Verslaafd aan de sigaret, Meer zin in bed?!
Dat roken slecht is voor de algemene gezondheid staat als een paal boven water, maar wat weten we over de gevolgen van roken op ons seksleven? En zijn er verschillen tussen rokers onderling? In zijn masterproef onderzocht seksuoloog en tabakoloog Bram Steeman de effecten van roken op de seksuele gezondheid van vrouwen. En die resultaten gaan in tegen wat je zou verwachten ...
Tabak, mannen en hun erecties
De negatieve invloed van roken op de seksuele gezondheid van mannen werd al meermaals aangetoond door de wetenschap. De kans op erectiestoornissen neemt drastisch toe als een man geregeld een sigaret opsteekt. Sommige wetenschappers wijzen er zelfs op dat roken tot minder interesse in seks en tot een toename van onzekerheid bij mannen over hun seksueel functioneren kan leiden. Maar niet getreurd, want er is hoop. Wetenschappelijk onderzoek heeft immers aangetoond dat rookstop een effectieve pijler is in de behandeling van seksuele problemen van mannen.
Vrouwen en hun seksualiteit
De seksualiteit van vrouwen is moeilijker om te onderzoeken dan die van mannen. Bij een man is de lichamelijke component van seksuele opwinding makkelijker waar te nemen dan bij een vrouw. De stijfheid van een penis valt meer op dan een vagina’s mate van vochtigheid of zwelling van de vulvalippen. De onderliggende werkingsmechanismen van opwindingsprocessen bij mannen en vrouwen zijn echter wel gelijklopend. Seksuele opwinding doet bij vrouwen hun schaamlippen opzwellen en maakt hun vagina vochtig. Als deze mechanismen bij mannen worden verstoord door roken, dan lijkt het wel logisch dat dit bij vrouwen ook geval zal zijn? Om dit te onderzoeken bevroeg Bram Steeman meer dan 330 vrouwen over hun seksueel functioneren en hun seksuele gezondheid.
Roken als vrouw, niets dan nadelen?
Seksueel verlangen kan je omschrijven als de mate waarin iemand zin heeft in seks. Het gaat over iets persoonlijks, iets subjectiefs. Het is wel belangrijk om hierbij op te merken dat seksueel verlangen niet noodzakelijk wordt omgezet in seksueel gedrag. Je kan verlangen naar seks, zonder effectief seks te hebben.
Rokende vrouwen scoorden in vergelijking met niet-rokende vrouwen significant hoger op de mate van seksueel verlangen.
“De mate van seksueel verlangen staat natuurlijk niet gelijk aan de frequentie van seksuele activiteit”, geeft Steeman aan. In het onderzoek konden geen significante verschillen worden waargenomen in hoeveelheid seksuele activiteit tussen rokende en niet-rokende vrouwen. Dit geldt zowel voor masturbatie als voor seks met een partner.
Stimulatie nodig? Of eerder roken met vrienden?
Mensen roken hoofdzakelijk omdat ze verslaafd zijn, maar de betekenis die eraan gegeven wordt, verschilt wel.
- prof. dr. E. Thys, psychiater en copromotor
Mensen hebben verschillende redenen waarom ze roken. “Hoofdzakelijk is dat uiteraard omdat ze verslaafd zijn,” aldus de copromotor van dit onderzoek, psychiater prof. dr. Erik Thys, “maar de betekenis die mensen eraan geven verschilt wel.” Wetenschappers zijn het er momenteel over eens dat er vier verschillende rookmotieven zijn. Mensen kunnen roken omdat ze op zoek zijn naar lichamelijke stimulatie, omdat ze roken als plezierig beschouwen, omdat ze het als onderdeel van sociale contacten zien of uit automatisme.
Er werd ook nagegaan of deze motieven een rol kunnen spelen in het seksueel functioneren van vrouwen. Uit dit onderzoek bleek dat vrouwen die roken omwille van de stimulerende effecten van de sigaret, hoger scoren voor seksuele opwinding en vrouwen die roken vanuit sociale motieven, meer stress ervaren over hun seksleven.
De kip of het ei?
Het zou nogal kort door de bocht zijn om te beweren dat roken tot meer seksueel verlangen leidt. De manier waarop dit onderzoek werd uitgevoerd, toont aan dat er een correlatie is, maar leert ons niets over de richting van de relatie: veroorzaakt roken meer verlangen? Of leidt meer seksueel verlangen tot roken? Dat weten we momenteel niet.
Er is echter wel een derde mogelijkheid. Het zou kunnen dat zowel het roken als het hoger seksueel verlangen door een andere factor worden verklaard. “Persoonlijk denk ik dat we naar de globale persoonlijkheid van het individu moeten kijken”, geeft Steeman aan. Hij verwijst bijvoorbeeld naar de persoonlijkheidstypes die werden opgesteld door antropologe Helen Fisher. Eén van haar types noemt ze ‘Explorers’. Deze mensen hebben een hoog seksueel verlangen, zijn heel experimenteel en zijn daarnaast heel gevoelig voor verslavingen, waaronder roken. Deze theorie vertoont gelijkenissen met de persoonlijkheidstheorie van psycholoog Robert Cloninger. Mensen die volgens zijn theorie hoog scoren voor ‘Novelty seeking’, lopen veel risico op verslaving en hebben een vrijere houding ten aanzien van seksualiteit.
