Over bossen in nood en hoe het recht deze noodsituatie kan rechtzetten

BIBLIOGRAFIE

A.     WETGEVING

1.      Internationale wetgeving

1.1.  Hard law: MEA’s en andere internationale overeenkomsten

Handvest van de Verenigde Naties en Statuut van het Internationaal Gerechtshof, San Francisco, 26 juni 1945 (VN Handvest en Stat. IGH), https://unric.org/nl/statuut-van-het-internationaal-gerechtshof/.

 

General Agreement on Tariffs and Trade, Genève, 30 October 1947 (GATT 1947), https://www.wto.org/english/docs_e/legal_e/gatt47_01_e.htm.

 

Verdrag van Wenen inzake het verdragenrecht (Eng.: Vienna Convention on the law of Treaties), Wenen, 23 mei 1969 (WVV), https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/1_1_1969.pdf.

 

Overeenkomst inzake watergebieden van internationale betekenis, in het bijzonder als verblijfplaats voor watervogels (Eng.: Convention on Wetlands of International Importance Especially as Waterfowl Habitat), Ramsar, 2 februari 1971, https://www.ramsar.org/.

 

Overeenkomst inzake de bescherming van het cultureel en natuurlijk erfgoed van de wereld (Eng.: Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage), Parijs, 16 november 1972, https://whc.unesco.org/en/convention/.

 

Verdrag inzake het behoud van wilde dieren en planten en hun natuurlijk leefmilieu in Europa (Eng.: Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats), Bern, 19 september 1979, https://www.coe.int/en/web/bern-convention.

 

African Charter on Human and Peoples’ Rights, Nairobi, June 1981, https://au.int/sites/default/files/treaties/36390-treaty-0011_-_african_charter_on_human_and_peoples_rights_e.pdf.

 

Verdrag van de Verenigde Naties inzake het recht van de zee (Eng.: United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS)), Montego Bay, 10 December 1982 (VN-Zeerechtverdrag), https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf.

 

Verdrag van Wenen ter bescherming van de ozonlaag, Wenen, 22 maart 1985, https://ozone.unep.org/treaties/vienna-convention.

 

Protocol van Montreal betreffende stoffen die de ozonlaag afbreken, Montreal, 16 september 1987, https://ozone.unep.org/treaties/montreal-protocol.

 

Verdrag van Espoo inzake milieu-effectrapportage in grensoverschrijdend verband (Eng: Convention on Environmental Impact Assessment in a Transboundary Context), Espoo, 25 februari 1991 (Verdrag van Espoo niet geamendeerd), https://unece.org/fileadmin/DAM/env/eia/documents/legaltexts/Espoo_Convention_authentic_ENG.pdf.

 

Verdrag van Espoo inzake milieu-effectrapportage in grensoverschrijdend verband (Eng.: Convention on Environmental Impact Assessment in a Transboundary Context), Espoo, 25 februari 1991 (zoals geamendeerd op 27 februari 2001 en op 4 juni 2004) (Verdrag van Espoo geamendeerd), https://unece.org/environment-policyenvironmental-assessment/text-convention.

 

Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake Klimaatverandering (Eng.: United Nations Framework Convention on Climate Change), Rio de Janeiro, 5 juni 1992 (UNFCCC), https://unfccc.int/.

 

Verdrag inzake Biologische Diversiteit (Eng.: Convention on Biological Diversity), Rio de Janeiro, 5 juni 1992 (CBD), https://www.cbd.int/.

 

Agreement Establishing the World Trade Organization, Marrakesh, 15 April 1994, https://www.wto.org/english/docs_e/legal_e/legal_e.htm.

 

Verdrag van de Verenigde Naties ter bestrijding van woestijnvorming in landen die te kampen hebben met ernstige droogte en/of woestijnvorming, met name in Afrika (Eng.: United Nations Convention to Combat Desertification in those countries experiencing serious drought and/or desertification, particularly in Africa), Parijs, 14 oktober 1994 (UNCCD), https://www.unccd.int/.

 

General Agreement on Tariffs and Trade, 1994 (GATT 1994), https://www.wto.org/english/docs_e/legal_e/06-gatt_e.htm.

 

Protocol van Kyoto bij het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering, Kyoto, 12 december 1997 (Protocol van Kyoto), https://unfccc.int/resource/docs/convkp/kpeng.pdf.

 

Verdrag betreffende toegang tot informatie, inspraak bij besluitvorming en toegang tot de rechter inzake milieuaangelegenheden, Aarhus, 25 juni 1998 (Aarhusverdrag), https://unece.org/environment-policy/public-participation/aarhus-convention/text.

 

Protocol van Cartagena inzake bioveiligheid bij het Verdrag inzake Biologische Diversiteit (Eng.: Cartagena Protocol on biosafety tot he Convention on Biological Diversity), Cartagena, 29 January 2000, https://bch.cbd.int/protocol/text/.

 

Internationaal Verdrag inzake plantgenetische hulpbronnen voor voeding en landbouw (Eng.: International Treaty on Plant Genetic Resources for Food and Agriculture), Rome, 3 November 2001 (ITPGRFA), https://www.fao.org/3/i0510e/i0510e.pdf.

 

Protocol van Nagoya betreffende de toegang tot genetische rijkdommen en de eerlijke en billijke verdeling van de voordelen die voortvloeien uit het gebruik ervan bij het Verdrag inzake Biologische Diversiteit (Eng.: Nagoya Protocol on Access to Genetic Resources and the Fair and Equitable Sharing of Benefits Arising from their Utilization to the Convention on Biological Diversity), Nagoya, 29 oktober 2010, https://www.cbd.int/abs/text/.

 

Overeenkomst van Parijs inzake Klimaatverandering, Parijs, 12 december 2015 (Klimaatakkoord), https://unfccc.int/.

 

1.2.  Soft law (1): Verklaringen, resoluties, aanbevelingen e.a.

 

Verklaring van de Conferentie van de Verenigde Naties over het Menselijk Milieu, Stockholm, 16 juni 1972 (Verklaring van Stockholm), aangenomen tijdens de eerste Conferentie van de Verenigde Naties over het Milieu, Stockholm, Zweden, 5-16 juni 1972: Chapter I. Declaration of the United Nations Conference on the Human Environment under Part One: Action taken by the Conference, as adopted by the first Conference on the Human Environment, 21st plenary meeting of 16 June 1972, 3-5. In Report of the United Nations Conference on the Human Environment, A/CONF.48/14/Rev.1, United Nations, New York, 1973, 78, geraadpleegd via https://www.un.org/en/conferences/environment/stockholm1972.

 

Chapter II. Action Plan for the Human Environment under Part One: Action taken by the Conference, as adopted by the first Conference on the Human Environment, 1972, 6-28. In Report of the United Nations Conference on the Human Environment, A/CONF.48/14/Rev.1, United Nations, New York, 1973, 78, geraadpleegd via https://www.un.org/en/conferences/environment/stockholm1972.

 

Verklaring van Rio de Janeiro inzake Milieu en Ontwikkeling, Rio de Janeiro, juni 1992 (Verklaring van Rio), aangenomen tijdens de Conferentie van de Verenigde Naties inzake Milieu en Ontwikkeling, Rio de Janeiro, Brazilië, 3-14 juni 1992: Annex I. Rio Declaration on Environment and Development, 3-8. In Report of the United Nations Conference on Environment and Development - Rio de Janeiro, 3-14 June 1992, Volume I Resolutions Adopted by the Conference, United Nations, A/CONF. 151/26/Rev.1 5 (Vol. I), New York, 1993, 487, geraadpleegd via https://www.un.org/en/conferences/environment/rio1992.

 

Annex II. Agenda 21 under Resolution 1. Adoption of texts on environment and development, 9-479. In Report of the United Nations Conference on Environment and Development - Rio de Janeiro, 3-14 June 1992, Volume I Resolutions Adopted by the Conference, United Nations, A/CONF. 151/26/Rev.1 5 (Vol. I), New York, 1993, 487, geraadpleegd via https://www.un.org/en/conferences/environment/rio1992.

 

Annex III. Non-legally Binding Authoritative Statement of Principles for a Global Consensus on the Management, Conservation and Sustainable Development of All Types of Forests under Resolution 1. Adoption of texts on environment and development, 480-485. In Report of the United Nations Conference on Environment and Development - Rio de Janeiro, 3-14 June 1992, Volume I Resolutions Adopted by the Conference, United Nations, A/CONF. 151/26/Rev.1 5 (Vol. I), New York, 1993, 487, geraadpleegd via https://www.un.org/en/conferences/environment/rio1992.

 

Resolution adopted by the General Assembly A/RES/55/2, ‘United Nations Millennium Declaration’, 18 September 2000, 9, geraadpleegd via https://www.un.org/en/conferences/environment/newyork2000.

 

Resolution I. Political Declaration and Resolution II. Plan of Implementation of the World Summit on Sustainable Development under Chapter I. Resolutions adopted by the Summit, 1-72. In Report of the World Summit on Sustainable Development, Johannesburg, South Africa, 26 August – 4 September 2002, A/CONF.199/20, United Nations, New York, 2002, 167, geraadpleegd via https://www.un.org/en/conferences/environment/johannesburg2002.

 

Agenda Item 6, ‘Ministerial Declaration, 4-5, par. 6.4. and 6.5. In Record of the First Joint Ministerial Meeting of the Helsinki and OSPAR Commissions, Bremen, Germany, 25-26 June 2003, 9, geraadpleegd via https://www.ospar.org/meetings/archive/joint-ospar-helcom-ministerial-meeting.

 

Resolution adopted by the General Assembly on 17 December 2007 [on the report of the Second Committee (A/62/419 (Part I)], ‘Non-legally binding instrument on all types of forests’, A/RES/62/98, 31 January 2008, 8, geraadpleegd via https://www.un.org/en/ga/62/resolutions.shtml.

 

Resolution I. Outcome document: “The future we want” under Chapter I. Resolutions adopted by the Conference, 1-54. In Report of the United Nations Conference on Sustainable Development, Rio de Janeiro, Brazil, 20-22 June 2012, A/CONF.216/16, United Nations, New York, 2012, 86, geraadpleegd via https://www.un.org/en/conferences/environment/rio2012.

 

UNFCCC, ‘Forests: Action Statements and Action Plans’, Climate Summit 2014, New York, 23 September 2014, 18, geraadpleegd via https://unfccc.int/media/514893/new-york-declaration-on-forests_26-nov-2015.pdf.

 

The New York Declaration on Forests, 2014, 2, geraadpleegd via https://forestdeclaration.org/about/new-york-declaration-on-forests/.

 

Resolution adopted by the General Assembly on 25 September 2015 A/RES/70/1, ‘Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development’, 21 October 2015, 35, geraadpleegd via https://www.un.org/en/conferences/environment/newyork2015.

 

UN Sustainable Development Goal (SDG) 1, ‘End poverty in all its forms everywhere’, https://sdgs.un.org/goals/goal1.

 

UN Sustainable Development Goal (SDG) 2, ‘End hunger, achieve food security and improved nutrition and promote sustainable agriculture’, https://sdgs.un.org/goals/goal2.

 

UN Sustainable Development Goal (SDG) 3, ‘Ensure healthy lives and promote well-being for all at all ages’, https://sdgs.un.org/goals/goal3.

 

UN Sustainable Development Goal (SDG) 6, ‘Ensure availability and sustainable management of water and sanitation for all’, https://sdgs.un.org/goals/goal6.

 

UN Sustainable Development Goal (SDG) 12, ‘Ensure sustainable consumption and production patterns’, https://sdgs.un.org/goals/goal12.

 

UN Sustainable Development Goal (SDG) 13, ‘Take urgent action to combat climate change and its impacts’, https://sdgs.un.org/goals/goal13.

 

UN Sustainable Development Goal (SDG) 15, ‘Protect, restore and promote sustainable use of terrestrial ecosystems, sustainably manage forests, combat desertification, and halt and reverse land degradation and halt biodiversity loss’, https://sdgs.un.org/goals/goal15.

 

UN Sustainable Development Goal (SDG) 17, ‘Strengthen the means of implementation and revitalize the global partnership for sustainable development’, https://sdgs.un.org/goals/goal17.

 

General Assembly Resolution A/73/188, 19 July 2018, ‘Report of Special Rapporteur on the issue of human rights obligation relating to the enjoyment of a safe, clean, healthy and sustainable environment: Note by the Secretary-General’, geraadpleegd via https://www.ohchr.org/EN/newyork/Pages/GA73rdSession.aspx.

 

United Nations General Assembly, resolution A/HRC/48/L.23/Rev.1 as adopted at the Forty-eight Session of the Human Rights Council, 13 September – 8 October 2021, ‘Agenda item 3: Promotion and protection of all human rights, civil, political, economic, social and cultural rights, including the right to development’, 5 October 2021, 3, https://ap.ohchr.org/documents/dpage_e.aspx?si=A/HRC/48/L.23/Rev.1.

 

New York Declaration on Forests, 2021, 2, geraadpleegd via https://forestdeclaration.org/about/new-york-declaration-on-forests/.

 

Report of the Stockholm +50 Conference, Stockholm+50: a healthy planet for the prosperity of all – our responsibility, our opportunity, Stockholm, Sweden, 2 and 3 June 2022, A/CONF.238/9, 1 August 2022, 28, geraadpleegd via https://www.stockholm50.global/.

 

Twenty-sixth Session of the FAO Committee on Forestry, ‘State of the World's Forests 2022: Forest pathways for green recovery and building inclusive, resilient and sustainable economies’, COFO/2022/2 Rev. 1, Rome, Italy, 3-7 October 2022, 7, geraadpleegd via https://www.fao.org/about/meetings/cofo/cofo-26/list-of-documents/en/.

 

Twenty-sixth Session of the FAO Committee on Forestry, ‘Forests and sustainable production of wood and non-wood forest products - meeting demands and supporting resilient local economies’, COFO/2022/3 Rev. 1, Rome, Italy, 3-7 October 2022, 8, geraadpleegd via https://www.fao.org/about/meetings/cofo/cofo-26/list-of-documents/en/.

 

Twenty-sixth Session of the FAO Committee on Forestry, ‘Forest Solutions for Combatting Climate Change’, COFO/2022/5, Rome, Italy, 3-7 October 2022, 8, geraadpleegd via https://www.fao.org/about/meetings/cofo/cofo-26/list-of-documents/en/.

 

Twenty-sixth Session of the FAO Committee on Forestry, ‘Restoration and the UN Decade on Ecosystem Restoration 2021-2030’, COFO/2022/6.5, Rome, Italy, 3-7 October 2022, 8, geraadpleegd via https://www.fao.org/about/meetings/cofo/cofo-26/list-of-documents/en/.

 

Report of the Twenty-Sixth Session of the Committee on Forestry (COFO 26), COFO/2022/REP, Rome, Italy, 3-10 October 2022, 16, geraadpleegd via https://www.fao.org/3/nk728en/nk728en.pdf.

 

Overzicht van de FAO Conference Resolutions: https://www.fao.org/unfao/govbodies/gsbhome/conference/resolutions/f/en/.

 

Overzicht van de beslissingen naar aanleiding van de Regional Conferences for Africa (ARC): https://www.fao.org/about/meetings/regional-conferences/arc32/documents/en/.

 

Overzicht van de beslissingen naar aanleiding van de Regional Conferences for Asia and the Pasific (APRC): https://www.fao.org/about/meetings/regional-conferences/aprc36/documents/en/.

 

Overzicht van de beslissingen naar aanleiding van de Regional Conferences for Europe (ERC): https://www.fao.org/about/meetings/regional-conferences/erc33/documents/en/.

 

Overzicht van de beslissingen naar aanleiding van de Regional Conferences for Latin America and Caribbean (LARC): https://www.fao.org/about/meetings/regional-conferences/larc37/documents/en/.

 

Overzicht van de beslissingen naar aanleiding van de Regional Conferences fort he Near East (NERC): https://www.fao.org/about/meetings/regional-conferences/nerc36/documents/en/.

 

Overzicht van de beslissingen van de FAO Committee on Agriculture (COAG): https://www.fao.org/about/meetings/coag/coag-27/list-of-documents/en/.

 

Overzicht van de beslissingen van de FAO Committee on Forestry (COFO): https://www.fao.org/about/meetings/cofo/documents/en/.

Overzicht van de beslissingen van de FAO Council (CL): https://www.fao.org/about/meetings/council/cl170/documents/en/.

 

Overzicht van de beslissingen onder de Stockholm +50 Conferentie: https://www.stockholm50.global/.

 

1.3.  Soft law (2): COP’s en MOP’s

 

CBD, overzicht van de COP-beslissingen onder het Biodiversiteitsverdrag (CBD): https://www.cbd.int/cop/.

 

CBD, Decision IV/15, ‘The relationship of the Convention on Biological Diversity with the Commission on Sustainable Development and biodiversity-related conventions, other international agreements, institutions and processes of relevance’, UNEP/CBD/COP/DEC/IV/15, as adopted on the Fourth Ordinary Meeting of the Conference of the Parties to the Convention on Biological Diversity, Bratislava, Slovakia, 4-15 May, 1998, geraadpleegd via https://www.cbd.int/meetings/COP-04.

 

CBD, Decision 5/6 of the Fifth Ordinary Meeting of the Conference of the Parties to the Convention on Biological Diversity, ‘Ecosystem Approach’, UNEP/CBD/COP/DEC/5/6, Nairobi, Kenya, 15-26 May 2000, geraadpleegd via https://www.cbd.int/decisions/cop/5/6.

 

CBD, Decision X/2, ‘Strategic Plan for Biodiversity 2011-2020 and the Aichi Biodiversity Targets’, UNEP/CBD/COP/DEC/X/2, Nagoya, Japan, 29 October 2010, 13, geraadpleegd via https://www.cbd.int/decisions/cop/?m=cop-10.

 

CBD, ‘Strategic Plan for Biodiversity 2011-2020, including Achi Biodiversity Targets: Target 15 – Technical Rationale extended (provided in document COP/10/INF/12/Rev.1), 25 May 2012, https://www.cbd.int/sp/targets/rationale/target-15/.

 

CBD, Decision XIII/5, ‘Decision adopted by the Conference of the Parties to the Convention on Biological Diversity. XIII/5. Ecosystem restoration: short-term action plan’, CBD/COP/DEC/XIII/5, Cancun, Mexico, 4-17 December 2016, 10, geraadpleegd via https://www.cbd.int/doc/decisions/cop-13/cop-13-dec-05-en.pdf.

 

CBD, Recommendation L.25, ‘Kunming-Montreal Global biodiversity framework - Draft decision submitted by the President’, CBD/COP/15/L.25, Montreal, Canada, 18 December 2022, 14, geraadpleegd via https://www.cbd.int/meetings/COP-15.

