Straatverpleegkundigen geven broodnodige zorg aan daklozen
Daar zat ik dan, als 24-jarige studente in de nachtopvang op een warme zomeravond in augustus. Wie had ooit gedacht dat ik mij hier zou bevinden? Ik alleszins niet. Misschien denk je al dat ik hier verbleef, maar niets is minder waar. Ik ging één-op-één gesprekken aan met 16 daklozen van verschillende leeftijden en geslachten om hun (zorg)noden in kaart te brengen en hun ervaring met een nieuw concept "straatverpleegkunde" te bevragen. Ondanks dakloosheid zich op elke hoek van de straat in België kan begeven, zijn er slechts weinig onderzoeken die de stem van dakloze personen laten weerklinken.
Terechte taboe?
Dakloosheid is voor velen een ver-van-hun-bed-show. Toch blijkt dit uit onderzoek niet te kloppen. Steeds meer mensen komen in dakloosheid terecht, ondanks de vele initiatieven in België om mensen met een dakloosheidsproblematiek op te vangen en te integreren. Uit de masterproef bleek dat mensen omwille van verschillende redenen in dakloosheid terecht kwamen. Mensen verloren hun job of relatie, hadden problemen met hun pensioenuitkering en/of konden onverwachte hoge kosten niet betalen. Situaties die iedereen kunnen overkomen, maar toch is er nog steeds een groot taboe rond dakloosheid. Uit observaties in de nachtopvang bleek dat het stigmatiserende beeld van de 'onverzorgde dakloze' niet strookt met de werkelijkheid.
Voor vele dakloze personen die deelnamen aan het onderzoek, bleek het moeilijk om hun leefsituatie te accepteren. Zij vonden dat ze niet binnen het "daklozen plaatje" pasten. De overgrote meerderheid wil het normale leven terug opbouwen zoals de meeste Belgen ervaren, maar dit blijkt vaak moeilijk te zijn.
Ja, zelf ben ik wel sterk, maar het is storend hé je verliest heel veel tijd. Ik zou anders een familieleven hebben en nu ja zit ik gewoon in een straatje waarin ik ja, geen relatie kan aangaan ofzo of ja zo van die normale dingen in het leven hé. Het leven… ja het is moeilijker.
Problemen op elk levensaspect
Het onderzoek focuste zich naast taboe ook op de ervaren zorgnoden bij de dakloze populatie. Uit voorgaand onderzoek bleek dat dakloze personen hun gezondheidstoestand vaak snel achteruit ging. De personen die deelnamen aan het onderzoek ervaarden ook verschillende lichamelijke, psychische en sociale problemen. Ondanks deze problemen, werd de zorg door hen inefficiënt gebruikt. Huisartsen werkten amper samen met de nachtopvang waardoor de dakloze personen regelmatig (onnodig) op spoed belandden. Ook de samenwerking tussen de ziekenhuizen en zorgverleners van de dakloze personen verliep stroef volgens verschillende geïnterviewden. Anderen hadden hun identiteitskaart verloren en konden hierdoor geen beroep doen op zorg en nodige medicatie, wat voor schrijnende situaties zorgde.
Wel ja omdat mijn dochter haar paspoort kwijt was en haar dokter wou een paspoort, maar een paspoort kost 26 euro wat ik in die tijd niet had.
De hulpverlening schiet op verschillende vlakken tekort. Dit komt enerzijds door het taboe dat hulpverleners ervaren ten opzichte van de dakloze personen, maar ook door de complexiteit van de problematiek. Het is niet eenvoudig om de verschillende problemen in één oogopslag te lossen. Volgens literatuur zouden straatverpleegkundigen zich in een unieke positie bevinden om contact te leggen met de dakloze personen, hun zorgnoden te identificeren en toegang tot gepaste zorg te simplificeren.
De rol van straatverpleegkunde
De functie van een straatverpleegkundige is een relatief nieuw concept in België. De straatverpleegkundigen helpen dakloze personen met problemen op zowel lichamelijk als mentaal vlak. Ze werken nauw samen met andere hulpverleners om sociale problemen op te lossen of lichamelijke en mentale problemen verder onder de loep te nemen. Vaak wordt via lichamelijke problemen een weg gezocht naar contact met de dakloze personen. Een straatverpleegkundige vermeldde dat zij, door de uitvoering van een wondzorg, snel contact kon leggen met dakloze personen. Eens er contact was, probeerde ze een vertrouwensband op te bouwen en mentale problemen bespreekbaar te maken. Bijkomend probeerde de straatverpleegkundige aanklampend te werken. Dit houdt in dat ze de dakloze personen constant opvolgde, zelfs nadat ze terug een huisvesting hadden gevonden. Het doel was om het hulpverleningsproces te blijven vasthouden bij deze personen.