Sigaretten voor een beter seksleven?
“Deze resultaten zijn op zijn minst onverwacht te noemen, maar bevestigen de uitkomst van eerdere onderzoeken”, weet Steeman. “De relatie tussen roken en de seksualiteit van vrouwen is met de huidige wetenschappelijke kennis nog onvoldoende begrepen”, gaat hij verder.
Tabak bevat meer dan 5.000 chemische stoffen, waarvan minstens 98 aangetoond schadelijk zijn voor de gezondheid.
- Bram Steeman
Roken is en blijft een gevaarlijke gewoonte die zowel op korte als op lange termijn de gezondheid op verschillende manieren kan schaden. De bevindingen van dit onderzoek zijn dus absoluut geen reden om te beginnen roken. “We mogen niet vergeten dat tabak meer dan 5.000 chemische stoffen bevat, waarvan er minstens 98 aangetoond schadelijk zijn”, besluit Steeman. Bovendien zijn de verbanden die in dit onderzoek werden gevonden niet oorzakelijk, wat wil zeggen dat deze studie niet aantoont dat roken tot meer seksueel verlangen leidt. Wellicht spelen persoonlijkheid of andere factoren, die we vandaag nog niet hebben kunnen identificeren, een onderliggende rol.
Bibliografie
Allen, M. S., & Walter, E. E. (2018a). Health-Related Lifestyle Factors and Sexual Dysfunction: A Meta- Analysis of Population-Based Research. The Journal of Sexual Medicine, 15(4), 458-475. https://doi.org/10.1016/j.jsxm.2018.02.008
Allen, M. S., & Walter, E. E. (2018b). Linking big five personality traits to sexuality and sexual health: A meta-analytic review. Psychological Bulletin, 144(10), 1081-1110. https://doi.org/10.1037/bul0000157
American Psychiatric Association. (2000). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (4th, Text Revision ed.).
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). https://doi.org/https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596
Andersson, K. E. (2011). Mechanisms of penile erection and basis for pharmacological treatment of erectile dysfunction. Pharmacological Reviews, 63(4), 811-859. https://doi.org/10.1124/pr.111.004515
Basson, R. (2000). The female sexual response: a different model. Journal of Sex & Marital Therapy, 26(1), 51-65. https://doi.org/10.1080/009262300278641
Basson, R. (2001). Female sexual response: the role of drugs in the management of sexual dysfunction. Obstetrics & Gynecology, 98(2), 350-353. https://doi.org/10.1016/s0029- 7844(01)01452-1
Basson, R. (2002). Rethinking low sexual desire in women. British Journal of Obstetrics and Gynaecology, 109(4), 357-363. https://doi.org/10.1111/j.1471-0528.2002.01002.x
Battaglia, C., Battaglia, B., Mancini, F., Persico, N., Nappi, R. E., Paradisi, R., & Venturoli, S. (2011). Cigarette smoking decreases the genital vascularization in young healthy, eumenorrheic women. The Journal of Sexual Medicine, 8(6), 1717-1725. https://doi.org/10.1111/j.1743- 6109.2011.02257.x
Berk, L. E. (2014). Development through the lifespan (6th edition ed.). Pearson.
Berko, S., Zsiko, S., Deak, G., Gacsi, A., Kovacs, A., Budai-Szucs, M., Pajor, L., Bajory, Z., & Csanyi, E. (2018). Papaverine hydrochloride containing nanostructured lyotropic liquid crystal formulation as a potential drug delivery system for the treatment of erectile dysfunction. Drug design, development and therapy, 12, 2923-2931. https://doi.org/10.2147/DDDT.S168218
Biebel, M. G., Burnett, A. L., & Sadeghi-Nejad, H. (2016). Male Sexual Function and Smoking. Sex Medicine Reviews, 4(4), 366-375. https://doi.org/10.1016/j.sxmr.2016.05.001
Bos, H., Kuyper, L., & Sandfort, T. (2018). Minderheidsstress bij mensen met een homoseksuele voorkeur. In L. Gijs, L. Aerts, M. Dewitte, P. Enzlin, J. Georgiadis, B. Kreukels, & E. Meuleman (Eds.), Leerboek seksuologie (3 ed.). Bohn Stafleu van Loghum. https://doi.org/https://doi.org/10.1007/978-90-368-1111-8
Boudrez, H., & De Bacquer, D. (2012). A Dutch version of the modified reasons for smoking scale: factorial structure, reliability and validity. Journal of Evaluation in Clinical Practice, 18(4), 799- 806. https://doi.org/10.1111/j.1365-2753.2011.01676.x
Burnett, A. L., Lowenstein, C. J., Bredt, D. S., Chang, T. S., & Snyder, S. H. (1992). Nitric oxide: a physiologic mediator of penile erection. Science, 257(5068), 401-403. https://doi.org/10.1126/science.1378650
Celikhisar, H., Dasdemir Ilkhan, G., & Irer, B. (2021). Effects of smoking cessation on sexual functions and health quality of life in premenopausal women: A prospective case - Controlled study. International Journal of Clinical Practice, 75(3), e13796. https://doi.org/10.1111/ijcp.13796
Chalon, S., Moreno, H., Jr., Benowitz, N. L., Hoffman, B. B., & Blaschke, T. F. (2000). Nicotine impairs endothelium-dependent dilatation in human veins in vivo. Clinical Pharmacology & Therapeutics, 67(4), 391-397. https://doi.org/10.1067/mcp.2000.105153
Chan, S. S., Leung, D. Y., Abdullah, A. S., Lo, S. S., Yip, A. W., Kok, W. M., Ho, S. Y., & Lam, T. H. (2010). Smoking-cessation and adherence intervention among Chinese patients with erectile dysfunction. American Journal of Preventive Medicine, 39(3), 251-258. https://doi.org/10.1016/j.amepre.2010.05.006