 

CBD, Decision 15/3, ‘Review of progress in the implementation of the Convention and the Strategic Plan for Biodiversity 2011-2020 and the achievement of the Aichi Biodiversity Targets’, CBD/COP/DEC/15/3, Montreal, Canada, 19 December 2022, 2, geraadpleegd via https://www.cbd.int/decisions/cop/?m=cop-15.

 

CBD, Decision 15/4, ‘Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework’, CBD/COP/DEC/15/4, Montreal, Canada, 19 December 2022, 15, geraadpleegd via https://www.cbd.int/decisions/cop/?m=cop-15.

 

UNCCD, overzicht van de COP-beslissingen onder het Desertificatieverdrag (UNCCD): https://www.unccd.int/convention/cop-decisions.

 

UNCCD, Decision 29/COP15, ‘Land, Life and Legacy Declaration’, ICCD/COP(15)/23/Add.1, Abidjan, Côte d’Ivoire, 20 May 2022, 82-84, geraadpleegd via https://www.unccd.int/cop15/official-documents.

 

UNCCD, officiële documenten naar aanleiding van COP 15: https://www.unccd.int/cop15/official-documents.

 

UNFCCC, overzicht van de COP-beslissingen onder het Klimaatverdrag (UNFCCC): https://unfccc.int/decisions.

 

UNFCCC, overzicht van de relevante COP-beslissingen bij REDD+ onder UNFCCC: https://unfccc.int/topics/land-use/resources/redd-documents.

 

UNFCCC, Decision 2/CP.13, ‘Reducing emissions from deforestation in developing countries: approaches to stimulate action’, 8-11. In Report of the Conference of the Parties on its thirteenth session, held in Bali from 3 to 15 December 2007, Addendum Part Two: Action taken by the Conference of the Parties at its thirteenth session, FCCC/CP/2007/6/Add.1, 14 March 2008, 60, geraadpleegd via https://unfccc.int/process-and-meetings/conferences/past-conferences/bali-climate-change-conference-december-2007/decisions-bali-climate-change-conference-december-2007.

 

UNFCCC, Decisions 9/CP.19.-15/CP.19., 24-43. In Report of the Conference of the Parties on its nineteenth session, held in Warsaw from 11 to 23 November 2013, Addendum Part two: Action taken by the Conference of the Parties at its nineteenth session, FCCC/CP/2013/10/Add.1, 31 January 2014, 43, geraadpleegd via https://unfccc.int/process-and-meetings/conferences/past-conferences/warsaw-climate-change-conference-november-2013/cop-19/cop-19-decisions.

 

UNFCCC, Decision 1/CMA.3, ‘Glasgow Climate Pact’, 2-10 In Report of the Conference of the Parties serving as the meeting of the Parties to the Paris Agreement on its third session, held in Glasgow from 31 October to 13 November 2021, Addendum Part two: Action taken by the Conference of the Parties serving as the meeting of the Parties to the Paris Agreement at its third session, FCCC/PA/CMA/2021/10/Add.1, 8 March 2022, 46, geraadpleegd via https://unfccc.int/decisions.

 

UNFCCC, Decision 1/CP/27, ‘Sharm el-Sheikh Implementation Plan’, 2-10, in particular 2, 4 no. 18 (V.) and 8, no. 51-52 (XV.) In Report of the Conference of the Parties on its twenty-seventh session, held in Sharm el-Sheikh from 6 to 20 November 2022, Addendum Part two: Action taken by the Conference of the Parties at its twenty-seventh session, FCCC/CP/2022/10/Add.1, 17 March 2023, 49, geraadpleegd via https://unfccc.int/documents/626561.

 

Ramsar Convention, overzicht van de COP- en MOP-beslissingen, resoluties, aanbevelingen, nationale rapporten onder het Verdrag van Ramsar: https://www.ramsar.org/documents.

Ramsar Convention, Resolution 4.4., ‘Implementation of Article 5 of the Convention’, as adopted on the Fourth Meeting of the Conference of the Contracting Parties to the Convention on Wetlands, Montreux, Switzerland, 27 June – 4 July 1990, 2, https://www.ramsar.org/sites/default/files/documents/pdf/res/key_res_4.4e.pdf.

 

Ramsar Convention, Recommendation 4.11., ‘Cooperation with international organizations’, as adopted on the Fourth Meeting of the Conference of the Contracting Parties to the Convention on Wetlands, Montreux, Switzerland, 27 June – 4 July 1990, 1, https://www.ramsar.org/sites/default/files/documents/library/key_rec_4.11e.pdf.

 

Ramsar Convention, Resolution VI.9., ‘Cooperation with the Convention on Biodiversity’, as adopted on the Sixth Meeting of the Conference of the Contracting Parties to the Convention on Wetlands, Brisbane, Australia, 19-27 March 1996, 2, https://www.ramsar.org/sites/default/files/documents/pdf/res/key_res_vi.09e.pdf.

 

Ramsar Convention, COP 7, National Reports: India: ‘Implementation of the Ramsar Convention in General, And of the Ramsar Strategic Plan 1997-2002 in particular, during the period since the National Report prepared in 1995 for Ramsar COP 6 and 30 June 1998’, 10 May 1999, 13, https://www.ramsar.org/sites/default/files/documents/library/nr_india_cop7.pdf.

 

Ramsar Convention, Resolution VII.3., ‘Partnership with international organizations’, as adopted on the Seventh Meeting of the Conference of the Contracting Parties to the Convention on Wetlands, San José, Costa Rica, 10-18 May 1999, 3, https://www.ramsar.org/sites/default/files/documents/library/key_res_vii.03e.pdf.

 

Ramsar Convention, Resolution VII.4., ‘Partnerships and cooperation with other Conventions, including harmonized information management infrastructures’, as adopted on the Seventh Meeting of the Conference of the Contracting Parties to the Convention on Wetlands, San José, Costa Rica, 10-18 May 1999, 3, https://www.ramsar.org/sites/default/files/documents/library/key_res_vii.04e.pdf.

 

Ramsar Convention, Resolution VIII.3., ‘Climate change and wetlands: impacts, adaptation, and mitigation’, as adopted on the Eighth Meeting of the Conference of the Contracting Parties to the Convention on Wetlands, Valencia, Spain, 18-26 November 2002, 4, https://www.ramsar.org/sites/default/files/documents/pdf/res/key_res_viii_03_e.pdf.

 

Ramsar Convention, Resolution VIII.5., ‘Partnerships and synergies with Multilateral Environmental Agreements and other institutions’, as adopted on the Eighth Meeting of the Conference of the Contracting Parties to the Convention on Wetlands, Valencia, Spain, 18-26 November 2002, 3, https://www.ramsar.org/sites/default/files/documents/pdf/res/key_res_viii_05_e.pdf.

 

Ramsar Convention, Resolution VIII.14, ‘New Guidelines for management planning for Ramsar sites and other wetlands’, as adopted on the Eighth Meeting of the Conference of the Contracting Parties to the Convention on Wetlands, Valencia, Spain, 18-26 November 2002, 38, https://www.ramsar.org/sites/default/files/documents/pdf/res/key_res_viii_14_e.pdf.

 

Ramsar Convention, Resolution IX.5., ‘Synergies with other international organizations dealing with biological diversity; including collaboration on, and harmonization of, national reporting among biodiversity-related conventions and agreements’, as adopted on the Ninth Meeting of the Conference of the Parties to the Convention on Wetlands, Kampala, Uganda, 8-15 November 2005, 3, https://ramsar.org/sites/default/files/documents/pdf/res/key_res_ix_05_e.pdf.

 

Ramsar Convention, Resolution IX.6, ‘Guidance for the consideration of the deletion or restriction of the boundaries of a listed Ramsar site’, as adopted on the Ninth Meeting of the Conference of the Parties to the Convention on Wetlands, Kampala, Uganda, 8-15 November 2005, 6, https://www.ramsar.org/sites/default/files/documents/pdf/guide/guide-restriction-e.pdf.

 

Ramsar Convention, Resolution X.11, ‘Partnerships and synergies with Multilateral Environmental Agreements and other institutions’, as adopted on the Tenth Meeting of the Conference of the Contracting Parties to the Convention on Wetlands, Changwon, Republic of Korea, 28 October – 4 November 2008, 4, https://www.ramsar.org/sites/default/files/documents/pdf/res/key_res_x_11_e.pdf.

 

Ramsar Convention, Asian Wetland Symposium (A WS Sabah 2011), ‘Sabah Call for Action - Integrated Biodiversity Conservation: Linking Forests and Wetlands’, Kota Kinabalu, Sabah, Malaysia, 18-20 July 2011, 2, https://www.ramsar.org/document/asia-regional-preparatory-meeting-for-cop11-sabah-call-for-action-integrated-biodiversity.

 

Ramsar Convention, Resolution XII.2., ‘The Ramsar Strategic Plan 2016-2024’, as adopted on the Twelfth Meeting of the Conference of the Contracting Parties to the Convention on Wetlands, Punta del Este, Uruguay, 1-9 June 2015, 38, https://www.ramsar.org/sites/default/files/documents/library/cop12_res02_strategic_plan_e_0.pdf.

 

1.4.  Rechtspraak

 

UN Reports of International Arbitral Awards (UNRIAAA), Trail smelter case (United States, Canada), 16 April 1938 and 11 March 1941, Vol. III, 1905-1982, https://legal.un.org/riaa/cases/vol_III/1905-1982.pdf.

 

Dolphin-tuna case: United States - Restrictions on Imports of Tuna, Report of the GATT Panel, 16 August 1991, 30 ILM 1594 (1991) and United States - Restrictions on Import of Tuna, Report of the GATT Panel, 20 May 1994, 33 ILM 842 (1994), https://www.wto.org/english/tratop_e/envir_e/edis04_e.htm.

 

IGH 25 september 1997, Hongarije t. Slovakije (Gabcikovo-Nagymaros zaak).

 

Shrimp-turtle case: United States - Import Prohibition of Certain Shrimp and Shrimp Products, Report of the WTO Panel, 15 May 1998, 37 ILM 832 (1998) and United States - Import Prohibition of Certain Shrimp and Shrimp Products, Report of WTO Appellate Body, 12 October 1998, https://www.wto.org/english/tratop_e/envir_e/edis08_e.htm.

International Tribunal for the Law of the Sea (ITLOS), 27 August 1999, New-Zealand and Australia v. Japan (Southern Bluefin Tuna Cases), (requests for provisional measures), https://www.itlos.org/en/main/cases/list-of-cases/case-no-3-4/.

 

ICJ 16 December 2015, Nicaragua v. Costa Rica (Construction of a Road in Costa Rica along the San Juan River), https://www.icj-cij.org/public/files/case-related/152/152-20151216-JUD-01-00-EN.pdf.

 

ICJ 2 February 2018, No. 150, Costa Rica v. Nicaragua (Certain activities carried out by Nicaragua in the border area – Question of compensation), 49, https://www.icj-cij.org/public/files/case-related/150/150-20180202-JUD-01-00-EN.pdf.

 

ICJ 9 February 2022, No. 116, Democratic Republic of the Congo v. Uganda (Armed activities on the territory of the Congo), 109, https://www.icj-cij.org/sites/default/files/case-related/116/116-20220209-JUD-01-00-EN.pdf.

 

ICJ, Armed Activities on the Territory of the Congo (Democratic Republic of the Congo v. Uganda) The Court fixes the amounts of compensation due from the Republic of Uganda to the Democratic Republic of the Congo’, (Unofficial) Press Release No. 2022/3 of 9 February 2022, The Hague, Netherlands, 9 February 2022, 3, https://www.icj-cij.org/sites/default/files/case-related/116/116-20220209-PRE-01-00-EN.pdf.

 

2.      Regionale wetgeving

 

2.1.  Verdragen

 

Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, Rome, 4 november 1950 (EVRM), https://www.echr.coe.int/documents/convention_nld.pdf.

 

Verdrag inzake het behoud van wilde dieren en planten en hun natuurlijk leefmilieu in Europa (Eng.: Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats), Bern, 19 september 1979,

https://www.coe.int/en/web/bern-convention.

 

Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, Rome, 25 maart 1957 (VWEU), PB C 306 van 17.12.2007.

 

Verdrag betreffende de Europese Unie, Maastricht, 7 februari 1992 (VEU), PB C 306 van 17.12.2007.

 

Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, Straatsburg, 12 december 2007 (EU-Handvest), PB C 83 van 30.3.2010.

 

Protocol (2) betreffende de toepassing van de beginselen inzake subsidiariteit en evenredigheid van 13 december 2007, PB C 83 van 30.03.2010.

 

2.2.  EU-verordeningen, inclusief voorstellen van verordeningen

 

Verordening (EU) Nr. 995/2010 van het Europees Parlement en de Raad van 20 oktober 2010 tot vaststelling van de verplichtingen van marktdeelnemers die hout en houtproducten op de markt brengen (Voor de EER relevante tekst), PB L 295 van 12.11.2010, 23-34, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32010R0995.

 

Verordening (EU) Nr. 511/2014 van het Europees Parlement en de Raad van 16 april 2014 betreffende voor gebruikers bestemde nalevingsmaatregelen uit het Protocol van Nagoya inzake toegang tot genetische rijkdommen en de eerlijke en billijke verdeling van voordelen voortvloeiende uit hun gebruik in de Unie (ABS-Verordening), PB L 150 van 20.5.2014, 59-71, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32014R0511&from=EN.

 

Verordening (EU) 2018/841 van het Europees Parlement en de Raad van 30 mei 2018 inzake de opname van broeikasgasemissies en -verwijderingen door landgebruik, verandering in landgebruik en bosbouw in het klimaat- en energiekader 2030, en tot wijziging van Verordening (EU) nr. 525/2013 en Besluit nr. 529/2013/EU (Voor de EER relevante tekst), PB L 156 van 19.6.2018, 1-25, raadpleegbaar via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32018R0841.

 

Verordening (EU) 2019/1010 van het Europees Parlement en de Raad van 5 juni 2019, PB L 170 van 25.6.2019, 115-127, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2019/1010/oj/nld.

 

Verordening (EU) 2021/1119 van het Europees Parlement en de Raad van 30 juni 2021 tot vaststelling van een kader voor de verwezenlijking van klimaatneutraliteit, en tot wijziging van Verordening (EG) nr. 401/2009 en Verordening 2018/1999 (EU-klimaatwet), PB L 243 van 9.7.2021, 1-17, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32021R1119&from=EN.

 

Europese Commissie, ‘Voorstel voor een Verordening van het Europees Parlement en de Raad betreffende het op de markt van de Unie aanbieden en de uitvoer uit de Unie van bepaalde grondstoffen en producten die met ontbossing en bosdegradatie verband houden, en tot intrekking van Verordening (EU) nr. 995/2010’, C(2022) 706 final van 17.11.2021, 2021/0366 (COD), (Voor de EER relevante tekst) {SEC(2021) 395 final} - {SEC(2021) 396 final} - {SWD(2021) 325 final} - {SWD(2021) 326 final} - {SWD(2021) 327 final} - {SWD(2021) 328 final} - {SWD(2021) 329 final}, Brussel, 17 november 2021, 88 (voorstel EU-boswet), geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A52021PC0706.

 

 

 

Raad van de Europese Unie, ‘Voorstel voor een Verordening van het Europees Parlement en de Raad betreffende het op de markt van de Unie aanbieden en de uitvoer uit de Unie van bepaalde grondstoffen en producten die met ontbossing en bosdegradatie verband houden, en tot intrekking van Verordening (EU) nr. 995/2010’, Interinstitutioneel dossier: 2021/0366, 14151/21, Brussel, 19 november 2021, 90p., geraadpleegd via https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-14151-2021-INIT/nl/pdf.

 

Europese Commissie, ‘Voorstel voor een Verordening van het Europees Parlement en de Raad betreffende natuurherstel’, C(2022) 304 final van 22.6.2022, 2022/0195 (COD), (Voor de EER relevante tekst) {SEC(2022) 256 final} - {SWD(2022) 167 final} - {SWD(2022) 168 final}, Brussel, 22 juni 2022, 85 (voorstel EU-natuurherstelwet), geraadpleegd via EUR-Lex - 52022PC0304 - NL - EUR-Lex (europa.eu).

 

Verordening (EU) 2023/839 van het Europees Parlement en de Raad van 19 april 2023 tot wijziging van Verordening (EU) 2018/841 wat betreft het toepassingsgebied, vereenvoudiging van de rapportage- en nalevingsvoorschriften, en vaststelling van de streefcijfers voor de lidstaten voor 2030, en van Verordening (EU) 2018/1999 wat betreft verbetering van monitoring, rapportage, het volgen van de vooruitgang en beoordeling (Voor de EER relevante tekst), PB L 107 van 21.4.2023, 1-28, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32023R0839/

 

Verordening (EU) 2023/1115 van het Europees Parlement en de Raad van 31 mei 2023 betreffende het op de markt van de Unie aanbieden en de uitvoer uit de Unie van bepaalde grondstoffen en producten die met ontbossing en bosdegradatie verband houden, en tot intrekking van Verordening (EU) nr. 995/2010 (Voor de EER relevante tekst), PB L 150 van 9.6.2023, 206-247 (EU-boswet), geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32023R1115.

 

Council of the European Union, ‘Proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council on nature restoration’, Interinstitutional File: 2022/0195 (COD), 10867/23, Brussels, 20 June 2023, geraadpleegd via https://www.consilium.europa.eu/media/65128/st10867-en23.pdf.

 

2.3.  EU-richtlijnen

 

Richtlijn 79/409/EEG van de Raad van 2 april 1979 inzake het behoud van de vogelstand, BP L 103 van 25.04.1979, 1-18, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:31979L0409&from=NL.

 

Richtlijn 92/43/EEG van de Raad van 21 mei 1992 inzake de instandhouding van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna, PB L 206 van 22.07.1992, 7-50, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/HTML/?uri=CELEX:31992L0043&from=LV.

 

Richtlijn 2004/35/EG van het Europees Parlement en de Raad van 21 april 2004 betreffende milieuaansprakelijkheid met betrekking tot het voorkomen en herstellen van milieuschade, PB L 143 van 30.4.2004, 56-75, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=celex%3A32004L0035.

 

Richtlijn 2008/99/EG van het Europees Parlement en de Raad van 19 november 2008 inzake de bescherming van het milieu door middel van het strafrecht (Voor de EER relevante tekst), PB L 328 van 6.12.2008, 28-37, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32008L0099.

