Baas in eigen teelbal
Word de leuze “baas in eigen teelbal” binnenkort realiteit? Al decennia wordt er nagedacht over de mannenpil, maar tot hiertoe kunnen mannen enkel gebruik maken van condooms of de vasectomie om een ongewenste zwangerschap te voorkomen. De verantwoordelijkheid ligt vandaag grotendeels in het kamp van vrouwen. De vraag naar ‘de mannenpil’, een ondertussen ingeburgerde maar fysiek ‘lege’ term, weerklonk ook voor dit decennia al. In dit artikel neem ik jullie mee door de geschiedenis van de mannenpil in Vlaanderen tussen 1970 en 2005. Allereerst ga ik inzoomen op de oorsprong van de vraag naar een mannenpil. Vervolgens belicht ik de culturele moeilijkheid die er schuilgaat achter het eventueel creëren van een mannenpil. Als laatste focus ik in op de berichtgeving van de mannenpil.
Baas in eigen buik of gevaren delen?
De eerste vermeldingen van een mogelijke mannenpil kwamen voort uit de vrouwenbeweging, meer bepaald uit de women’s health movement (WHM). Die beweging vond zijn oorsprong in de jaren 70 in de Verenigde Staten en focuste zich op de verbetering van de positie van de vrouw in de gezondheidszorg. Enerzijds vonden ze dat het vrouwelijke lichaam te weinig als onderzoeksobject werd gebruikt om algemene kennis te vergaren over de werking van het menselijke lichaam. Anderzijds beklaagden ze de doorgedreven focus op de vrouwelijke vruchtbaarheidsorganen. In dat tweede luik van de WHM moet de vraag naar de mannenpil worden gesitueerd.
De women’s health movement zag de positieve impact van de vrouwelijke anticonceptie, maar merkte dat hormonale medicatie niet enkel rozengeur en maneschijn was. De eerste versies van de contraceptieve pil brachten namelijk tal van bijwerkingen met zich mee, een lijst die tot op vandaag menig mensen afschrikt. Bloedklonters, depressies of een lager libido waren maar enkele neveneffecten die volgens de feministen in vraag moesten gesteld worden. Als die bijwerkingen voor vrouwen zomaar werden geaccepteerd, waarom was het dan niet mogelijk om een mannenpil te creëren. Die kritiek waaide van de Verenigde Staten over naar Europa en kon ook hier teruggevonden worden in feministische kringen en organisaties rond gezinsplanning.
Een mannenpil was niet in alle feministische kringen gewenst. België heeft namelijk een turbulent verleden rond anticonceptie en abortus. Tot 1973 was het illegaal om (informatie over) anticonceptie te verspreiden, maar ook daarna waren vrouwen onderhevig aan de welwillendheid van hun arts, die niet altijd stond te popelen om anticonceptie voor te schrijven. Ten tweede werd abortus in 1990 uit het strafwetboek gehaald. Ten aanzien van buurlanden is België een laatkomer in de legalisering van abortus. Vlaamse feministen hadden dus hun handen vol met het strijden voor de volledige legalisering en destigmatisering van bestaande anticonceptiemiddelen en de legalisering van abortus. Daarbovenop was een mannenpil een moeilijk te verdedigen zaak. Feministen, zoals de Vlaamse Dolle Mina’s, waren voorstander van het principe dat elke vrouw ‘baas in eigen buik’ moest zijn. Dat conflicteerden natuurlijk met het idee dat mannen hun steentje moesten bijdragen bij anticonceptie.
Ook binnen de progressieve mannenbeweging en de Belgische Vereniging voor Gezinsplanning en Seksuele Opvoeding was de vraag naar de mannenpil gering. Ze rapporteerden wel over experimenten, maar spoorden mannen voornamelijk aan te roeien met de riemen die ze hadden. Hierbij moet altijd in het achterhoofd worden gehouden dat iets onbestaand, zoals de mannenpil, ook altijd minder acuut besproken zal worden.
“Slaaf van hun eigen zaad”
De berichtgeving rond de mannenpil bestaat al minstens even lang als de eerste grote experimenten in de jaren 70. Desalniettemin vormde mannelijke anticonceptie nooit een hoofdpunt in de grote Vlaamse media. Op enkele uitzonderlijke gevallen na haalde het onderwerp nooit de voorpagina’s. Ondanks de geringe media-aandacht, leverde een discoursanalyse toch enkele interessante conclusies.
Anticonceptie voor mannen is wetenschappelijk maar ook sociaal gezien moeilijk te verwezenlijken. Wetenschappers baseerden al sinds de jaren 70 hun experimenten op een combinatie van twee hormonen: progesteron en testosteron. Progesteron legt de productie van testosteron stil, met als bedoelde neveneffect dat de zaadcelproductie stilhoudt. Dit proces heeft daarnaast enkele negatieve gevolgen, waaronder libidoverlaging en impotentie. Die negatieve neveneffecten werden regelmatig benadrukt in krantenartikels.
