"Zonder tolk is het onbegonnen werk." Wanneer in het OCMW de taalbarrière te groot wordt.
Beeld je in: je komt terecht in een land waarvan je de taal helemaal niet onder de knie hebt. Je beschikt zelf niet over genoeg financiële middelen om een zorgeloos leven te leiden en daardoor ben je aangewezen op de hulp van het OCMW. Maar hoe maak je duidelijk aan de maatschappelijk werker dat een afbetalingsplan voor je tussentijdse afrekeningen of een budgetmeter je zinvol lijkt?
Taal- en cultuurbarrière in het OCMW
Een dergelijk scenario is schering en inslag voor anderstalige nieuwkomers in België. Migranten lopen in hun land van aankomst, dus ook in België, een groot risico op uitsluiting en armoede, maar net als Belgen hebben ook migranten recht op hulp van het OCMW op verschillende vlakken, gaande van financiële ondersteuning tot het aanbieden van taalcursussen of het aanvragen van een sociale woning. Het OCMW helpt hen dus op weg om zich volledig te kunnen integreren in België.
Het ligt natuurlijk voor de hand dat een aanzienlijk deel van de anderstalige nieuwkomers het Nederlands nog niet voldoende beheerst om specifieke financiële of socio-economische gesprekken aan te gaan. Daarom wordt, net als in de juridische of de medische sector, vaak een beroep gedaan op een tolk, een taalexpert die het gesprek meteen mondeling vertaalt. De tolk slaat met andere woorden een brug tussen de maatschappelijk medewerker en de anderstalige om communicatie überhaupt mogelijk te maken. Dat is althans wat verwacht wordt van getolkte gesprekken. Mijn onderzoek heeft echter aangetoond dat meertalige interactie in het OCMW niet zo evident is en al zeker niet altijd even vlekkeloos verloopt.
Communicatiemiddelen “à la carte”
Om de inzet van tolken in het OCMW in kaart te kunnen brengen, heb ik mijn onderzoek gevoerd via interviews in verschillende campussen van het OCMW in Gent. Daar bleek dat, in tegenstelling tot in de rechtbank bijvoorbeeld, geen strikte regels gelden om een tolk in te schakelen zodra een anderstalige cliënt op gesprek komt. Slechts in de minderheid van alle meertalige gesprekken wordt een beroep gedaan op een professionele tolk. De maatschappelijk werkers hebben veeleer de volledige vrijheid om een middel te kiezen om communicatie mogelijk te maken. Op basis van de inschatting van de cliënts talenkennis bepaalt de sociaal werker het beste communicatiemiddel, zoals het Nederlands of een gemeenschappelijke taal zoals het Engels of het Frans. Meestal nemen anderstalige cliënten echter een neef, broer of vriend mee die min of meer tweetalig is en als tolk fungeert.
Dat heeft natuurlijk een keerzijde. Mijn masterproef wees immers uit dat de cliënt zich niet even genuanceerd kan uitdrukken in een taal die hij of zij niet machtig is en dat je in vele gevallen niet volledig mag vertrouwen op de vertolking van iemand die daarvoor niet opgeleid is en niet vertrouwd is met alle specifieke terminologie. Bovendien verloopt een delicaat gesprek in een taal die voor zowel de cliënt als de medewerker niet de moedertaal is, veel stroever.
Heel vaak komt de informatie dus gewoonweg niet aan. Als de cliënt niet voldoende geïnformeerd wordt over in te dienen documenten, afspraken of andere plichten, kan dat zware gevolgen hebben voor zijn of haar leefloon of verdere traject bij het OCMW.
Het doel heiligt de middelen
Waarom kiezen maatschappelijk werkers dan niet steevast voor een professionele tolk? Het grote probleem ligt bij het tekort aan opgeleide tolken. Het OCMW Gent telt slechts zeven tolken: een schrijnend tekort in vergelijking met de grote doelgroep van Turkse, Bulgaarse en Arabische cliënten in Gent.
