Met behulp van 1179 sensoren in stadstuinen over heel Vlaanderen, dook ik binnen mijn masterproefonderzoek dieper in de data: hoe groot is de invloed van de inrichting van onze stadstuinen en bouwblokken op de temperatuur tijdens de warmste periode van 2021? Kunnen we onze stadstuinen inzetten als middel om negatieve gevolgen van klimaatverandering in steden te milderen.

Dit werd onderzocht op basis van een brede statistische analyse en een ruimtelijke analyse van vier casussen waarin de inrichting en het beheer van tuinen werd beschreven. Vier scenario’s waarin mogelijke uitwerkingen van een tuinenbeleid werden beschreven, vormen het eindpunt van deze masterproef en een beginpunt voor debat.

Tuineigenaars halen best zoveel mogelijk verharding weg uit hun tuinen, maar de bal ligt nu ook in het kamp van beleidsmakers. Want de vraag om mee af te sluiten is niet óf er een tuinenbeleid moet komen, maar wannéér dit er kan komen.

Kan de inrichting van stadstuinen temperaturen milderen?

Ja, die invloed is stevig, zegt de data: 10% minder verharding in tuinen binnen een bouwblok kan de temperatuur ’s nachts tot bijna 0,30°C doen afkoelen. De verharding in de ruimere omgeving 10% terugdringen kan temperaturen met bijna 0,40°C verder doen zakken. Om nachttemperaturen te milderen zal het ontharden van de ruime omgeving het belangrijkste zijn, maar stadstuinen kunnen een uitgebroken steentje bijdragen.

Overdag waren bomen dan weer beter om de hittestress in onze stadstuinen te verminderen. 10% meer ‘hoog groen’ doet de temperatuur dalen met 0,13°C – 0,47°C als je de bomen binnen je bouwblok zet, en 0,05°C tot zelfs 0,74°C voor bomen in de ruimere omgeving. Opvallend was wel dat bomen er ’s nachts voor kunnen zorgen dat warmte langer wordt vastgehouden. Gecombineerd met een positief effect van groen op het gemoed en het versterken van lokale biodiversiteit, blijft de balans voor het planten van bomen in de tuin echter wel overduidelijk positief.

Kaart met de 'temperatuurprestaties' van de meetpunten in Gent en Antwerpen. Met vooral warme tuinen 's nachts in de centra van beide steden.

 

Tuinenbeleid gezocht!

In Vlaanderen en de Vlaamse steden zijn er veel tuinen. Bovendien – zo blijkt nu - kunnen ze ook helpen om de temperaturen te milderen en het stedelijk klimaat aangenamer te houden. De vraag is nu – en daarin ging dit onderzoek verder waar eerder onderzoek stopt: hoe doen we dat? Wie staat er aan het roer? En hoe kan een tuinenbeleid eruitzien als een gemeente of stad beslist het tuinenpotentieel te willen benutten?

Vertrekkende vanuit de cijfers hierboven werden interessante denkers, planners en doeners binnen het tuin- en ruimtelijke planningsonderzoek aan het woord gelaten. Binnen deze interviews werd gezocht naar evoluties of ingrepen die bepalend kunnen zijn voor een toekomstig beleid rond stadstuinen. Komt er een collectieve verandering in de manier waarop we naar onze tuinen kijken en ermee omgaan? Moet een stad strikte maatregelen opleggen voor de inrichting van tuinen, of juist niet? Op basis van mogelijke evoluties werden vier exploratieve scenario’s uitgewerkt. Dat zijn scenario’s die mogelijke toekomsten voorstellen, niet voorspellen.

Het citaat aan het begin van dit artikel komt uit één van die toekomstscenario’s. Het zijn verbeeldingen om na te gaan wat we met onze tuinen kunnen doen en wat de gevolgen ervan kunnen zijn. Tuineigenaars halen best zoveel mogelijk verharding weg uit hun tuinen, maar de bal ligt nu ook in het kamp van beleidsmakers. Zij kunnen met de resultaten en de verbeelde toekomsten aan de slag om vanuit een creatieve insteek het debat aan te gaan. Want vanuit dit onderzoek zou de vraag om mee af te sluiten niet moeten zijn óf er een tuinenbeleid moet komen, maar wannéér dit er kan komen.

Jouw tuin doet ertoe, voor ons allemaal!

 

Bibliografie

Aerts, J., Geussens, K., Couderé, K., & Konijnendijk, C. (2022). Groenblauwe ruimtes als bouwsteen van veerkrachtige gezonde leefomgevingen. Vlaams Planbureau voor Omgeving, Afdeling Prevente – Team Milieugezondheidszorg.