Overeenkomstig met de literatuur kon ik uit mijn discoursanalyse drie dingen bevestigen. Ten eerste was er ook in Vlaamse kranten en magazines was een schrik voor ‘ontmannen’. Daarnaast werd ook de bereidwilligheid van mannen in vraag gesteld. Dat tweede punt werd vergeleken met de moeite die er wel niet moest gedaan worden om het condoom te promoten. Ten derde was sprake van een ‘zorgzame man’. De zorgzame man was een schets van een man die zijn partner wilde verlichten van de bijwerkingen van anticonceptie. In die artikels probeerden de auteurs het stereotype beeld van de zelfzuchtige man af te breken. Verder werd de mannenpil geschetst als een middel om meer gelijkheid te creëren tussen man en vrouw.
Een vierde argument dat terugkwam in de Vlaamse media doorbrak de parallellie met de literatuur, namelijk de bedrogen man. De bedrogen man werd gebruikt om de urgentie van de mannenpil aan te kaarten. De mannenpil werd in dit scenario geschetst als een middel dat mannen konden gebruiken om zichzelf te beschermen. Artikels rond de bedrogen man gebruikte anekdotes waarin mannen door vrouwen werden gebruikt voor de verwekking van een kind om daarna gedumpt of financieel onderdanig te worden. Hierbij werd gebruik gemaakt van een gelijkaardig discours als er in de vrouwenbeweging terug te vinden was. Mannen hadden ook het recht om zichzelf te beschermen en zichzelf seksueel te bevrijden via een pil. Daarnaast werd in de artikels in kwestie het doelpubliek van de mannenpil uitgebreid naar alleenstaande mannen.
Waar blijft de mannenpil?
Tot op heden is het wachten op de verwerkelijking van “Baas in eigen teelbal”. Toch werd in het verleden, hetzij in mindere maten dan vrouwelijke anticonceptie, moeite gedaan om de mannenpil te ontwikkelen en sociaal aanvaardbaar te maken. Met mijn thesis hoop ik de opvatting ‘de mannenpil is toch nog maar iets van tien jaar geleden’ de wereld uit te helpen. Daarnaast wil ik ook mee te geven dat de kritische bevraging van anticonceptie niet iets hedendaags is, maar dat zulke reflecties al bestonden bij de introductie van de pil.
Bibliografie
Bronnen
Archivalische bronnen
Gent, Amsab, Archief van Centrum voor Geboorteregeling en Seksuele Opvoeding, nr. MAD/019.04: De contraceptieve maatschappij, november 1972.
Gent, Amsab, Archief van Centrum voor Geboorteregeling en Seksuele Opvoeding, nr. 28.5: Dossier betreffende nationaal colloquium “de contraceptieve maatschappij” van 15.5.1972.
Gent, Amsab, Archief van Centrum voor Geboorteregeling en Seksuele Opvoeding, nr. 54.1: ‘Male Involvement in Family Planning: Projects and Activities Undertaken by IPPF’s Member Associations in 1982’, mei 1984.
Gent, Amsab, Centra voor Geboorteregeling en Seksuele Opvoeding, nr. ZTSO 0680, Jaarboek 1985: seksualiteit, relatie, geboorteregeling, 1985.
Gent, Amsab, affiche, ‘Wie verdrukt wie: confrontatie masculisme – feminisme’, 1983, https://iiifprod.amsab.be/viewer?manifest=https://iiifprod.amsab.be/iiif/3/manifest/af005297.
Gent, Amsab, Archief van Centrum voor Geboorteregeling en Seksuele Opvoeding, nr. 54.1: Freddy Deven, Draft IPPF policy statement on Male Involvement in Family Planning, 31 januari 1985;
Gent, Amsab, Archief van Centrum voor Geboorteregeling en Seksuele Opvoeding, nr. 54.1: Draft IPPF policy statement on Male Involvement in Family Planning, 15 november 1984.
Sint-Martens-Latem, Privé-archief Frank Comhaire, BATT project: development of a male contraceptive, 8 juli 1998.
Kranten en periodieken
De Grote Kuis, 1973-1980.
De Morgen, 1984-2004.
De Standaard, 1986-2004.
De Tijd, 2000-2004.
Gazet van Antwerpen, 1994-2004.
Het Belang van Limburg, 1994-2001.
Het Laatste Nieuws, 2000-2004.
Het Nieuwsblad, 2000-2003.
Humo, 1980.
Knack, 1996-2005.
Lilith, 1980-1988.
MANNENmagazine: tweemaandelijks tijdschrift voor prettig gestoorde mannen, 1991-1993.
