Let's go Lego
- LuneBoret
Stel je voor dat je kind van zeven na het bouwen van een constructie in Lego, de blokken vakkundig en gecontroleerd in de open haard gooit. Zo niet, het bouwwerk in stukken en brokken onder het tapijt jaagt. Hoewel de living er na een namiddag spelen kan uitzien als een stortplaats, is de kamer in uw woning de term vuilnisbelt niet waard. Immers, het kind in kwestie gebruikt dezelfde afgebroken legoblokken morgennamiddag opnieuw. Exact dat doet de bouwsector vandaag niet.
Hergebruik boven recyclage
57,2 jaar. Dat is in 2020 de gemiddelde levensduur van een gebouw volgens cijfers van het Belgische statistiekbureau Statbel. Maar wat gebeurt er daarna? Een gebouw zou aan het einde van zijn leven eigenlijk een voorraadkast van materialen kunnen zijn voor een volgende generatie gebouwen. Een baksteen is namelijk nog niet uitgeleefd na een ruwe 50 jaar. Toch worden gebouwen vandaag massaal gesloopt, bouwmaterialen incluis. In het beste geval worden deze gerecycleerd, in het slechtste geval verbannen naar de verbrandingsoven of stortplaats. Echter, circulariteit draait om het sluiten van kringlopen: afvalpreventie boven afvalbeheer. Hoogwaardig hergebruik van bouwmaterialen voorkomt dat bouwmaterialen gereduceerd worden in energieverslindende recyclageprocessen en hun oorspronkelijke waarde verliezen. Dit betekent dat we moeten stoppen met afbreken en starten met ontmantelen. De legoblokken uit elkaar klikken met het oog op het hergebruik ervan.
U vraagt, wij draaien?
Aan elke sloop van een gebouw gaat de formulering van een opdracht vooraf. Wanneer de opdrachtgever een overheidsinstantie is, spreken we van een overheidsopdracht. Aangezien het u, als belastingbetaler, aangaat op welke manier de overheid haar portemonnee aanwendt, is dit proces strikt gereguleerd. De Belgische wetgeving omtrent overheidsopdrachten groeit voort uit Europese richtlijnen. Deze zetten de laatste jaren steeds meer aan tot het uitschrijven van innovatieve, duurzame en dus ook circulaire overheidsopdrachten. Door hun opdrachten in te zetten om verandering in de markt te stimuleren worden overheidsinstanties acceleratoren voor de circulaire economie. In de bouwwereld worden alle aspecten van de opdracht vastgelegd in een bestektekst. De door de opdrachtgever geformuleerde ambities worden zo omgevormd tot contractuele eisen. Op basis van de in dit document uitgeschreven criteria wordt een geschikte architect of aannemer geselecteerd. De bestektekst verbindt de opdrachtgever dus aan de uitvoerder(s) ervan.
In tegenstelling tot private opdrachtgevers, kunnen openbare opdrachtgevers die uitvoerder niet zelf kiezen. De wetgeving omtrent overheidsopdrachten bepaalt hoe de selectieprocedure moet verlopen. De criteria in bestekteksten voor overheidsopdrachten dienen daarbij eerlijke concurrentie tussen geïnteresseerde marktspelers te waarborgen. De verschillende belangen van de opdrachtgevende overheidsinstantie, in combinatie met de angst voor het maken van procedurefouten, laten weinig ruimte voor creativiteit in het opstellen van de bestektekst. Om in deze context circulariteit aan de mix toe te voegen vergt een grondige kennis van zaken die veel vaker niet dan wel aanwezig is.
Dat het niet evident is om circulaire eisen uit te schrijven ligt in de aard ervan. Circulariteit gaat gepaard met heel wat technische, logistieke en legale uitdagingen. Een eis voor het ontmantelen van een baksteen met het oog op hergebruik ervan, moet terzelfdertijd ook antwoord bieden op vragen over verantwoordelijkheid, methode van uitvoering, reiniging en transport van de steen. Het hedendaagse gamma aan bouwmaterialen is bovendien een stuk uitgebreider dan de klassieke legodoos. Ook bemoeilijken de moderne verbindingsmethoden en de aanwezigheid van toxische stoffen, zoals asbest, het ontmantelingsproces. Het losklikken van een legoblok wordt in het geval van een tegel het loshameren, trekken en reinigen ervan.