Agentschap Binnenlands Bestuur. (2022). Centrumsteden. Gemeente-Stadsmonitor. https:// www.stadsmonitor.be/thema/centrumsteden

Agentschap Digitaal Vlaanderen. (2021, oktober 1). Bodemafdekkingskaart (BAK), 5m resolutie, opname 2018. Geopunt Vlaanderen. https://www.geopunt.be/catalogus/datasetfolder/b0ee78ab-4447-4cc3- b99b-5210efccab70

Agentschap Onroerend Erfgoed. (2022). Tuinwijklaan. Inventaris Onroerend Erfgoed. https://id.erfgoed.net/ themas/3289

Agentschap voor Natuur en Bos. (2021, januari 13). Groenkaart Vlaanderen 2018. Metadatacenter (Digitaal Vlaanderen). https://metadata.vlaanderen.be/metadatacenter/srv/dut/catalog.search#/m… 2c64ca0c-5053-4a66-afac-24d69b1a09e7

AGION. (2022). Genormeerde omgevingswerken. Agentschap voor infrastructuur in het onderwijs. https:// www.agion.be/genormeerde-omgevingswerken

Allaert, G., Bouwer, L., & De Sutter, R. (2012). Klimaat in Vlaanderen als ruimtelijke uitdaging: CcASPER. Academia Press.

Allegrini, J., & Carmeliet, J. (2018). Simulations of local heat islands in Zürich with coupled CFD and building energy models. Urban Climate, 24, 340–359. https://doi.org/10.1016/j.uclim.2017.02.003

American Meteorological Society. (2012). Accumulated temperature. https://glossary.ametsoc.org/wiki/ Welcome

Antrop, M., & Van Eetvelde, V. (2008). Mechanisms in recent landscape transformation. Geo-Environment and Landscape Evolution III, I, 183–192. https://doi.org/10.2495/GEO080181

ARA. (2022, februari 14). Wat als de ‘waterbom’ deze zomer op Vlaanderen was gevallen? 86.000 gezinnen getroffen, 8 miljard euro schade en vooral miserie in Gent en Denderstreek. De Morgen. https://www.demorgen.be/ nieuws/wat-als-de-waterbom-deze-zomer-op-vlaanderen-was-gevallen-86-000-gezinnen-getroffen-8-miljard-euro- schade-en-vooral-miserie-in-gent-en-denderstreek~b717f89c/

Art. 3.133. Afstanden van beplantingen. Wet houdende boek 3 ‘Goederen’ van het Burgerlijk Wetboek, Pub. L. No. 2020- 02- 04/16 (2020). https://www.ejustice.just.fgov.be/mopdf/2020/03/17_1.pdf#Page7

Arts, B., Tatenhove, J., & Leroy, P. (2000). Policy Arrangements. In J. Tatenhove, B. Arts, & P. Leroy (Red.), Political Modernisation and the Environment (Vol. 24, pp. 53–69). Springer Netherlands. https://doi.org/10.1007/978- 94-015-9524-7_4

Atelier Romain, Osar, & P.PUL. (2020). Ontwerpen van toekomstbestendige en gezonde woonomgevingen. Vlaams Planbureau voor Omgeving.

Averechts Architecten. (2021). Klimaat robuust Sint-Andries. Beter wonen in de stad. Averechts Architecten.

Bartesaghi Koc, C., Osmond, P., & Peters, A. (2018). Evaluating the cooling effects of green infrastructure: A systematic review of methods, indicators and data sources. Solar Energy, 166, 486–508. https://doi.org/10.1016/ j.solener.2018.03.008

Beel, V. (2019, april 16). Waarom Vlamingen terugschrikken voor cohousing. De Standaard.

Bibri, S. E. (2020). A methodological framework for futures studies: Integrating normative backcasting approaches and descriptive case study design for strategic data-driven smart sustainable city planning. Energy Informatics, 3(1), 31. https://doi.org/10.1186/s42162-020-00133-5

Birkmann, J., Sauter, H., Garschagen, M., Fleischhauer, M., Puntub, W., Klose, C., Burkhardt, A., Göttsche, F., Laranjeira, K., Müller, J., & Büter, B. (2021). New methods for local vulnerability scenarios to heat stress to inform urban planning—Case study City of Ludwigsburg/Germany. Climatic Change, 165(1–2), 37. https://doi.org/10.1007/s10584- 021-03005-3

Block, T., & Goeminne, G. (2014). Duurzaamheidsonderzoek in de spiegel reflecties op het raakvlak tussen kennis en engagement. Academia Press.

Block, T., Goeminne, G., Paredis, E., & Crivits, M. (2010). Toekomsten voorstellen. Over exploratieve scenario’s voor Vlaamse steden en gemeenten. BURGER, BESTUUR & BELEID, 6(3), 241–252.

Block, T., & Paredis, E. (2019). Het politieke karakter van duurzaamheidsvraagstukken. In J. Coene, P. Raeymaeckers, B. Hubeau, S. Marchal, R. Remmen, & A. Van Haarlem (Red.), Armoede en Sociale Uitsluiting, Jaarboek 2019. Acco.

Boelens, L. (2020). Struggling with climate change: Dealing with a complex adaptive system. In B. Boonstra, P. Davids, & A. Staessen (Red.), Opening up the Planning Landscape: 15 Years of Actor-Relational Approaches to Spatial Planning in Flanders, the Netherlands and Beyond (pp. 71–86). InPlanning.