Cheng, H., & Furnham, A. (2016). The Big-Five Personality Traits, Maternal Smoking during Pregnancy, and Educational Qualifications as Predictors of Tobacco Use in a Nationally Representative Sample. PLoS One, 11(1), e0145552.https://doi.org/10.1371/journal.pone.0145552
Choi, J., Shin, D. W., Lee, S., Jeon, M. J., Kim, S. M., Cho, B., & Lee, S. M. (2015). Dose-response relationship between cigarette smoking and female sexual dysfunction. Obstetrics & gynecology science, 58(4), 302-308. https://doi.org/10.5468/ogs.2015.58.4.302
Christensen, B. S., Grønbaek, M., Pedersen, B. V., Graugaard, C., & Frisch, M. (2011). Associations of unhealthy lifestyle factors with sexual inactivity and sexual dysfunctions in Denmark. The Journal of Sexual Medicine, 8(7), 1903-1916. https://doi.org/10.1111/j.1743- 6109.2011.02291.x
Cloninger, C. R., Svrakic, D. M., & Przybeck, T. R. (1993). A psychobiological model of temperament and character. Archives Of General Psychiatry, 50(12), 975-990. https://doi.org/10.1001/archpsyc.1993.01820240059008
Collier, K., Van Beusekom, G., Bos, H. M. W., & Sandfort, T. G. M. (2013). The consequences of peer victimization related to sexual orientation and gender identity or expression; A systematic review. Journal of Sex Research, 50, 299-317.
Cooper, M. L., Agocha, V. B., & Sheldon, M. S. (2000). A motivational perspective on risky behaviors: the role of personality and affect regulatory processes. Journal of Personality, 68(6), 1059- 1088. https://doi.org/10.1111/1467-6494.00126
Dai, X., Gakidou, E., & Lopez, A. D. (2022). Evolution of the global smoking epidemic over the past half century: strengthening the evidence base for policy action. Tobacco Control, 31(2), 129- 137. https://doi.org/10.1136/tobaccocontrol-2021-056535
De Bie, C. (2020). En ze leefden nog lang en gelukkig. Pelckmans uitgevers. Demyttenaere, K. (2021, 26 oktober). Psychologie en psychopathologie van de vrijwillige kinderloosheid.
Derogatis, L. R., Laan, E., Brauer, M., van Lunsen, R. H. W., Jannini, E. A., Davis, S. R., Fabre, L., Smith, L. C., Basson, R., Guay, A. T., Rubio-Aurioles, E., Goldstein, A., Pukall, C., Kellogg, S., Burrows, L., Morrison, P., Krychman, M., Goldstein, S. W., & Goldstein, I. (2010). Responses to the Proposed DSM-V Changes. Journal for sexual medicine, 7(6), 1998-2014.https://doi.org/10.1111/j.1743-6109.2010.01865.x
Derogatis, L. R., Rosen, R., Leiblum, S., Burnett, A., & Heiman, J. (2002). The Female Sexual Distress Scale (FSDS): initial validation of a standardized scale for assessment of sexually related personal distress in women. Journal of Sex & Marital Therapy, 28(4), 317-330. https://doi.org/10.1080/00926230290001448
Deschepper, E., Buysse, H., & Coorevits, P. (2018). Statistische Gegevensverwerking met behulp van IBM SPSS Statistics 24. University Press.
Diamond, L. M., & Alley, J. (2022). Rethinking minority stress: A social safety perspective on the health effects of stigma in sexually-diverse and gender-diverse populations. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 138, 104720. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2022.104720
Dubinskaya, A., Guthrie, T., Anger, J. T., Eilber, K. S., & Berman, J. R. (2021). Local Genital Arousal: Mechanisms for Vaginal Lubrication. Current sexual health reports, 13(2), 45-53. https://doi.org/10.1007/s11930-021-00305-8
Dunne, M. P., Martin, N. G., Bailey, J. M., Heath, A. C., Bucholz, K. K., Madden, P. A., & Statham, D. J. (1997). Participation bias in a sexuality survey: psychological and behavioural characteristics of responders and non-responders. International Journal of Epidemiology, 26(4), 844-854. https://doi.org/10.1093/ije/26.4.844
Edwards, W. M., & Coleman, E. (2004). Defining sexual health: a descriptive overview. Archives of Sexual Behavior, 33(3), 189-195. https://doi.org/10.1023/B:ASEB.0000026619.95734.d5
Etter, J. F., Duc, T. V., & Perneger, T. V. (1999). Validity of the Fagerstrom test for nicotine dependence and of the Heaviness of Smoking Index among relatively light smokers. Addiction, 94(2), 269-281. https://doi.org/10.1046/j.1360-0443.1999.94226910.x
Fagerstrom, K. O. (1978). Measuring degree of physical dependence to tobacco smoking with reference to individualization of treatment. Addictive Behaviors, 3(3-4), 235-241. https://doi.org/10.1016/0306-4603(78)90024-2
Fay, M. P., & Proschan, M. A. (2010). Wilcoxon-Mann-Whitney or t-test? On assumptions for hypothesis tests and multiple interpretations of decision rules. Journal of Survey Statistics and Methodology, 4, 1-39. https://doi.org/10.1214/09-SS051
Fedak, K. M., Bernal, A., Capshaw, Z. A., & Gross, S. (2015). Applying the Bradford Hill criteria in the 21st century: how data integration has changed causal inference in molecular epidemiology. Emerging Themes in Epidemiology, 12, 14. https://doi.org/10.1186/s12982-015-0037-4
Feldman, H. A., Johannes, C. B., Derby, C. A., Kleinman, K. P., Mohr, B. A., Araujo, A. B., & McKinlay, J. B. (2000). Erectile dysfunction and coronary risk factors: prospective results from the Massachusetts male aging study. Preventive Medicine, 30(4), 328-338. https://doi.org/10.1006/pmed.2000.0643
Field, A. (2017). Discovering Statistics Using IBM SPSS Statistics (5 ed.). Sage.
