Bij wijze van lezen
LEZEN ALS SPRINGPLANK
Het is een woelige tijd voor ons leesonderwijs. Uit recent PIRLS onderzoek, de internationale barometer voor begrijpend lezen in het lager onderwijs, blijkt dat de leesresultaten bij onze Vlaamse leerlingen dramatisch zijn. In vergelijking met andere West-Europese landen leveren de Vlaamse 10-jarigen de op een na zwakste prestatie . Onze kinderen lezen minder goed en minder graag. Nochtans is lezen een springplank voor zowel hun schoolcarrière als hun latere (professionele) leven. We krijgen immers dagelijks veel (digitale) informatie op ons bord. Leesvaardigheid is belangrijker dan ooit en vraagt leesonderwijs van de bovenste plank!
In recent onderzoek werden de belangrijkste kenmerken van effectief leesonderwijs al in kaart gebracht. De uitdaging bestaat erin om deze wetenschappelijke inzichten tot op de klasvloer te krijgen. Taalmethodes kunnen hierin een belangrijke rol spelen, zeker als je weet dat het 92% van de leraren gebruik maakt van een taalmethode. Hoe is het gesteld met de kwaliteit van onze taalmethodes op vlak van begrijpend lezen?
ROL VAN TAALMETHODES
In dit onderzoek werden in totaal 18 lessen van Taalkanjers (Plantyn), Talent (VAN IN) en Studio Taal (Zwijsen) geanalyseerd aan de hand van een kwaliteitskader bestaande uit acht kenmerken die essentieel zijn voor effectief leesonderwijs. Kennis fungeerde hierin als rode draad. Over het algemeen scoren de taalmethodes betrekkelijk goed wat betreft het formuleren van gerichte lesdoelen, het aanbieden van een rijke waaier van tekstsoorten en het werken met inhoudelijk rijke teksten. Wanneer het gaat over het inzetten van leesstrategieën en het integreren van lezen met schrijven en spreken, zijn er aanzetten in de taalmethodes maar deze kunnen sterker uitgewerkt worden door meer in te zetten op instructie en modeling. Methodes besteden verder ook aandacht aan interactie maar de uitdaging is hier om voldoende diepgang te brengen om tot kwalitatieve interactie te komen. Taalmethodes tonen vooral lacunes op vlak van het actief uitbreiden van woordenschat en het werken met brede thema’s. Ze kunnen ook nog verbeteren door meer te werken aan kennis van tekststructuur, door betekenisvolle leesdoelen te formuleren en door te werken met authentieke teksten.
ROL VAN LERAREN
Taalmethodes willen leraren zoveel mogelijk ondersteunen in het leesvaardig maken van leerlingen. Opvallend is dat de handleidingen de lessen heel gedetailleerd voor -en uitschrijven. De vraag is of dit de gepaste benadering is. Uit onderzoek blijkt leraren zich op vlak van begrijpend lezen meer moeten professionaliseren. Taalmethodes kunnen hierin een belangrijke rol opnemen, al vraagt dit misschien een omdenken van hun aanpak. Door elke les volledig uit te schrijven, moeten leraren schijnbaar zelf niet meer nadenken over de didactiek begrijpend lezen. Het volgen van voorgekauwde lessen heeft namelijk het risico dat leraren zelf minder nadenken en minder de achterliggende didactische principes meekrijgen. Hierdoor ontstaat mogelijk spanning tussen het slaafs blijven volgen van een taalmethode en het kunnen inspelen op de reële noden, capaciteiten en interesses van de leerlingen in hun klas om ze tot leesbegrip te laten komen.
In plaats van vast gebetonneerde lessen kunnen de taalmethodes bijvoorbeeld voldoende rijke teksten en tekstsoorten aanbieden rond een breed thema waarrond minstens zes weken gewerkt kan worden (Houtveen et al., 2019; Snel, 2022). Leraren kunnen dan zelf een keuze maken uit een aantal teksten en tekstsoorten in functie van het thema, de interesses van de leerlingen en de actualiteit.