 

Richtlijn 2009/147/EG van het Europees Parlement en de Raad van 30 november 2009 inzake het behoud van de vogelstand (gecodificeerde versie) (Vogelrichtlijn), PB L 20 van 26.1.2010, 7-25, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32009L0147&from=NL.

 

Richtlijn 2011/92/EU van het Europees Parlement en de Raad van 13 december 2011 betreffende de milieueffectbeoordeling van bepaalde openbare en particuliere projecten, PB L 26 van 28.1.2012, 1-21, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32011L0092&from=NL.

 

Richtlijn 2013/17/EU van de Raad van 13 mei 2013, PB L 158 van 10.6.2013, 193-229, geraadpleegd via https://eurlex.europa.eu/eli/dir/2013/17/oj/nld.

 

Richtlijn 2014/52/EU van het Europees Parlement en de Raad van 16 april 2014 tot wijziging van Richtlijn 2011/92/EU betreffende de milieueffectbeoordeling van bepaalde openbare en particuliere projecten, PB L 127 van 25.4.2014, 1-18, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32014L0052&from=NL.

 

2.4.  Besluiten, mededelingen, resoluties, aanbevelingen e.a.

 

Besluit 82/72/EEG van de Raad van 3 december 1981 betreffende de sluiting van het Verdrag inzake het behoud van wilde dieren en planten en hun natuurlijk milieu in Europa’, PB L 38 van 10.2.1982, 2, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:31982D0072.

 

Besluit Nr. 529/2013/EU van het Europees Parlement en de Raad van 21 mei 2013 inzake boekhoudregels met betrekking tot broeikasgasemissies en -verwijderingen als gevolg van activiteiten met betrekking tot landgebruik, verandering in landgebruik en bosbouw en inzake informatie betreffende acties met betrekking tot deze activiteiten, PB L 165 van 18.6.2013, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:02013D0529-20180709.

 

Besluit (EU) 2016/374 van de Raad van 14 maart 2016 tot wijziging van Besluit nr. 529/2013/EU van het Europees Parlement en de Raad met het oog op de opneming van de referentieniveaus voor bosbeheer, de minimumwaarden voor de omschrijving van het begrip „bos” en het referentiejaar van de emissies voor de Republiek Kroatië, PB L 70 van 16.3.2016, 20-21, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32016D0374&qid=1689965246492.

Besluit (EU) 2016/1841 van de Raad van 5 oktober 2016 betreffende de sluiting, namens de Europese Unie, van de Overeenkomst van Parijs, die is aangenomen in het kader van het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering, PB L 128 van 19.10.2016, 1-3, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32016D1841.

 

Commission Staff Working Document: Fitness Check of the EU Nature Legislation (Birds and Habitats Directives) Directive 2009/147/EC of the European Parliament and of the Council of 30 November 2009 on the conservation of wild birds and Council Directive 92/43/EEC of 21 May 1992 on the conservation of natural habitats and of wild fauna and flora, SWD(2016) 472 final of 16.12.2016, 1-126, geraadpleegd via https://commission.europa.eu/publications/fitness-check-eu-nature-legislation-birds-and-habitats-directives-directive-2009147ec-conservation_en.

 

Europese Commissie, Mededeling van de Commissie, ‘Beheer van Natura-2000-gebieden: De bepalingen van artikel 6 van de Habitatrichtlijn (92/43/EEG), C(2018) 7621 final van 21.11.2018, 93, geraadpleegd via https://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/docs/art6/Provisions_Art_6_nov_2018_nl.pdf.

 

Europese Commissie, ‘Beheer van Natura 2000-gebieden. De bepalingen van artikel 6 van de habitatrichtlijn (92/43/EEG)’, PB C 33 van 25.1.2019, 1-62, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52019XC0125(07)&from=ES.

 

Europese Commissie, Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s, ‘Bescherming en herstel van bossen wereldwijd: de actie van de EU opvoeren’, {SWD(2019) 307 final}’, COM(2019) 352 final van 23.7.2019, 1-23, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:a1d5a7da-ad30-11e9-9d01-01aa75ed71a1.0023.02/DOC_1&format=PDF.

 

Europese Commissie, Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Europese Raad, de Raad en het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s, ‘De Europese Green Deal’, COM(2019)640 final van 11.12.2019, 1-28, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=COM%3A2019%3A640%3AFIN.

 

Europese Commissie, Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s, ‘EU-biodiversiteitsstrategie voor 2030: De natuur terug in ons leven brengen’, COM(2020) 380 final van 20.5.2020, 1-26, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:a3c806a6-9ab3-11ea-9d2d-01aa75ed71a1.0008.02/DOC_1&format=PDF.

 

Resolutie van het Europees Parlement van 8 oktober 2020 over de Europese bosbouwstrategie — de weg vooruit (2019/2157(INI)), aangenomen tekst P9_TA(2020)0257, PB C 395 van 29.9.2021, 37-49, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52020IP0257&from=EN.

 

Uitgebreide interpellatie met verzoek om schriftelijk antwoord aan de Commissie, G-001002/2021, geraadpleegd via https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/G-9-2021-001002_NL.html.

 

Resolutie van het Europees Parlement van 9 juni 2021 over de EU-biodiversiteitsstrategie voor 2030: de natuur terug in ons leven brengen (2020/2273(INI)), aangenomen tekst P9_TA(2021)0277, PB C 67 van 8.2.2022, 25-55, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52021IP0277.

 

Aanbeveling van het Europees Parlement aan de Raad van 9 juni 2021 betreffende de 75e zitting van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (2020/2128(INI)), geraadpleegd via https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2021-0278_NL.html.

 

Europese Commissie, Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s, ‘Nieuwe EU-bosstrategie voor 2030’, {SWD(2021) 651 final} - {SWD(2021) 652 final}, COM(2021) 572 final van 16.7.2021, 30, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=CELEX:52021DC0572.

 

Raad van de Europese Unie, Conclusies van de Raad over de nieuwe EU-bosstrategie voor 2030, 13537/21, Brussel, 5 november 2021, 11p., geraadpleegd via https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-13537-2021-INIT/nl/pdf.

 

Resolutie van het Europees Parlement van 6 juli 2022 over de aanpak van voedselzekerheid in ontwikkelingslanden (2021/2208 (INI)), aangenomen tekst P9_TA(2022)0287, 1-32, geraadpleegd via https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2022-0287_NL.pdf.

 

Resolutie van het Europees Parlement van 13 september 2022 over een nieuwe EU-bosstrategie voor 2030 — Duurzaam bosbeheer in Europa (2022/2016(INI)), aangenomen tekst P9_TA(2022)0310, PB C 125 van 5.4.2023, 23-43, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=OJ:JOC_2023_125_R_0003&from=EN.

 

2.5.  Rechtspraak

 

2.5.1.         EHRM

 

EHRM 9 december 1994, Nr. 41/1993, ECLI:NL:XX:1994:AH6193, Lopez Ostra t. Spanje.

 

EHRM 30 november 2004, Nr. 48939/99, ECLI:CE:ECHR:2004:1130JUD004893999, Öneryildiz t. Turkije.

 

2.5.2.         Europees Hof van Justitie

 

HvJ 15 juli 1964, nr. 6/64, ECLI:EU:C:1964:66, Flaminio Costa t. E.N.E.L., geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=celex%3A61964CJ0006.

HvJ 13 december 2007, nr. C-418/04, ECLI:EU:C:2007:780, geraadpleegd via https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=71717&pageIndex=0&doclang=NL&mode=req&dir=&occ=first&part=1&cid=839009.

 

HvJ 18 december 2014, Advies 2/13, ECLI:EU:C:2014:2454, geraadpleegd via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=CELEX%3A62013CV0002.

 

HvJ 20 november 2017, nr. C-441/17 R, ECLI:EU:C:2017:877, Europese Commissie t. Republiek Polen, geraadpleegd via https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=196944&pageIndex=0&doclang=NL&mode=req&dir=&occ=first&part=1&cid=2821560.

 

HvJ 17 april 2018, nr. C-441/17, ECLI:EU:C:2018:255, Europese Commissie t. Republiek Polen, geraadpleegd via https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=201150&pageIndex=0&doclang=NL&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=2851940.

 

Concl. BOT, Y., bij HvJ 17 april 2018, nr. C-441/17, ECLI:EU:C:2018:255.

 

3.      Nationale wetgeving

 

Gecoördineerde Grondwet van 17 februari 1994, B.S., 17 februari 1994 (Gw).

 

4.      Vlaamse wetgeving

 

Bosdecreet van 13 juni 1990, B.S., 28 september 1990, geraadpleegd via https://codex.vlaanderen.be/Portals/Codex/documenten/1003183.html.

 

Decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijke milieu, geraadpleegd via https://codex.vlaanderen.be/Portals/Codex/documenten/1005915.html.

 

Definitieve versie Nationaal Energie- en Klimaatplan (NEKP) 2021-2030, zoals goedgekeurd op het overlegcomité van 18 december 2019 (NEKP 2021-2030), 619, geraadpleegd via https://www.nationaalenergieklimaatplan.be/admin/storage/nekp/nekp-finaal-plan.pdf.

 

Vlaamse Overheid, ‘Programmatisch Aanpak Stikstof’, VR2023 1503 MED0103/2, Brussel, 10 maart 2023, 140, https://assets.vlaanderen.be/image/upload/v1680159367/PAS_Programmadocument_fjbmw6.pdf.

 

B.     RECHTSLEER: TIJDSCHRIFTEN – HANDBOEKEN – SYLLABI – MASTERPROEVEN

 

AKHTAR-KHAVARI, A., CLIQUET, A. and TELESETSKY, A., ‘Ecological Restoration in International Environmental Law’, Routledge, New York, 2017, 318.

 

BACKES, C., ‘De habitattoets getoetst’, Rapport 6.07.05, LEI, Den Haag, 2007, 77, https://edepot.wur.nl/35969.

 

BARKHUYSEN, T., ‘De betekenis van het voorzorgsbeginsel voor de Nederlandse (milieu)rechtspraktijk’, Kansen In Het Omgevingsrecht; Opstellen Aangeboden Aan Prof. Mr. N.s.j. Koeman, Universiteit Leiden, 2010, 45-76, https://scholarlypublications.universiteitleiden.nl/handle/1887/14820.

 

BEAUSAERT, J., ‘Het beknotten van protesten tegen klimaatwijziging’, Faculteit Recht en Criminologie, Universiteit Gent, 2020, https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/862/887/RUG01-002862887_2020_0001_AC.pdf.

 

Belga, ‘Raad van Europa wil ‘recht op gezond leefmilieu’ verankeren als afdwingbaar mensenrecht’, Juristenkrant, 13 oktober 2021, 8.

 

BELLINKX, V., ‘Groeien mensenrechten mee met hun habitat? De evolutie van het recht op een gezond leefmilieu onder impuls van klimaatrechtszaken’, TvMR, 16de jaargang nr. 3, juli-september 2018, 4-8, http://www.mensenrechten.be/bestanden/uploads/tijdschriften/TvMR_2018-3-DIGITAAL.pdf.

 

BRAL, A., ‘De internationale bescherming van bossen’, Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’, major: Nationaal en internationaal publiekrecht, Faculteit Rechtsgeleerdheid, Universiteit Gent, academiejaar 2008-2009, 83, https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/391/440/RUG01-001391440_2010_0001_AC.pdf.

 

BRION, E., ‘Ecosysteemdiensten: Duurzame vruchten van Moeder Natuur’, paper voor het vak Internationaal Recht en Duurzame Ontwikkeling, gedoceerd door Prof. Dr. A. Cliquet, Universiteit Gent, 2021-2022, 57.

 

CLIQUET, A., ‘Course Book International and European biodiversity law’, Ghent University, 2019, 68.

 

CLIQUET, A., Course International and European Environmental Law 2020-2021, Part I. General Introduction, Cluster 1 – Development & actors of international & European environmental law, Universiteit Gent, 2020-2021 (full PowerPoint).

 

CLIQUET, A., Course International and European Environmental Law 2020-2021, Part I. General Introduction, Cluster 2 – Sources & principles, Universiteit Gent, 2020-2021 (full PowerPoint).

 

CLIQUET, A., Course International and European Environmental Law 2020-2021, Part I: General Introduction, Cluster 4 Relation with other fields of law, Universiteit Gent, 2020-2021 (full PowerPoint).

 

CLIQUET, A., Course International and European Environmental Law 2020-2021, Part. II. Substantive rules, Cluster 8 - Climate Change, Universiteit Gent, 2020-2021 (full PowerPoint).

 

CLIQUET, A. en DE MOOR, N., ‘Leidraad Internationaal Publiekrecht’, Academia Press, Gent, 2012, 131.

 

DE BOER, S., et al., ‘Zoektocht naar nationale beleidsruimte in de EU-richtlijn voor het milieu- en natuurbeleid: Een vergelijking van de implementatie van de Vogel- en Habitatrichtlijn, de Kaderrichtlijn Water en de Nitraatrichtlijn in Nederland, Engeland en Noordrijn-Westfalen’, Wageningen University (WUR), Wettelijke Onderzoekstaken Natuur & Milieu, WOt-werkdocument 174, Wageningen, Nederland, april 2020, 194, https://edepot.wur.nl/148908.

 

DE BORCHGRAVE, S., ‘Het principe van “common but differentiated responsibilities” in het internationaal milieurecht’, Universiteit Gent, 2018, https://www.scriptiebank.be/scriptie/2018/het-principe-van-common-differentiated-responsibilities-het-internationaal.

 

DUJARDIN, J. en VANDE LANOTTE, J., ‘Basisbegrippen publiekrecht’, Gandaius, die Keure, Brugge, 2012, 435.

 

KRÄMER, L., ‘EC Environmental Law’, 6de editie, Sweet & Maxwell, Londen, 2007, 25.

 

LANCKSWEERDT, E., ‘Zit klimaatrechtvaardigheid in ons hart?’, De Juristenkrant, 9 juni 2021, 13.

 

LAVRYSEN, L., ‘Handboek Milieurecht’, Gandaius, Wolters Kluwer, Mechelen, 2016, 913.

 

RUYS, T., ‘Inleiding tot het internationaal recht’, Gandaius, VRG Gent, 2019, 1-86, https://www.ugent.be/re/nl/opleidingen/infopaginarecht/cursusmateriaal/internationaalrecht.pdf.

 

RvVb 21 april 2015, nr. A/2015/0256, T.Not. afl. 3, 187 (weergave).

 

SCHOPS, I., ‘Gered door de boomkikker. De grote toekomst van mens en natuur’, Lannoo Campus, Tielt, 2022, 213.

 

SCHOUKENS, H., ‘Rechten van de natuur als paradigmashift: de langzame verbrokkeling van een eeuwenoude breuklijn binnen ons juridisch systeem?’, Oikos, Vol. 86, februari 2018, 38, https://www.oikos.be/tijdschrift/archief/jaargang-2018/oikos-86-2-2018/1165-86-02-schoukens-rechten-van-de-natuur/file.

 

SCHOUKENS, H. en VAN HOORICK, G., ‘Rechtsbescherming ecosystemen binnen Vlaanderen, Deel I: analyse bestaande wetgeving’, Verkennende analyse uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse overheid, Departement Omgeving, COLOFON, Brussel, 5 juli 2021, 263, https://omgeving.vlaanderen.be/sites/default/files/2021-11/Expertenadvies_Rechtsbescherming%20ecosystemen_verkenningsrapport%20-%20deel%201.pdf.

 

VANHEUSDEN, B. en VAN HOORICK, G., ‘Hoofdstuk 4 Fundamenten van de Internationale Rechtsordening. 1 Soevereiniteitsbeginsel’, 45. In VANHEUSDEN, B. en VAN HOORICK, G., ‘Nr. 10 Milieurecht in kort bestek’, Intersentia, Antwerpen-Cambridge, 2011, 305.

 

VAN HOORICK, G., ‘Waar is da bosje? Over (te kleine) bossen, ontbossing en boskaarten in het Vlaamse Gewest: geen feest’, TMR 2019, nr. 2, 108-122 (27). In VAN HOORICK, G., ‘Grondige Studie: Omgevingsrecht. Reader’, Universiteit Gent, Vakgebied Bestuursrecht en Milieurecht, academiejaar 2018-2019, 163-189 (1-27), https://biblio.ugent.be/publication/8627762.

 

WITTOECK, P., Environmental law 2020 – Cluster 8 – Guest lecture Peter Wittoeck – climate change, Ghent University, Faculty of Law and Criminology, 2 December 2020 (full PowerPoint). In CLIQUET, A., Course International and European Environmental Law 2020-2021, Part II. Substantive Rules, Cluster 8 – Climate Change, Universiteit Gent, 2020-2021.

 

C.      WETENSCHAPPELIJKE PULBICATIE: WEBARTIKELEN – TIJDSCHRIFTEN – HANDBOEKEN - RAPPORTEN

 

AERTS, R., HONNAY, O. en VAN NIEUWENHUYSE, A., ‘Biodiversity and human health: mechanisms and evidence of the positive health effects of diversity in nature and green spaces, British Medical Bulletin, Vol. 127, Issue 1, September 2018, 5-22, https://academic.oup.com/bmb/article/127/1/5/5051732;

 

American Psychological Association, ‘Climate Change’s Toll on Mental Health’, 29 March 2017, https://www.apa.org/news/press/releases/2017/03/climate-mental-health

 

BAIRD, A. J. and PAGE, S. E. (eds.), ‘Peatlands and Global Change: Response and Resilience’. In GADGIL, A. and GADGIL, T. P. (Eds.), Annual Review of Environment and Resources, Vol. 41, November 2016, 35-57, https://www.annualreviews.org/doi/10.1146/annurev-environ-110615-085520.

 

BEYER, R.M., MANICA, A. and MORA, C. (eds.), ‘Shifts in global bat diversity suggest a possible role of climate change in the emergence of SARS-CoV-1 and SARS-CoV-2’, Science of The Total Environment, Vol. 767, May 2021, 145413, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0048969721004812.

 

BIERMANN, F. and BOAS, I., ‘Preparing for a Warmer World: Towards a Global Governance System to Protect Climate Refugees’, Global Environmental Politics, Vol. 10, Issue 1, February 2010, 60-88, https://doi.org/10.1162/glep.2010.10.1.60.

 

BONGERS, F. J. et al., ‘Functional diversity effects on productivity increase with age in forest biodiversity experiment’, Nature Ecology & Evolution, Vol. 5, 1594-1603, 4 November 2021, https://www.nature.com/articles/s41559-021-01564-3.

 

BIJMAN, J. en EATON, D., ‘Conservering van genetische hulpbronnen voor de landbouw in Nederland: Organisatie en institutionele inbedding’, Rapport 7.03.14, LEI, Den Haag, 2003, 83, https://edepot.wur.nl/41240.