Fisher, H. E. (2009). Why him? Why her?: how to find and keep lasting love. (2 ed.). Holt Paperbacks.
Funk, J. L., & Rogge, R. D. (2007). Testing the Ruler With Item Response Theory: Increasing Precision of Measurement for Relationship Satisfaction With the Couples Satisfaction Index. Journal of family psychology, 21(4), 572-583. https://doi.org/10.1037/0893-3200.21.4.572
Giraldi, A., Rellini, A., Pfaus, J. G., Bitzer, J., Laan, E., Jannini, E. A., & Fugl-Meyer, A. R. (2011). Questionnaires for assessment of female sexual dysfunction: a review and proposal for a standardized screener. The Journal of Sexual Medicine, 8(10), 2681-2706. https://doi.org/10.1111/j.1743-6109.2011.02395.x
Gisle, L., Demarest, S., & Drieskens, S. (2018). Gezondheidsenquête 2018: Gebruik van tabak. Brussel, België: Sciensano; Rapportnummer: D/2019/14.440/57. www.gezondheidsenquête.be
Giuliano, F., Pfaus, J., Balasubramanian, S., Hedlund, P., Hisasue, S.-i., Marson, L., & Wallen, K. (2010). Experimental Models for the Study of Female and Male Sexual Function. Journal for sexual medicine, 7(9), 2970-2995. https://doi.org/10.1111/j.1743-6109.2010.01960.x
Glina, S., Reichelt, A. C., Leao, P. P., & Dos Reis, J. M. (1988). Impact of cigarette smoking on papaverine-induced erection. The Journal of Urology, 140(3), 523-524. https://doi.org/10.1016/s0022-5347(17)41708-3
Goclowska, M. A., Ritter, S. M., Elliot, A. J., & Baas, M. (2019). Novelty seeking is linked to openness and extraversion, and can lead to greater creative performance. Journal of Personality, 87(2), 252-266. https://doi.org/10.1111/jopy.12387
Grassi, G., Seravalle, G., Calhoun, D. A., Bolla, G. B., Giannattasio, C., Marabini, M., Del Bo, A., & Mancia, G. (1994). Mechanisms responsible for sympathetic activation by cigarette smoking in humans. Circulation, 90(1), 248-253. https://doi.org/10.1161/01.cir.90.1.248
Gravetter, F. J., & Forzano, L. B. (2018). Research Methods for the Behavioral Science. Cengage Learning, Inc.
Hamilton, D. T., & Morris, M. (2010). Consistency of self-reported sexual behavior in surveys. Archives of Sexual Behavior, 39(4), 842-860. https://doi.org/10.1007/s10508-009-9505-7
Harte, C. B., & Meston, C. M. (2008a). Acute effects of nicotine on physiological and subjective sexual arousal in nonsmoking men: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. The Journal of Sexual Medicine, 5(1), 110-121. https://doi.org/10.1111/j.1743-6109.2007.00637.x
Harte, C. B., & Meston, C. M. (2008b). The inhibitory effects of nicotine on physiological sexual arousal in nonsmoking women: results from a randomized, double-blind, placebo-controlled, cross-over trial. The Journal of Sexual Medicine, 5(5), 1184-1197.https://doi.org/10.1111/j.1743-6109.2008.00778.x
Harte, C. B., & Meston, C. M. (2012). Association between smoking cessation and sexual health in men. BJU International, 109(6), 888-896. https://doi.org/10.1111/j.1464-410X.2011.10503.x
Hartman, C., Hopfer, C., Corley, R., Hewitt, J., & Stallings, M. (2013). Using Cloninger's temperament scales to predict substance-related behaviors in adolescents: a prospective longitudinal study. The American Journal on Addictions, 22(3), 246-251. https://doi.org/10.1111/j.1521- 0391.2012.12010.x
Heatherton, T. F., Kozlowski, L. T., Frecker, R. C., & Fagerstrom, K. O. (1991). The Fagerstrom Test for Nicotine Dependence: a revision of the Fagerstrom Tolerance Questionnaire. British Journal of Addiction, 86(9), 1119-1127. https://doi.org/10.1111/j.1360-0443.1991.tb01879.x
Horn, D., & Waingrow, S. (1966). Some dimensions of a model for smoking behavior change. American journal of public health and the nation's health, 56(12), Suppl 56:21-56. https://doi.org/10.2105/ajph.56.12_suppl.21
IBM Corporation. (2020). SPSS® Statistics. In
IJff, M. (2016). Sexcounseling. Handleiding voor seksuologische hulpverlening. Koninklijke Van Gorcum.