De straatverpleegkundige kwam iemand zijn been verzorgen in het park, want die kwam weer niet opdagen en die is die dan komen zoeken. Dat vond ik een bewonderenswaardig initiatief dat die zelfs buiten haar uren kwam. Ze is zij dat niet verplicht hé. Dat is die gedrevenheid toch.
De mens achter de hulpverlener
Toch blijkt uit de masterproef dat de functie van de hulpverlener een minder grote rol speelt. Voor dakloze personen zijn een aantal karaktereigenschappen veel belangrijker. Vriendelijkheid, probleemoplossend nadenken, authenticiteit en aanwezig zijn, was voor hen cruciaal. Ook doorverwijzen naar de nodige hulpverlening en opkomen voor hun behoeften, was van belang.
Ik ga praten tegen de hulpverlener en het is lijk dat ze een film aan het volgen is, ze vraagt dan dit en dat terwijl die andere, ze luisteren niet. Ze zouden er zo tien moeten hebben van haar.
Intensief casemanagement, wat is dat?
De straatverpleegkundigen moeten de eerder vermelde karaktereigenschappen dus bezitten. Daarnaast kunnen ze intensief casemanagement gebruiken. Dit is een aanpak die zorgverleners kunnen inzetten om meer continuïteit van zorg te bekomen, een sociaal netwerk voor de dakloze personen te creëren, behoeftes in kaart te brengen en zorg te coördineren en op te volgen. Er is volgens deze aanpak een langdurige individuele begeleiding nodig met respect voor de waarden en normen van de dakloze personen. Dit kan bijdragen tot een groter gevoel van zelfstandigheid, bekwaamheid en veerkracht. De aanpak kan ook onnodige ziekenhuisopnames verminderen. De kwaliteit van leven, de tevredenheid over de gezondheidszorg én herintegratie in de maatschappij kunnen hierdoor ook verbeterd worden. Kortom, veel positieve voordelen.
Ongeveer de helft van de geïnterviewden bevonden zich enige tijd na hun participatie aan onderzoek niet meer in de dakloosheid. Geloof jij, net zoals mij, dat straatverpleegkunde hierin een rol heeft gespeeld?
Bibliografie
Akkermans, C. & Anthonio, M. (2022). Rapportage: Staat van de Nachtopvang. Valente. https://www.valente.nl/wp-content/uploads/2022/02/RapportageStaat-van-d… Auerswald, C. L., & Eyre, S. L. (2002). Youth homelessness in San Francisco: a life cycle approach. Social science & medicine (1982), 54(10), 1497– 1512. https://doi.org/10.1016/s0277-9536(01)00128-9 Boeije, H., & Bleijenbergh, I. (2012). Analyseren in kwalitatief onderzoek : denken en doen (2nd ed.). Den Haag: Boom Lemma uitgevers. Braucht, G. N., Reichardt, C. S., Geissler, L. J., Bormann, C. A., Kwiatkowski, C. F., & Kirby, M. W., Jr (1995). Effective services for homeless substance abusers. Journal of Addictive Diseases, 14(4), 87–109. https://doi.org/10.1300/j069v14n04_06 Canham, S. L., Moore, P., & Custodio, K. (2022). Homeism: naming the stigmatization and discrimination of persons experiencing homelessness. Housing. Theory and Society 2021, 39(5), 507-523. https://doi.org/10.1080/14036096.2021.2014558 Chun Tie, Y., Birks, M., & Francis, K. (2019). Grounded theory research: A design framework for novice researchers. SAGE Open Medicine, 7, 2050312118822927. https://doi.org/10.1177/2050312118822927 Clark, T. (2010). Gaining and Maintaining Access: Exploring the Mechanisms that Support and Challenge the Relationship between Gatekeepers and Researchers. Qualitative Social Work, 10(4), 458-502. https://doi.org/10.1177%2F1473325009358228 Clement, S., Schauman, O., Graham, T., Maggioni, F., Evans-Lacko, S., Bezborodovs, N., Morgan, C., Rüsch, N., Brown, J. S., & Thornicroft, G. (2015). What is the impact of mental health-related stigma on helpseeking? A systematic review of quantitative and qualitative 34 studies. Psychological Medicine, 45(1), 11–27. https://doi.org/10.1017/S0033291714000129 Corbin, J. M., & Strauss, A. L. (2015). Basics of qualitative research : techniques and procedures for developing grounded theory (4th ed.). Los Angeles : SAGE. http://lib.ugent.be/catalog/rug01:002495549 Currie, J., McWilliams, L., Venkataraman, V., Paisi, M., Shawe, J., Thornton, A., Larkin, M., Taylor, J., & Middleton, S. (2023). Nurses’ perceptions on the skills, knowledge, and attributes required to provide healthcare to people experiencing homelessness in Australia: A qualitative study. Collegian (in press). https://doi.org/10.1016/j.colegn.2023.03.006 Davies, A., & Wood, L. J. (2018). Homeless health care: meeting the challenges of providing primary care. The Medical Journal of Australia, 209(5), 230– 234. https://doi.org/10.5694/mja17.01264 Davis, E., Tamayo, A., & Fernandez, A. (2012). "Because somebody cared about me. That's how it changed things": homeless, chronically ill patients' perspectives on case management. PLOS ONE, 7(9), e45980. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0045980 De Boyser, K., Linchet, S., & Van Dijck, L. (2009). Onderzoek naar de OCMWhulpverlening aan dak- en thuislozen. Universiteit Antwerpen. https://www.mi-is.be/sites/default/files/documents/ocmwhulpverleningen_… De Vlaamse Woonraad. (2016). Dak- en thuisloosheid in Vlaanderen: pistes voor een meer woongericht beleid (Advies 2016/04). https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/20061 Dierckx de Casterlé B. (2015). Realising skilled companionship in nursing: a utopian idea or difficult challenge?. Journal of Clinical Nursing, 24(21-22), 3327–3335. https://doi.org/10.1111/jocn.12920 35 Dierckx de Casterlé, B., Gastmans, C., Bryon, E., & Denier, Y. (2012). QUAGOL: a guide for qualitative data analysis. International Journal of Nursing Studies, 49(3), 360–371. https://doi.org/10.1016/j.ijnurstu.2011.09.012 European Federation of National Associations Working with the Homeless AISBL (FEANTSA). (2006). ETHOS - taking stock. https://www.feantsa.org/download/ethospaper2006361859291413646324 9.pdf European Federation of National Associations Working with the Homeless AISBL (FEANTSA). (n.d.). ETHOS- Europese Typologie van dakloosheid en sociale uitsluiting. https://www.feantsa.org/download/nl___1313787036796784442.pdf Fleury, M. J., Grenier, G., Sabetti, J., Bertrand, K., Clément, M., & Brochu, S. (2021). Met and unmet needs of homeless individuals at different stages of housing reintegration: A mixed-method investigation. PLOS ONE, 16(1), e0245088. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0245088 Forchuk, C., Beaton, S., Crawford, L., Ide, L., Voorberg, N., & Bethune, J. (1989). Incorporating Peplau's theory and case management. Journal of Psychosocial Nursing and Mental Health Services, 27(2), 35-38. https://doi.org/10.3928/0279-3695-19890201-11 Glaser, B. G. (1998). Doing grounded theory : issues and discussion. Sociology press. Glaser, B. G., & Strauss, A. L. (1967). The discovery of grounded theory : strategies for qualitative research. Aldine Publishing. Golafshani, N. (2003). Understanding reliability and validity in qualitative research. The Qualitative Report, 8(4), 597-607. Gold, R. L. (1958). Roles in Sociological Field Observations. Social Forces, 36(3), 217-223. https://doi.org/10.2307/2573808 36 Gunner, E., Chandan, S. K., Marwick, S., Saunders, K., Burwood, S., Yahyouche, A., & Paudyal, V. (2019). Provision and accessibility of primary healthcare services for people who are homeless: a qualitative study of patient perspectives in the UK. The British journal of general practice : the Journal of the Royal College of General Practitioners, 69(685), 526–536. https://doi.org/10.3399/bjgp19X704633 Holloway, I., & Wheeler, K. (2016). Qualitative Research in Nursing and Healthcare (4th ed.). Wiley-Blackwell. Hubley, A. M., Russell, L. B., Palepu, A., & Hwang, S. W. (2014). Subjective Quality of Life Among Individuals who are Homeless: A Review of Current Knowledge. Social Indicators Research, 115(1), 509-524. https://doi.org/10.1007/s11205-012-9998-7 