De bevraagde maatschappelijk werkers hebben benadrukt dat ze de meerwaarde van hun huiseigen tolken erkennen en die het liefst inzetten, maar dat ze meestal gewoonweg niet kunnen doordat de tolken overbevraagd zijn. Dan moeten ze hun toevlucht zoeken tot een “inofficiële” noodoplossing – met alle gevolgen van dien.
“Mochten we budgetten hebben, denk ik dat er een hele lijst is van talen die we kunnen gebruiken in onze setting. Het wordt niet altijd erkend wat tolken doen, maar er kan veel bereikt worden met een tolk. Het is een investering in het begin, maar het resultaat is veel efficiënter. Zonder tolk is het onbegonnen werk.”
Ook Covid-19 heeft er zwaar op ingehakt
Sinds 2020 wordt het OCMW Gent bovendien geconfronteerd met een extra uitdaging. Net als alle andere sectoren moest ook het OCMW door de coronacrisis in allerijl digitaliseren om op afstand hulpverlening te blijven aanbieden. Daarom werd voor meertalige gesprekken meteen overgeschakeld op het afstandstolken. Zo kunnen de maatschappelijk werker en de cliënt een tolk regelen voor een teamsmeeting of een telefonisch gesprek.
Maar daar zaten ook nogal wat haken en ogen aan. Het tekort aan non-verbale communicatie, zoals gezichtsuitdrukkingen of lichaamshouding, bemoeilijkte namelijk niet alleen voor de maatschappelijk werker om in te schatten in hoeverre de cliënt de informatie voldoende begreep, maar het was ook een struikelblok voor de tolk om goed zijn of haar werk te kunnen doen. Een van de bevraagde tolken omschreef die uitdaging als volgt:
“Je kan je als tolk beter inleven als je die persoon echt ziet. Op een scherm zie je niet alles, en dat maakt het moeilijker om je in te leven. Maar als ik bijvoorbeeld weet dat die persoon het moeilijk heeft om te vertellen dat die abortus heeft gedaan, dan is het mijn taak om dat op dezelfde manier, op de correcte manier, over te brengen naar de hulpverlener.”
Klare taal voor een inclusieve maatschappij
De rode draad doorheen mijn masterthesis was dat heldere taal cruciaal is voor een goede dienstverlening. Nochtans wordt dagelijks het belang van communicatie onderschat. Taal wordt als vanzelfsprekend beschouwd en er wordt nauwelijks stilgestaan bij misverstanden die daaruit voortvloeien. En dat is volkomen onterecht, want de start van alle dienstverlening is net communicatie.
Daarom ijver ik via mijn onderzoek voor meer erkenning en een frequentere inzet van professionele tolken in de institutionele context om een kwalitatieve en betrouwbare vertolking te garanderen. In een complexe context als het OCMW is het voor de anderstalige namelijk essentieel dat alles glashelder is en daarom is het net een meerwaarde om uitleg in de moedertaal te krijgen.
Bibliografie
Agentschap Binnenlands Bestuur. (10 september 2018). OCMW Gent – Taalwetgeving. Am 4. März 2022 über https://lokaalbestuur.vlaanderen.be/parlementaire-vragen/brochure-ocmw-gent-taalwetgeving herangezogen.
Agentschap Integratie en Inburgering (17 februari 2017). Deontologische code van sociaal tolken. Am 7. März 2022 über https://www.agii.be/thema/certificering-sociaal-tolken/de-deontologische-code-voor-sociaal-tolken herangezogen.
Ahamer, V. (2014). Unsichtbare Spracharbeit: Jugendliche Migranten als Laiendolmetscher. Integration durch “Community Interpreting”. transcript Verlag.
Angelelli, C. (2000). Interpretation as a communicative event: A look through Hymes' lenses. Meta: journal des traducteurs/Meta: Translators' Journal, 45(4), 580-592.
Angelelli, C. V. (2003). The visible co-participant: the interpreter's role in doctor-patient encounters. In From Topic Boundaries to Omission (pp. 3-26). Gallaudet University Press.
Baixauli-Olmos, L. (2017). Ethics codes as tools for change in public service interpreting: symbolic, social and cultural dimensions. The Journal of Specialised Translation, 28, 250-272.