GROTERE GRIP OP LEESBEGRIP: KWALITEITSKADER BEGRIJPEND LEZEN
Om leraren te ondersteunen in de didactiek is het belangrijk dat de taalmethodes effectieve kaders naar voren schuiven met een duiding van de didactiek, de manier waarop leerlingen strategieën kunnen inzetten en hoe de leraar hierover instructie kan geven, modelleren en leerlingen kan ondersteunen bij het inoefenen. Met didactiek wordt dan onder meer leesstrategieën, woordenschat, het bepalen van een leesdoel, het integreren van lezen met schrijven, lezen met spreken en interactie bedoeld.
Om dit te realiseren en de kwaliteit van de handleidingen te verhogen kunnen uitgevers terugvallen op het kwaliteitskader begrijpend lezen voor taalmethodes. De kenmerken hangen onderling sterk samen waardoor het geheel meer is dan de som van de afzonderlijke delen. Met andere woorden, het kader is niet bedoeld om door uitgevers louter als checklist gebruikt te worden. Het kader biedt een springplank voor uitgeverijen om samen met leraren tot sterk en kwaliteitsvol leesonderwijs te komen.
Meer info:
Ellie Lefèvre ellie_lefevre@hotmail.com
Promotor: Prof. dr. Jan Vanhoof jan.vanhoof@uantwerpen.be
Bibliografie
Bibliografie
Afflerbach, P., & Cho,B. (2009). Identifying and describing constructively responsive comprehension strategies in new and traditional forms of reading. In S.E. Israel & G.G. Duffy (Red.), Handbook of research on reading comprehension (pp.69-91). Routledge.
Applebee, A., Langer, J., Nystrand, M., & Gamoran, A. (2003). Discussion-based approaches to developing understanding: Classroom instruction and student performance in middle and high school English. American Education Research Journal, 40, 685–730.
Arfé, B., Mason, L., & Fajardo, I. (2018). Simplifying informational textstructure for struggling readers. Reading and Writing, 31(9), 2191-2210.
Armbruster, B.B. & Armstrong, J.O. (1993). Locating information in text: A focus on children. Contemporary Educational Psychology 18, 139-161. https://doi.org/10.1006/ceps.1993.1015
Avohoks, (z.d.), Onderwijsdoelen. Geraadpleegd op 10 oktober 2022, van https://www.onderwijsdoelen.be/resultaten?onderwijsstructuur=LO&filters=onderwijsniveau%255B0%255D%255Bid%255D%3Df7dcdedc9e9c97a653c7dba05896ef57a333480b%26onderwijsniveau%255B0%255D%255Btitel%255D%3DBasisonderwijs%26onderwijsniveau%255B0%255D%255Bwaarde%255D%3DBasisonderwijs%26bo_onderwijs_subniveau%255B0%255D%255Bid%255D%3Dc6770d35508ce6bdab180b85cb08a171f2ed94be%26bo_onderwijs_subniveau%255B0%255D%255Btitel%255D%3DBasisonderwijs%2520%253E%2520Lager%2520Onderwijs%26bo_onderwijs_subniveau%255B0%255D%255Bwaarde%255D%3DLager%2520Onderwijs.
Banks, J. & Bowman, N. (2023). The WHAT meets the WHY 3.0. Interactive workshop on systematizing interpretive analysis to explain, support and refute. [Powerpoint-slides]. Universiteit Antwerpen. Geraadpleegd op 30 mei 2023 van https://drive.google.com/drive/folders/1Va9KVsGEgusyKBaB5OdWipfWlrrMLdw3?usp=share_link.
Bellens, K., Byls, H., Van Assche, J., Kirschner, P. A., & Verachtert, P. (2022). Wijze Lessen voor het ontwikkelen, kiezen en gebruiken van leermiddelen in het leerplichtonderwijs: handleiding bij een kader voor didactische kwaliteit van leermiddelen. Thomas More Hogeschool.
Bogaerds-Hazenberg, S., Evers-Vermeul, J. & van den Bergh, H. (2017). Inhoud en didactiek van begrijpend lezen. Tijdschrift Taal, 8(12), 21-29.