Ont-MANtel: anti-patriarchaal tijdschrift voor mannen tegen mannengeweld, 1988-1991.
Schoppenvrouw, 1978-1999.
Monografie
Zilbergeld, Bernard. Mannen en sex: een gids voor seksuele vervolmaking. Gent: Masereelfonds, 1978.
Secondaire literatuur
Alderweireldt, Katrien. ‘Archief van de Federatie der centra voor geboorteregeling en seksuele opvoeding (Federatie CGSO)’. Brood & rozen: Tijdschrift voor geschiedenis van sociale bewegingen 1, no 1 (1996): p 34-37.
Almeling, Rene. GUYnecology: The Missing Science of Men’s Reproductive Health. Oakland: University of California Press, 2020.
------------------- ‘Reproduction’. Annual Review of Sociology 41, no 1 (2015): p 423-442.
Balbach, Melanie et al. ‘On-demand male contraception via acute inhibition of soluble adenylyl cyclase’. Nature Communications 14, no 637 (2023): p 1-12.
Bevernage, Berber, ‘Academische mannenstudies en feministische theorievorming’. In Verslagen van het Centrum voor Genderstudies onder redactie van Marysa Demoor, Katrien Heene en Geraldine Reymenants, nr 14, p 26-47. Gent: Academia Press, 2005.
Beyen, Marnix. De taal van de geschiedenis: Hoe historici lezen en schrijven. Leuven: Universitaire Pers Leuven, 2019.
Blancquaert, Lieve, Ria Goris en Wim Trommelmans. Vlaanderen Vrijt! 50 jaar seks in Vlaanderen. Leuven: Van Halewyck, 2006.
Brodie, Mollyann et al. ‘Health News and the American Public, 1996-2002’. Journal of health politics, policy and law, 28, no. 5 (2003): 927-950.
Broersma, Marcel. ‘Nooit meer bladeren? Digitale krantenarchieven als bron’. Tijdschrift voor mediageschiedenis 14, no 2 (2012): p 29-55.
Claes, Hubert, Raoul Vereecken en Piet Nijs. ‘Sterilisatie bij de man’. Actualiteiten: Relatie en seksuologie 7, nr. 3 (1984): p 89-95.
Claes, Tine. Zaad zonder naam: Een biografie van de spermabank. Tielt: Lannoo, 2022.
Claes, Vicky. ‘Brave and angry – The creation and development of the International Planned Parenthood Federation (IPPF)’. The European Journal of Contraception & Reproductive Health Care 15, no 2 (2010): p 67-76.
Coolsaet Bo. Het penseel van de liefde: Leven en werk van de penis. Leuven: Van Halewyck, 1998.
De Caluwe, Lauranne. ‘De rol van Vlaamse nieuwsmedia in de (de)construcie van hegemonische masculiniteit wat betreft anticonceptiegebruik: een kritische discoursanalyse naar de berichtgeving over de vasectomie’. Onuitgegeven masterproef, Universiteit Gent, 2022.
De Smit, Katrijn. Hoe dol was Dolle Mina? Een geschiedenis van de Dolle Mina’s in Vlaanderen. Gent: Academia Press, 2006.
De Wolf, Philippe. ‘Male feminism: men’s participation in women’s emancipation movements and debates. Case studies from Belgium and France (1967-1984)’. European Review of History 22, no. 1 (2015): 77-100.
Delplace, Marjolein. ‘De pil voor mannen: een attitudeonderzoek’. Onuitgegeven masterproef, Katholieke Universiteit Leuven, 2003.
Denis, Marie et Suzanne van Rokeghem. Le féminisme est dans la rue (Belgique 1970-1975). Bruxelles: Pol-His, 1992
Draulans, Dirk. Het succes van slechte seks: hoe de evolutietheorie van toepassing is op elk van ons (ja, ook op u). Antwerpen: Uitgeverij Manteau, 2008.
Distelmans, Bart. ‘De ontzuilheid nabij?: Een exploratief inhoudsanalytisch onderzoek naar verzuildheid en ontzuiling van de naoorlogse geschreven pers in Vlaanderen’. Res publica 41, nr. 4 (1999): 451-480.
Drucker, Donna J. Contraception: A Concise History. Cambridge: MIT Press, 2020.
Flour, Els. Marijke van Hemeldonck: Socialiste en feministe. Brussel: Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2013.
Fransis, Stephanie. ‘Haar lichaam, onze keuze? De culturele geschiedenis van het contraceptief spiraaltje in Vlaanderen van 1966 tot 1995’. Onuitgegeven masterproef, KU Leuven, 2021.
Frickel, Scott et al. ‘Undone Science: Charting Social Movement and Civil Society Challenges to Research Agenda Setting’. Science, Technology & Human Values 35, no 4 (2010): p 444-473.