Belgische Federale Overheid. (s.d.) OCMW. Am 2. März 2022 über https://www.belgium.be/nl/familie/sociale_steun/ocmw herangezogen.
Benayoun, J., & Navarro, É. (2014). Interprétation et médiation. Paris: Houdiard.
Blommaert, J. (2011). Superdiversiteit. TSS-Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken, (11), 16.
Bolden, G. B. (2000). Toward understanding practices of medical interpreting: Interpreters' involvement in history taking. Discourse studies, 2(4), 387-419.
Bot, H. (2005). Dialogue interpreting in mental health. Amsterdam: Rodopi.
Braun, S. (2013). Keep your distance? Remote interpreting in legal proceedings: A critical assessment of a growing practice. Interpreting 15(2): pp. 200-228.
Braun, S. (2014). Comparing traditional and remote interpreting in police settings: quality and impact factors. EUT Edizioni Università di Trieste.
Braun, S. (2015). Remote Interpreting. In: Mikkelson H and Jourdenais R (eds) Handbook of Interpreting. London: Routledge, pp. 352-367.
Braun, S. (2019). “You are just a disembodied voice really”: Perceptions of video remote interpreting by legal interpreters and police officers. Linking up with video. Amsterdam: Benjamins, forthcoming.
Charmaz, K. (1991). Translating graduate qualitative methods into undergraduate teaching: Intensive interviewing as a case example. Teaching Sociology, 384-395.
Charmaz, K. (2006). Constructing grounded theory: A practical guide through qualitative analysis. sage.
Corpas Pastor, Gloria & Gaber, Mahmoud. (2020). Remote interpreting in public service settings: technology, perceptions and practice. SKASE Journal of Translation and Interpretation. 13. 58.
Corsellis, A. (2008). Public service interpreting: The first steps. Springer.
Davidson, B. (2000). The interpreter as institutional gatekeeper: The social-linguistic role of interpreters in Spanish-English medical discourse. Journal of sociolinguistics, 4(3), 379-405.
Davitti, E. (2013). Dialogue interpreting as intercultural mediation: Interpreters’ use of upgrading moves in parent–teacher meetings. Interpreting, 15(2), 168-199.
Davitti, E., & Braun, S. (2020). Analysing interactional phenomena in video remote interpreting in collaborative settings: implications for interpreter education. The Interpreter and Translator Trainer, 14(3), 279-302.
De Ceuninck, K., Reynaert, H., & Valcke, T. (2010). De OCMW’s in Vlaanderen. In H. Reynaert & K. Steyvers (Eds.), De kerktorenpolitiek voorbij? Lokale politiek in Vlaanderen (pp. 199–219). Brugge: Vanden Broele.
De Sutter, N., Benzing, C. Juliane, & Van De Walle, C. (2019). Es scheint mir einfach viel effizienter, mit Ferndolmetschern zu arbeiten. Eine Analyse von Interviews mit Hausärzten in Bezug auf Video- und Telefondolmetschen.
De Wilde, J., & van Hest, E. (2020). Taalhulpen inschakelen in de publieke dienstverlening.
Dean, R. K., & Pollard, R. Q. (2018). Promoting the use of normative ethics in the practice profession of community interpreting. Signed language interpreting in the 21st century: An overview of the profession, 37-64.
Defrancq B., Salaets H. (2019). Tolken: oudste beroep, jongste discipline? Geschiedenis van het tolken en de tolkwetenschap. Pages: 346 – 369
Doornbos, N. (2006). Op verhaal komen. Institutionele communicatie in de asielprocedure. Nijmegen: Wolf Legal Publishers.
Ellis, R. (2004) Videoconferencing in Refugee hearings. Ellis Report to the Immigration and Refugee Board Audit and Evaluation Committee. Am 16. März 2022 über https://irb-cisr.gc.ca/ herangezogen.
Fedorova, K. (2018). 6. Foreigner Talk. Registers of Communication, 18.
Flores, G., Abreu, M., Barone, C. P., Bachur, R., & Lin, H. (2012). Errors of medical interpretation and their potential clinical consequences: a comparison of professional versus ad hoc versus no interpreters. Annals of emergency medicine, 60(5), 545-553.
Gerver, D. (1969, October). The effects of source language presentation rate on the performance of simultaneous conference interpreters. In Proceedings of the 2nd Louisville Conference on rate and/or frequency-controlled speech (pp. 162-184). Louisville (Kty), University of Louisville.
Goffman, E. (1981). Forms of Talk, Philadelphie.
Gustafsson, K., Norström, E., & Fioretos, I. (2013). The interpreter–a cultural broker. Interpreting in a Changing Landscape, 187-202.
Hale, S., Goodman-Delahunty, J., Martschuk, N., & Lim, J. (2022). Does interpreter location make a difference? A study of remote vs face-to-face interpreting in simulated police interviews. Interpreting.
Havelka, I. (2020). Video-mediated remote interpreting in healthcare: Analysis of an Austrian pilot project. Babel, 66, 326-345.
Hornberger, J., Gibson, C., Wood, W., Dequeldre C., Corso, I., Palla, B. & Bloch, D. (1996) Eliminating language barriers for non-English-speaking patients. Medical Care 34(8), 845–856.
Hsieh, E. (2006). Conflicts in how interpreters manage their roles in provider–patient interactions. Social Science & Medicine, 62(3), 721-730.
Hsieh, E. (2010). Provider–interpreter collaboration in bilingual health care: Competitions of control over interpreter-mediated interactions. Patient education and counseling, 78(2), 154-159.
Kade, O. (1968). Zufall und Gesetzmässigkeit in der Übersetzung. Leipzig: Verlag Enzyklopädie.
Knap-Dlouhá, P. (2019). De rol van sociaal tolk in de maatschappij. Neerlandica Wratislaviensia, 29, 249-262.
Koller, M. & Pöchhacker, F. (2018) The work and skills: A profile of first-generation video remote interpreters. Here or there: Research on interpreting via video link, ed. by Jemina Napier, Robert Skinner, and Sabine Braun, 89-110. Washington: Gallaudet.
Kotthoff, H. (2020). Gender-Sternchen, Binnen-I oder generisches Maskulinum,…(Akademische) Textstile der Personenreferenz als Registrierungen? Linguistik Online, 103(3), 105-127.
Licoppe, C., & Veyrier, C. A. (2020). The interpreter as a sequential coordinator in courtroom interaction:‘Chunking’and the management of turn shifts in extended answers in consecutively interpreted asylum hearings with remote participants. Interpreting, 22(1), 56-86.
Locatis, C., Williamson, D., Gould-Kabler, C., Zone-Smith, L., Detzler, I., Roberson, J., ... & Ackerman, M. (2010). Comparing in-person, video, and telephonic medical interpretation. Journal of general internal medicine, 25(4), 345-350.
Mason, I., & Ren, W. (2012). Power in face-to-face interpreting events. Translation and Interpreting Studies. The Journal of the American Translation and Interpreting Studies Association, 7(2), 234-253.
Metzger, M. (1999). Sign language interpreting: Deconstructing the myth of neutrality. Gallaudet University Press.
Mikkelson, H. (1996, October). The professionalization of community interpreting. In Global vision: Proceedings of the 37th annual conference of the American Translators Association (pp. 77-89).
Moser-Mercer, B. (2003). Remote interpreting: assessment of human factors and performance parameters. Joint project International.
Moser-Mercer, B. (2005). Remote interpreting: The crucial role of presence. Bulletin vals-asla, 81, 73-97.
Mullan, J. (2020). Remote interpreting services are essential for people with limited English—during COVID-19 and beyond.
ÖSHZ Eupen. (s.d.) Sozialhilfen. Am 2. März 2022 über https://www.oshz-eupen.be/sozialhilfen/ herangezogen.
Ozolins, U. (1995). Liaison interpreting: theoretical challenges and practical problems around the world. Perspectives: Studies in Translatology, 3(2), 153-160.
Ozolins, U. (2011). Telephone interpreting: Understanding practice and identifying research needs. Translation & Interpreting, The, 3(2), 33-47.
Paneth, E. (1957). An Investigation Into Conference Interpreting: (with Special Reference to the Training of Interpreters). University of London.
Pauwels, F., Wets, J., Peña-Casas, R., & Ghailani, D. (2012). Activiteiten van de Belgische OCMW’s ter bevordering van de sociale integratie van migranten: een exploratieve studie.
Phelan, Mary, et al. Ethics in public service interpreting. Routledge, 2019.
Pöchhacker, F. (2005). From operation to action: Process-orientation in interpreting studies. Meta: Journal des traducteurs/Meta: Translators’ Journal, 50(2), 682-695.
Pöchhacker, F. & Shlesinger, M. (Eds.) (2002). The interpreting studies reader. London: Routledge
René de Cotret, F., Beaudoin-Julien, A. A., & Leanza, Y. (2020). Implementing and managing remote public service interpreting in response to COVID-19 and other challenges of globalization. Meta: journal des traducteurs/Meta: Translators’ Journal, 65(3), 618-642.
Robaey, L. (2021). Ferndolmetschen im Vergleich zu Dolmetschen vor Ort. Ein Forschungsstand. [Bachelorscriptie, Universiteit Gent].
Roels, B., Seghers, M., De Bisschop, B., Slembrouck, S., Van Avermaet, P., & Van Herreweghe, M. (2013). Onderzoek naar de inzet en effecten van sociaal tolken en vertalen.
Roy, C. B. (1999). Interpreting as a discourse process. Oxford University Press.
Roziner, I., & Shlesinger, M. (2010). Much ado about something remote: Stress and performance in remote interpreting. Interpreting, 12(2), 214-247.
Sani, S. (2015). The profession and the roles of the intercultural mediator in Italy. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 191, 2546-2548.
Seleskovitch, D. (1989). Teaching conference interpreting. Translator and interpreter training and foreign language pedagogy, 65-88.
Stad Gent. Bevolkingscijfers over Gent: Demografische gegevens 2021. Am 21. März über https://stad.gent/nl/over-gent-stadsbestuur/over-gent/kaarten-cijfers-en-data/onderzoeks-en-cijferrapporten/demografie/bevolkingscijfers-over-gent heruntergeladen.
Stad Gent. (s.d.) Samenleven – welzijn – gezondheid: OCMW Gent. Am 2. März über https://stad.gent/nl/samenleven-welzijn-gezondheid/ocmw-gent herangezogen.
Staes, Bert. 7 januari 2020. Turken zijn niet meer alleen in Gent: Oost-Europese gemeenschap voor het eerst even groot. Het Nieuwsblad.
Timmerman, C., & De Muynck, A. (1998). Interculturele communicatie in de gezondheidszorg. Leuven: Acco.
Van de Loock, B., & Maryns, K. (2016). Non-certified Interpreters in Institutional, Intercultural Interaction. An Ethnographic Case Study of Lay Interpreting Practice During an Interpreted Dialogue Between a Social Worker and a Non-accompanied Minor Asylum Seeker.
Van De Mieroop, D., & Mazeland, H. (2009). Modificaties van vraag-antwoordsequenties in getolkte arts-patiëntgesprekken. Tijdschrift voor Taalbeheersing, 31(2), 124-141.
Vandenbulcke, H., Blommaert, J., & Maryns, K. (2019). Comprehension-improving conversation strategies – a case study of consultations between social workers and foreign language speakers in OCMW Menen.
Verhaeghe, P. P., Van der Bracht, K., & Van de Putte, B. (2012). Migrant zkt toekomst: Gent op een keerpunt tussen oude en nieuwe migratie. Garant.
Vermeyen, P. (2014). De praktijk van interculturele bemiddeling in Vlaamse ziekenhuizen.
Verrept, H. (2019). Health Evidence Network Synthesis Report 64. What are the roles of intercultural mediators in health care and what is the evidence on their contributions and effectiveness in improving accessibility and quality of care for refugees and migrants in the WHO European Region. World Health Organization Regional Office for Europe. Accessed August, 25, 2020.
Wadensjö, C. (1998). Interpreting as Interaction. New York: Longman.
Warnez, B. (2021). Het bestuur van het OCMW en de gemeente. In OCMW zakboekje: bestuur en sociale dienst 2021 (pp. 7–163). Wolters Kluwer.