Bogaerds-Hazenberg, S., Van den Bergh, H., Evers-Vermeul, J. (2022). Onderwijs in tekststructuur. In T. Houtveen & R. Van Steensel (Eds), De zeven pijlers van onderwijs in begrijpend lezen. (pp. 60-83). Stichting Lezen Reeks.
Blomme, E., Vandevelde, L., Boon, A., Van Biervliet, P., & Dobbeleers, D. (2019). Talent. 6. Materiaal voor de leerkracht. Van In.
Bosman, A.M.T, Cihangir, S., Bootsma, M. (2022). Dalende ‘leesvaardigheid’: een herinterpretatie. Opgehaald van https://redhetonderwijs.com/wp-content/uploads/Bosman-et-al-2022.pdf.
Brinckman, P., & Versluys, K. (2021). Naar de kern: de leerlingen en hun leer-kracht. https://onderwijs.vlaanderen.be/sites/default/files/2021-10/RAPPORT-OK19%20oktober.pdf
Buyens, M., Thienpont, S. & Vanherck, T. (2022). Studio Taal. 6., Antwerpen, Uitgeverij Zwijsen.
Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K. (2018). Research Methods in Education (8th ed.). Routledge.
Cummins, J. (2008). BICS and CALP: Empirical and Theoretical Status of the Distinction. In: Hornberger N.H. (eds.) Encyclopedia of Language and Education. Springer, Boston, MA.
De Meyer, I., Janssens, R., Warlop, N., Van Keer, H., De Wever, B. & Valcke, M. (2019). Leesvaardigheid van 15-jarigen in Vlaanderen. Overzicht van de eerste resultaten van PISA 2018. Gent: Vakgroep Onderwijskunde.
Departement Onderwijs en Vorming (2018). Peiling Nederlands. Lezen, luisteren en schrijven in het basisonderwijs. Steunpunt Toetsontwikkeling en Peilingen.
Donahue, P.L., Finnegan, R.J. Lutkus, A.D., Allen, N.L., & Champbell, J.R. (2001). The nation's report card: Fourth-grade reading 2000 NCES 2001-499. Washington, DC: National Center for Education Statistics, U.S.. Department of Education.
Duke, N.K., & Roberts, K.L. (2010). The genre-specific nature of reading comprehension. In D. Wyse, R. Andrews, & J. Hoffman (Eds.), The Routledge international handbook of English, language and literacy teaching (pp. 74-86). New York. NY: Routledge.
Gobyn, S., Merchie, E., De Bruyne, E., De Smedt, F., Schiepers, M., Vanbuel, M., Versteden, P., Van den Branden, K., Ghesquière, P., & Van Keer, H. (2019). Sleutels voor effectief begrijpend lezen. Inspiratie voor een eigentijdse didactiek in het basisonderwijs. Brussel: Vlaamse Onderwijsraad. (https://www.vlor.be/publicaties/praktijkgericht-onderzoek/sleutels-voor-effectief-begrijpend-lezen)
Graham, S., & Hebert, M. (2011). Writing to read: A meta-analysis of the impact of writing and writing instruction on reading. Harvard educational review, 81(4), 710-744.
Hanushek, E. A., & Rivkin, S. G. (2010). The quality and distribution of teachers under the No Child Left Behind Act. Journal of Economic Perspectives, 24(3), 133-150.
Harsch, C., & Martin, G. (2013). Comparing holistic and analytic scoring methods: issues of validity and reliability, Assessment in Education: Principles, Policy & Practice, 20:3, 281-307. https://doi.org/ 10.1080/0969594X.2012.742422
Houtveen, T., Van den Branden, K., & Van Damme, J. (2020). Wat is goed onderwijs in begrijpend lezen? Een gedachtewisseling tussen Nederlandse en Vlaamse onderzoekers. Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid, 36(5), 431-437.
Houtveen, A. A. M., Steensel, R. V., & de la Rie, S. (2019). De vele kanten van leesbegrip: Literatuurstudie naar onderwijs in begrijpend lezen in opdracht van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek en de Inspectie van het Onderwijs. Erasmus University Rotterdam.