Boelens, L., Allaert, G., & Walot, C. (2017). Adapt for life. Rapport van de denktank klimaat adaptatie Vlaanderen 2015-2017. InPlanning.

Bowler, D. E., Buyung-Ali, L., Knight, T. M., & Pullin, A. S. (2010). Urban greening to cool towns and cities: A systematic review of the empirical evidence. Landscape and Urban Planning, 97(3), 147–155. https://doi.org/10.1016/ j.landurbplan.2010.05.006

Braubach, M., Egorov, A., Mudu, P., Wolf, T., Ward Thompson, C., & Martuzzi, M. (2017). Effects of Urban Green Space on Environmental Health, Equity and Resilience. In N. Kabisch, H. Korn, J. Stadler, & A. Bonn (Red.), Nature-Based Solutions to Climate Change Adaptation in Urban Areas (pp. 187–205). Springer International Publishing. https:// doi.org/10.1007/978-3-319-56091-5_11

Brink, E., Aalders, T., Ádám, D., Feller, R., Henselek, Y., Hoffmann, A., Ibe, K., Matthey-Doret, A., Meyer, M., Negrut, N. L., Rau, A.-L., Riewerts, B., von Schuckmann, L., Törnros, S., von Wehrden, H., Abson, D. J., & Wamsler, C. (2016). Cascades of green: A review of ecosystem-based adaptation in urban areas. Global Environmental Change, 36, 111–123. https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2015.11.003

Cameron, R. W. F., Blanuša, T., Taylor, J. E., Salisbury, A., Halstead, A. J., Henricot, B., & Thompson, K. (2012). The domestic garden – Its contribution to urban green infrastructure. Urban Forestry & Urban Greening, 11(2), 129–137. https://doi.org/10.1016/j.ufug.2012.01.002

Chakraborty, A., Kaza, N., Knaap, G.-J., & Deal, B. (2011). Robust Plans and Contingent Plans: Scenario Planning for an Uncertain World. Journal of the American Planning Association, 77(3), 251–266. https://doi.org/ 10.1080/01944363.2011.582394

Chalmin-Pui, L. S., Roe, J., Griffiths, A., Smyth, N., Heaton, T., Clayden, A., & Cameron, R. (2021). “It made me feel brighter in myself”- The health and well-being impacts of a residential front garden horticultural intervention. Landscape and Urban Planning, 205, 103958. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2020.103958

Climate Action Tracker, Climate Analytic, & NewClimate Institute. (2022). Despite Glasgow Climate Pact, 2030 climate target updates have stalled. Mid-year update June 2022. Climate Action Tracker. https:// climateactiontracker.org/documents/1051/ CAT_2022-06-03_Briefing_MidYearUpdate_DespiteGlasgowTargetUpdatesStalled.pdf

Colding, J., Samuelsson, K., Marcus, L., Gren, Å., Legeby, A., Berghauser Pont, M., & Barthel, S. (2022). Frontiers in Social–Ecological Urbanism. Land, 11(6), 929. https://doi.org/10.3390/land11060929

CurieuzeNeuzen in de Tuin. (2022a). Het onderzoek. CurieuzeNeuzen in de Tuin. https://curieuzeneuzen.be/ het-onderzoek/#hoe-meten-we

CurieuzeNeuzen in de Tuin. (2022b). Over CurieuzeNeuzen. CurieuzeNeuzen in de Tuin. https:// curieuzeneuzen.be/over-curieuzeneuzen/

CurieuzeNeuzen in de Tuin. (2022c). Waar we meten. CurieuzeNeuzen in de Tuin. https://curieuzeneuzen.be/ waar-we-meten/

De Block, G., & Polasky, J. (2011). Light railways and the rural–urban continuum: Technology, space and society in late nineteenth-century Belgium. Journal of Historical Geography, 37(3), 312–328. https://doi.org/10.1016/ j.jhg.2011.01.003

De Coninck, D. (2020, maart 8). De meest kafkaiaanse burenruzie van ons land gaat over bomen: ‘Ik zal dan maar mijn huis verkopen zeker?’ De Morgen.

De Decker, P. (2011). Understanding Housing Sprawl: The Case of Flanders, Belgium. Environment and Planning A: Economy and Space, 43(7), 1634–1654. https://doi.org/10.1068/a43242

De Ridder, K., Maiheu, B., Wouters, H., & van Lipzig, N. (2015). Indicatoren van het stedelijk hitte-eiland in Vlaanderen. VITO.

De Smet, A., & Van Reusel, H. (2018). How one tree can change the future of a neighbourhood: The process behind the creation of the Boerenhof Park as an example for tactical urban planning. Urban Forestry & Urban Greening, 30, 286–294. https://doi.org/10.1016/j.ufug.2017.09.001

Declerck, J., Dehenauw, D., De Nolf, S., De Potter, B., Dewelde, J., Gielen, H., Huysmans, M., Janssen, M., Maeghe, K., Meire, P., Van Cauter, C., Hoet, I., Van Damme, Verstraeten, G., Willems, P., & Wolfs, V. (2022). Weerbaar waterland. Ons voorbereiden op wat al gebeurt. Advies van het expertenpanel hoogwaterbeveiliging aan de Vlaamse Regering. Expertenpanel hoogwaterbeveiliging.