Gannon, Kenneth, Lesley Glover and Paul Abel. ‘Masculinity, Infertility, Stigma and Media Reports.’ Social science & medicine 59, no. 6 (2004):1169 -1175.
Gijbels, Jolien and Kaat Wils. ‘Medicine, health and gender’. In Medical histories of Belgium: New narratives on health, care and citizenship in the nineteenth and twentieth centuries edited by Joris Vandendriessche and Benoît Majerus: 29-64, Manchester: Manchester University Press, 2021.
Hellemans, Staf. ‘Verzuiling: terugblik op het onderzoek’. Sociologos: Tijdschrift voor sociologie 36, nr. 3 (2015): 287-299.
Inhorn Marcia Claire and Tjørnhøj-Thomsen, Tine. ‘Introducion: The Second Sex in Reproduction? Men Sexuality and Masculinity’. Reconceiving the Second Sex: Men, Masculinity, and Reproduction onder de redactie van Marcia Claire Inhorn: 1-17. New York: Berghahn Books, 2009.
Kline, Wendy. Bodies of Knowledge: Sexuality, Reproduction, and the Women’s Health in the Second Wave. Chicago: University of Chicago Press, 2010.
Messner, Michael A. ‘The Limits of “the Male Sex Role”: an Analysis of the Men’s Liberation and the Men’s Rights Movements’ Discourse’. Gender and Society 12, no 3 (1998): 255-276.
Oaks, Laury. ‘Manhood and Meaning in the Marketing of the “Male Pill”. In Reconceiving the Second Sex: Men, Masculinity, and Reproduction edited by van Marcia Claire Inhorn: 139-159. New York: Berghahn Books, 2009.
Oudshoorn, Nelly. The Male Pill: A Biography of a Technology in the Making. Durham: Duke University Press, 2003.
---------------------- ‘Waar blijft de mannenpil? Over lastige hormonen, onwillige medici en ‘De Nieuwe Man’. Lover 29, nr 2 (2002): 6-10.
Peeters, Mieke. Alledaagse Ongelijkheid: gender- en klasseverschillen in de hulpverlening. Leuven: Garant, 1993.
Romeyns, Ann. ‘Het feministisch geheugen: onderzoek naar de omgang met het verleden in de tweede feministische golf in België (1970-1990)’. Onuitgegeven masterproef, KU Leuven, 2012.
Shickle, Darren. ‘“On a supposed right to lie [to the public] from benevolent motives” communicating health risks to the public’. Medicine, health care and philosophy 3, no 3 (2000): 241-249.
Tuana, Nancy. ‘The speculum of ignorance: The Women’s Health Movement and Epistemologies of Ignorance’. Hypathia 21, no 3 (2006): 1-19.
Van Kerckhove, Antje. ‘Slachtoffers van onwetendheid De kennisverspreiding van het DES-hormoon in België sinds 1971’. Onuitgegeven masterproef: KU Leuven, 2021.
Van Molle, Leen. ‘De nieuwe vrouwenbeweging in Vlaanderen, een andere lezing’. Belgisch tijdschrift voor nieuwste geschiedenis 34, nr 3 (2004): 359-397.
Waites, Geoffrey M.H. ‘Development of Methods of Male Contraception: Impact of the World Health Organization Task Force’. Fertility and sterility 80, no 1 (2003): 1-15.
Digitale informatie
“Aims & Scope”, Nature Communications, geraadpleegd op 24 mei 2023, https://www.nature.com/ncomms/aims;
“Background”, Nelly Oudshoorn, geraadpleegd op 25 mei 2023, http://nellyoudshoorn.nl/?page_id=4.
“Bio”, Rita Arditti, geraadpleegd op 15 augustus, https://ritaarditti.com/bio/.
“Dirk Draulans”, Knack, geraadpleegd op 12 augustus, https://www.knack.be/a/dirk-draulans/.
“Jan de Zutter”, Knack, Geraadpleegd op 12 augustus, https://www.knack.be/a/jan-de-zutter/.
“Our history”, National Women’s Health Network, geraadpleegd op 30 juni 2023, https://nwhn.org/who-we-are/our-history/.
Heylen, Kathleen, “Nieuwe pil maakt zaadcellen tijdelijk verlamd: nu echt een stap dichter bij anticonceptie voor mannen?”, VRT NWS, 15 februari 2023, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/02/15/opnieuw-stap-dichter-bij-anticonceptiepil-voor-mannen/.
Heymans, Philip, “Uroloog Bo Coolsaet naar de gevangenis voor aanranding en verkrachting”, VRT NWS, geraadpleegd op 12 augustus, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/12/02/uroloog-bo-coolsaet-ook-in-beroep-veroordeeld-voor-aanranding-en/.