Van ‘best practice’ naar ‘common practice’
Onmogelijk denkt u. Dit onderzoek bewijst het tegendeel. De opportuniteiten binnen dit strikte kader worden blootgelegd, alsook hoe er gebruik van te maken. De bestektekst blijkt niet de plek te zijn waar circulaire ambities begraven moeten worden, maar waar ze tot bloei kunnen komen. Dankzij gepaste ondersteuning kan de kennis van publieke opdrachtgevers omtrent het uitschrijven van circulaire bestekteksten verruimd worden. Deze scriptie biedt daarom verschillende handvaten aan om circulaire ambities mee te nemen als fundament van de opdracht. Een alternatieve methode van werken, die de opportuniteiten van het bestek als tool om circulaire ambities af te dwingen in de verf zet, wordt op verschillende niveaus uitgewerkt. De case study van de afbraak van Blok B op het UZ Gent dient als kapstok, waaraan algemene principes en aanbevelingen worden opgehangen.
De sloop van het gebouw “De Schietstand” op Campus De Sterre van de UGent is een bewijs van de effectiviteit hiervan in de praktijk. Daar werd binnen het kader van dit onderzoek bijstand verleend aan de Dienst Gebouwen en Facilitair Beheer van de UGent. Deze afdeling treedt, als opdrachtgevende instantie voor bouw- en sloopwerken van de universiteit, op als publieke opdrachtgever. Dankzij de toevoeging van een circulaire clausules in de bestektekst voor de sloop van het pand, werd een aannemer geselecteerd die de gevelelementen, nl. 55.000 m2 bakstenen, voorzichtig zal ontmantelen en doorverkopen aan een gespecialiseerde hergebruikhandelaar. De aannemer in kwestie is daarbij niet de enige die zowel economische, als milieuwinst ziet in het ontmantelen van bouwmaterialen. Uit het onderzoek blijkt dat 70% van de geïnterviewde afbraakaannemers wacht op meer circulaire bestekteksten. Dat cijfer staat in schril contrast met de huidige fractie aan circulaire opdrachten: 1%. Dat er veel groeimarge is om dergelijke projecten uit te schrijven, zonder een gebrek aan concurrentie, staat buiten kijf.
Het is tijd om van ‘best practice’ naar ‘common practice’ te gaan. Een circulaire bouw- en afbraakeconomie, waarbij materialen – net zoals legoblokken – hergebruikt worden, ligt wel degelijk binnen handbereik.
Bibliografie
Extended Abstract
Janssens, A., Block, T., & Benhaddou, K. (2020). Duurzaamheidsverslag
2020. www.ugent.be/duurzaam
Ruebens, M. (2018). Vision 2050. A long-term strategy for Flanders.
Blok B op het UZ Gent
Boidin, T. (2019). Circulaire reconversiestrategieën voor het naoorlogse
universiteitspatrimonium: de ‘Experimenteerschool’ als casus.
Universiteit Gent.
Danniau, F. (2010, augustus 24). Campusmodel. https://www.ugentmemorie.
be/artikel/campusmodel
Gent-Geprent. (2023). UZ Gent. https://www.gent-geprent.com/bijzondere-
gebouwen/gebouwen-u-1/uz-gent
1. Opdrachtgeverschap
Beirens, P. (2023). Green office, symbool van de besparingsplannen,
onzekerheid neemt toe. Schamper, 641. https://www.schamper.
ugent.be/daily/green-office-symbool-van-de-besparingsplannen-
onzekerheid-neemt-toe
BMA. (z.d.). Who we are - Bouwmeester Maître Architecte. Geraadpleegd
26 mei 2023, van https://bma.brussels/nl/who-we-are/#BOUWMEESTER
De Caigny, S., Haddad, A., Liefooghe, M., Menon, C., Patteeuw, V., Van Den Driessche, M., Van Houtte Alonso, B., & Wieërs, E. (2021). Meer dan een wedstrijd. De Open Oproep in een veranderende bouwcultuur
(M. Liefooghe & M. Van Den Driessche, Red.). Die Keure.
De Roeck, F., Ampe, K., Bleys, B., Deleye, M., Prove, C., & Vandenhole,
K. (2023). Open brief bespaar niet op de duurzame universiteit van
morgen. https://docs.google.com/document/d/1WFOiNDmCn-
Q4u1GYKTPiVzl8H2P75P6L2oLz0eU_1P5g/edit
Directie Gebouwen en Facilitair Beheer (DGFB). (2023). Ontwerprichtlijn
UGent.
Eijkelenburg, A., & Vander Elst, L. (2021). ‘Terug in Omloop’. Ruimte, 49,
26–29.
France, W. (2023, maart 22). Green Office op de schop: ‘UGent ondergraaft
eigen maatschappelijke positie’. Onafhankelijk studentenblad veto.
https://www.veto.be/sociaal/green-office-op-de-schop-ugent-ondergraaft-
eigen-maatschappelijke-positie/330215
Grafe, C. (2010a). Metropolitanisme en de welvaartsstad. Hjalmar Mehr
en het Stockholmse Kulturhus. OASE, 83, 83–98.
Boidin, T. (2019). Circulaire reconversiestrategieën voor het naoorlogse
universiteitspatrimonium: de ‘Experimenteerschool’ als casus.
Universiteit Gent.
Danniau, F. (2010, augustus 24). Campusmodel. https://www.ugentmemorie.
be/artikel/campusmodel
Gent-Geprent. (2023). UZ Gent. https://www.gent-geprent.com/bijzondere-
gebouwen/gebouwen-u-1/uz-gent
Bibliografie
1. Opdrachtgeverschap
Janssens, A., Block, T., & Benhaddou, K. (2020). Duurzaamheidsverslag
2020. www.ugent.be/duurzaam
Ruebens, M. (2018). Vision 2050. A long-term strategy for Flanders.
Extended Abstract
Blok B op het UZ
165
Grafe, C. (2010b). Opdrachtgeverschap en cultureel activisme. Interview
met Klaus Hübotter, ontwikkelaar en bouwer in Bremen. OASE, 83,
73–82.
Grafe, C., De Bruijn, D., Floris, J., Tielens, G., & Maaskant, M. (2010).
Opdrachtgevers in de architectuur. OASE, 83, 1–10.
Haddad, A. (2021). De kaart ontrafelen, werken met het grondgebied. In
M. Liefooghe & M. Van Den Driessche (Red.), Meer dan een wedstrijd
(pp. 91–105).
Janssens, A., Block, T., & Benhaddou, K. (2020). Duurzaamheidsverslag
2020. www.ugent.be/duurzaam
Maaskant, M. (2010). Interview met Marcel Smets, Vlaams Bouwmeester
(2005-2010). Oase, 83, 99–106.
Stadbouwmeester Gent. (z.d.). Samen Stad Ontwerpen: een leidraad voor
aanbestedingen. Geraadpleegd 25 mei 2023, van www.stad.gent/
samenstadontwerpen
Swimberghe, G. (2023, maart 28). Studenten, personeel en vakbonden
UGent voeren actie tegen besparingsplannen van de universiteit. VRT
NWS. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/03/28/studenten-en-personeel-
ugent-voeren-actie-tegen-de-besparingen/
Swinnen, P., & Devoldere, S. (2010). Zeven memo’s voor een verlichte
bouwcultuur (C. Robberechts, Red.). Die Keure.
Tielens, G. (2010). Een visie hebben, een plek vinden en geld regelen.
Interview met Rudy Stroink. OASE, 83, 107–114.
UGent. (2023a). Bouwcommissie — Intranet — Universiteit Gent. https://
www.ugent.be/intranet/nl/bestuur/centraal/bouwcommissie
UGent. (2023b). Directie Gebouwen en Facilitair Beheer (DGFB) — Universiteit
Gent. https://www.ugent.be/nl/univgent/administratie-bestuur/
dgfb
UGent. (2023c). Duurzaamheid — Universiteit Gent. https://www.ugent.
be/nl/univgent/missie/duurzaamheidsbeleid/overzicht.htm
UGent. (2023d). Milieu — Intranet — Universiteit Gent. https://www.
ugent.be/intranet/nl/op-het-werk/milieu/overzicht.htm
UGent. (2023e). Raden en commissies — Intranet — Universiteit Gent.
https://www.ugent.be/intranet/nl/bestuur
Universiteit Gent. (2022, februari 8). Duurzaamheid@UGent. Youtube.
https://www.youtube.com/watch?v=iVlgcTlfcAc
Van Den Driessche, M. (2021). Het omcirkelen van een lege plaats:
‘bouwheer’ worden, kwaliteit verwachten. In M. Liefooghe & M. Van
Den Driessche (Red.), Meer dan een wedstrijd. De Open Oproep in
een veranderende bouwcultuur (pp. 38–56). Die Keure.
Van Haelter, D. (2022). Jaarverslag 2021.
Vanden Abeele, P. (2018). Samen Stad Bouwen: visienota mandaat stadsbouwmeester
2018 - 2023.
Verslag Bouwcommissie 1 juli 2021. (2021, juni 1). Bouwcommissie.
Verslag Bouwcommissie 5 september 2019. (2019, september 5).
Bouwcommissie.
166
Bouwunie. (2022, juni 30). Bouwunie - Het jaar in cijfers. https://www.
bouwunie.be/nl/theme/Bouwsector-in-cijfers/jaar-in-cijfers
Buildwise. (2023). Een digitale inventaris voor meer circulaire sloop.
Circular Economy - Principles for buildings design. (2020).
Colon, S. (2021). UGent Gebouw B: Quick audit herbruikbare bouwmaterialen.
www.opalis.eu,
De Bruyn, S., De Vries, J., Juijn, D., Bijleveld, M., Van Der Giesen, C.,
Korteland, M., Van Santen Ward, & Pápai, S. (2023). Handboek
Milieuprijzen 2023. www.ce.nl
De hornois, K. (2019). Van lineair naar circulair: overheidsaankopen als
hefboom voor de circulaire economie en de uitdagingen voor de
overheidsinkoper. Milieu- en Energierecht (MER), 2019(1), 53–64.
Debacker, W., Vrijders, J., Voorter, J., Vergauwen, A., Bergmans, J., &
Stouthuysen, P. (2021). Urban mining in Vlaanderen: Hoe waarde
creëren met het sluiten van materiaalstromen?
Desmet, A. (2009). Asbestinventaris - UGent - Blok B - Animalarium -
Auditorium B.
European Commission. (z.d.-a). 2020 climate & energy package. Geraadpleegd
1 juni 2023, van https://climate.ec.europa.eu/eu-action/
climate-strategies-targets/2020-climate-energy-package_en
European Commission. (z.d.-b). Circular Procurement - GPP - Environment.
Geraadpleegd 1 juni 2023, van https://ec.europa.eu/environment/
gpp/circular_procurement_en.htm
Europese Unie. (2020). Renovatiegolf. De Europese Green Deal. https://
doi.org/10.2833/10575
FOD BOSA. (z.d.). Nieuw e-Procurement-platform | BOSA. Geraadpleegd
3 juni 2023, van https://bosa.belgium.be/nl/themas/overheids-opdrachten/
applicaties/nieuw-e-procurement-platform
FOD Economie. (2020, oktober 19). Erkenning van aannemers | FOD
Economie. https://economie.fgov.be/nl/themas/ondernemingen/
specifieke-sectoren/bouw/erkenning-van-aannemers
Geerts, G., Ghyoot, M., Naval, S., & Topalov, H. (2022). Toolkit voor herge-
Verslag Bouwcommissie 9 juli 2020. (2020, juli 9). Bouwcommissie.
Verslag Bouwcommissie 11 oktober 2018. (2018, oktober 11). Bouwcommissie.
Verslag Bouwcommissie 14 januari 2021. (2021, januari 14). Bouwcommissie.
Verslag Bouwcommissie 19 april 2018. (2018, april 19). Bouwcommissie.
Verslag Bouwcommissie 19 maart 2020. (2020, maart 19). Bouwcommissie.
Verslag Bouwcommissie 27 oktober 2016. (2016, oktober 27). Bouwcommissie.
Verslag Bouwcommissie 29 juni 2017. (2017, juni 29). Bouwcommissie.
Vlaams Bouwmeester. (2023). De werking van het team Vlaams
Bouwmeester | Vlaams Bouwmeester. https://www.vlaamsbouwmeester.
be/nl/team-vlaams-bouwmeester/werking
2. Openbare aanbesteding
Bouwunie. (2022, juni 30). Bouwunie - Het jaar in cijfers. https://www.
bouwunie.be/nl/theme/Bouwsector-in-cijfers/jaar-in-cijfers
Buildwise. (2023). Een digitale inventaris voor meer circulaire sloop.
Circular Economy - Principles for buildings design. (2020).
Colon, S. (2021). UGent Gebouw B: Quick audit herbruikbare bouwmaterialen.
www.opalis.eu,
De Bruyn, S., De Vries, J., Juijn, D., Bijleveld, M., Van Der Giesen, C.,
Korteland, M., Van Santen Ward, & Pápai, S. (2023). Handboek
Milieuprijzen 2023. www.ce.nl
De hornois, K. (2019). Van lineair naar circulair: overheidsaankopen als
hefboom voor de circulaire economie en de uitdagingen voor de
overheidsinkoper. Milieu- en Energierecht (MER), 2019(1), 53–64.
Debacker, W., Vrijders, J., Voorter, J., Vergauwen, A., Bergmans, J., &
Stouthuysen, P. (2021). Urban mining in Vlaanderen: Hoe waarde
creëren met het sluiten van materiaalstromen?
Desmet, A. (2009). Asbestinventaris - UGent - Blok B - Animalarium -
Auditorium B.
European Commission. (z.d.-a). 2020 climate & energy package. Geraadpleegd
1 juni 2023, van https://climate.ec.europa.eu/eu-action/
climate-strategies-targets/2020-climate-energy-package_en
European Commission. (z.d.-b). Circular Procurement - GPP - Environment.
Geraadpleegd 1 juni 2023, van https://ec.europa.eu/environment/
gpp/circular_procurement_en.htm
Europese Unie. (2020). Renovatiegolf. De Europese Green Deal. https://
doi.org/10.2833/10575
FOD BOSA. (z.d.). Nieuw e-Procurement-platform | BOSA. Geraadpleegd
3 juni 2023, van https://bosa.belgium.be/nl/themas/overheids-opdrachten/
applicaties/nieuw-e-procurement-platform
FOD Economie. (2020, oktober 19). Erkenning van aannemers | FOD
Economie. https://economie.fgov.be/nl/themas/ondernemingen/
specifieke-sectoren/bouw/erkenning-van-aannemers
Geerts, G., Ghyoot, M., Naval, S., & Topalov, H. (2022). Toolkit voor herge-
Verslag Bouwcommissie 9 juli 2020. (2020, juli 9). Bouwcommissie.
Verslag Bouwcommissie 11 oktober 2018. (2018, oktober 11). Bouwcommissie.
Verslag Bouwcommissie 14 januari 2021. (2021, januari 14). Bouwcommissie.
Verslag Bouwcommissie 19 april 2018. (2018, april 19). Bouwcommissie.
Verslag Bouwcommissie 19 maart 2020. (2020, maart 19). Bouwcommissie.
Verslag Bouwcommissie 27 oktober 2016. (2016, oktober 27). Bouwcommissie.
Verslag Bouwcommissie 29 juni 2017. (2017, juni 29). Bouwcommissie.
Vlaams Bouwmeester. (2023). De werking van het team Vlaams
Bouwmeester | Vlaams Bouwmeester. https://www.vlaamsbouwmeester.
be/nl/team-vlaams-bouwmeester/werking
2. Openbare aanbesteding
167
bruik: aanbestedingsstrategieën.
Gheysens, B., & Wauters, K. (2017). Overheidsopdrachten. Intersentia.
Ghyoot, M., Devlieger, L., Billiet, L., Warnier, A., & Rotor. (2018). Déconstruction
et réemploi: Comment faire circuler les éléments de
construction (M. Ghyoot & L. Devlieger, Red.). Presses polytechniques
et universitaires romanders. www.ppur.org
Ghyoot, M., Geerts, G., & Naval, S. (2022). Maximiser la récupération des
matériaux réutilisables: formuler des objectifs de récupération dans
un marché de travaux.
Global Alliance for Buildings and Construction. (2022). 2022 Global Status
Report for Buildings and Construction: Towards a Zero-emission,
Efficient and Resilient Buildings and Construction Sector. www.
globalabc.org.
Naval, S. (2021). Product of afval? Status van hergebruikmaterialen. http://
www.nweurope.eu/fcrbe
OECD. (2019). Global Material Resources Outlook to 2060: Economic
Drivers and Environmental Consequences.
Parl. St. Kamer, 1541/001, nr. 54. (2016, 4 januari). Geraadpleegd
op 1 juni 2023, van https://www.dekamer.be/FLWB/
PDF/54/1541/54K1541001.pdf
Opalis. (z.d.). Homepage | Opalis. Geraadpleegd 27 februari 2023, van
https://opalis.eu/en
Poelman, N. (2018). Sloopopvolgingsplan - Gent - UGent Blok B.
Rotor asbl. (2022, 31 januari). Comment maximiser la récupération des
matériaux réutilisables [Videobestand]. Geraadpleegd op 25 mei
2023, van Comment maximiser la récupération des matériaux réutilisables
Schotanus, F., & Gaaikema, K. (2020). De status van circulair en duurzaam
inkopen: van best practice naar common practice. Tijdschrift Aanbestedingsrecht
en Staatssteun, 6, 6–12. https://duurzaamheid.nl/
artikelen/overheid-
Seys, S., Billiet, L., Gielen, M., & Ghyoot, M. (2015). Vademecum voor
hergebruik buiten de bouwsite.
Smeyers, T., Deweerdt, M., & Mertens, M. (2022). Toolkit hergebruik: de
hergebruikinventaris.
Statbel. (2020). Afvalproductie | Statbel. https://statbel.fgov.be/nl/
themas/leefmilieu/afval-en-vervuiling/afvalproductie#figures
van Haagen, F. (2018). Circulair aanbesteden - DNA-match: het geheim
achter een spraakmakende circulaire aanbesteding. www.copper8.
com
Vanheusden, B., Van Garsse, S., & Voorter, J. (2022). Draaiboek circulair
aanbesteden. Juridische FAQ.
Verbeke, P. (2023). Overheidsopdrachten voor beginners. Die Keure.
Verlinden, A., De Raeymaecker, E., & Christiaens, T. (2019). Circulair
aanbesteden. De gunning van overheidsopdrachten als bouwsteen
voor een circulaire economie. In C. De Koninck, P. Flamey, P. Thiel, &
L. de Wilde (Red.), Jaarboek Overheidsopdrachten (2018de–2019de
168
dr., pp. 256–278). EPB Consulting. www.stradalex.com
Vlaamse Overheid. (z.d.). Selectie - draaiboek | Vlaanderen Intern. Geraadpleegd
31 mei 2023, van https://overheid.vlaanderen.be/draaiboek/
selectie-overheidsopdrachten
Voorter, J., & Vanheusden, B. (z.d.). Proeftuin circulair bouwen - Bevindingen
juridisch luik (Deel I).
Wauters, K., & Ghyssens, B. (2017). De wet overheidsopdrachten anno
2016: evolutie of revolutie? Publiekrechtelijke Kronieken (CDPK),
48–89.
3. Losmaakbaarheid
Baars, M. (z.d.). Over ons - New Horizon. Geraadpleegd 5 juni 2023, van
https://newhorizon.nl/new-horizon/over-ons-new-horizon/
BBSM. (2017). A propos de BBSM. https://www.bbsm.brussels/fr/a-propos-
fr/
Bougrain, F., & Doutreleau, M. (2022). Statistical analysis of the building
elements reclamation trade in the Benelux, France, the UK and
Ireland.
Buildwise. (2023a). Buildwise • Het innovatiecentrum van de Bouwsector.
https://www.buildwise.be/nl/
Buildwise. (2023b). Onderzoek • Laboratorium van Buildwise • Duurzame
Ontwikkeling. https://www.buildwise.be/nl/onderzoek-innovatie/
laboratoria/onderzoek-laboratorium-van-buildwise-duurzame-ontwikkeling/
Choppin, J., & Delon, N. (2014). Matière grise. Pavillon de l’Arsenal.
Debacker, W., Vrijders, J., Voorter, J., Vergauwen, A., Bergmans, J., &
Stouthuysen, P. (2021). Urban mining in Vlaanderen: Hoe waarde
creëren met het sluiten van materiaalstromen?
Deloof, W. (2022). Babbels van de bouw - Circulariteit in praktijk [Podcast].
Brussel: Embuild. Geraadpleegd 18 februari 2023, van https://
open.spotify.com/episode/6qEAn7WDW3SaKbomMTu3Xe?si=-
fe04c659138c4e20
Embuild. (2022). Jaarverslag 2022.
Embuild. (2023). Living Lab Circulaire sloopteams - Embuild Vlaanderen.
https://www.embuildvlaanderen.be/projecten/circulaire-sloopteams/
Embuild Vlaanderen. (z.d.-a). Interreg FCRBE-project. Geraadpleegd 3
juni 2023, van https://www.embuildvlaanderen.be/projecten/interreg-
fcrbe-project/
Embuild Vlaanderen. (z.d.-b). Living Lab Circulaire sloopteams . Geraadpleegd
3 juni 2023, van https://www.embuildvlaanderen.be/
projecten/circulaire-sloopteams/
Europese Commissie. (2011). Kleine bedrijven, grote projecten - Zo
helpt de EU mkb’s/kmo’s (Europese Commissie, Red.; 2011de
dr.). Bureau voor publicaties van de Europese Unie. https://doi.
org/10.2769/11314
Geerts, G., Ghyoot, M., Naval, S., & Topalov, H. (2022). Toolkit voor hergebruik:
aanbestedingsstrategieën.
Ghyoot, M., Devlieger, L., Billiet, L., Warnier, A., & Rotor. (2018). Décon-
3. Losmaakbaarheid
169
struction et réemploi: Comment faire circuler les éléments de
construction (M. Ghyoot & L. Devlieger, Red.). Presses polytechniques
et universitaires romanders. www.ppur.org
Gobbo, E., Ghyoot, M., Bernair, C., & Paduart, A. (2021). A roadmap to
foster reuse practices in the construction sector. https://ec.europa.
eu/docsroom/documents/39984
Interreg NWE. (z.d.). FCRBE - Facilitating the circulation of reclaimed
building elements in Northwestern Europe. Geraadpleegd 3 juni
2023, van https://vb.nweurope.eu/projects/project-search/fcrbe-facilitating-
the-circulation-of-reclaimed-building-elements-in-northwestern-
europe/#tab-3
Interreg NWE. (2021, oktober 27). Booklets | FutuREuse: 7 short introductions
to the world of reuse. https://vb.nweurope.eu/projects/projectsearch/
fcrbe-facilitating-the-circulation-of-reclaimed-building-elements-
in-northwestern-europe/news/booklets/
Interreg NWE. (2023, februari 9). Digital Deconstruction | Interreg NWE.
https://vb.nweurope.eu/projects/project-search/digital-deconstruction/
Küpfer, C., Bastien-Masse, M., & Fivet, C. (2023). Reuse of concrete
components in new construction projects: Critical review of 77
circular precedents. Journal of Cleaner Production, 383, 9. https://
doi.org/10.1016/J.JCLEPRO.2022.135235
Opalis. (z.d.). Een muurbekleding uit venstertabletten. Geraadpleegd
3 juni 2023, van https://opalis.eu/nl/projecten/een-muurbekleding-
uit-venstertabletten
OVAM. (z.d.). Sloopopvolging. Geraadpleegd 3 juni 2023, van https://
ovam.vlaanderen.be/bouw-sloopopvolging
Richardson, G. B. (1972). The organisation of industry. The Economic
Journal, 82(327), 883–896.
Rotor vzw. (z.d.). Sanitary block for the Itterbeek Chiro. Geraadpleegd
3 juni 2023, van http://rotordb.org/en/projects/sanitary-block-itterbeek-
chiro
Rotor vzw. (2021). Toolkit hergebruik: materiaalfiches.
Schotanus, F., & Gaaikema, K. (2020). De status van circulair en duurzaam
inkopen: van best practice naar common practice. Tijdschrift Aanbestedingsrecht
en Staatssteun, 6, 6–12. https://duurzaamheid.nl/
artikelen/overheid-
Smeyers, T., Deweerdt, M., & Mertens, M. (2022). Toolkit hergebruik: de
hergebruikinventaris.
Topalov, H., Meester, V., Smeyers, T., & Van Pottelsberghe, C. (2022).
FCRBE Pilot Operations.
Tracimat vzw. (2022, juni 22). Verplichte tracering en sloopopvolging van
sloopafval voor omgevingsvergunningsaanvragen vanaf 1/07/2022.
https://www.tracimat.be/kenniscentrum/nieuws/verplichte-tracering-
en-sloopopvolging-van-sloopafval-voor-omgevingsvergunningsaanvragen-
vanaf-1/07/2022-158/
Trovo. (2023). Recup ? – Trovo. https://www.trovo.be/pages/recup
VAB ABD vzw. (2023). Ledenlijst – VAB ABD vzw. https://vab-abd.be/
ledenlijst/
170
Voorter, J. (2022). De aanpassing van de traceerbaarheidsproce-dure
voor sloopmateriaal met de grondverzetregeling als inspiratiebron:
To infinity and beyond! Milieu- en Energierecht (MER), 2022(3), 1–14.
https://bouwen.vlaanderen-circulair.be/
VSOR. (2023). Leden | Vereniging van sloop-, ontmantelings en recyclagebedrijven.
https://www.vsor.be/nl/leden