DEFRA. (2005). Changing behaviour through policy making. Department for Environment, Food and Rural Affairs.

Departement Cultuur, Jeugd & Media. (2019). Projectoproep bewegingsvriendelijke en gedeelde schoolspeelplaatsen. Departement Cultuur, Jeugd & Media. https://www.vlaanderen.be/cjm/nl/jeugd/vlaams-jeugd- en-kinderrechtenbeleid/transversale-beleidsthemas-jeugd/bewegingsvriendelijke-en-gedeelde-schoolspeelplaatsen

Dewaelheyns, V. (2014). The garden complex in strategic perspective. The case of Flanders. KU Leuven. Dewaelheyns, V. (2019). Tijd voor wederopbloei! Ruimte, 42, 12–15.

Dewaelheyns, V., Allonsius, C., Demeulemeester, S., Somers, B., & De Boe, J. (2022, mei 5). Inspiratienamiddag klimaatkrachtige tuinen. Inspiratienamiddag klimaatkrachtige tuinen, Leuven.

Dewaelheyns, V., Christiaens, A., & Claeys, M. (2021). Kiemen voor een toekomstig tuinenbeleid. Rapport van een expertenopdracht naar beleidstactieken om tuinen beter te enten op onze groene infrastructuur. Departement Omgeving.

Dewaelheyns, V., Rogge, E., & Gulinck, H. (2014). Putting domestic gardens on the agenda using empirical spatial data: The case of Flanders. Applied Geography, 50, 132–143. https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2014.02.011

Dewaelheyns, V., & Van Rompuy, R. (2019). Het Vlaamse tuincomplex in beeld. Ruimte, 42, 16–19.

Dienst Stedenbouw en Ruimtelijke Planning Stad Gent. (2021). Meer leefkwaliteit creëren in dichtbevolkte wijken. Ontwerp Bouwblokvisie voor verweven en vergroenen. Departement Stedelijke Ontwikkeling.

Dorst, H., van der Jagt, A., Raven, R., & Runhaar, H. (2019). Urban greening through nature-based solutions – Key characteristics of an emerging concept. Sustainable Cities and Society, 49, 101620. https://doi.org/10.1016/ j.scs.2019.101620

Emilsson, T., & Ode Sang, Å. (2017). Impacts of Climate Change on Urban Areas and Nature-Based Solutions for Adaptation. In N. Kabisch, H. Korn, J. Stadler, & A. Bonn (Red.), Nature-Based Solutions to Climate Change Adaptation in Urban Areas (pp. 15–27). Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-319-56091-5_2

FOD volksgezondheid. (z.d.). Hittegolf- en ozonpiekenplan. FOD Volksgezondheid, veiligheid van de voedselketen en leefmilieu.

Gardner, C. J., & Wordley, C. F. R. (2019). Scientists must act on our own warnings to humanity. Nature Ecology & Evolution, 3(9), 1271–1272. https://doi.org/10.1038/s41559-019-0979-y

GARLOCK - Unlocking the climate change adaptation and mitigation potential of the garden complex. (2022). KU Leuven. https://www.kuleuven.be/garlock

Gil, J., Nuno Beirão, J., Montenegro, N., & Pinto Duarte, J. (2012). On the discovery of urban typologies: Data mining the many dimensions of urban form. Urban Morphology, 16(1), 27–40.

Gioia, A., Paolini, L., Malizia, A., Oltra-Carrió, R., & Sobrino, J. A. (2014). Size matters: Vegetation patch size and surface temperature relationship in foothills cities of northwestern Argentina. Urban Ecosystems, 17(4), 1161–1174. https://doi.org/10.1007/s11252-014-0372-1

Gomez-Jorge, R. (2019, september 7). Cohousing met ecologische insteek. De Standaard.

Grosjean, B. (2010). Urbanisation sans urbanisme: Une histoire de la ville diffuse. Mardaga.

Gunawardena, K. R., Wells, M. J., & Kershaw, T. (2017). Utilising green and bluespace to mitigate urban heat island intensity. Science of The Total Environment, 584–585, 1040–1055. https://doi.org/10.1016/ j.scitotenv.2017.01.158

Hajer, M. A., Pelzer, P., van den Hurk, M., ten Dam, C., & Buitelaar, E. (2020). Neighbourhoods for the future: A plea for a social and ecological urbanism. Transcity Valiz.

Hanson, H. I., Eckberg, E., Widenberg, M., & Alkan Olsson, J. (2021). Gardens’ contribution to people and urban green space. Urban Forestry & Urban Greening, 63, 127198. https://doi.org/10.1016/j.ufug.2021.127198

Heuts, E., & Grietens, E. (2022). Voorbeeldenboek Stedenbouw kan ook zo (die Keure). Public Space.