Janssen, E. (2011). Sexual arousal in men: A review and conceptual analysis. Hormones and Behavior, 59(5), 708-716. https://doi.org/10.1016/j.yhbeh.2011.03.004
Johnson, H. M., Gossett, L. K., Piper, M. E., Aeschlimann, S. E., Korcarz, C. E., Baker, T. B., Fiore, M. C., & Stein, J. H. (2010). Effects of smoking and smoking cessation on endothelial function: 1- year outcomes from a randomized clinical trial. Journal of the American College of Cardiology, 55(18), 1988-1995. https://doi.org/10.1016/j.jacc.2010.03.002
Johnson, S. E., O'Brien, E. K., Coleman, B., Tessman, G. K., Hoffman, L., & Delahanty, J. (2019). Sexual and Gender Minority U.S. Youth Tobacco Use: Population Assessment of Tobacco and Health (PATH) Study Wave 3, 2015-2016. American Journal of Preventive Medicine, 57(2), 256-261. https://doi.org/10.1016/j.amepre.2019.03.021
Ju, R., Ruan, X., Xu, X., Yang, Y., Cheng, J., Zhang, L., Wang, B., Qin, S., Dou, Z., & Mueck, A. O. (2021). Importance of active and passive smoking as one of the risk factors for female sexual dysfunction in Chinese women. Gynecological Endocrinology, 37(6), 541-545. https://doi.org/10.1080/09513590.2021.1913115
Juenemann, K. P., Lue, T. F., Luo, J. A., Benowitz, N. L., Abozeid, M., & Tanagho, E. A. (1987). The effect of cigarette smoking on penile erection. The Journal of Urology, 138(2), 438-441. https://doi.org/10.1016/s0022-5347(17)43181-8
Kaplan, H. S. (1979). Disorders of sexual desire and other new concepts and techniques in sex therapy. Brunner/Hazel Publications.
Kim, J. M., Yang, Y. S., Lee, S. H., & Jee, S. H. (2021). Association between Early Menopause, Gynecological Cancer, and Tobacco Smoking: A Cross-Sectional Study. Asian Pacific journal of cancer prevention, 22(10), 3165-3170. https://doi.org/10.31557/APJCP.2021.22.10.3165
Kim, N., Azadzoi, K. M., Goldstein, I., & Saenz de Tejada, I. (1991). A nitric oxide-like factor mediates nonadrenergic-noncholinergic neurogenic relaxation of penile corpus cavernosum smooth muscle. Journal of Clinical Investigation, 88(1), 112-118. https://doi.org/10.1172/JCI115266
Kim, S. W., Jeong, S. J., Munarriz, R., Kim, N. N., Goldstein, I., & Traish, A. M. (2003). Role of the nitric oxide-cyclic GMP pathway in regulation of vaginal blood flow. International Journal of Impotence Research, 15(5), 355-361. https://doi.org/10.1038/sj.ijir.3901038
Kim, T. K. (2015). T test as a parametric statistic. Korean Journal of Anesthesiology, 68(6), 540-546.https://doi.org/10.4097/kjae.2015.68.6.540
Klebe, S., Leigh, J., Henderson, D. W., & Nurminen, M. (2019). Asbestos, Smoking and Lung Cancer: An Update. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(1). https://doi.org/10.3390/ijerph17010258
Kovac, J. R., Labbate, C., Ramasamy, R., Tang, D., & Lipshultz, L. I. (2015). Effects of cigarette smoking on erectile dysfunction. Andrologia, 47(10), 1087-1092. https://doi.org/10.1111/and.12393
Kurdek, L. A. (1999). The nature and predictors of the trajectory of change in marital quality for husbands and wives over the first 10 years of marriage. Developmental psychology, 35(5), 1283-1296. https://doi.org/10.1037//0012-1649.35.5.1283
Laan, E. T. M., Klein, V., Werner, M. A., van Lunsen, R. H. W., & Janssen, E. (2021). In Pursuit of Pleasure: A Biopsychosocial Perspective on Sexual Pleasure and Gender. International journal of sexual health, 33(4), 516-536. https://doi.org/10.1080/19317611.2021.1965689
le Cessie, S., Goeman, J. J., & Dekkers, O. M. (2020). Who is afraid of non-normal data? Choosing between parametric and non-parametric tests. European Journal of Endocrinology, 182(2), E1-E3. https://doi.org/10.1530/EJE-19-0922
Lee, J. G., Griffin, G. K., & Melvin, C. L. (2009). Tobacco use among sexual minorities in the USA, 1987 to May 2007: a systematic review. Tobacco Control, 18(4), 275-282. https://doi.org/10.1136/tc.2008.028241
Lightwood, J. M., & Glantz, S. A. (1997). Short-term economic and health benefits of smoking cessation: myocardial infarction and stroke. Circulation, 96(4), 1089-1096. https://doi.org/10.1161/01.cir.96.4.1089
Lim, S. S., Vos, T., Flaxman, A. D., Danaei, G., Shibuya, K., Adair-Rohani, H., Amann, M., Anderson, H. R., Andrews, K. G., Aryee, M., Atkinson, C., Bacchus, L. J., Bahalim, A. N., Balakrishnan, K., Balmes, J., Barker-Collo, S., Baxter, A., Bell, M. L., Blore, J. D., . . . Memish, Z. A. (2012). A comparative risk assessment of burden of disease and injury attributable to 67 risk factors and risk factor clusters in 21 regions, 1990-2010: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010. The Lancet, 380(9859), 2224-2260. https://doi.org/10.1016/S0140- 6736(12)61766-8