Houtveen, T. & Steensel, R. (Eds.). (2022). De zeven pijlers van onderwijs in begrijpend lezen. Utrecht: Eburon.
Kintsch, W. (1998) Comprehension: A paradigm for cognition. New York: Cambridge University Press.
Kintsch, W. (2013). Revisiting the construction-integration model of text comprehension and its implications for instruction. In D.E. Alvermann, N., J. Unrau, & R.B. Ruddel (Red.), Theoretical models and processes of reading (6th ed., pp. 807-840). International Reading Association.
Land, J. (2009). Zwakke lezers, sterke teksten? Effecten van tekst- en lezerskenmerken op het tekstbegrip en de tekstwaardering van VMBO-leerlingen. Amsterdam: Stichting Lezen.
Merchie, E., Gobyn, S., De Bruyne, E., De Smedt, F., Schiepers, M., Vanbuel, M., Ghesquière, P., Van den Branden, K., & Van Keer, H. (2019). Effectieve, eigentijdse begrijpend leesdidactiek in het basisonderwijs. Wetenschappelijk eindrapport van een praktijkgerichte literatuurstudie. Brussel: Vlaamse Onderwijsraad
Meyer, B.J. (1975). Identification of the structure of prose and its implications for the study of reading and memory. Journal of Reading Behavior, 7(I), 7-47.
Meyer, B.J.F., Brandt, D.M. & Bluth, G.J. (1980). Use of the top-level structure in text: Key for reading comprehension in ninth-grade students. Reading Research Quarterly 16, 72-103.
Meyer, B. J. F., Wijekumar, K. K., & Lin, Y.-C. (2011). Individualizing a web-based structure strategy intervention for fifth graders' comprehension of nonfiction. Journal of Educational Psychology, 103(1), pp. 140–168. https://doi.org/10.1037/a0021606
Mortelmans, D. (2013). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Acco Leuven.
Mortelmans, D. (2017). Kwalitatieve analyse met Nvivo. Acco Leuven, Belgium.
Mullis, I. V. S., & Martin, M. O. (2015). PIRLS 2016 Assessment Framework. Boston, MA: TIMSS & PIRLS International Study Center, Lynch School of Education & IEA.
Murphy, P. K., Wilkinson, I. A. G., Soter, A. O., Hennessey, M. N., & Alexander, J. F. (2009). Examining the effects of classroom discussion on students’ comprehension of text: A metaanalysis. Journal of Educational Psychology, 101(3), 740-764.
Oakhill, J., Cain, K., & Elbro, C. (2014). Understanding and teaching reading comprehension: A handbook. Routledge.
Okkinga, M.,& Van Gelderen, A. (2022). Discussiëren bij studerend lezen. In T. Houtveen & R. Van Steensel (Eds), De zeven pijlers van onderwijs in begrijpend lezen. (pp. 37-58). Stichting Lezen Reeks.
Onderwijsinspectie. (2020). Begrijpend leesonderwijs in de basisscholen kwaliteitsvol?. Brussel. Opgehaald van https://www.onderwijsinspectie.be/nl/andere-opdrachten/onderzoeken/onderzoek-begrijpend-lezen-basisonderwijs-schooljaar-2018-2019.
Pereira, C. & Nicolaas, M. (2019). Effectief onderwijs in begrijpend lezen. Acties voor beter leesbegrip en meer leesmotivatie. Den Haag: Algemeen Secretariaat van de Taalunie.
Pereira, C. & Rijckaert, H. (2021). Werken met rijke teksten voor beter leesbegrip en meer leesmotivatie. In Mottart, A. & Vanhooren, S. (Eds.). 35ste HSN-Conferentie, (pp. 25-28). Gent: Skribis.
Pyle, N., Vasquez, A.C., Lignugaris-Kraft, B., Gillam, S.L., Reutzel, D.R., Olszewski, A., Segura, H., Hartzheim, D., Laing, X., & Pyle, D. (2017). Effects of expository text structure interventions on comprehension: A meta-analysis. Reading Research, 109(1), 81-98.