Hwang, S. W., Aubry, T., Palepu, A., Farrell, S., Nisenbaum, R., Hubley, A. M., Klodawsky, F., Gogosis, E., Hay, E., Pidlubny, S., Dowbor, T., & Chambers, C. (2011). The health and housing in transition study: a longitudinal study of the health of homeless and vulnerably housed adults in three Canadian cities. International Journal of Public Health, 56(6), 609–623. https://doi.org/10.1007/s00038-011-0283-3 John, W., & Law, K. (2011). Addressing the health needs of the homeless. British Journal of Community Nursing, 16(3), 134–139. https://doi.org/10.12968/bjcn.2011.16.3.134 Johnson, G., & Chamberlain, C. (2016) From Youth to Adult Homelessness. The Australian Journal of Social Issues, 43(4), 563–582. https://doi.org/10.1002/j.1839-4655.2008.tb00119.x Kitto, S. C., Chesters, J., & Grbich, C. (2008). Quality in qualitative research. Medical Journal of Australia, 188(4), 243-246. https://doi.org/https://doi.org/10.5694/j.1326-5377.2008.tb01595.x Klop, H. T., Evenblij, K., Gootjes, J. R. G., de Veer, A. J. E., & OnwuteakaPhilipsen, B. D. (2018). Care avoidance among homeless people and 37 access to care: an interview study among spiritual caregivers, street pastors, homeless outreach workers and formerly homeless people. BMC Public Health, 18(1), 1095. https://doi.org/10.1186/s12889- 018-5989-1 Koegel P. (1992). Through a different lens: an anthropological perspective on the homeless mentally ill. Culture, Medicine and Psychiatry, 16(1), 1–22. https://doi.org/10.1007/BF00054437 Koning Boudewijnstichting. (2021, March 17). Dak- en thuisloosheid geteld, om tot effectieve oplossingen te komen. https://www.kbs-frb.be/nl/dak-enthuisloosheid-geteld-om-tot-effectieve-… Krabbenborg, M. A. M., Boersma, S. N., van der Veld, W. M., van Hulst, B., Vollebergh, W. A. M., & Wolf, J. R. L. M. (2015). A Cluster Randomized Controlled Trial Testing the Effectiveness of Houvast. Research on Social Work Practice, 27(6), 639–652. https://doi.org/10.1177/1049731515622263 Lamanna, D., Stergiopoulos, V., Durbin, J., O'Campo, P., Poremski, D., & Tepper, J. (2018). Promoting continuity of care for homeless adults with unmet health needs: The role of brief interventions. Health & Social Care in the Community, 26(1), 56–64. https://doi.org/10.1111/hsc.12461 Lindsey, E. W. (2000). Social work with homeless mothers: A strength-based solution-focused model. Journal of Family Social Work, 4(1), 59-78. https://doi.org/10.1300/J039v04n01_06 Mays, N., & Pope, C. (1995). Qualitative Research: Rigour and qualitative research. BMJ, 311(6997), 109-112. https://doi.org/10.1136/bmj.311.6997.109 Meys, E., & Hermans, K. (2014). Nulmeting dak- en thuisloosheid (2014/07). Steunpunt Welzijn Volksgezondheid en Gezin. https://lirias.kuleuven.be/retrieve/294093 38 Moorley, C., & Cathala, X. (2019). How to appraise qualitative research. Evidence-Based Nursing, 22(1), 10–13. https://doi.org/10.1136/ebnurs2018-103044 Neale, M. S., & Rosenheck, R. A. (1995). Therapeutic alliance and outcome in a VA intensive case management program. Psychiatric Services, 46(7), 719–721. https://doi.org/10.1176/ps.46.7.719 Nielsen, S. F., Hjorthøj, C. R., Erlangsen, A., & Nordentoft, M. (2011). Psychiatric disorders and mortality among people in homeless shelters in Denmark: a nationwide register-based cohort study. Lancet, 377(9784), 2205–2214. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(11)60747-2 Paradis-Gagné, E., Pariseau-Legault, P., Villemure, M., & Chauvette, S. (2020). A Critical Ethnography of Outreach Nursing for People Experiencing Homelessness. Journal of Community Health Nursing, 37(4), 189–202. https://doi.org/10.1080/07370016.2020.1809858 Pauly, B. (2014). Close to the street: nursing practice with people marginalized by homelessness and substance use [E-book]. University of Ottawa Press. https://library.oapen.org/bitstream/handle/20.500.12657/33266/515362.p df?sequence=1#page=222 Rivera, J. J., Sullivan, A. M., & Valenti, S. S. (2007). Adding consumer-providers to intensive case management: does it improve outcome?. Psychiatric Services, 58(6), 802–809. https://doi.org/10.1176/ps.2007.58.6.802 Robeyns, L., Demaerschalk, E., & Hermans, K. (2011). Ontwikkelen en uittesten van een monitoringsinstrument in de Vlaamse thuislozenzorg. KU Leuven. https://www.kuleuven.be/lucas/nl/Publicaties/publi_upload/2011_Thuisloz enzorg.pdf 39 Rowe, M., Kloos, B., Chinman, M., Davidson, L., & Boyle Cross, A. (2002). Homelessness, Mental Illness and Citizenship. Social Policy & Administration, 35(1), 14-31. https://doi.org/10.1111/1467-9515.00217 Schockaert, I., Morissens, A., Cincinnato, S., & Nicaise, I. (2012). Armoede tussen de plooien. Aanvullingen en correcties op EU-SILC voor verborgen groepen armen [E-book]. HIVA. https://lirias.kuleuven.be/retrieve/288574 Segal, S. P., Baumohl, J., & Johnson, E. (1977). Falling through the cracks: Mental disorder and social margin in a young vagrant population. Social Problems, 24(3), 387-400. https://doi.org/10.2307/800091 Stenfors, T., Kajamaa, A., & Bennett, D. (2020). How to … assess the quality of qualitative research. The Clinical Teacher, 17(6), 596-599. https://doi.org/10.1111/tct.13242 Steunpunt tot bestrijding van armoede bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting. (2020). Feiten en cijfers: hoeveel daklozen zijn er in België? https://www.armoedebestrijding.be/wpcontent/uploads/2020/02/cijfers_dak… Substance Abuse and Mental Health Administration (SAMHSA). (2015). Comprehensive case management for substance abuse treatment (Treatment Improvement Protocol Series 27). HHS Publication Thorndike, A. L., Yetman, H. E., Thorndike, A. N., Jeffrys, M., & Rowe, M. (2022). Unmet health needs and barriers to health care among people experiencing homelessness in San Francisco's Mission District: a qualitative study. BMC Public Health, 22(1), 1071. https://doi.org/10.1186/s12889-022-13499-w Vallesi, S., Tuson, M., Davies, A., & Wood, L. (2021). Multimorbidity among People Experiencing Homelessness-Insights from Primary Care Data. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(12), 6498. https://doi.org/10.3390/ijerph18126498 40 Van Daalen, K., Kromwijk, E., Van Den Muijsenbergh, M., Van Laere, I., & Sassen, B. (2018). Sociaal-medische zorg daklozen niet overal vanzelfsprekend. TVZ, 128(4), 46-49. https://doi.org/10.1007/s41184- 018-0164-9 Vandekerkhove, L., Magerman, J., Vanderplasschen, W., & Meesen, D. (2023). Beleving van informele dwang bij zorggebruikers en hulpverleners in de geestelijke gezondheidszorg. Journal of Social Intervention: Theory and Practice, 32(1), 3–20. https://doi.org/10.18352/jsi.727 Vanderplasschen, W., Rapp, R., C, Wolf, J. R., & Broekaert, E. (2004). The Development and Implementation of Case Management for Substance Use Disorders in North America and Europe. Psychiatric Services, 55(8), 913-922. https://doi.org/10.1176/appi.ps.55.8.913 Vanderplasschen, W., Wolf, J., & Colpaert, K. (2004). Effectiviteit van casemanagement voor druggebruikers. In Handboek Verslaving: Hulpverlening, preventie en beleid. (pp. 1–34). Bohn Stafleu van Loghum. Wen, C. K., Hudak, P. L., & Hwang, S. W. (2007). Homeless people's perceptions of welcomeness and unwelcomeness in healthcare encounters. Journal of general internal medicine, 22(7), 1011–1017. https://doi.org/10.1007/s11606-007-0183-7 Woollcott M. (2008). Access to primary care services for homeless mentally ill people. Nursing standard, 22(35), 40–44. https://doi.org/10.7748/ns2008.05.22.35.40.c6534 Zlotnick, C., & Zerger, S. (2009). Survey findings on characteristics and health status of clients treated by the federally funded (US) Health Care for the Homeless Programs. Health & Social Care in The Community, 17(1), 18- 26. https://doi.org/10.1111/j.1365-2524.2008.00793.x