 

BIJ12, ‘N14 Vochtige bossen’, bij12, z.d., https://www.bij12.nl/onderwerpen/natuur-en-landschap/index-natuur-en-landschap/natuurtypen/n14-vochtige-bossen/.

 

BRONDÍZIO, E.S. et al., ‘Chapter 1: Assessing a planet in transformation: Rationale and approach of the IPBES Global Assessment on Biodiversity and Ecosystem Service’. In BRONDÍZIO, E.S., SETTELE, J., DÍAZ, S. and NGO, H.T. (eds), ‘Global assessment report of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services’, IPBES secretariat, Bonn, Germany, 2019, 48, DOI: 10.5281/zenodo.3831852.

 

CASNEUF, M., ‘Eco-anxiety, is it taboo or not? A closer look at the impact of climate change on people’s well-being and behavior’, Vrije Universiteit Brussel, 2021, https://www.scriptiebank.be/scriptie/2021/eco-anxiety-it-taboo-or-not-closer-look-impact-climate-change-peoples-well-being-and.

 

Climate Science 2030, ‘IPCC AR6 Synthesis Report – Everything you should know’, z.d., https://climatescience2030.com/.

 

CLUYSEN, M., ‘7 gezonde voordelen van een natuurwandeling’, A.Vogel, 18 september 2018, https://www.avogel.be/blog/natuurlijk-en-gezond/gezonde-voordelen-natuurwandeling.php.

 

CROK, M., ‘De staat van het klimaat. Een koele blik op een verhit debat’, Paradigma, 2010, 333.

 

DEAL, B. et al., ‘Nature-based solutions for meeting environmental and socio-economic challenges in land management and development’, Land Degradation & Development, Vol. 31, Issue 15, September 2020, 1867 -1870, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ldr.3264.

 

DEAN, G., RIVERA-FERRE, M.G., ROSAS-CASALS, M. and LOPEZ-I-GELATS, F. (eds.), ‘Nature’s contribution to people as a framework for examining socioecological systems: The case of pastoral systems’, Ecosystem Services, Volume 49, June 2021, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2212041621000231.

 

Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.) (DSM-5): https://www.nvvp.net/website/onderwerpen/detail/dsm-5 en https://www.dsm-5.nl/.

 

DUMORTIER, M., ‘De biodiversiteitscrisis’, Oikos 94, 2/2020, 20-22, https://purews.inbo.be/ws/portalfiles/portal/29309144/Oikos_94_04_BIODIVERSITEIT_Dumortier.pdf.

 

Duurzaam MBO, ‘De negen grenzen van de aarde’, z.d., https://www.duurzaammbo.nl/kennisbank/planet/11-home/5171-negen-grenzen-aan-de-aarde.

 

Ecopedia, ‘Abiotiek’, z.d., https://www.ecopedia.be/encyclopedie/abiotiek.

 

Ecopedia, ‘Bosanemoon’, z.d., https://www.ecopedia.be/planten/bosanemoon.

 

Ecopedia, ‘Bosecologie’, z.d., https://www.ecopedia.be/encyclopedie/bosecologie.

 

Ecopedia, ‘Bossen en klimaatverandering: Welke toekomst is te verwachten voor onze bossen?’, z.d., https://www.ecopedia.be/pagina/bossen-en-klimaatverandering.

 

Ecopedia, ‘Habitat’, z.d., https://www.ecopedia.be/encyclopedie/habitat.

 

Ecopedia, ‘Ecosysteem’, z.d., https://www.ecopedia.be/encyclopedie/ecosysteem.

 

Ecopedia, ‘Levensgemeenschap’, z.d., https://www.ecopedia.be/encyclopedie/levensgemeenschap.

 

Ecopedia, ‘Lokale Staat van Instandhouding (LSVI)’, z.d., https://www.ecopedia.be/encyclopedie/lsvi.

 

Ecopedia, ‘Ooibossen’, z.d., https://www.ecopedia.be/encyclopedie/ooibossen.

 

Ecopedia, ‘Ramsar-conventie. Bescherming van waterrijke gebieden’, z.d., https://www.ecopedia.be/encyclopedie/ramsar-conventie.

 

Ecopedia, ‘Salomonszegel’, z.d., https://www.ecopedia.be/planten/gewone-salomonszegel.

 

Ecopedia, ‘Soort’, z.d., https://www.ecopedia.be/encyclopedie/soort.

 

ELST, S., ‘Ook in de greep van klimaatangst?’, Psychologies, z.d., https://www.psychologies.be/nl/ook-greep-klimaatangst/.

 

FILIPPONE, D., ‘Tijd doorbrengen in de natuur is goed voor de mentale gezondheid’, EOS Wetenschap, 7 maart 2022, https://www.eoswetenschap.eu/gezondheid/tijd-doorbrengen-de-natuur-goed-voor-mentale-gezondheid.

 

GERMEAUX, M., ‘Wat is drasland en waarom is het zo belangrijk voor de aarde?’, EcoTree, 1 februari 2022, https://ecotree.green/nl/blog/wat-is-drasland-en-waarom-is-het-zo-belangrijk-voor-de-aarde.

 

GIBBONS, A., ‘Are We in the Middle of a Sixth Mass Extinction?’, Science, 2 March, 2011, https://www.science.org/content/article/are-we-middle-sixth-mass-extinction.

 

GOEDEME, T., VANHILLE, J. en VERBIST, G., ‘Sociale ongelijkheid in het klimaatvraagstuk’. In DIERCKX, S., ‘Klimaat en sociale rechtvaardigheid’, Gompel&Svacina, oktober 2019, 61-83, https://www.researchgate.net/publication/336741785_Sociale_ongelijkheid_in_het_klimaatvraagstuk.

 

Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES), https://ipbes.net/.

 

IPBES, ‘Functions, operating principles and institutional arrangements of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services’, Adopted by the second session of the plenary meeting to determine the modalities and institutional arrangements for IPBES, held from 16 – 21 April 2012 in Panama City, Panama, 7, https://ipbes.net/sites/default/files/downloads/functions_operating_principles_and_institutional_arrangements_of_ipbes_2012.pdf.

 

IPBES, ‘The IPBES regional assessment report on biodiversity and ecosystem services for the Americas’ [Rice, J., Seixas, C.S., Zaccagnini, M.E., Bedoya-Gaitán, M. and Valderrama, N. (eds.)], Secretariat of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services, Bonn, Germany, 2018, 656, https://www.ipbes.net/assessment-reports/americas.

 

IPBES, ‘Global assessment report on biodiversity and ecosystem services of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services.’ [E. S. Brondizio, J. Settele, S. Díaz, and H. T. Ngo (eds.)], IPBES secretariat, Bonn, Germany, 4 May 2019, 1148, https://doi.org/10.5281/zenodo.3831673.

 

IPBES, ‘Biodiversity’, z.d., https://ipbes.net/glossary/biodiversity.

 

IPBES, ‘Models of drivers of biodiversity and ecosystem change’, z.d., https://www.ipbes.net/models-drivers-biodiversity-ecosystem-change.

 

IPBES, ‘Assessing knowledge’, z.d., https://www.ipbes.net/assessing-knowledge.

 

IPBES, diverse rapporten: https://ipbes.net/events/Assessment/all.

 

Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), https://www.ipcc.ch/.

 

IPCC, ‘Special Report on Emissions Scenarios’, Special Report of Working Group III of the Intergovernmental Panel on Climate Change’, [Core Writing Team, Nebojsa Nakicenovic, Joseph Alcamo, Gerald Davis, Bert de Vries, Joergen Fenhann, Stuart Gaffin, Kermeth Gregory, Amulf Griibler, Tae Yong Jung, Tom Kram, Emilio Lebre La Rovere, Laurie Michaelis, Shunsuke Mori, Tsuneyuki Morita, William Pepper, Hugh Pitcher, Lynn Price, Keywan Riahi, Alexander Roehrl, Hans-Holger Rogner, Alexei Sankovski, Michael Schlesinger, Priyadarshi Shukla, Steven Smith, Robert Swart, Sascha van Rooijen, Nadejda Victor, Zhou Dadi (eds.)]. IPCC, Cambridge, United Kingdom, 2000, 600, https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/03/emissions_scenarios-1.pdf.

 

IPCC, ‘Climate Change 2014: Synthesis Report’. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team, R.K. Pachauri and L.A. Meyer (eds.)]. IPCC, Geneva, Switzerland, 2014, 151, https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/SYR_AR5_FINAL_full.pdf.

 

IPCC, Annex II: Glossary [Mach, K.J., S. Planton and C. von Stechow (eds.)]. In ‘Climate Change 2014: Synthesis Report’. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team, R.K. Pachauri and L.A. Meyer (eds.)], IPCC, Geneva, Switzerland, 2014, 1757-1776, https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/WGIIAR5-AnnexII_FINAL.pdf.

 

IPCC, ‘Climate Change and Land: an IPCC special report on climate change, desertification, land degradation, sustainable land management, food security, and greenhouse gas fluxes in terrestrial ecosystems [P.R. Shukla, J. Skea, E. Calvo Buendia, V. Masson-Delmotte, H.-O. Pörtner, D. C. Roberts, P. Zhai, R. Slade, S. Connors, R. van Diemen, M. Ferrat, E. Haughey, S. Luz, S. Neogi, M. Pathak, J. Petzold, J. Portugal Pereira, P. Vyas, E. Huntley, K. Kissick, M. Belkacemi, J. Malley, (eds.)], IPCC, Geneva, Switzerland, 2019, 864, https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2019/11/SRCCL-Full-Report-Compiled-191128.pdf.

 

IPCC, ‘Climate Change in Data – Climate Change 2021: The Pfysical Science Basis, z.d., https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/resources/climate-change-in-data/.

 

IPCC, ‘Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability’, Contribution of Working Group II to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [H.-O. Pörtner, D.C. Roberts, M. Tignor, E.S. Poloczanska, K. Mintenbeck, A. Alegría, M. Craig, S. Langsdorf, S. Löschke, V. Möller, A. Okem, B. Rama (eds.)], Cambridge University Press, Cambridge, UK, 2022, 3056, https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg2/.

 

IPCC, ‘Climate Change 2022: Mitigation of Climate Change’, Contribution of Working Group III to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC, Geneva, Switzerland, 2022, 2029, https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg3/.

 

IPCC, ‘Climate Change 2023: ‘Synthesis Report of the IPCC Sixth Assessment Report (AR6) (Longer Report), IPCC, Geneva, Switzerland, 2023, 85, https://www.ipcc.ch/report/ar6/syr/.

 

KAIHO, K., ‘Extinction magnitude of animals in the near future’, Scientific Reports 12, no. 19593 (2022), Nature, 23 November 2022, https://doi.org/10.1038/s41598-022-23369-5.

 

KEESSTRA, S. et al., ‘The superior effect of nature based solutions in land management for enhancing ecosystem services’, Science of The Total Environment, Vol. 610-611, 1 January 2018, 997–1009, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0048969717320752?via%3Dihub.

 

KENNEDY, H. A. et al., ‘Seagrass sediments as a global carbon sink: isotopic constraints’, Global Biogeochemical Cycles, Vol.24, 10 December 2010, GB4026, https://doi.org/10.1029/2010GB003848.

 

KEULARTZ, J., ‘Naar een Toekomstbestendige Dierentuin’, Nature Conservation, 2018, 11, https://www.academia.edu/38173573/Naar_een_Toekomstbestendige_Dierentuin.

 

KLOOSTERMAN, R. et al., ‘Klimaatverandering en energietransitie: opvattingen en gedrag van Nederlanders in 2020, 4 juni 2021, https://www.cbs.nl/nl-nl/longread/rapportages/2021/klimaatverandering-en-energietransitie-opvattingen-en-gedrag-van-nederlanders-in-2020?onepage=true.

 

KROONENBERG, S., De menselijke maat: de aarde over tienduizend jaar", Atlas Contact, 2020, 340, ISBN 978904670740.

 

LAMBRECHTS, J. en VICCA, S., ‘De biodiversiteitscrisis en het veranderende klimaat’, Scientists For Climate, 14 februari 2020, https://www.scientists4climate.be/de-biodiversiteitscrisis-en-het-veranderende-klimaat/?lang=nl.

 

LAMMERSE, V., ‘Klimaatverandering tast ook de lucht die we inademen aan’, Scientias, 7 september 2022, https://scientias.nl/klimaatverandering-tast-ook-de-lucht-die-we-inademen-aan/.

 

LENTON, T.M., et al., ‘Climate tipping points – too risky to bet against’, Nature, 27 November 2019 (latest update on 9 April 2020), https://www.nature.com/articles/d41586-019-03595-0.

 

LE PAIR, C. and DE LANGE, C.A., ‘On the theory of the Earth’s physical parameters, distributed in space and time’, CLINTEL, Nieuwegein, Monnickendam, 23 September 2019, 8 https://www.clepair.net/climate-physics.pdf.

 

MAURER, B.A., ‘Ecologische complexiteit’. In MEYERS, R. A. (ed.), Encyclopedia of Complexity and Systems Science, Springer, New York, 2009, 2697-2711, https://doi.org/10.1007/978-0-387-30440-3_162.

 

MEADOWS, D. & D. et al. (Club Of Rome), ‘Limits to Growth’, Potomac Associates – Universe Books, Virginia (USA), 2 March 1972, https://www.clubofrome.org/publication/the-limits-to-growth/.

 

MEYERS, S.S. and PATZ, J. A., ‘Emerging Threats to Human Health from Global Environmental Change. Annual Review of Environment and Resources, 34(1), 2009, 223–252, https://www.annualreviews.org/doi/abs/10.1146/annurev.environ.033108.102650.

 

MIDDELBURG, J.J., SOETAERT, K. and HAGENS, M., ‘Ocean Alkalinity, Buffering and Biogeochemical Processes’, Reviews of Geophysics, Vol. 58, Issue 3, September 2020, 28, https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1029/2019RG000681.

 

MOATE, M., ‘What Causes Deforestation in Borneo and How Do We Stop It?’, Earth.org., 2 March 2023, https://earth.org/deforestation-in-borneo/.

 

MYERS, N., ‘Environmental Refugees in a Globally Warmed World’, BioScience, Vol.43, No. 10, December 1993, 752-761, https://doi.org/10.2307/1312319.

 

MYERS, S.S. et al., ‘Human health impacts of ecosystem alteration’, Proceedings of the National Academy of Sciences, Vol. 110, no. 47, 2013, 18753–18760, https://doi.org/10.1073/pnas.1218656110.

 

OBERSTEINER, M., et al., ‘Bending the curve of terrestrial biodiversity needs an integrated strategy’, Nature 585, 10 September 2020, 551-556, https://www.nature.com/articles/s41586-020-2705-y.

 

OPFER, S. en Kenniscentrum OBN, ‘Herstel van vochtige bossen begint bij de bodem’, Nature Today, 4 oktober 2022, https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message/?msg=29829.

 

PETERS, B., BIJLSMA, R.J. en MAAS, G., ‘Ooibossen, van Ooievaar tot Stroomlijn…en verder’, OBN-deskundigenteam Rivierenlandschap, OBN-VBNE, Driebergen, 2021, 35, https://edepot.wur.nl/544807.

 

RAJI, K., ‘Why Swifter Action Is Needed to Save the World Forests’, Earth.org, 21 March 2023, https://earth.org/state-of-world-forests/.

 

Ramsar Handbooks: https://www.ramsar.org/resources/the-handbooks.

 

Report of the World Commission on Environment and Development, ‘Our Common Future’, Oxford University Press, Oxford, 1987, 383, http://www.un-documents.net/our-common-future.pdf.

 

RITCHIE, H., et al, ‘CO2 and Greenhouse Gas Emissions’, Our World in Data, August 2020, https://ourworldindata.org/co2-and-other-greenhouse-gas-emissions.

 

ROCKSTRÖM, J. et al., ‘A safe operating space for humanity’, Nature 461, 2009, 472-475, https://www.nature.com/articles/461472a.

 

RÖRSCH, A., ‘Vergissen is menselijk’, z.d., https://www.climategate.nl/2022/08/80458/.

 

Stockholm Resilience Centre, ‘The nine planetary boundaries’, Stockholm University, z.d., https://www.stockholmresilience.org/research/planetary-boundaries/the-nine-planetary-boundaries.html.

 

STRENGERS, B. J., ‘De Staat van het klimaatdebat. Een commentaar op het boek ‘De Staat van het Klimaat’ van Marcel Crok’, PBL. Netherlands Environmental Assessment Agency, April 2011, DOI:10.13140/RG.2.1.4279.2409.

 

TEMMINK, R. J. M. et al., ‘Recovering wetland biogeomorphic feedbacks to restore the world’s biotic carbon hotspots’, Science, Vol. 376, Issue 6593, 6 May 2022, https://www.science.org/doi/10.1126/science.abn1479.

 

Trees for All, ‘Hoe groeit een bos?’, z.d., https://treesforall.nl/hoe-groeit-een-bos/.

 

VAN HUISSTEDEN, K., ‘Moeras als CO2-opslag, Natuur Bos Landschap, november 2010, 38-39, https://edepot.wur.nl/156216.

 

VAN DER MOLEN, H.H., ‘Milieuzaken: feiten, getallen en opinies. Klimaatdefinities’, z.d., https://www.milieuzaken.org/klimaatdefinities.php.

 

VREBOS, D. et al., ‘Hoofdstuk 15 – Ecosysteemdienst waterproductie’ (INBO.R.2014.1994463). In STEVENS, M. et al., ‘Natuurrapport - Toestand en trend van ecosystemen en ecosysteemdiensten in Vlaanderen. Technisch rapport. Mededelingen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek’, INBO.M. 2014.1988582, Brussel, 2014, 42, https://purews.inbo.be/ws/portalfiles/portal/4231306/Vrebos_etal_2014_Hoofdstuk15EcosysteemdienstWaterproductie.pdf.

 

Wageningen University Research (WUR), ‘Veengebieden stoten wel CO2 uit, bossen niet’, Wageningen University & Research, 6 november 2017, https://www.wur.nl/nl/nieuws/veengronden-stoten-wel-co2-uit-bossen-niet.htm.

 

Wageningen University Research (WUR), ‘Bos met variatie in kenmeren neemt meer koolstof op’, WUR, 17 november 2021, https://www.wur.nl/nl/onderzoek-resultaten/onderzoeksinstituten/environmental-research/show-wenr/bos-met-variatie-in-kenmerken-neemt-meer-koolstof-op.htm.