Heymans, A., Breadsell, J., Morrison, G., Byrne, J., & Eon, C. (2019). Ecological Urban Planning and Design: A Systematic Literature Review. Sustainability, 11(13), 3723. https://doi.org/10.3390/su11133723

Heyse, T. (2020). Klimaatadapatatie. In Klimaatplan 2020-2025 (pp. 122–147). Stad Gent.

Holmer, B., Postgard, U., & Eriksson, M. (2001). Sky view factors in forest canopies calculated with IDRISI. Theoretical and Applied Climatology, 68, 33–40.

Howard, E. (1898). To-morrow: A Peaceful Path to Real Reform. Swan Sonnenschein & Co. Howard, E. (1902). Garden Cities of To-morrow. Swan Sonnenschein & Co.
Howard, L. (1833). The Climate of London. Harvey and Darton.

Huang, X., & Wang, Y. (2019). Investigating the effects of 3D urban morphology on the surface urban heat island effect in urban functional zones by using high-resolution remote sensing data: A case study of Wuhan, Central China. ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing, 152, 119–131. https://doi.org/10.1016/ j.isprsjprs.2019.04.010

IPCC. (2021). Climate Change 2021: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (AR6). Cambridge University Press.

IPCC. (2022a). Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Working Group II Contribution to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (AR6). Cambridge University Press.

IPCC. (2022b). Climate Change 2022: Mitigation of Climate Change Summary for Policymakers. Working Group III Contribution to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (AR6). Cambridge University Press.

Kabisch, N., Korn, H., Stadler, J., & Bonn, A. (2017). Nature-Based Solutions to Climate Change Adaptation in Urban Areas—Linkages Between Science, Policy and Practice. In N. Kabisch, H. Korn, J. Stadler, & A. Bonn (Red.), Nature- Based Solutions to Climate Change Adaptation in Urban Areas (pp. 1–11). Springer International Publishing. https:// doi.org/10.1007/978-3-319-56091-5_1

Karimimoshaver, M., Khalvandi, R., & Khalvandi, M. (2021). The effect of urban morphology on heat accumulation in urban street canyons and mitigation approach. Sustainable Cities and Society, 73, 103127. https:// doi.org/10.1016/j.scs.2021.103127

Klara. (z.d.). Aflevering 8—Livia de Bethune (Nr. 8). Geraadpleegd 10 september 2021, van https://klara.be/ atlas-van-kleine-praktische-utopieen

Kleerekoper, L., van Esch, M., & Salcedo, T. B. (2012). How to make a city climate-proof, addressing the urban heat island effect. Resources, Conservation and Recycling, 64, 30–38. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2011.06.004

Koninklijk Meteorologisch Instituut (KMI). (z.d.). Hittegolf. KMI. Geraadpleegd 21 juli 2022, van https:// www.meteo.be/nl/info/weerwoorden/hittegolf

Koninklijk Meteorologisch Instituut (KMI). (2021). Klimatologisch maandoverzicht juni 2021. KMI. https:// www.meteo.be/uploads/media/60dd87c05b87a/klimatologisch-maandoverzicht-… ?token=/uploads/ media/60dd87c05b87a/klimatologisch-maandoverzicht-202106-kmi.pdf

Krols, J., Aerts, R., Vanlessen, N., Dewaelheyns, V., Dujardin, S., & Somers, B. (2022). Residential green space, gardening, and subjective well-being: A cross-sectional study of garden owners in northern Belgium. Landscape and Urban Planning, 223, 104414. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2022.104414

Lafortezza, R., Carrus, G., Sanesi, G., & Davies, C. (2009). Benefits and well-being perceived by people visiting green spaces in periods of heat stress. Urban Forestry & Urban Greening, 8(2), 97–108. https://doi.org/10.1016/ j.ufug.2009.02.003

Lembrechts, J. J., van de Vondel, S., Allonsius, C., Nijs, I., & Meysman, F. (2022). CurieuzeNeuzen in de Tuin. Eerste ervaringen met de microklimaatnetwerken van de toekomst. Bodem, 33. https://www.navigator.nl/document/ iddfd23754b40e415fb5c21ca469830ea6

Lokers, R., Coninx, I., Willems, P., de Groot, H., & Staritsky, I. (2018). Klimaatportaal Vlaanderen. Kompas voor een klimaatbestendig en weerbaar Vlaanderen. Wageningen Environmental Research/KU Leuven.

Maiheu, B., Van den Berghe, K., Boelens, L., De Ridder, K., & Lauwaet, D. (2013). Opmaak van een hittekaart en analyse van het stedelijk hitte-eiland effect voor Gent [Eindrapport]. VITO.