Lorber, M. F., Erlanger, A. C., Heyman, R. E., & O'Leary, K. D. (2015). The honeymoon effect: does it exist and can it be predicted? Prevention science, 16(4), 550-559. https://doi.org/10.1007/s11121-014-0480-4
Lue, T. F. (2000). Erectile dysfunction. New England Journal of Medicine, 342(24), 1802-1813.https://doi.org/10.1056/NEJM200006153422407
Lue, T. F., & Tanagho, E. A. (1987). Physiology of erection and pharmacological management of impotence. The Journal of Urology, 137(5), 829-836. https://doi.org/10.1016/s0022- 5347(17)44267-4
Maiorino, M. I., Bellastella, G., & Esposito, K. (2015). Lifestyle modifications and erectile dysfunction: What can be expected? Asian Journal of Andrology, 17(1), 5-10. https://doi.org/10.4103/1008-682X.137687
Malouff, J. M., Thorsteinsson, E. B., & Schutte, N. S. (2006). The five-factor model of personality and smoking: a meta-analysis. Journal of Drug Education, 36(1), 47-58. https://doi.org/10.2190/9EP8-17P8-EKG7-66AD
Masters, W. H., & Johnson, V. E. (1966). Human sexual response (3th, 22nd pr. ed.). Mayor, S. (2015). Smoking worsens effect of early menopause on mortality, study finds. British Medical Journal, 351, h4292-h4292. https://doi.org/10.1136/bmj.h4292
McCall-Hosenfeld, J. S., Freund, K. M., Legault, C., Jaramillo, S. A., Cochrane, B. B., Manson, J. E., Wenger, N. K., Eaton, C. B., McNeeley, S. G., Rodriguez, B. L., & Bonds, D. (2008). Sexual satisfaction and cardiovascular disease: the Women's Health Initiative. The American Journal of Medicine, 121(4), 295-301. https://doi.org/10.1016/j.amjmed.2007.11.013
McCool-Myers, M., Theurich, M., Zuelke, A., Knuettel, H., & Apfelbacher, C. (2018). Predictors of female sexual dysfunction: a systematic review and qualitative analysis through gender inequality paradigms. BMC Womens Health, 18(1), 108. https://doi.org/10.1186/s12905-018- 0602-4
McCrae, R. R., & Costa, P. T. (1999). A five-factor theory of personality. In L. A. Pervin & O. P. John (Eds.), Handbook of personality: Theory and research (pp. 139-153). Guilford.
McDonald, J. (2021). Social media marketing workbook. 2021. JM Internet Group. McGhee, R. L., Ehrler, D. J., Buckhalt, J. A., & Phillips, C. (2012). The Relation between Five-Factor
Personality Traits and Risk-Taking Behavior in Preadolescents. Psychology, 3(8), 558-561. McHugh, M. L. (2013). The chi-square test of independence. Biochemia Medica, 23(2), 143-149. https://doi.org/10.11613/bm.2013.018
Mernone, L., Fiacco, S., & Ehlert, U. (2019). Psychobiological factors of sexual functioning in aging women - findings from the women 40+ healthy aging study. Frontiers in psychology, 10, 546- 546. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.00546
Meston, C. M. (2003). Validation of the Female Sexual Function Index (FSFI) in Women with Female Orgasmic Disorder and in Women with Hypoactive Sexual Desire Disorder. Journal of Sex & Marital Therapy, 29(1), 39-46. https://doi.org/10.1080/713847100
Meston, C. M., Freihart, B. K., Handy, A. B., Kilimnik, C. D., & Rosen, R. C. (2020). Scoring and Interpretation of the FSFI: What can be Learned From 20 Years of use? The Journal of Sexual Medicine, 17(1), 17-25. https://doi.org/10.1016/j.jsxm.2019.10.007
Meyer, I. H. (2003). Prejudice, social stress, and mental health in lesbian, gay, and bisexual populations: conceptual issues and research evidence. Psychological Bulletin, 129(5), 674- 697. https://doi.org/10.1037/0033-2909.129.5.674
Meyer-Bahlburg, H. F. L., & Dolezal, C. (2007). The Female Sexual Function Index: A Methodological Critique and Suggestions for Improvement. Journal of Sex & Marital Therapy, 33(3), 217-224. https://doi.org/10.1080/00926230701267852
Mikkelsen, T. F., Graff-Iversen, S., Sundby, J., & Bjertness, E. (2007). Early menopause, association with tobacco smoking, coffee consumption and other lifestyle factors: A cross-sectional study. BMC Public Health, 7(1), 149-149. https://doi.org/10.1186/1471-2458-7-149
Milhausen, R. R., Sakaluk, J. K., Fisher, T. D., Davis, C. M., & Yarber, W. L. (2020). Handbook of sexuality-related measures (Fourth ed.). Routledge.
Mollaioli, D., Ciocca, G., Limoncin, E., Di Sante, S., Gravina, G. L., Carosa, E., Lenzi, A., & Jannini, E. A. F. (2020). Lifestyles and sexuality in men and women: the gender perspective in sexual medicine. Reproductive Biology and Endocrinology, 18(1), 10.https://doi.org/10.1186/s12958-019-0557-9
Nazarpour, S., Simbar, M., & Tehrani, F. R. (2016). Factors affecting sexual function in menopause: A review article. Taiwanese Journal of Obstetrics & Gynecology, 55(4), 480-487. https://doi.org/10.1016/j.tjog.2016.06.001
Oehler, A., & Wedlich, F. (2018). The Relationship of Extraversion and Neuroticism with Risk Attitude, Risk Perception and Return Expectations. Journal of Neuroscience Psychology and Economics, 11(2), 63-92.
Park, M. G., Ko, K. W., Oh, M. M., Bae, J. H., Kim, J. J., & Moon, d. G. (2012). Effects of smoking on plasma testosterone level and erectile function in rats. The Journal of Sexual Medicine, 9(2), 472-481. https://doi.org/10.1111/j.1743-6109.2011.02555.x
Polsky, J. Y., Aronson, K. J., Heaton, J. P., & Adams, M. A. (2005). Smoking and other lifestyle factors in relation to erectile dysfunction. BJU International, 96(9), 1355-1359. https://doi.org/10.1111/j.1464-410X.2005.05820.x
Pomerleau, C. S., Carton, S. M., Lutzke, M. L., Flessland, K. A., & Pomerleau, O. F. (1994). Reliability of the Fagerstrom Tolerance Questionnaire and the Fagerstrom Test for Nicotine Dependence. Addictive Behaviors, 19(1), 33-39. https://doi.org/10.1016/0306-4603(94)90049-3
Pourmand, G., Alidaee, M. R., Rasuli, S., Maleki, A., & Mehrsai, A. (2004). Do cigarette smokers with erectile dysfunction benefit from stopping?: a prospective study. BJU International, 94(9), 1310-1313. https://doi.org/10.1111/j.1464-410X.2004.05162.x
Prochaska, J. J., Fromont, S. C., Banys, P., Eisendrath, S. J., Horowitz, M. J., Jacobs, M. H., & Hall, S. M. (2007). Addressing nicotine dependence in psychodynamic psychotherapy: perspectives from residency training. Academic Psychiatry, 31(1), 8-14. https://doi.org/10.1176/appi.ap.31.1.8
Qualtrics. (2020). Qualtrics. https://www.qualtrics.com
Rosen, R., Brown, C., Heiman, J., Leiblum, S., Meston, C., Shabsigh, R., Ferguson, D., & D'Agostino, R., Jr. (2000). The Female Sexual Function Index (FSFI): a multidimensional self-report instrument for the assessment of female sexual function. Journal of Sex & Marital Therapy, 26(2), 191-208. https://doi.org/10.1080/009262300278597
Rosen, R. C., & McKenna, K. E. (2002). PDE-5 inhibition and sexual response: pharmacological mechanisms and clinical outcomes. Annual Review of Sex Research, 13, 36-88. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12836729
Sarac, F., Oztekin, K., & Celebi, G. (2011). Early menopause association with employment, smoking, divorced marital status and low leptin levels. Gynecological Endocrinology, 27(4), 273-278. https://doi.org/10.3109/09513590.2010.491165
Schober, J., Weil, Z., & Pfaff, D. (2011). How generalized CNS arousal strengthens sexual arousal (and vice versa). Hormones and Behavior, 59(5), 689-695. https://doi.org/10.1016/j.yhbeh.2010.10.005
Schober, P., Boer, C., & Schwarte, L. A. (2018). Correlation Coefficients: Appropriate Use and Interpretation. Anesthesia & Analgesia, 126(5), 1763-1768. https://doi.org/10.1213/ANE.0000000000002864
Schoors, D. (2018). Roken en cardiovasculaire aandoeningen. Vlaamse Vereniging voor Respiratoire Gezondheidszorg en Tuberculosebestrijding (VRGT). https://rookstop.vrgt.be/documentatiecentrum
Sensoa. (2023). Wie is Sensoa? https://www.sensoa.be/wie-is-sensoa
Shahhosseini, Z., Gardeshi, Z. H., Pourasghar, M., & Salehi, F. (2014). A review of affecting factors on sexual satisfaction in women. Materia Socio-Medica, 26(6), 378-381. https://doi.org/10.5455/msm.2014.26.378-381
Shiverick, K. T., & Salafia, C. (1999). Cigarette smoking and pregnancy I: ovarian, uterine and placental effects. Placenta, 20(4), 265-272. https://doi.org/10.1053/plac.1998.0377
Sighinolfi, M. C., Mofferdin, A., De Stefani, S., Micali, S., Cicero, A. F., & Bianchi, G. (2007). Immediate improvement in penile hemodynamics after cessation of smoking: previous results. Urology, 69(1), 163-165. https://doi.org/10.1016/j.urology.2006.09.026
Souto, S., Palma, P., Fregonesi, A., Palma, T., & Reis, L. O. (2011). Vascular modifications of the clitoris induced by topic nitric oxide donor gel--preliminary study. Journal of Sex Research, 8(2), 484- 488. https://doi.org/10.1111/j.1743-6109.2010.02045.x
Sternberg, R. J. (1986). A Triangular Theory of Love. Psychological review, 93(2), 119-135. https://doi.org/10.1037/0033-295X.93.2.119
Sungur, M. Z., & Gündüz, A. (2014). A Comparison of DSM-IV-TR and DSM-5 Definitions for Sexual Dysfunctions: Critiques and Challenges. Journal for sexual medicine, 11(2), 364-373. https://doi.org/10.1111/jsm.12379
Talhout, R., Schulz, T., Florek, E., van Benthem, J., Wester, P., & Opperhuizen, A. (2011). Hazardous compounds in tobacco smoke. International Journal of Environmental Research and Public Health, 8(2), 613-628. https://doi.org/10.3390/ijerph8020613
ter Kuile, M. M., Brauer, M., & Laan, E. (2009). De Female Sexual Function Index (FSFI) en de Female Sexual Distress Scale (FSDS): Psychometrische eigenschappen in een Nederlandse populatie. Tijdschrift voor Seksuologie, 33(3), 207-222.
Thys, E. (2022). Psychodynamische perspectieven op seksuele ontwikkeling. KU Leuven. Tiefer, L. (2002). Arriving at a “New View” of Women's Sexual Problems. Women & Therapy, 24, 63-98. https://doi.org/10.1300/J015v24n01_12
Tracy, J. K., & Junginger, J. (2007). Correlates of lesbian sexual functioning. Journal of women's health, 16(4), 499-509. https://doi.org/10.1089/jwh.2006.0308
Truth Initiative. (2021). Tobacco use in LGBT communities.
U.S. Department of Health and Human Services. (2010). How Tobacco Smoke Causes Disease: The Biology and Behavioral Basis for Smoking-Attributable Disease: A Report of the Surgeon General In. Altlanta, GA: U.S. Department of Health and Human Services, Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office on Smoking and Health.
U.S. Department of Health and Human Services. (2014). The health consequences of smoking - 50 years of progress: A report of the Surgeon General. In. Altlanta, GA: U.S. Department of Health and Human Services, Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office on Smoking and Health.
Verze, P., Margreiter, M., Esposito, K., Montorsi, P., & Mulhall, J. (2015). The Link Between Cigarette Smoking and Erectile Dysfunction: A Systematic Review. European Urology Focus, 1(1), 39-46. https://doi.org/10.1016/j.euf.2015.01.003
Vink, J. M., Willemsen, G., Beem, A. L., & Boomsma, D. I. (2005). The Fagerstrom Test for Nicotine Dependence in a Dutch sample of daily smokers and ex-smokers. Addictive Behaviors, 30(3), 575-579. https://doi.org/10.1016/j.addbeh.2004.05.023
Wen, L. M., Rissel, C., Cheng, Y., Richters, J., & de Visser, R. O. (2017). Tobacco smoking and sexual difficulties among Australian adults: a cross-sectional study. Sexual Health, 14(4), 313-319. https://doi.org/10.1071/SH17005
West, R., & Saul, S. (2007). Fast Facts: Smoking cessation. Health Press Limited (UK).
Whitcomb, B. W., Purdue-Smithe, A. C., Szegda, K. L., Boutot, M. E., Hankinson, S. E., Manson, J. E.,
Rosner, B., Willett, W. C., Eliassen, A. H., & Bertone-Johnson, E. R. (2018). Cigarette Smoking and Risk of Early Natural Menopause. American journal of epidemiology, 187(4), 696-704. https://doi.org/10.1093/aje/kwx292
Wiegel, M., Meston, C., & Rosen, R. (2005). The Female Sexual Function Index (FSFI): Cross-Validation and Development of Clinical Cutoff Scores. Journal of Sex & Marital Therapy, 31(1), 1-20. https://doi.org/10.1080/00926230590475206
World Health Organisation. (2021a). Tobacco. World Health Organisation.
World Health Organisation. (2021b). WHO Report on the Global Tobacco Epidemic 2021: adressing new and emerging products. https://www.who.int/publications/i/item/9789240032095 World Health Organisation. (2022). Tobacco. Retrieved August 20, 2022 from https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/tobacco
World Health Organisation. (2023). Sexual and Reproductive Health and Research (SRH). https://www.who.int/teams/sexual-and-reproductive-health-and-research-(…- work/sexual-health
Zeiher, A. M., Schachinger, V., & Minners, J. (1995). Long-term cigarette smoking impairs endothelium-dependent coronary arterial vasodilator function. Circulation, 92(5), 1094-1100. https://doi.org/10.1161/01.cir.92.5.1094
Zvolensky, M. J., Taha, F., Bono, A., & Goodwin, R. D. (2015). Big five personality factors and cigarette smoking: a 10-year study among US adults. Journal of Psychiatric Research, 63, 91-96. https://doi.org/10.1016/j.jpsychires.2015.02.008