Rogiers, A., Merchie, E. De Smedt, F., De Backer, L., & Van Keer, H. (2020). A lifespan developmental perspective on strategic processing. In L.D. Dinsmore, L.K. Fryer, & M.M. Parkinson (Red.), Handbook of strategies and strategic processing: Conceptualization, intervention, measurement, and analysis, pp. 47-62. Routeledge.
Rooijackers, P., Van Silfhout, G., Schuurs, U., Mulders, I., & Van den Bergh, H. (2020). Lezen en antwoorden bij teksten met vragen: Een cross-sectionele eye-trackstudie onder 52 vwo-leerlingen. Pedagogische Studiën, 97(4), 281-308.
Schiepers, M., Versteden, P., Loman, F., Callebout, I., Froyen, B., Hebbrecht, J., Imberechts, H., Moonen, E., Ringoet, E., Schutjes, E., Timmermans, S., Truyts, C., T’Sas, J., van Bergen, T., Vanherf, A., Van Houtven, T. & Vansteelandt, I. (2020). Volop taal. Didactiek Nederlands voor de lagere school. Gent, OWL Press.
Shanahan, T. (1988). The reading-writing relationship: Seven instuctional principles. The Reading Teacher, 41(7), 636-647.
Simms, L. J., Zelazny, K., Williams, T. F., & Bernstein, L. (2019). Does the number of response options matter? Psychometric perspectives using personality questionnaire data. Psychological Assessment, 31(4), 557–566. https://doi.org/10.1037/pas0000648
Snel, M. (2023). Kwaliteitswaaier: Effectief Onderwijs in Begrijpend Lezen. Samen aan effectief leesonderwijs werken. Kennistafel Effectief Leesonderwijs. Opgehaald van https://www.platformsamenonderzoeken.nl/wp-content/uploads/2023/01/Kwaliteitswaaier-Effectief-Onderwijs-in-Begrijpend-Lezen-2.pdf.
Stahl, S.A., & Nagy, W. (2006). Teaching word meanings. Lawrence Erlbaum.
Swart, N.,& Verhoeven, L. (2022). Zonder woordkennis geen begrip. In T. Houtveen & R. Van Steensel (Eds), De zeven pijlers van onderwijs in begrijpend lezen. (pp. 37-58). Stichting Lezen Reeks.
Taalunie. (2022). Rijke Teksten. Geraadpleegd op 20 oktober 2022 van https://rijketeksten.org/.
Tielemans, K., Vandenbroeck, M., Bellens, K., Van Damme, J., & De Fraine, B. (2017). Het Vlaams lager onderwijs in PIRLS 2016. Begrijpend lezen in internationaal perspectief en in vergelijking met 2006. Leuven: CO&E. Opgehaald van https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/progress-in-international-reading-literacy-study-pirls
Vanbuel, M., Boderé, A., & Van den Branden, K. (2017). Helpen talenbeleid en taalscreening taalgrenzen verleggen? Een reviewstudie naar effectieve taalstimuleringsmaatregelen. Gent: Steunpunt Onderwijsonderzoek.
Vandenberghe, C., De Ruyte, L. & Janssens, N. (2019). De taalkanjers 6. Taal, Mechelen Plantyn.
Van der Hoeven, J., Kooiker-Den Boer, H., Van den Bergh, H. & Evers-Vermeul, J. (2022). Combineren van lees- en schrijfonderwijs loont. In T. Houtveen & R. Van Steensel (Eds), De zeven pijlers van onderwijs in begrijpend lezen. (pp. 129-146). Stichting Lezen Reeks.
Van Keer, H. (2002). Een boek voor twee. Een onderzoek naar het verwerven van strategieën voor begrijpend lezen via peer-tutoring in de lagere school. VONK, 31(3), 4-16.
van Moort, Marloes & Koornneef, Arnout & Wilderjans, Tom & van den Broek, Paul. (2022). Validation processes and reading purpose: Is validation against knowledge and prior text influenced by reading goal?. Journal of Educational Psychology. 114. 1533-1552. 10.1037/edu0000769.
Vermeer, A. (2001). Breadth and depth of vocabulary in relation to L1/L2 acquisiton and frequency op input. Applied Psycholinguistics, 22(2), 217-234.