Mäntysalo, R., Granqvist, K., Duman, O., & Mladenović, M. N. (2022). From forecasts to scenarios in strategic city-regional land-use and transportation planning. Regional Studies, 1–13. https://doi.org/ 10.1080/00343404.2022.2058699

Marando, F., Heris, M. P., Zulian, G., Udías, A., Mentaschi, L., Chrysoulakis, N., Parastatidis, D., & Maes, J. (2022). Urban heat island mitigation by green infrastructure in European Functional Urban Areas. Sustainable Cities and Society, 77, 103564. https://doi.org/10.1016/j.scs.2021.103564

Maurer, M., Zaval, L., Orlove, B., Moraga, V., & Culligan, P. (2021). More than nature: Linkages between well- being and greenspace influenced by a combination of elements of nature and non-nature in a New York City urban park. Urban Forestry & Urban Greening, 61, 127081. https://doi.org/10.1016/j.ufug.2021.127081

Meeus, A. (2019, juli 13). Beter een goede buur ... De Standaard.

Miao, C., Yu, S., Hu, Y., Zhang, H., He, X., & Chen, W. (2020). Review of methods used to estimate the sky view factor in urban street canyons. Building and Environment, 168, 106497. https://doi.org/10.1016/ j.buildenv.2019.106497

Milestad, R., Svenfelt, Å., & Dreborg, K. H. (2014). Developing integrated explorative and normative scenarios: The case of future land use in a climate-neutral Sweden. Futures, 60, 59–71. https://doi.org/10.1016/ j.futures.2014.04.015

Millard, S. P. (2013). EnvStats: An R package for environmental statistics. Springer.

Nalau, J., & Cobb, G. (2022). The strengths and weaknesses of future visioning approaches for climate change adaptation: A review. Global Environmental Change, 74, 102527. https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2022.102527

Nassauer, J. I., & Corry, R. C. (2004). Using normative scenarios in landscape ecology. Landscape Ecology, 19, 343–356.

Natuurpunt, Kenniscentrum tuin+, & KU Leuven. (z.d.). Mijn Tuinlab. Mijn Tuinlab. https://mijntuinlab.be/ home/

Nolf, M., De Smet, G., Grietens, E., & De Ridder, R. (2022). De bouwcode als klimaattool (H. Moeremans, Red.). VRP.

Notteboom, B. (2018). Residential landscapes—Garden design, urban planning and social formation in Belgium. Urban Forestry & Urban Greening, 30, 220–238. https://doi.org/10.1016/j.ufug.2017.02.013

Oximo.be. (z.d.). Dit zegt de Belgische wetgeving over buren, bomen en hagen. Oximo.be. Geraadpleegd 18 augustus 2022, van https://www.oximo.be/nl/nieuws/belgische-wetgeving-over-buren-bomen-hag…

Paelinck, G., & Grommen, S. (2022, juli 9). Experts komen met plan om Vlaanderen te beschermen tegen ‘waterbom’: “Het is nu of te laat”. VRT NWS. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/07/08/10puntenplan- overstromingen/

Park, J., Kim, J.-H., Lee, D. K., Park, C. Y., & Jeong, S. G. (2017). The influence of small green space type and structure at the street level on urban heat island mitigation. Urban Forestry & Urban Greening, 21, 203–212. https:// doi.org/10.1016/j.ufug.2016.12.005

Pauleit, S., Zölch, T., Hansen, R., Randrup, T. B., & Konijnendijk van den Bosch, C. (2017). Nature-Based Solutions and Climate Change – Four Shades of Green. In N. Kabisch, H. Korn, J. Stadler, & A. Bonn (Red.), Nature-Based Solutions to Climate Change Adaptation in Urban Areas (pp. 29–49). Springer International Publishing. https://doi.org/ 10.1007/978-3-319-56091-5_3

Pisman, A., Vanacker, S., Bieseman, H., Vanongeval, L., Van Steertgem, M., Poelmans, L., & Van Dyck, K. (2021). Ruimterapport 2021. Departement Omgeving.

Pisman, A., Vanacker, S., Willems, P., Engelen, G., & Poelmans, L. (2018). Ruimterapport Vlaanderen (RURA). Een ruimtelijke analyse van Vlaanderen. Departement Omgeving.

Poppelmonde, J. (2021, oktober 23). Wat als... De volgende waterbom boven Vlaanderen barst? De Standaard.

Poppelmonde, J. (2022, mei 17). ‘Waarom duwen ze al die studenten niet naar de rand van de stad?’ De Standaard.

Potschin, M. B., & Haines-Young, R. H. (2011). Ecosystem services: Exploring a geographical perspective. Progress in Physical Geography: Earth and Environment, 35(5), 575–594. https://doi.org/ 10.1177/0309133311423172

Provincies in Cijfers. (2022a). Dashboard ruimte Gent—Verharding. Provincies in Cijfers. https://s.abf.nl/ m3ySFhQS

Provincies in Cijfers. (2022b). Ledeberg—Brugse Poort-Rooigem; Verharding—Oppervlakte groen. Provincies in Cijfers. https://provincies.incijfers.be/ databank?var=v1111a_tot_bevolking&keepworkspace=true&geoitem_codes=ggw7_4402122,ggw7_440214,ggw7_440 2117,ggw7_4402118,ggw7_440219

QGIS Development Team. (2020). QGIS (3.14.15-Pi) [Computer software]. https://qgis.org/nl/site/

R Core Team. (2021). RStudio (1.4.1717) [Computer software]. RStudio. https://www.rstudio.com

Ramos, I. L. (2010). ‘Exploratory landscape scenarios’ in the formulation of ‘landscape quality objectives’. Futures, 42(7), 682–692. https://doi.org/10.1016/j.futures.2010.04.005

Rasmussen, L. B. (2005). The narrative aspect of scenario building—How story telling may give people a memory of the future. AI & SOCIETY, 19(3), 229–249. https://doi.org/10.1007/s00146-005-0337-2

Reijndorp, A., Lorquet, A., Borret, K., Dehaene, M., Stoop, R., & Broes, T. (2014). Labo XX: kiezen voor de twintigste-eeuwse gordel. Stad Antwerpen.