 

Wageningen University Research (WUR), ‘Europese bossen steeds meer onder druk door klimaatgerelateerde verstoringen: Effecten van bosverstoringen’, WUR, 12 december 2022, https://www.wur.nl/nl/nieuws/europese-bossen-steeds-meer-onder-druk-door-klimaatgerelateerde-verstoringen-.htm.

 

Wageningen University Research (WUR), ‘Biodiversiteit’, WUR, z.d., https://www.wur.nl/nl/themas/biodiversiteit.htm.

 

Wageningen University Research (WUR), ‘Biodiversiteit en klimaatverandering’, WUR, z.d., https://www.wur.nl/nl/themas/biodiversiteit/biodiversiteit-en-klimaatverandering.htm.

 

Wageningen University Research (WUR), ‘Oorzaken klimaatverandering’, WUR, z.d., https://www.wur.nl/nl/artikel/Oorzaken-klimaatverandering-1.htm.

 

Wageningen University Research (WUR), ‘Project: LULUCF’, WUR, z.d., https://www.wur.nl/nl/onderzoek-resultaten/onderzoeksprojecten-lnv/soorten-onderzoek/kennisonline/lulucf.htm.

 

WALLACE-WELLS, D., ‘De onbewoonbare aarde’, De Bezige Bij, Antwerpen, 2020, 384.

 

WEISSBECKER, I., ‘Climate change and human well-being: Global challenges and opportunities’, International and Cultural Psychology, Springer, New York, 2011, 220, https://doi.org/10.1007/978-1-4419-9742-5.

 

Wetlands International, ‘Types of wetlands’, z.d., https://www.wetlands.org/wetlands/types-of-wetlands-2/.

 

WHEELER, C., et al., ‘Regenerate natural forests to store carbon’, Nature, Vol. 568 (7750), April 2019, https://www.researchgate.net/publication/336262094_Regenerate_natural_forests_to_store_carbon.

 

WHITMEE, S., et al., ‘Safeguarding human health in the Anthropocene epoch: report of The Rockefeller Foundation-Lancet Commission on planetary health’, Lancet, Vol. 386, no. 100007, 14 November 2015, 1973-2028, https://www.thelancet.com/action/showPdf?pii=S0140-6736%2815%2960901-1.

 

X., ‘Moerasplanten blijken uitblinkers in CO2-opslag’, Universiteit Utrecht, 6 mei 2022, https://www.uu.nl/nieuws/moerasplanten-blijken-uitblinkers-in-co2-opslag.

 

X., ‘2. How has climate changed?’, Australian Academy of Science, z.d., https://www.science.org.au/learning/general-audience/science-climate-change/2-how-has-climate-changed.

 

 

 

D.     PUBLICATIES IN HET KADER VAN VERDRAGEN, CONFERENTIES, ORGANISATIES, PROGRAMMA’S EN AGENTSCHAPPEN

 

Amnesty International, ‘Vrijheid van mensenrechten (in 10 vragen)’, z.d., https://www.amnesty.nl/encyclopedie/vrijheid-en-mensenrechten.

 

AQUILA, Y., ‘The Right to a Healthy Environment’, IUCN, 29 October 2021, https://www.iucn.org/news/world-commission-environmental-law/202110/right-a-healthy-environment.

 

Belgian Earth Observation, ‘Ontbossing in Brazilië’, EO Belspo, z.d., https://eo.belspo.be/nl/ontbossing-brazilie.

 

Belgian National Focal Point to the Convention on Biological Diversity (NFP CBD), ‘Het verdrag inzake Biologische Diversiteit’, 2022, https://www.biodiv.be/nl/about/cbd.

 

Belgisch Nationaal Knooppunt voor het Verdrag inzake biologische diversiteit, ‘Biodiversiteit 2020 – Actualisering van de Belgische Nationale Strategie’, Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, Brussel, 2013, Appendix 4, 146-159, https://www.biodiv.be/sites/be/files/2020-04/Appendix4_NL.pdf.

 

The Bonn Challenge, https://www.bonnchallenge.org/.

 

BOS+, https://bosplus.be/.

 

BOS+, ‘3 miljard extra bomen in Europa tegen 2030? BOS+ doet mee!’, BOS+, 16 januari 2023, https://bosplus.be/nieuws/3-miljoen-extra-bomen-in-europa-tegen-2030-bos-doet-mee/.

 

BOS+, ‘Kenniscentrum: Bosfuncties’, z.d., https://bosplus.be/kenniscentrum-overzicht/bosfuncties/.

 

Botanic Gardens Conservation International (BGCI), ‘State of the World’s Trees’, BGCI, Richmond, UK, September 2021, 51, https://www.bgci.org/wp/wp-content/uploads/2021/08/FINAL-GTAReportMedRes-1.pdf.

 

BRAATZ, S., ‘Building resilience for adaptation to climate change through sustainable forest management’, Forestry Department FAO, Rome, z.d., 117-127, https://www.fao.org/3/i3084e/i3084e09.pdf.

 

BRUYNINCKX, H., ‘Leven in een staat van meervoudige crises: gezondheid, natuur, klimaat, economie of gewoon een onhoudbaar systeem?’, EEA, 29 juni 2021, https://www.eea.europa.eu/nl/articles/leven-in-een-staat-van.

 

Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten en Raad van Europa (FRA), ‘Handboek betreffende Europese wetgeving inzake de toegang tot het recht’, Bureau voor publicaties van de Europese Unie, Luxemburg, 2016, 240p., https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/Handbook_access_justice_NLD.

 

BUX, U. en MACIEJEWSKI, M., ‘Bronnen en reikwijdte van het recht van de Europese Unie’, Infopagina’s over de Europese Unie (Europees Parlement), juni 2022, https://www.europarl.europa.eu/factsheets/nl/sheet/6/bronnen-en-reikwijdte-van-het-recht-van-de-europese-unie.

 

CBD, ‘Technical Series No. 10 - Interlinkages between Biological Diversity and Climate Change: Advice on the integration of biodiversity considerations into the implementation of the United Nations Framework Convention on Climate Change and its Kyoto Protocol’, Secretariat of the Convention on Biological Diversity, Bonn, Germany, 2008, 144, https://www.cbd.int/doc/publications/cbd-ts-10.pdf.

 

CBD, ‘Global Biodiversity Outlook 3: Biodiversity in 2010’, z.d., https://www.cbd.int/gbo3/?pub=6667&section=6711.

 

CBD, Tenth Meeting of the Conference of the Parties to the Convention on Biological Diversity (COP 10), Nagoya, Japan, 18-29 October 2010, https://www.cbd.int/cop10/.

 

CBD, ‘Equity plays a role in the management of nature’, 25 November 2018, https://www.cbd.int/article/biodiversitysolutions.

 

CBD Secretariat & Society For Ecological Restoration, ‘A Companion to the Short-Term Action Plan on Ecosystem Restoration - Resources, case studies, and biodiversity considerations in the context of restoration science and practice’, Montreal, Canada, 2019, 27, https://04234808-387d-4309-b7c5-afdc9704dbd2.filesusr.com/ugd/3594eb_7e5d3baae17e43478f0befcdd1f194f1.pdf.

 

CBD, ‘Global Biodiversity Outlook 5’, Secretariat of the Convention on Biological Diversity, Montreal, Canada, 2020, 209, (Full Report), https://www.cbd.int/gbo5.

 

CBD, Fifteenth Meeting of the Conference of the Parties to the Convention on Biological Diversity (COP 15), Kunming, China, 11-15 October 2021 (COP 15 Part I) and Montreal, Canada, 7-19 December 2022 (COP 15 Part II), https://www.cbd.int/meetings/COP-15-PART1 and https://www.cbd.int/meetings/COP-15.

 

CBD, ‘Ecosystem Restoration’, 10 March 2022, https://www.cbd.int/restoration/.

 

CBD, ‘COP15: Nations Adopt Four Goals, 23 Targets for 2030 In Landmark UN Biodiversity Agreement’, Official CBD Press Release, Montreal, Canada, 19 December 2022, 9, https://www.cbd.int/article/cop15-cbd-press-release-final-19dec2022.

CBD, ‘Target 5: Habitat loss and degradation’, SBSTTA Review DRAFT GBO4 – Technical Document – Chapter 5, z.d., 47, https://www.cbd.int/gbo/gbo4/gbo4-draft2-tech-doc-chapter-5-en.pdf.

 

CBD, ‘Drivers of biodiversity loss’, 2-3. In CBD, ‘Biodiversity Glossary’, z.d., 11, https://www.cbd.int/cepa/toolkit/html/resources/FD/FDF8CE88-237B-46EE-BB5F-42304D735C23/Biodiversity%20Glossary.pdf.

 

CBD Technical Note: ‘Biodiversity and the 2030 Agenda for Sustainable Development’, Secretariat of the Convention on Biological Diversity, Montreal, Quebec, Canada, z.d., 13, https://www.cbd.int/article/biodiversitysolutions.

 

CBD, ‘List of Parties’, z.d., https://www.cbd.int/information/parties.shtml, laatst geraadpleegd op 10 maart 2023.

 

CBD, ‘Global Biodiversity Outlook (GBO)’, z.d., https://www.cbd.int/gbo/.

 

Centrum voor Internationaal Recht (CIR), ‘Volle zee’, z.d., https://www.centruminternationaalrecht.nl/volle-zee.

 

Copernicus, https://www.copernicus.eu/nl.

 

Departement Omgeving, ‘Forest Stewardship Council (FSC)’, z.d., https://omgeving.vlaanderen.be/nl/klimaat-en-milieu/gezonde-veilige-en-aantrekkelijke-leefomgeving/bouw-gezond/ecolabels-in-de-bouw/forest-stewardship-council-fsc.

 

DE VLIEGER, I., ‘Herziene LULUCF-verordening in EU-publicatieblad’, VLEVA, 27 april 2023, https://www.vleva.eu/nl/energie-en-klimaat/eu-nieuws/herziene-lulucf-verordening-in-eu-publicatieblad.

 

European Environment Agency (EEA), https://www.eea.europa.eu/nl.

 

EEA, ‘State of nature in the EU: Results from reporting under the nature directives 2013-2018’, EEA Report No 10/2020, Publications Office of the European Union, Luxembourg, 2020, 142, https://www.eea.europa.eu/publications/state-of-nature-in-the-eu-2020.

 

EEA, ‘Public awareness of biodiversity in Europe’, EEA, 18 November 2021, https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/indicators/public-awareness-2/assessment.

 

EEA Signalen 2021, ‘De natuur van Europa’, Kopenhagen, 2021, 60, https://www.eea.europa.eu/nl/publications/eea-signalen-2021-de-natuur.

 

EEA, ‘Vraaggesprek – Betaalt de vervuiler?’, EEA, 9 februari 2021 (laatst gewijzigd op 19 september 2022), https://www.eea.europa.eu/nl/ema-signalen/signalen-2020/articles/vraaggesprek-betaalt-de-vervuiler.

 

EU Ecolabel, ‘Hoe gebeurt de controle op het EU Ecolabel?’, z.d., https://www.ecolabel.be/nl/bedrijven/hoe-gebeurt-de-controle-op-het-eu-ecolabel.

 

EUR-Lex, ‘Richtlijnen van de Europese Unie’, EUR-Lex officiële website van de Europese Unie, laatst bijgewerkt op 16 maart 2022, https://eur-lex.europa.eu/NL/legal-content/summary/european-union-directives.html.

 

Europa Nu, ‘Subsidiariteitsbeginsel’, z.d., https://www.europa-nu.nl/id/vh7douedodzu/subsidiariteitsbeginsel.

 

Europa Nu, ‘Proportionaliteitsbeginsel’, z.d., https://www.europa-nu.nl/id/vh7dot7pp6zy/proportionaliteitsbeginsel.

 

European Commission, ‘Interpretation Manual of European Union Habitats - EUR 28’, April 2013, 144, https://www.mase.gov.it/sites/default/files/archivio/allegati/rete_natura_2000/int_manual_eu28.pdf.

 

European Commission, ‘Report: Study on Certification and Verification Schemes in the Forest Sector and for Woord-based Products’, Publications Office of the European Union, Luxembourg, 2021, 1019, https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/afa5e0df-fb19-11eb-b520-01aa75ed71a1/language-en.

 

European Commission, ‘Support to the evaluation of the EU Biodiversity Strategy to 2020, and follow-Up: Final evaluation report, Publications Office of the European Union, Luxembourg, 2022, 512, https://www.cde.ual.es/wp-content/uploads/2022/04/KH0122166ENN.en_.pdf.

 

European Commission, ‘Green Deal: EU agrees law to fight global deforestation and forest degradation driven by EU production and consumption’, Press release of the European Commission, Brussels, 6 December 2022, 2, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_22_7444.

 

European Commission, ‘A green transition that leaves no one behind’, Announcement of the European Commission AC/23/3426, Brussels, 21 June 2023, 2, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/AC_23_3426.

 

European Commission, ‘Nature restoration law’, European Commission website, z.d., https://ec.europa.eu/environment/strategy/biodiversity-strategy-2030/eu-nature-restoration-targets_en.

 

European Commission, ‘Our planet, Our future’, z.d., https://ec.europa.eu/clima/sites/youth/node_en.html.

 

European Commission, ‘Sharing nature’s genetic resources – ABS’, European Commission website, z.d., https://ec.europa.eu/environment/nature/biodiversity/international/abs/index_en.htm.

European Council, ‘Protection and promotion of human rights’, last reviewed on 22 February 2023, https://www.consilium.europa.eu/en/policies/human-rights/.

 

European Economic and Social Committee, ‘EESC: Russia’s actions amount to ecocide, prompting calls for criminalisation under EU law’, EESC, 5 May 2023, https://www.eesc.europa.eu/en/news-media/news/eesc-russias-actions-amount-ecocide-prompting-calls-criminalisation-under-eu-law.

 

European Justice, ‘Deel I – Bescherming van de grondrechten binnen de Europese Unie’, z.d., https://e-justice.europa.eu/563/NL/part_i__protecting_fundamental_rights_within_the_european_union.

 

Europees Comité van de Regio’s, ‘’Bomen voor het leven’: steden en regio’s kunnen zich aansluiten bij de verbintenis van de EU om vóór 2030 3 miljard bomen te planten’, 18 februari 2022, https://cor.europa.eu/nl/news/Pages/trees-for-life.aspx.

 

Europees Parlement, ‘Het oerbos van Białowieża: natuur zonder grenzen’, website Europees Parlement, 23 april 2014, https://www.europarl.europa.eu/news/nl/headlines/security/20140408STO42812/het-oerbos-bialowieza-natuur-zonder-grenzen.

 

Europees Parlement, ‘Wetenschappers waarschuwen over de impact van klimaatverandering op voedselvoorziening en oceanen’, 7 november 2019, https://www.europarl.europa.eu/news/nl/headlines/society/20191030STO65415/klimaatverandering-wetenschap-waarschuwt-over-impact-op-voedsel-en-oceanen.

 

Europees Parlement, ‘Het verlies aan biodiversiteit: waarom is dit een probleem en wat zijn de oorzaken?’, Nieuws Europees Parlement, 17 januari 2020 (laatst bijgewerkt op 9 juni 2021), ‘https://www.europarl.europa.eu/news/nl/headlines/society/20200109STO69929/verlies-aan-biodiversiteit-waarom-is-dit-een-probleem-en-wat-zijn-de-oorzaken

 

Europees Parlement, ‘Natuurherstelwet: EP-landen stellen standpunt vast voor onderhandelingen met de Raad’, Persbericht van het Europees Parlement, 12 juli 2023, https://www.europarl.europa.eu/news/nl/press-room/20230707IPR02433/natuurherstelwet-ep-leden-stellen-standpunt-vast.

 

Europese Commissie, ‘Een toolkit voor de behartiging van natuurbelangen. Verlies van biodiversiteit, natuurbescherming en EU-strategie voor de natuur’, mei 2021, 9, https://mb.cision.com/Public/19870/3209861/89db424156106b55.pdf.

 

Europese Commissie, Persbericht van de Europese Commissie van 14 maart 2022, ‘Mondiale onderhandelingen over biodiversiteit (COP15): EU neemt voortouw bij streven naar nieuwe overeenkomst om mens en planeet te beschermen’, website Europese Commissie, Brussel, 14 maart 2022, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/nl/ip_22_1747.

 

Europese Commissie, ‘Bescherming van de biodiversiteit: doelstellingen voor natuurherstel van de EU-biodiversiteitsstrategie’, website Europese Commissie, z.d., https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/12596-Bescherming-van-de-biodiversiteit-doelstellingen-voor-natuurherstel-van-de-EU-biodiversiteitsstrategie_nl.

 

Europese Commissie, ‘Climate Action: Langetermijnstrategie voor 2050’, officiële website van de Europese Unie, z.d., https://climate.ec.europa.eu/eu-action/climate-strategies-targets/2050-long-term-strategy_nl.

 

Europese Commissie, ‘Eurostat – Europees bureau voor statistiek’, z.d., https://commission.europa.eu/about-european-commission/departments-and-executive-agencies/eurostat-european-statistics_nl.

 

Europese Raad en Raad van de Europese Unie, ‘Infographic – Fit for 55: klimaatdoelen bij landgebruik en in de bosbouw, Consilium Europa: officiële website van de Raad van de EU en de Europese Raad, laatst bijgewerkt op 3 mei 2023, https://www.consilium.europa.eu/nl/infographics/fit-for-55-lulucf-land-use-land-use-change-and-forestry/.

 

Europese Raad en Raad van de Europese Unie, ‘Biodiversiteit: hoe de EU de natuur beschermt’, Consilium Europa: officiële website van de Raad van de EU en de Europese Raad, laatst bijgewerkt op 21 juni 2023, https://www.consilium.europa.eu/nl/policies/biodiversity/.

 

Europese Raad en Raad van de Europese Unie, ‘Europese Green Deal’, Consilium Europa: officiële website van de Raad van de EU en de Europese Raad, laatst bijgewerkt op 12 juli 2023, https://www.consilium.europa.eu/nl/policies/green-deal/#what.

 

Europese Rekenkamer, ‘EU-Financiering voor biodiversiteit en klimaatverandering in de bossen in de EU: positieve, maar beperkte resultaten’, Speciaal verslag van de Europese Rekenkamer, uitgebracht krachtens artikel 287, lid 4, tweede alinea VWEU, Luxemburg, 2021, 57, https://www.eca.europa.eu/Lists/ECADocuments/SR21_21/SR_Forestry_NL.pdf.

 

Europese Rekenkamer, ‘De Europese belastingbetaler moet te vaak opdraaien voor de kosten, en niet de vervuiler’ (persbericht), Luxemburg, 5 juli 2021, 3, https://www.eca.europa.eu/Lists/ECADocuments/INSR21_12/INSR_polluter_pays_principle_NL.pdf.

 

Europese Unie (Eng: European Union) (EU), https://european-union.europa.eu/index_en.

 

Eurostat (ESTAT), https://ec.europa.eu/eurostat.

 

Expertisecentrum Europees Recht van het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken (ECER), ‘Grote Kamer EU-Hof beveelt Polen te stoppen met houtkap oerbos op straffe van dwangsom’, ECER.MinBuZa, 22 november 2017, https://ecer.minbuza.nl/-/grote-kamer-eu-hof-beveelt-polen-te-stoppen-met-houtkap-oerbos-op-straffe-van-dwangsom.

 

Expertisecentrum Europees Recht van het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken (ECER), ‘AG: Polen schendt EU-recht met besluiten tot boskap in beschermd oerbos’, ECER MinBuZa, 23 februari 2018, https://ecer.minbuza.nl/-/ag-polen-schendt-eu-recht-met-besluiten-tot-boskap-in-beschermd-oerbos.

 

Expertisecentrum Europees Recht van het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken (ECER), ‘EU-Hof veroordeelt Polen voor houtkap in beschermd oerbos’, ECER.MinBuZa, 17 april 2018, https://ecer.minbuza.nl/-/eu-hof-veroordeelt-polen-voor-houtkap-in-beschermd-oerbos.

 

Federaal Instituut voor Duurzame Ontwikkeling, ‘UN Conference on Environment and Development’, z.d., https://www.duurzameontwikkeling.be/nl/internationaal-beleid/verenigde-naties/un-conference-environment-and-development.

 

Florida Fish and Wildlife Conservation Commission, ‘Importance of Seagrass’, FWC, z.d., https://myfwc.com/research/habitat/seagrasses/information/importance/.

 

FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu, ‘Het klimaat versus het weer’, Klimaat.be, 2019, https://klimaat.be/klimaatverandering/oorzaken/klimaat-versus-weer.

 

Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), https://www.fao.org/home/en.

 

Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), ‘Chapter 5 Livestock's Impact on Biodiversity’, 182. In FAO, ‘Livestock’s long shadow - environmental issues and options’, FAO, Rome, Italy, 2006, 390, https://www.fao.org/3/a0701e/a0701e00.htm.

 

Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), ‘Climate change and food security: risks and responses’, FAO, Rome, Italy, 2015, 98, https://www.fao.org/publications/card/en/c/82129a98-8338-45e5-a2cd-8eda4184550f/.

 

Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), ‘The State of the World's Biodiversity for Food and Agriculture’ [Bélanger J. and Pilling, D. (eds)], FAO Commission on Genetic Resources for Food and Agriculture, Rome, Italy 2019, 529, https://www.fao.org/3/CA3129EN/CA3129EN.pdf.

 

Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), ‘Global Forest Resources Assessment 2020: Main report’, FAO, Rome, Italy 2020, 168, https://doi.org/10.4060/ca9825en.

 

Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), 26th Session of the FAO Committee on Forestry (COFO 26), Rome, Italy, 3-7 October 2022, https://www.fao.org/events/detail/cofo-26/en.

 

Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), ‘Ecosystem Services & Biodiversity (ESB)’, 2022, https://www.fao.org/ecosystem-services-biodiversity/en/.

 

Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), ‘The State of the World’s Forests 2022: Forest pathways for green recovery and building inclusive, resilient and sustainable economies’, SOFO 2022, FAO, Rome, Italy, 2022, 166, https://www.fao.org/documents/card/en/c/cb9360en.

 

Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), ‘Events: 26th Session of the FAO Committee on Forestry’, z.d., https://www.fao.org/events/detail/cofo-26/en.

 

Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), ‘Governing and Statutory Bodies’, z.d., https://www.fao.org/unfao/govbodies/gsbhome/.

 

Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), ‘The State of the World’s Forests’, z.d., https://www.fao.org/publications/home/fao-flagship-publications/the-state-of-the-worlds-forests/en.

 

Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), ‘Regional Conferences’, z.d., https://www.fao.org/unfao/govbodies/gsbhome/gsb-regconf/en/.

 

Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), ‘Sustainable forest management’, z.d., https://www.fao.org/sustainable-forests-management/en/.

 

Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), ‘Sustainable Forest Management (SFM) Toolbox: Programme for the endorsement of forest certification’, z.d., https://www.fao.org/sustainable-forest-management/toolbox/tools/tool-detail/en/c/285355/.

 

Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), ‘Sustainable Forest Management (SFM) Toolbox: What is SFM’, z.d., https://www.fao.org/sustainable-forest-management/toolbox/background/en/.

 

Forest Carbon Partnership Facility (FCPF), https://www.forestcarbonpartnership.org/.

 

The Forest Declaration Platform and The Forest Declaration Assessment, ‘What is the New York Declaration on Forests?’, The Forest Declaration Platform and The Forest Declaration Assessment as supported by the Federal Ministry for the Environment Nature Conservation and Nuclear Safety (BMU) of Germany, z.d., https://forestdeclaration.org/about/new-york-declaration-on-forests/.

 

The Forest Declaration Platform and The Forest Declaration Assessment, ‘What is the Forest Declaration Assessment?’, The Forest Declaration Platform and The Forest Declaration Assessment as supported by the Federal Ministry for the Environment Nature Conservation and Nuclear Safety (BMU) of Germany, z.d., https://forestdeclaration.org/about/assessment/.

 

The Forest Declaration Platform and The Forest Declaration Assessment, ‘Theme 1: Assessing progress towards overarching forest goals’, The Forest Declaration Platform and The Forest Declaration Assessment as supported by the Federal Ministry for the Environment Nature Conservation and Nuclear Safety (BMU) of Germany, z.d., https://forestdeclaration.org/overarching-forest-goals-theme-1/.

 

FOREST EUROPE, ‘State of Europe’s Forests 2020’, Ministerial Conference of the Protection of Forests in Europe (FOREST EUROPE) with technical support of UNECE and FAO, Bratislava, Slovakia, 2020, 394, https://foresteurope.org/wp-content/uploads/2016/08/SoEF_2020.pdf.

 

Forest Stewardship Council (FSC), https://fsc.org/en.

 

FSC, ‘FSC International Standard: FSC Principles and Criteria for Forest Stewardship’, International Secretariat of the Forest Stewardship Council’, Bonn, Germany, 22 July 2015, 32, raadpleegbaar via https://be.fsc.org/be-nl/boscertificering/fsc-principes-en-criteria.

 

FSC, ‘Boscertificering’, z.d., https://be.fsc.org/be-nl/certificering-van-bos-tot-eindproduct/boscertificering.

 

FSC, ‘Certificering: van bos tot eindproduct’, z.d., https://be.fsc.org/be-nl/certificering-van-bos-tot-eindproduct.

 

FSC, ‘De SDG’s & FSC’, z.d., https://be.fsc.org/be-nl/waarom-fsc/de-sustainable-development-goals-fsc.

 

FSC, ‘Duurzaam bosbeheer & klimaat’, z.d., https://be.fsc.org/be-nl/waarom-fsc/duurzaam-bosbeheer-klimaat.

 

FSC, ‘FSC Principes en Criteria’, z.d., https://be.fsc.org/be-nl/boscertificering/fsc-principes-en-criteria.

 

FSC, ‘Het FSC-keurmerk: de garantie voor verantwoord bosbeheer’, z.d., https://be.fsc.org/be-nl/fsc-keurmerk.

 

FSC, ‘Verantwoord bosbeheer wereldwijd’, z.d., https://be.fsc.org/be-nl/waarom-fsc/verantwoord-bosbeheer-wereldwijd.

 

GANN, G.D., McDONALD, T., WALDER, B., ARONSON, J., NELSON, C.R., JONSON, J., HALLET, J.G., EISENBERG, C., GUARIGUATA, M.R., LIU, J., HUA, F., ECHEVERRIA, C., GONZALES, E., SHAW, N., DECLEER, K. and DIXON, K.W. (eds.), ‘International Principles and Standards for the Practice of Ecological Restoration’, Second edition, Restoration Ecology 27 (S1): 1-46, Society for Ecological Restoration, Washington, D.C. 20005 U.S.A., November 2019, S1 -S46, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/rec.13035.

 

Geneva Environment Network, ‘UNEP Climate Finance Unit’, z.d., https://www.genevaenvironmentnetwork.org/environment-geneva/organizations/united-nations-environment-programme-climate-finance-unit/.

 

The Global Network for Human Rights and the Environment (GNHRE), ‘UNHRC Resolution recognizing a Human Right to a Healthy Environment’, 11 October 2021, https://gnhre.org/community/unhrc-resolution-recognising-a-human-right-to-a-healthy-environment/.

 

The Global Peatlands Initiative, https://globalpeatlands.org/.

 

Green Gigaton Challenge, https://www.greengigaton.com/.

 

Greenpeace, https://www.greenpeace.org/international/.

 

GRIETENS, E., ‘Europese natuurherstelwet moet stevige ambitie tonen’, Bond Beter Leefmilieu, 16 december 2021, https://www.bondbeterleefmilieu.be/artikel/europese-natuurherstelwet-moet-stevige-ambitie-tonen.

 

Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO), ‘Natuurrapport 2020: feiten en cijfers voor een nieuw biodiversiteitsbeleid’, INBO, z.d., 360, https://purews.inbo.be/ws/portalfiles/portal/39640899/INBO_Natuurrapport2020_weblinks.pdf.

 

International Union for Conservation of Nature and Natural Resources (IUCN), https://www.iucn.org/.

 

IUCN, ‘Helft van opgenomen CO2 eindigt in oceaan’, IUCN press release, 8 December 2014, https://www.iucn.org/nl/content/helft-van-opgenomen-co2-eindigt-oceaan.

 

IUCN, ‘UN elevates action on ecosystem restoration – IUCN is ready’, IUCN, 6 March 2019, https://www.iucn.org/news/forests/201903/un-elevates-action-ecosystem-restoration-iucn-ready.

 

IUCN, ‘Nieuw wereldwijd akkoord om biodiversiteit te redden is een feit’, IUCN, 19 december 2022, https://www.iucn.nl/nieuws/nieuw-wereldwijd-akkoord-om-biodiversiteit-te-redden-is-een-feit/.

 

IUCN, ‘Ecosystem Services’, 2022, https://www.iucn.org/commissions/commission-ecosystem-management/our-work/cems-thematic-groups/ecosystem-services.

 

IUCN 2022, The IUCN Red List of Threatened species. Version 2022-2, https://www.iucnredlist.org/.

 

IUCN, Red list: ‘Sumatran Orangutan (Pongo abelii)’, last assessed on 16 October 2017, https://www.iucnredlist.org/species/121097935/123797627.

 

IUCN, Red list: ‘Tiger (Panthera tigris)’, last assessed on 15 December 2021, https://www.iucnredlist.org/species/15955/214862019.

 

IUCN, Red list: ‘African Forest Elephant’, last assessed on 13 November 2020, https://www.iucnredlist.org/species/181007989/204404464.

 

IUCN, ‘Biodiversiteitsverdrag’, z.d., https://www.iucn.nl/project/biodiversiteitsverdrag/.

 

IUCN, ‘Nature-based Solutions’, z.d., https://www.iucn.org/our-work/nature-based-solutions.

 

JOOSTEN, H., TAPIO-BISTRÖM, M.L. and TOL, S. (eds.), ‘Peatlands - guidance for climate change mitigation through conservation, rehabilitation and sustainable use’, Second edition, Food and Agriculture Organization of the United Nations and Wetlands International, Rome, January 2012, 100, https://www.researchgate.net/publication/298105346_Peatlands_-_guidance_for_climate_changes_mitigation_through_conservation_rehabilitation_and_sustainable_use.

 

KEITH, D.A., FERRER-PARIS, J.R., NICHOLSON, E. and KINGSFORD, R.T. (eds.), ‘The IUCN Global Ecosystem Typology 2.0: descriptive profiles for biomes and ecosystem functional groups’, IUCN, Gland, Switzerland, 2020, 172, https://portals.iucn.org/library/sites/library/files/documents/2020-037-En.pdf.

 

KOESTER, V., ‘The Ramsar Convention on the Conservation of Wetlands. A Legal Analysis of the Adoption and Implementation of the Convention in Denmark’, IUCN Environmental Policy and Law Paper, No. 23, 1989, 3, https://portals.iucn.org/library/sites/library/files/documents/EPLP-023.pdf.

 

Koning Boudewijnstichting, ‘Instituto Terra: Instituto Terra (Brazilië): herstellen van flora en fauna na ontbossing’, 2022, https://kbs-frb.be/nl/instituto-terra-brazilie-herstellen-van-flora-en-fauna-na-ontbossing.  

 

Koninklijk Meteorologisch Instituut van België (KMI), https://www.meteo.be/nl/over-het-kmi/presentatie.

 

Koninklijk Meteorologisch Instituut van België (KMI), ‘Klimaat’, z.d., https://www.meteo.be/nl/info/weerwoorden/klimaat.

 

Koninklijk Meteorologisch Instituut van België (KMI), ‘Klimatologie’, z.d., https://www.meteo.be/nl/info/weerwoorden/klimatologie.

 

Koninklijk Meteorologisch Instituut van België (KMI), ‘Meteorologie’, z.d., https://www.meteo.be/nl/info/weerwoorden/meteorologie.

 

Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI), ‘Corona-pandemie veroorzaakt door klimaatverandering?’, 9 april 2021, https://www.knmi.nl/over-het-knmi/nieuws/covid-19-epidemie-veroorzaakt-door-klimaatverandering.

 

Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI), ‘Uitleg over Klimaat’, KNMI, z.d., https://www.knmi.nl/kennis-en-datacentrum/uitleg/klimaat/.

 

McDONALD, T., JONSON, J. and DIXON, K. (eds.), ‘National standards for the practice of ecological restoration in Australia’, The Journal of the Society for Ecological Restoration, Volume 24, June 2016, S4-S32, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/rec.12359.

 

Milieu Centraal, ‘Keurmerken’, z.d., https://www.milieucentraal.nl/bewust-winkelen/keurmerken/.

 

Milieudefensie, https://milieudefensie.nl/.

 

Milieudefensie, ‘Veelgestelde vragen over ontbossing en palmolie’, z.d., https://milieudefensie.nl/red-het-regenwoud/veelgestelde-vragen-over-ontbossing-en-palmolie.

 

Millennium Ecosystem Assessment (MEA), ‘Ecosystems and Human Well-being: A Framework for Assessment’, 2001-2005, 26-29, http://www.millenniumassessment.org/documents/document.765.aspx.pdf.

 

Ministerial Conference on the Protection of Forests in Europe, ‘Pan-European Biological and Landscape Diversity Strategy: Joint position of the MCPFE and the EfE/PEBLDS on the Pan-European understanding of the linkage between the ecosystem approach and sustainable forest management’, Warsaw, 2006, 16, https://foresteurope.org/wp-content/uploads/2022/01/SFM_EA.pdf.

 

Ministerie van Buitenlandse Zaken, ‘2020 Scorekaart Food and Agriculture Organization (FAO), zoals opgesteld door de Directie Multilaterale Organisaties en Mensenrechten (DMM), 19 oktober 2020, 12, https://open.overheid.nl/documenten/ronl-c53fb6b0-6484-41c3-9aa9-44be11a603e8/pdf.

 

National Ocean Service, National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA), ‘Wat is a mangrove forest?’, NOAA, last updated on 20 January 2023, https://oceanservice.noaa.gov/facts/mangroves.html.

 

Natuurpunt, ‘De Europese natuurherstelwet’, 2022, https://www.natuurpunt.be/pagina/de-europese-natuurherstelwet.

 

Natuurpunt, ‘Beleidsdossier Zonevreemde bossen’, z.d., https://www.natuurpunt.be/pagina/beleidsdossier-zonevreemde-bossen.

 

NEGRE, F., ‘De Europese Unie en de bossen’, officiële website van het Europees Parlement, april 2023, https://www.europarl.europa.eu/factsheets/nl/sheet/105/de-europese-unie-en-de-bossen.

NEUGARTEN, R.A. et al., ‘Tools for measuring, modelling, and valuing ecosystem services: guidance for Key Biodiversity Areas, natural World Heritage Sites, and protected areas’, IUCN, Gland, Switzerland, 2018, 70, https://doi.org/10.2305/IUCN.CH.2018.PAG.28.en.

 

NYDF Assessment Partners, ‘Goal 1 Assessment: Striving to end natural forest loss’, November 2020, 16, https://forestdeclaration.org/wp-content/uploads/2021/08/2020NYDFGoal1.pdf.

 

OHCHR, UNDP and UNEP, ‘What is the Right to a Healty Environment’, Information Note of the OHCHR, UNDP and UNEP, January 2023, 24, raadpleegbaar via https://www.undp.org/publications/what-right-healthy-environment.

 

OHCHR, ‘Special Rapporteur on human rights and the environment’, OHCHR, z.d., https://www.ohchr.org/en/special-procedures/sr-environment.

 

OHCHR, ‘Right to a healthy and sustainable environment report’, z.d., https://www.ohchr.org/EN/Issues/Environment/SREnvironment/Pages/HealthySustainable.aspx.

 

OHCHR, ‘John Knox, former Special Rapporteur (2012-2018), z.d., https://www.ohchr.org/en/issues/environment/srenvironment/pages/johnknox.aspx.

 

Persbericht van de Belgische Biodiversiteitscoalitie (WWF, BOS+, Greenpeace, Natagora, Natuurpunt, IEW et BBL), Birdlife en EEB, ‘Europese natuurherstelwet moet stevige ambitie tonen’, WWF, 15 december 2021, https://wwf.be/nl/persberichten/europese-natuurherstelwet-moet-stevige-ambitie-tonen.

 

Programme for Endorsement of Forest Certification (PEFC), https://www.pefc.org/.

 

Programme for Endorsement of Forest Certification (PEFC), ‘What we do’, z.d., https://www.pefc.org/what-we-do.

 

Publications Europe, ‘Verdrag van Bern. Samenvatting van: Verdrag inzake het behoud van wilde dieren en planten en hun natuurlijk leefmilieu in Europa en Besluit 82/72/EEG van de Raad - sluiting van het Verdrag inzake het behoud van wilde dieren en planten en hun natuurlijk milieu in Europa’, laatst bijgewerkt op 15 mei 2020, http://publications.europa.eu/resource/cellar/bb0072a6-5a5d-4eae-97b9-e9c629b31577.0017.02/DOC_1.

 

Raad van de Europese Unie, ‘Verdrag van Aarhus: Raadsbesluit zal toegang tot rechter inzake milieuaangelegenheden versterken’, Persmededeling Raad van de EU, 344/18, 18 juni 2018, https://www.consilium.europa.eu/nl/press/press-releases/2018/06/18/aarhus-convention-council-decision-strengthens-access-to-justice-in-environmental-matters/pdf.

 

Raad van de Europese Unie, ‘Beheer van de visbestanden van de EU’, z.d., https://www.consilium.europa.eu/nl/policies/eu-fish-stocks/.

 

Raad van Europa (Eng.: Council of Europe), https://www.coe.int/en/web/portal.

 

Ramsar Convention on Wetlands, ‘Wetland Restoration for Climate Change Resilience’, Ramsar Briefing Note 10, Ramsar Convention Secretariat, Gland, Switzerland, 2018, 11, https://www.ramsar.org/sites/default/files/documents/library/bn10_restoration_climate_change_e.pdf.

 

Ramsar Convention on Wetlands, ‘The List of Wetlands of International Importance’, Ramsar List, published on 9 May 2023, 57, https://www.ramsar.org/sites/default/files/documents/library/sitelist.pdf.

 

Ramsar Convention on Wetlands, ‘Change in ecological character’, z.d., https://www.ramsar.org/sites-countries/change-in-ecological-character.

 

Ramsar Convention on Wetlands, ‘Global Wetland Outlook’, z.d., https://www.ramsar.org/resources/global-wetland-outlook.

 

Ramsar Convention on Wetlands, ‘The Handbooks’, z.d., https://www.ramsar.org/resources/the-handbooks.

 

Ramsar Convention on Wetlands, ‘Wetlands of International Importance (Ramsar sites)’, z.d., https://www.ramsar.org/about/wetlands-of-international-importance-ramsar-sites.

 

Ramsar Convention Secretariat, ‘Wise use of wetlands: Concepts and approaches for the wise use of wetlands’, Ramsar handbooks for the wise use of wetlands, 4th edition, vol. 1, Ramsar Convention Secretariat, Gland, Switzerland, 2010, 58, https://www.ramsar.org/sites/default/files/documents/library/hbk4-01.pdf.

 

Ramsar Convention Secretariat, ‘Managing wetlands: Frameworks for managing Wetlands of International Importance and other wetland sites’ Ramsar handbooks for the wise use of wetlands, 4th edition, vol. 18, Ramsar Convention Secretariat, Gland, Switzerland, 2010, 98, https://www.ramsar.org/sites/default/files/documents/pdf/lib/hbk4-18.pdf.

 

Ramsar Convention Secretariat, ‘Addressing change in wetland ecological character: Addressing change in the ecological character of Ramsar Sites and other wetlands’, Ramsar handbooks for the wise use of wetlands, 4th edition, vol. 19., Ramsar Convention Secretariat, Gland, Switzerland, 2010, 74, https://www.ramsar.org/sites/default/files/documents/pdf/lib/hbk4-19.pdf.

 

Ramsar Convention Secretariat, ‘International cooperation: Guidelines and other support for international cooperation under the Ramsar Convention on Wetlands’, Ramsar handbooks for the wise use of wetlands, 4th edition, vol. 20., Ramsar Convention Secretariat, Gland, Switzerland, 2010, 52, https://www.ramsar.org/sites/default/files/documents/pdf/lib/hbk4-20.pdf.

Ramsar Convention Secretariat, ‘An Introduction to the Convention on Wetlands’, Ramsar handbooks, 5th edition, Sub-series I: Handbook 1 International Cooperation on Wetlands, Ramsar Convention Secretariat, Gland, Switzerland, 2016, 110, https://www.ramsar.org/sites/default/files/documents/library/handbook1_5ed_introductiontoconvention_e.pdf.

 

Ramsar Convention Secretariat, ‘The Fourth Ramsar Strategic Plan 2016-2024’, Ramsar handbooks for the wise use of wetlands, 5th edition, vol.2, Ramsar Convention Secretariat, Gland, Switzerland, 2016, 54, https://www.ramsar.org/sites/default/files/hb2_5ed_strategic_plan_2016_24_e.pdf.

 

Ramsar Convention Secretariat, ‘Global Wetland Outlook: Special Edition 2021’, Ramsar Convention Secretariat, Gland, Switzerland, 2021, 54, https://www.global-wetland-outlook.ramsar.org/report-1.

 

REDD +, https://redd.unfccc.int/.

 

REDD+ Suriname, ‘Wat is het UN-REDD Programma?’, z.d., https://www.surinameredd.org/nl/reddplus/.

 

Regionaal Informatiecentrum van de Verenigde Naties (UNRIC), ‘Duurzame ontwikkelingsdoelstellingen: 17 doelstellingen om onze wereld te transformeren’, UNRIC, 2019, 79, https://unric.org/nl/wp-content/uploads/sites/8/2020/01/duurzame-ontwikkelingsdoelstellingen-sdg-brochure-2019-nl.pdf.

 

Regionaal Informatiecentrum van de Verenigde Naties (UNRIC), ‘Onze voeding is de hoofdoorzaak van de afname van biodiversiteit’, 3 februari 2021, https://unric.org/nl/onze-voeding-is-de-hoofdoorzaak-van-de-afname-van-biodiversiteit/.

 

Regionaal Informatiecentrum van de Verenigde Naties (UNRIC), ‘Klimaatverandering en COVID-19: een dubbel schok’, 20 april 2021, https://unric.org/nl/klimaatveranderingen-en-covid-19-een-dubbele-schok/.

 

Regionaal Informatiecentrum van de Verenigde Naties (UNRIC), ‘Biodiversiteitsakkoord bereikt op COP 15’, UNRIC, 19 december 2022, https://unric.org/nl/biodiversiteitsakkoord-bereikt-op-cop15/.

 

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), ‘Luchtverontreiniging’, z.d., https://www.rivm.nl/klimaat-en-gezondheid/luchtverontreiniging.

 

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), ‘Effecten van klimaatverandering op gezondheid steeds meer zichtbaar’, z.d., https://www.volksgezondheidtoekomstverkenning.nl/c-vtv/leefomgeving/klimaat.

 

ROMANELLI, C. et al., ‘Connecting Global Priorities: Biodiversity and Human Health: A State of Knowledge Review’, World Health Organization and Secretariat of the Convention on Biological Diversity, 2015, 364, https://www.who.int/publications/i/item/9789241508537.

 

Roundtable on Responsible Soy (RTRS), https://responsiblesoy.org/.

 

Roundtable on Sustainable Palm Oil (RSPO), https://rspo.org/as-an-organisation/certification/.

 

SALATHÉ, T., JOOSTEN, H. and Greifswald Mire Centre (eds.), ‘Water and Peatland Forests: Ramsar Convention on Wetlands’, presentation of 2016, 11, https://www.ramsar.org/sites/default/files/documents/library/2016_intl_day_of_forests_peatlands_presentation.pdf.

 

SIMPSON, D., ‘The Economics of Nature-based Solutions: Current Status and Future Priorities’, UNEP, Nairobi, 2020. In United Nations Economist Network (UNEN), ‘Thematic Brief Nature-based Solutions’, 2020, 71, https://www.un.org/sites/un2.un.org/files/2021/04/nature-based-solutions-20110426.pdf.

 

Society for Ecological Restoration (SER), https://www.ser.org/.

 

Stichting tegen Kanker, ‘Ultraviolette straling’, z.d., https://www.kanker.be/kankerpreventie/slimmer-de-zon/gevaren-uv/ultraviolette-straling.

 

Sustainable Development Goals Belgium, ’15. Leven op het land’, z.d., https://www.sdgs.be/nl/sdgs/15-leven-op-het-land.

 

UK Government in response to UN Climate Change Conference UK 2021, ‘COP26: the Glasgow Climate Pact’, 2021, https://ukcop26.org/wp-content/uploads/2021/11/COP26-Presidency-Outcomes-The-Climate-Pact.pdf.

 

UK Government, ‘World leaders summit on ‘Action on forests and land use’, last updated on 18 July 2022, https://www.gov.uk/government/publications/cop26-world-leaders-summit-on-action-on-forests-and-land-use-2-november-2021/world-leaders-summit-on-action-on-forests-and-land-use.

 

United Nations (UN), https://www.un.org/en/.

 

UN, ‘Meetings Coverage and Press Releases’, 23 September 2014, https://press.un.org/en/highlights/climatesummit2014.

 

UN, ‘The Sustainable Development Goals Report 2022’, United Nations Publications, New York, United States of America, 2022, 66, https://unstats.un.org/sdgs/report/2022/The-Sustainable-Development-Goals-Report-2022.pdf.

 

UN, ‘Conferences/ Environment and sustainable development’, z.d., https://www.un.org/en/conferences/environment.

 

UN, ‘Biodiversity – our strongest natural defense against climate change’, UN, z.d., https://www.un.org/en/climatechange/science/climate-issues/biodiversity.

 

UNCCD, Fifteenth Session of the Conference of the Parties to the United Nations Convention to Combat Desertification (COP 15), Abidjan, Côte d’Ivoir, 9- 20 May 2022, https://www.unccd.int/cop15.

 

UNCCD, ‘Great Green Wall Initiative’, UNCCD, z.d., https://www.unccd.int/our-work/ggwi.

 

United Nations Development Programme (UNDP), ‘Why Wetlands Matter’, UNDP, 2 February 2022, https://www.undp.org/suriname/news/why-wetlands-matter.

 

United Nations Economic Commission for Europe (UNECE), ‘Air pollution, ecosystems and biodiversity’, UNECE, z.d., https://unece.org/air-pollution-ecosystems-and-biodiversity.

 

United Nations Environment Programme (UNEP), https://www.unep.org/.

 

UNEP, ‘Raising awareness of climate change: A handbook for Government Focal Points, UNEP, Nairobi, Kenya, October 2006, 32, https://www.unep.org/resources/report/raising-awareness-climate-change-handbook-government-focal-points.

 

UNEP and IUCN, ‘Nature-based solutions for climate change mitigation’, Nairobi (Kenya) and Gland (Switzerland), 2021, 37, https://wedocs.unep.org/xmlui/bitstream/handle/20.500.11822/37318/NBSCCM.pdf.

 

UNEP, ‘In historic move, UN declares healthy environment a human right’, UNEP, 28 July 2022, https://www.unep.org/news-and-stories/story/historic-move-un-declares-healthy-environment-human-right.

 

UNEP, ‘UN recognizes 10 pioneering initiatives that are restoring the natural world’, UNEP, Press release of 13 December 2022, https://www.unep.org/news-and-stories/press-release/un-recognizes-10-pioneering-initiatives-are-restoring-natural-world.

 

UNEP, ‘UNEP in 2022’, UNEP Annual Report of 2022, Nairobi, Kenya, 2023, 25, https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/41679/Annual_Report_2022.pdf?sequence=3.

 

UNEP, Decades of Mangrove Forest Change: What Does it Mean for Nature, People and the Climate, UNEP, Nairobi, April 2023, 49, https://wedocs.unep.org/20.500.11822/42254.

 

UNEP, ‘UNEP in 2022’, UNEP Annual Report of 2022, Nairobi, Kenya, 2023, 25, https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/41679/Annual_Report_2022.pdf?sequence=3.

 

UNEP, ‘About the United Nations Environment Programme’, z.d., https://www.unep.org/about-us.

 

UNEP, ‘Forests’, z.d., https://www.unep.org/explore-topics/forests.

 

UNEP, ‘Green Gigaton Challenge’, z.d., https://www.unep.org/explore-topics/forests/what-we-do/green-gigaton-challenge.

 

UNEP, ‘Publications & data’, z.d., https://www.unep.org/publications-data.

 

UNEP, ‘Why do forests matter?’, z.d., https://www.unep.org/explore-topics/forests/why-do-forests-matter.

 

UNEP and FAO, ‘United Nations Decade on Ecosystem Restoration 2021-2030: Preventing, halting and reversing loss of nature’, z.d., https://www.decadeonrestoration.org/.

 

United Nations Educational Scientific and Cultural Organisation (UNESCO), https://www.unesco.org/en.

 

UNESCO, ‘World Heritage reports 21: World Heritage Forests: Leveraging Conservation at the Landscape Level’, Proceedings of the 2nd World Heritage Forests Meeting of 9-11 March 2005, ENGREF, Nancy, France, 9-11 March 2005, 176, https://whc.unesco.org/en/series/21/.

 

UNESCO, ‘World Heritage: World Heritage Forests’, World Heritage n° 61, October 2011, https://whc.unesco.org/en/review/61.

 

UNESCO, WRI and IUCN, ‘World Heritage Forests: Carbon sinks under pressure’, Paris (UNESCO), Washington, D.C. (WRI), Gland (IUCN), 2021, 32, https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000379527.locale=en.

 

UNESCO, ‘Bos van Białowieża’, z.d., https://www.unesco.nl/nl/erfgoed/bos-van-bialowieza.

 

UNESCO, ‘UNESCO World Heritage Forests’, World Heritage Site (WHS), z.d., https://whc.unesco.org/en/forests/.

 

UNESCO World Heritage Convention, ‘World Heritage List’, z.d., https://whc.unesco.org/en/list/.

 

UNESCO World Heritage Convention, ‘The List: Białowieża Forest’, z.d., https://whc.unesco.org/en/list/33.

 

UNESCO World Heritage Convention, ‘The List: Virunga National Park’, z.d., https://whc.unesco.org/en/list/63.

 

UNESCO World Heritage Convention, ‘The List: Garamba National Park’, z.d., https://whc.unesco.org/en/list/136.

UNESCO World Heritage Convention, ‘The List: Kahuzi-Biega National Park’, z.d., https://whc.unesco.org/en/list/137.

 

UNESCO World Heritage Convention, ‘The List: Río Plátano Biosphere Reserve’, z.d., https://whc.unesco.org/en/list/196.

 

UNESCO World Heritage Convention, ‘The List: Sangay National Park’, z.d., https://whc.unesco.org/en/list/260.

 

UNESCO World Heritage Convention, ‘The List: Salonga National Park’, z.d., https://whc.unesco.org/en/list/280.

 

UNESCO World Heritage Convention, ‘The List: Manovo-Gounda St Floris National Park’, z.d., https://whc.unesco.org/en/list/475.

 

UNESCO World Heritage Convention, ‘The List: Central Amazon Conservation Complex’, z.d., https://whc.unesco.org/en/list/998.

 

UNESCO World Heritage Convention, ‘The List: Kinabalu Park’, z.d., https://whc.unesco.org/en/list/1012.

 

UNESCO World Heritage Convention, ‘The List: Ancient And Primeval Beech Forests of the Carpathians and Other Regions of Europa’, z.d., https://whc.unesco.org/en/list/1133.

 

UNESCO World Heritage Convention, ‘The List: Tropical Rainforest Heritage of Sumatra’, z.d., https://whc.unesco.org/en/list/1167.

 

UNESCO World Heritage Convention, ‘The List: Sangha Trinational’, z.d., https://whc.unesco.org/en/list/1380.

 

UNFCCC, Eleventh Session of the Conference of the Parties to the United Nations Framework on Climate Change (COP 11), Montreal, Canada, 28 November – 9 December 2005, https://unfccc.int/event/cop-11.

 

UNFCCC, Thirteenth Session of the Conference of the Parties to the United Nations Framework on Climate Change (COP 13), Bali, Indonesia, 3-14 December 2007, https://unfccc.int/event/cop-13.

 

UNFCCC, Fourteenth Session of the Conference of the Parties to the United Nations Framework on Climate Change (COP 14), Poznan, Poland, 1-12 December 2008, https://unfccc.int/event/cop-14.

 

UNFCCC, ‘UN Climate Summit: Ban Ki-moon Final Summary’, 25 September 2014, https://unfccc.int/news/un-climate-summit-ban-ki-moon-final-summary.

 

UNFCCC, ‘New York Declaration on Forests – Halving the loss of natural forest by 2020, striving to end it by 2030, 19 October 2015, https://unfccc.int/news/new-york-declaration-on-forests.

 

UNFCCC, ‘Great Green Wall: ‘Growing A World Wonder’ – Restoring the productivity and vitality of the Sahel region’, UNFCCC, 30 November 2015, https://unfccc.int/news/great-green-wall-growing-a-world-wonder-restoring-the-productivity-and-vitality-of-the-sahel-region?.

 

UNFCCC, Nineteenth Session of the Conference of the Parties to the United Nations Framework on Climate Change (COP 19), Warsaw, 11-22 November 2013, https://unfccc.int/event/cop-19.

 

UNFCCC, Twentieth Session of the Conference of the Parties to the United Nations Framework on Climate Change (COP 20), Lima, 1-12 December 2014, https://unfccc.int/event/cop-20;

 

UNFCCC, ‘COP26: Pivotal Progress Made on Sustainable Forest management and Conservation, 10 November 2021, https://unfccc.int/news/cop26-pivotal-progress-made-on-sustainable-forest-management-and-conservation.

 

UNFCCC, Twenty-seventh Session of the Conference of the Parties to the United Nations Framework on Climate Change (COP 27), Sharm el-Sheikh, Egypt, 6-20 November 2022, https://unfccc.int/cop27.

 

UNFCCC, ‘What is REDD+?’, 2022, https://unfccc.int/topics/land-use/workstreams/redd/what-is-redd.

 

UNFCCC, ‘Warsaw Framework for REDD+’, REDD+ Web Platform, z.d., https://redd.unfccc.int/fact-sheets/warsaw-framework-for-redd.html.

 

United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR), ‘Klimaatverandering en ontheemding’, z.d., https://www.unhcr.org/be/nl/activiteiten/klimaatverandering-en-ontheemding.

 

UNIA, ‘COVID-19 Een test voor de mensenrechten (tweede rapport)’, Unia, 2021, 70, https://www.unia.be/files/Documenten/Publicaties_docs/Covid-Verslag-DEF_NL_maro.pdf.

 

United Nations Climate Change Conference UK 2021, ‘Glasgow Leaders’ Declaration on Forests and Land Use, 2 November 2021, https://ukcop26.org/glasgow-leaders-declaration-on-forests-and-land-use/.

 

United Nations Conference on Environment and Development, Rio de Janeiro, Brazil, 3-14 June 1992, https://www.un.org/en/conferences/environment/rio1992.

 

United Nations Decade on Ecosystem Restoration 2021-2030, https://www.decadeonrestoration.org/.

 

United Nations Department of Economic and Social Affairs, ‘Agenda 21’, z.d., https://www.un.org/esa/dsd/agenda21/.

 

United Nations Forum on Forests and Ramsar Convention Secretariat, ‘Forests for water and wetlands: world wetlands day 2011’, Leaflet of the United Nations Forum on Forests and Ramsar Convention Secretariat, 2011, 16, https://www.ramsar.org/sites/default/files/documents/library/wwd2011-leaflet_en.pdf.

 

Universiteit Gent, ‘Is de bescherming van het milieu een mensenrecht? De strijd van eredoctor John H. Knox’, Durf Denken Universiteit Gent, 17 maart 2021, https://www.durfdenken.be/nl/onderzoek-en-maatschappij/de-bescherming-van-het-milieu-een-mensenrecht-de-strijd-van-eredoctor.

 

UN-REDD Programme, ‘The Programme’, z.d., https://www.un-redd.org/about/programme.

 

UN-REDD Programme, ‘Forest Tenure and REDD+: Good Practice, Lessons Learned and Recommendations’, UN-REDD Programme Secretariat, Geneva, Switzerland, 11 February 2022, 12, https://www.un-redd.org/document-library/forest-tenure-and-redd-good-practice-lessons-learned-and-recommendations.

 

UN-REDD Programme, ‘Linking REDD+, The Paris Agreement, Nationally Determined Contributions and the Sustainable Development Goals: realizing the potential of forests for NDC enhancement and implementation’, UN-REDD Programme Secretariat, 2 March 2022, 16, https://www.un-redd.org/sites/default/files/2022-03/NDC%20Final.pdf.

 

UN Treaty Collection, Chapter XXVII Environment, 4. Convention on Environmental Impact Assessment in a Transboundary Context, Espoo, Finland, 25 February 1991, https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=IND&mtdsg_no=XXVII-4&chapter=27&clang=_en. (status as at: 01-07-2023).

 

Urgenda, ‘Waarom weten we zeker dat de mens klimaatverandering veroorzaakt’, z.d., https://www.urgenda.nl/themas/klimaat-en-energie/klimaatvragen/waarom-weten-we-zeker-dat-de-mens-klimaatverandering-veroorzaakt/.

 

VAN DE SYPE, P., ‘Enkel aandacht of ook tanden aan afspraken internationale bosbescherming’, BOS +, 16 november 2022, https://bosplus.be/nieuws/enkel-aandacht-of-ook-tanden-aan-afspraken-internationale-bosbescherming/.

 

VAN DE SYPE, P., ‘COP 15 schept wereldwijd kader voor bescherming biodiversiteit, nu is België aan zet’, BOS+, 20 december 2022, https://bosplus.be/nieuws/cop15-schept-wereldwijd-kader-voor-bescherming-biodiversiteit-nu-is-belgie-aan-zet/.

 

VAN HULST, W., ‘Wat wordt er bedoeld met ‘subsidiariteit’ en ‘evenredigheid’ binnen het EU-wetgevingsproces?’ Kenniscentrum Europa Decentraal (KED), 20 februari 2023, https://europadecentraal.nl/praktijkvraag/wordt-er-bedoeld-subsidiariteit-en-evenredigheid-binnen-eu-wetgevingsproces/.

 

VAN ROOTSELAAR, F., ‘Het gevaar is dat tijdelijke coronamaatregelen permanent kunnen worden’, Amnesty International, 1 mei 2020, https://www.amnesty.nl/wordt-vervolgd/coronamaatregelen-gevaar-permanent.

 

We Forest, ‘The Great Green Wall Programme’, z.d., https://www.weforest.org/programme/great-green-wall/.

 

WEZENBEEK, C., ‘Commissie wil ten minste 20% van de terrestrische en mariene ecosystemen herstellen’, VLEVA, 24 februari 2022, https://www.vleva.eu/nl/milieu/natuur-en-biodiversiteit/eu-nieuws/commissie-wil-ten-minste-20-van-de-terrestrische-en-mariene-ecosystemen-herstellen.

 

World Bank, https://www.worldbank.org/en/home.

 

World Economic Forum (WEF), ‘The Global Risks Report 2023, 18th Edition, World Economic Forum, Geneva, Switzerland, January 2023, 98, https://www.weforum.org/reports/global-risks-report-2023/.

 

World Heritage Site (WHS), ‘World Heritage Forest Programme’, z.d., https://www.worldheritagesite.org/connection/World+Heritage+Forest+Programme.

 

World Meteorological Organization (WMO), https://public.wmo.int/en.

 

World Meteorological Organization (WMO), ‘Air Quality and Climate Bulletin’, No. 2, September 2022, 9, https://library.wmo.int/index.php?lvl=notice_display&id=22124#.Y8ROaXbMK3B.

 

World Meteorological Organization (WMO), ‘WMO Provisional State of The Global Climate’, 2022, 26, https://library.wmo.int/index.php?lvl=notice_display&id=22156#.Y8RDcXbMK3C.

 

World Meteorological Organization (WMO), ‘Past eight years confirmed to be the eight warmest on record’, 12 January 2023, https://public.wmo.int/en/media/press-release/past-eight-years-confirmed-be-eight-warmest-record.

 

WTO, ‘The WTO Agreements series 2. General Agreement on Tariffs and Trade’, WTO Publications, Genève, May 1998, 88, https://www.wto.org/english/res_e/booksp_e/agrmntseries2_gatt_e.pdf.

 

World Wildlife Fund (WWF), https://www.worldwildlife.org/.

 

WWF, ‘Climate, Nature and our 1,5°C Future: A synthesis of IPCC and IPBES reports’, December 2019, 40, https://wwfint.awsassets.panda.org/downloads/wwf_climate__nature_and_our_1_5c_future_report.pdf.

 

WWF, ‘Leven met mangrove’, 26 juli 2020, https://www.wwf.nl/wat-we-doen/actueel/nieuws/wereld-mangrove-dag.

 

WWF, ‘Wet voor natuurherstel’, maart 2022, https://www.wwf.nl/wat-we-doen/focus/biodiversiteit/wetvoorstel-natuurherstel.

 

WWF, ‘WWF: “Wereldleiders moeten luisteren naar waarschuwingen in IPCC-rapport en in actie komen”’, 1 maart 2022, https://www.wwf.nl/wat-we-doen/actueel/nieuws/ipcc-rapport-actie.

 

WWF, ‘COP 15: hoop op een biodiversiteitsakkoord om de natuur te redden’, 7 december 2022, https://wwf.be/nl/actualiteit/cop15-hoop-op-een-biodiversiteitsakkoord-om-de-natuur-te-redden.

 

WWF, ‘COP15 moet historisch biodiversiteitsakkoord opleveren om de natuur en onze toekomst te redden’, 19 december 2022, https://wwf.be/nl/persberichten/cop15-moet-historisch-biodiversiteitsakkoord-opleveren-om-de-natuur-en-onze-toekomst.

 

WWF, ‘De Afrikaanse bosolifant, een natuurlijke bondgenoot in de strijd tegen klimaatverandering’, 7 februari 2023, https://wwf.be/nl/actualiteit/de-afrikaanse-bosolifant-een-natuurlijke-bondgenoot-de-strijd-tegen-de.

 

WWF, ‘Groen paradijs’, z.d., https://www.wwf.nl/wat-we-doen/waar-zijn-we-actief/borneo-sumatra.

 

WWF, ‘Congobekken: uitgestrekte groene oase in het hart van Afrika’, z.d., https://wwf.be/nl/gebieden/bescherm-het-congobekken.

 

WWF, ‘What is the sixth mass extinction and what can we do about it?’, z.d., https://www.worldwildlife.org/stories/what-is-the-sixth-mass-extinction….

 

WWF, ‘De Amazone is een bron van leven’, z.d., https://www.wwf.nl/wat-we-doen/waar-zijn-we-actief/zuid-amerika/amazone.

 

ZAMFIR, L. et al., ‘A universal right to a healthy environment’, European Parliament Research Service (EPRS), December 2021, 2, https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2021/698846/EPRS_ATA(2021)698846_EN.pdf.

 

E.      NIET-WETENSCHAPPELIJKE ARTIKELEN EN VARIA

 

Algemeen Nederlands Woordenboek (ANW), ‘Klimaat 1.0’, z.d., https://anw.ivdnt.org/article/klimaat.

 

BARRY, E., ‘Climate Change Enters the Therapy Room’, The New York Times, 7 February 2022, https://www.nytimes.com/2022/02/06/health/climate-anxiety-therapy.html.

 

BEIRLANT, B., ‘De Croo praat rechtstreeks met Von der Leyen over gevolgen natuurherstelwet’, De Standaard, 2 juni 2023, https://www.standaard.be/cnt/dmf20230601_96909982?.

 

DEBUSSCHERE, B., ‘Niet het Amazonewoud, maar gigantisch veengebied in Congo is de groene long van de wereld’, De Morgen, 17 november 2022, https://www.demorgen.be/nieuws/niet-het-amazonewoud-maar-gigantisch-veengebied-in-congo-is-de-groene-long-van-de-wereld~b4f2ae79/.

 

DE ROOVER, K. en HODGE, L., ‘Braziliaanse president Jair Bolsonaro: “Branden in Amazonewoud zijn mogelijk door ngo’s aangestoken”’, VRT NWS, 21 augustus 2019, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/08/21/brazilie-stevent-af-op-rampjaar-voor-bosbrand-zwaarste-tol-in-6/.

 

DE WALSCHE, A., ‘Ook Bolivia brandt: ‘Een miljoen hectare bos afgebrand als gevolg van beleid Evo Morales’, MO, 22 september 2020, https://www.mo.be/interview/bosbranden-bolivia-amazone-crespo.

 

Ecolabelindex, https://www.ecolabelindex.com/.

 

FITT, E., ‘Black Sea dolphin deaths prompt ecocide allegations against Russia’, Mongabay, 16 December 2022, https://news.mongabay.com/2022/12/black-sea-dolphin-deaths-prompt-ecocide-allegations-against-russia/.

 

Global Legal Action Network (GLAN), ‘An emergency like no other’, z.d., https://youth4climatejustice.org/.

 

HEYLEN, K., ‘"Net Ieper na WO I, helemaal platgebombardeerd": correspondent Björn Soenens in Kentucky, na de verwoestende tornado's’, VRT NWS, 12 december 2021, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/12/12/verwoestende-tornado-s-in-de-verenigde-staten-zondag-12-decemb/.

 

IFAW, ‘In 2030 moet 30% van de aarde beschermd zijn, gaat dat lukken?’, IFAW, 5 december 2022, https://www.ifaw.org/nl/journal/30-procent-aarde-beschermen-2030.

 

IPS, ‘Mangrovebossen zijn beste zeewering tegen tsunami’s’, De Wereld Morgen, 20 oktober 2014, https://www.dewereldmorgen.be/artikel/2014/10/20/mangrovebossen-zijn-beste-zeewering-tegen-tsunamis/.

 

IPS, ‘Gezond milieu is universeel mensenrecht: VN-lidstaten keuren historische resolutie goed’, MO, 29 juli 2022, https://www.mo.be/nieuws/gezond-milieu-universeel-mensenrenrecht-vn-lidstaten-keuren-historische-resolutie-goed.

 

IPS, ‘Afrikaanse olifanten doen bossen meer CO2 opslaan’, MO 25 januari 2023, https://www.mo.be/nieuws/afrikaanse-olifanten-doen-bossen-meer-co2-opslaan.

 

KIEFT, T., ‘Premier Hongarije grijpt coronacrisis aan om persvrijheid in te perken’, Het Parool, 31 maart 2020, https://www.parool.nl/wereld/premier-hongarije-grijpt-coronacrisis-aan-om-persvrijheid-in-te-perken~b73a9c45/. 

 

LAUWERIER, N., ‘Dambreuk in Oekraïne brengt natuur in gevaar: “Grootste milieuramp sinds Tsjernobyl”’, VRT NWS, 7 juni 2023, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/06/07/ecologische-gevolgen-van-de-dambreuk-in-oekraine/.

 

Leefmilieu Brussel, ‘De perceptie van de milieuvraagstukken bij jongeren, december 2020, laatst geüpdatet op 2 augustus 2021, https://leefmilieu.brussels/het-leefmilieu-een-stand-van-zaken/volledige-versie/klimaat/de-perceptie-van-de-milieuvraagstukken.

 

MARTINEZ, F., ‘Belgische vissers mogen minder vissen op tong en pladijs in 2023’, VRT NWS, 13 december 2022, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/12/13/belgische-vissers-mogen-minder-vissen-op-tong-en-pladijs-in-2023/.

 

MAYDA, K., ‘Je kunt bij klimaatangst niet zeggen dat alles wel goed komt, want dat weten we niet’, De Standaard, 17 november 2021, raadpleegbaar via https://www.standaard.be/cnt/dmf20211117_95870907.

 

OKOTH, E., ‘How far has the talk walked? Glasgow Leaders’ Declaration on Forests and Land Use’, Forest News, 12 September 2022, https://forestsnews.cifor.org/78963/how-far-has-the-talk-walked-glasgow-leaders-declaration-on-forests-and-land-use?.

 

PEEPERKORN, M., ‘‘Genoeg is genoeg voor die groene drammers’: christendemocraten willen Europese natuurherstelwet opblazen’, De Morgen, 14 juni 2023, https://www.demorgen.be/nieuws/genoeg-is-genoeg-voor-die-groene-drammers-christendemocraten-willen-europese-natuurherstelwet-opblazen~b4c383b9/.

 

SCHILLEWAERT, N., ‘Europees commissaris Timmermans na uitspraken premier De Croo over natuurherstelwet: “Dode bossen nemen geen CO2 op”, VRT NWS, 31 mei 2023, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/05/31/timmermans-de-croo-natuurherstelwet/.

 

SCHUERMANS, G., ‘Klimaatverandering dreigt een turbo op ongelijkheid te zetten’, Sociaal.Net, 3 mei 2022, https://sociaal.net/achtergrond/klimaat-sociale-ongelijkheid/.

 

SCHWERING, M., ’20 opmerkelijke feiten over het Amazone regenwoud’, de Knack, 7 juli 2020, https://weekend.knack.be/lifestyle/reizen/20-opmerkelijke-feiten-over-het-amazone-regenwoud/.

 

SCHWERING, M., ‘Zeker een derde van de boomsoorten in de wereld met uitsterven bedreigd’, de Knack, 1 september 2021 (laatst bijgewerkt op 9 september 2021), https://weekend.knack.be/lifestyle/reizen/zeker-een-derde-van-de-boomsoorten-in-de-wereld-met-uitsterven-bedreigd/.

 

TERRYN, L., ‘Wie zijn de “gele hesjes” en waarom voeren ze enkel in Wallonië actie?’, VRT NWS, 22 november 2018, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/11/22/wie-zijn-de-gele-hesjes/.

 

TORFS, M., ‘Europa overstroomt, zindert en gaat in vlammen op: hoe ons continent onder de klimaatverandering kreunt’, VRT NWS, 1 augustus 2021, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/07/31/overstromingen-op-de-ene-plek-hittegolven-of-bosbranden-elders/.

 

VANDAELE, J., ‘Kan Congo de wereld redden?’, De Standaard, 10 december 2022, https://www.standaard.be/cnt/dmf20221209_97798712.

 

Van Dale, ‘Bos’, z.d., https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/BOS.

 

Van Dale, ‘Boom’, z.d., https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/boom.

 

VAN DER MOLEN, H.H., ‘Milieuzaken.org feiten, getallen en opinies. Personenregister’, z.d., https://www.milieuzaken.org/personenregister.php#Kroonenberg.

 

VANSTEENBERGE, ‘Wat is het verschil tussen FSC en PEFC?’, Vansteenberge blogs, 13 oktober 2022, https://vansteenberge.be/nl/nieuws/wat-is-het-verschil-tussen-fsc-en-pefc.

 

VELING, K., SER Europe en De Vlinderstichting, ‘Kom op Europa! Meer ambitie in de EU-wet natuurherstel!’, Nature Today, 16 december 2021, https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message/?msg=28559.

 

WATTS, J., ‘The ‘silent victim’: Ukraine counts war’s cost for nature’, The Guardian, 20 February 2023, https://www.theguardian.com/world/2023/feb/20/ukraine-war-cost-for-nature-russia.

 

X., ‘Opdrogende moerassen leiden tot ernstige CO2-uitstoot’, Europa Nu, 9 november 2009, https://www.europa-nu.nl/id/via0lewnpqn1/nieuws/opdrogende_moerassen_leiden_tot_ernstige.

 

X., ‘Mensenrechten vooral in crisistijd essentieel om verhouding tussen staat en burger gezond te houden’, Knack, 30 maart 2020 (laatst bijgewerkt op 21 januari 2021), https://www.knack.be/nieuws/wereld/mensenrechten-vooral-in-crisistijd-essentieel-om-verhouding-tussen-staat-en-burger-gezond-te-houden/.

 

X., ‘Nieuwe bossen kunnen ons gebruik van fossiele brandstoffen nooit compenseren’, de Knack, 16 juni 2022, https://www.knack.be/nieuws/milieu/klimaat/nieuwe-bossen-kunnen-ons-gebruik-van-fossiele-brandstoffen-nooit-compenseren/.

 

X., ‘Open brief: ‘Tegen de “duurzame” vernietiging van het regenwoud en de mensen die er wonen’, MO, 13 mei 2023, https://www.mo.be/opinie/open-brief-tegen-de-duurzame-vernietiging-van-het-regenwoud-en-de-mensen-die-er-wonen.

X., ‘Stap dichter bij natuurherstelwet: Europese lidstaten keuren Zweeds voorstel goed’, De Morgen, 20 juni 2023, https://www.demorgen.be/snelnieuws/stap-dichter-bij-natuurherstelwet-europese-lidstaten-keuren-zweeds-voorstel-goed~bbe6da9c7/.

 

X., ‘Hongaarse democratie en rechtsstaat onder druk’, Europa Nu, z.d., https://www.europa-nu.nl/id/vimofunw7xns/hongaarse_democratie_en_rechtsstaat.

 

X., ‘Natuur op doktersvoorschrift? De impact van natuur op onze gezondheid’, Natuur & Mens, z.d., http://www.natuurenmens.be/natuur-op-doktersvoorschriftimpact-natuur-op-onze-gezondheid/.

 

X., ‘Over Arthur Rörsch’, Climategate, z.d., https://www.climategate.nl/author/arthurrorsch/ .

 

X., ‘Science will starve if disputing scientists end their feuds’, z.d., https://www.arthurrorsch.com/about-us/.

 

X., ‘Bialowieza’, WEJMUTKA, z.d., http://wejmutka.pl/eng/bialowieza.php.

 

F.      AUDIO EN FILM

 

United Nations, ‘Climate Science, Thematic discussions – Climate …’, UN Web TV, 23 September 2014, https://media.un.org/en/asset/k18/k18j5vp91w.