Renson, I. (2021a, februari 6). Al bijna 50.000 Vlamingen willen droogte en hitte meten. De Standaard. https:/ /www.standaard.be/cnt/dmf20210205_98018061

Renson, I. (2021b, april 3). Onze tuinen, de gedroomde klimaathefboom. De Standaard.

Renson, I. (2021c, juli 10). Hitte doet steden ’s nachts zweten. De Standaard.

Renson, I. (2021d, december 18). Hoe langer het gras, hoe koeler de tuin. De Standaard. https:// www.standaard.be/cnt/dmf20211217_97973599

Renson, I. (2021e, december 18). Leerlingen vinden op onze schoolpleinen nauwelijks verkoeling. De Standaard.

Renson, I. (2021f, december 24). Interview Sara Vicca. ‘Klimaatverandering zou voor alle studenten een verplicht vak moeten worden’. De Standaard.

Renson, I. (2022a, juni 11). Door anders te wonen kunnen we de wereld veranderen. De Standaard.

Renson, I. (2022b, juli 2). Airco van natuurgebieden koelt tot twee kilometer ver. De Standaard.

Roggema, R. (Red.). (2020). Designing Sustainable Cities. Springer International Publishing. https://doi.org/ 10.1007/978-3-030-54686-1

Sciensano. (2020, september 4). Aanzienlijke oversterfte tijdens de hittegolf van augustus 2020. Sciensano. https://www.sciensano.be/nl/pershoek/aanzienlijke-oversterfte-tijdens-d…

Sharifi, A. (2016). From Garden City to Eco-urbanism: The quest for sustainable neighborhood development. Sustainable Cities and Society, 20, 1–16. https://doi.org/10.1016/j.scs.2015.09.002

Shirvani, T. (2021). The final warning bell. The most important assessment of humanity’s future on earth to date. The Climate Crisis Advisory Group.

Skoulika, F., Santamouris, M., Kolokotsa, D., & Boemi, N. (2014). On the thermal characteristics and the mitigation potential of a medium size urban park in Athens, Greece. Landscape and Urban Planning, 123, 73–86. https:/ /doi.org/10.1016/j.landurbplan.2013.11.002121

Somers, B., Van Valckenborgh, J., & Strosse, V. (2020). GARMON: de Garden Monitor—Het in kaart brengen en karakteriseren van tuinen met behulp van teledetectie. Departement Omgeving. https://omgeving.vlaanderen.be/ tuinmonitor-garmon

Song, Y., Song, X., & Shao, G. (2020). Effects of Green Space Patterns on Urban Thermal Environment at Multiple Spatial–Temporal Scales. Sustainability, 12(17), 6850. https://doi.org/10.3390/su12176850

Gemeentelijke stedenbouwkundige verordening—Bouwcode Stad Antwerpen, (2017).

Algemeen Bouwreglement. Stedenbouwkundige verordening van de Stad Gent, (2020).

Stad Gent. (2022a). Binnenstad. Met hoeveel in Stad Gent. https://hoeveelin.stad.gent/wijken/binnenstad/

Stad Gent. (2022b). Dampoort. Met hoeveel in Stad Gent. https://hoeveelin.stad.gent/wijken/dampoort/

Stad Gent. (2022c). Rapport: Natuur, milieu en energie | wijk Dampoort. Gent in cijfers. https:// gent.buurtmonitor.be/jive/report?id=na_stadsdeel_2020&input_geo=ggw7_44021

Stad Gent. (2022d). Rapport: Wonen en woonomgeving | wijk Dampoort. Gent in cijfers. https:// gent.buurtmonitor.be/jive/report?id=wo_stadsdeel_2020&input_geo=ggw7_4402113

Stad Gent. (2022e). Sint-Amandsberg. Met hoeveel in Stad Gent. https://hoeveelin.stad.gent/wijken/sint- amandsberg/

Stad Gent. (2022f). Stationsbuurt-Zuid. Met hoeveel in Stad Gent. https://hoeveelin.stad.gent/wijken/ stationsbuurt-zuid/

Stad Gent. (2022g, mei 20). Rapport: Armoede | wijk Binnenstad, Dampoort, Sint-Amandsberg en Stationsbuurt-Zuid. Gent in cijfers. https://gent.buurtmonitor.be/jive/ report?id=ar_stadsdeel_2020&input_geo=ggw7_4402113

Stewart, I. D., & Mills, G. (2021a). Introduction. In The Urban Heat Island (pp. 1–11). Elsevier. https://doi.org/ 10.1016/B978-0-12-815017-7.00001-1

Stewart, I. D., & Mills, G. (2021b). The energetic basis. In The Urban Heat Island (pp. 15–47). Elsevier. https:// doi.org/10.1016/B978-0-12-815017-7.00002-3

Stewart, I. D., & Mills, G. M. (2021c). The urban heat island: A guidebook. Elsevier. https://www.vlebooks.com/ vleweb/product/openreader?id=none&isbn=9780128156902

Svensson, M. K. (2004). Sky view factor analysis – implications for urban air temperature differences. Meteorological Applications, 11(3), 201–211. https://doi.org/10.1017/S1350482704001288

Takebayashi, H., & Moriyama, M. (Red.). (2020). Adaptation measures for urban heat islands (1ste dr.). Elsevier.

Technum. (2015). Klimaatadaptatie en kwalitatieve en kwantitatieve richtlijnen voor de ruimtelijke inrichting van gebieden. Ruimte Vlaanderen.

The World Bank. (2022). Urban population—Belgium. World Bank Open Data - indicators. https:// data.worldbank.org/indicator/SP.URB.TOTL?locations=BE

TOMST. (2022). TMS-4. TOMST. https://tomst.com/web/en/systems/tms/tms-4/

United Nations, Department of Economic and Social Affairs, & Population Division. (2019). World urbanization prospects: The 2018 revision.

U.S. Environmental Protection Agency. (2008). Urban Heat Island Basics. In Reducing Urban Heat Islands: Compendium of Strategies. https://www.epa.gov/heat-islands/ heat-island-compendium

Van Herzele, A., & de Vries, S. (2012). Linking green space to health: A comparative study of two urban neighbourhoods in Ghent, Belgium. Population and Environment, 34(2), 171–193. https://doi.org/10.1007/ s11111-011-0153-1

Van Melckebeke, M. (2022, april 3). SOS klimaattuinieren. 10 vragen voor kurkdroge dagen. De Standaard.

van Vuuren, D. P., Kok, M. T. J., Girod, B., Lucas, P. L., & de Vries, B. (2012). Scenarios in Global Environmental Assessments: Key characteristics and lessons for future use. Global Environmental Change, 22(4), 884–895. https:// doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2012.06.001122

Vanheusden, K. (2019, mei 3). Cohousingproject gepland in oud klooster. De Standaard.

Veldwetboek, (1886).

Verdonck, M.-L., Demuzere, M., Hooyberghs, H., Priem, F., & Van Coillie, F. (2019). Heat risk assessment for the Brussels capital region under different urban planning and greenhouse gas emission scenarios. Journal of Environmental Management, 249, 109210. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2019.06.111

Vlaams Instituut Gezond Leven. (z.d.). Wat is een stedelijk hitte-eiland? Geraadpleegd 7 september 2021, van https://www.gezondleven.be

Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening, (2009).

Vlaamse Milieumaatschappij. (2018, juli). Hitteslachtoffers. Vlaamse Milieumaatschappij. https:// www.vmm.be/klimaat/hitteslachtoffers

Vlaamse Milieumaatschappij. (2022). Hittestress (aantal hittegolfgraaddagen). Klimaatportaal Vlaanderen.

Voorland. (2021). Bouwcode als klimaattool. Voorland. https://www.voorland.be/nieuws/ klimaatverordening

Bouwcode Stad Mortsel. Gemeentelijke stedenbouwkundige verordening van de stad Mortsel, (2018).

Wild, J., Kopecký, M., Macek, M., Šanda, M., Jankovec, J., & Haase, T. (2019). Climate at ecologically relevant scales: A new temperature and soil moisture logger for long-term microclimate measurement. Agricultural and Forest Meteorology, 268, 40–47. https://doi.org/10.1016/j.agrformet.2018.12.018

World Meteorological Organization. (2022). Global Annual to Decadal Climate Update 2022-2026. World Meteorological Organization.

World Weather Attribution. (2021, augustus 23). Heavy rainfall which led to severe flooding in Western Europe made more likely by climate change. https://www.worldweatherattribution.org/heavy-rainfall-which-led-to- severe-flooding-in-western-europe-made-more-likely-by-climate-change/

Ysebaert, T. (2022, juli 5). Hoe u uw tuin wapent tegen de droogte. De Standaard.

Žuvela-Aloise, M., Koch, R., Buchholz, S., & Früh, B. (2016). Modelling the potential of green and blue infrastructure to reduce urban heat load in the city of Vienna. Climatic Change, 135(3–4), 425–438. https://doi.org/ 10.1007/s10584-016-1596-2

Universiteit of Hogeschool
Master Stedenbouw & Ruimtelijke Planning
Publicatiejaar
2022
Promotor(en)
Veerle Van Eetvelde & Jonas Lembrechts
Kernwoorden
Share this on: