Generatie Z en het complexe duurzaamheidsdenken
Duurzaamheid is een woord dat tegenwoordig in veel verschillende contexten gebruikt wordt. De interpretatie van dit begrip is complex en voor iedereen wel anders. Ook in het onderwijs zijn de vertaalslag en de plaats van duurzaamheidsthema's niet altijd duidelijk. Daarom dat deze scriptie een antwoord probeerde te zoeken op de volgende vraag : “Hoe maken we het complexe karakter van duurzaamheid concreet in één specifiek vak voor één bepaald doelpubliek?”
Een onwetendheid over duurzaamheid
Heb je soms ook dat gevoel dat je echt niet weet waarover het gaat als je alarmerende berichten hoort over de klimaatverandering, de oorzaken en de daarbij horende gevolgen? Wist je trouwens dat duurzaamheid ook iets kan zeggen over het verminderen van ongelijkheid van welke aard dan ook of het aanbieden van kwaliteitsonderwijs voor ieder individu of nog zoveel meer. Neen? Je bent niet alleen! Deze bezorgdheid zal zeker bij veel mensen te bespeuren zijn. De meesten onder ons hebben ook nooit geleerd hoe je daarover objectief informatie zoekt, hoe je zelf misschien kan bijdragen aan oplossingen of hoe je daarover kan praten op een correcte manier met andere gesprekspartners.
Dit thema houdt me al een tijdje bezig en vooral in relatie met het onderwijs. We leren onze jongeren in verschillende vakken schrijven, lezen, rekenen, kritisch nadenken, omgaan met de digitale wereld en zoveel meer. Maar bereiden we ze genoeg voor op alle 21e eeuwse vaardigheden, waar duurzaamheidsdenken zeker ook tot behoort ?
Duidelijke nood aan een onderzoek
Via mijn masterproef, voor het behalen van de graad van educatieve master, deed ik de proef op de som en werkte een les uit, voor het vak scheikunde, over de duale rol van fossiele grondstoffen (aardolie, aardgas, steenkool,...) in de chemische industrie. Duaal omdat deze grondstoffen enerzijds cruciaal zijn voor veel van onze gekende gebruiksgoederen en anderzijds omdat ze onder andere een grote bron van uitstoot van koolstofdioxidegas zijn. Laat dit nu één van de grote oorzaken zijn van de klimaatopwarming. Mijn doelpubliek was de studierichting handelsingenieur en specifiek de tweedejaars bachelor aan de Universiteit van Gent. Deze opleiding legt perfect de link tussen economie en wetenschappen en daarom ook de keuze voor het bovenstaande thema. Ik wilde hen een objectief multiperspectivistisch kader aanbieden om het gekozen onderwerp concreter te maken en hen te gidsen in hoe je met dat complex karakter kan omgaan om bepaalde beslissingen te nemen.
Om dat te bereiken heb ik een eigen duurzaamheidsstappenplan ontwikkeld.
Dit plan bestaat uit 6 duidelijke stappen en is op een manier opgebouwd dat het perfect ook in andere vakken kan gebruikt worden. Die multi-inzetbaarheid is doorslaggevend voor een later en breder onderzoek.
Het werd volledig doorlopen om de les zelf voor te bereiden en uiteraard ook tijdens de les van 2 uren.
Tijdens het hoorcollege werd toch regelmatig, via een digitaal stemplatform, een aantal vragen gesteld aan de studenten, voor en na de les, om te controleren of er een verandering te zien was op het vlak van hun denkpatroon en inzichten. Zo kon ook getest worden wat hun voorkennis en eventuele misconcepties waren over het thema.
Naast de fysieke aanwezigheid in de aula volgden een aantal studenten ook online mee.
De kennis over de effecten en de grondoorzaken van het gebruik van fossiele grondstoffen werd tijdens de les wetenschappelijk belicht met een PowerPointpresentatie die een leidraad was en die veel concrete voorbeelden gaf.
Op het einde van de les konden de studenten zelf een gedeelte van dit duurzaamheidsstappenplan uittesten op een nieuwe casestudy, namelijk "Wat kan je doen met het lood uit afgedankte batterijen?"
En tenslotte kregen ze ook de mogelijkheid om feedback te geven op de goede en minder goede kanten van deze interventie.
De reacties van generatie Z
Tijdens de les merkte ik in het begin een wat afwachtende houding van de studenten aanwezig in de aula. Maar naarmate we vorderden binnen het thema zag ik een positieve evolutie in de interactie. Dat werd bewerkstelligd door af en toe hun mening te vragen en daarvoor lukraak iemand uit het publiek aan te spreken. Tijdens de casestudy liep ik ook rond in de aula, ik zag actieve deelname en sprak af en toe studenten aan om te zien hoe het verliep. Er kwamen vragen tijdens het uitvoeren van de taak ( de casestudy). Op het einde van de les en na de les kwamen spontaan een aantal vragen en gaven studenten mee dat ze nood hebben aan dat soort thema's.
Ook hun antwoorden op de digitale vragen tonen voor mij aan dat er een grote roep is van studenten om duurzaamheidsthema's te integreren binnen een vak of breder binnen een opleiding. Ik citeer hier een aantal van hun reacties :
“Het zet ons aan om na te denken over de toekomst”
"Met het stappenplan kon ik multiperspectief en oplossingsgericht denken"
“…een extra boost want dit is zeer waardevol”
"...behandel duurzaamheid niet op het einde van een les als er tijd over is”
Wat leren we uit dit kleinschalig onderzoek ?
Resultaten tonen aan dat er een beperkte voorkennis was over het thema en dat het stappenplan de studenten een noodzakelijk kader gaven om het op de casestudy toe te passen. We kunnen vaststellen dat het onderwijs zeker een rol kan spelen om complexe duurzaamheidsthema’s te integreren en concreet te maken in een les mits de juiste omkadering. Adviezen naar de toekomst toe zijn dat het breder moet getest worden en dat het eerder een lessenpakket zou moeten worden i.p.v. één les en liefst in een offline vorm.
Uiteraard noopt dit tot verdere onderzoeken bij andere richtingen en andere doelgroepen om te zien of zo’n interventie daar ook gelijkaardige resultaten zal opleveren zodat men een bredere visie daarrond kan ontwikkelen over hoe men met duurzaamheid op een verantwoorde didactische manier kan omgaan.
Dit moet gezien worden als een begin van een groter onderzoek om te leren hoe het onderwijs duurzaamheid beter en concreter kan implementeren in de lessen en de curricula. Zodoende helpen we burgers te vormen die meewerken aan volhoudbare ontwikkeling in een duurzame maatschappij.
Bibliografie
Agentschap voor hoger onderwijs, ... (Ahovoks). (z.j.). Sleutelcompetentie duurzaamheid. Retrieved januari 27, 2023, from Kwalificaties en cirriculum: https://www.kwalificatiesencurriculum.be/sites/default/files/2022-06/Sl…
Bleys, B., Vandenplas, E., Moerman, E., Lootens, F., Van Gysel, L., Block, T., . . . Van Hoyweghen, N. (2021). Studenten over en voor duurzaamheid in hun opleiding. Gent: Universiteit Gent.
Bluechem. (z.j.). Duurzame chemie. Retrieved februari 20, 2023, from Bluechem: https://www.bluechem.be/over-bluechem/duurzame-chemie/
Bulut, M., & Vleeschouwers, R. (2023). Alternatieve grondstoffen. (Vito) Retrieved februari 20, 2023, from Vito: https://vito.be/nl/impact/alternatieve-grondstoffen
Business school, D. (z.j.). Actie gericht ontwikkelen. Retrieved januari 27, 2023, from DNHS Business school: https://dnhs.nl/modellen/actiegericht-ontwikkelen/
Centre of expertise biobased economy. (z.j.). Fossiele grondstoffen. Retrieved februari 20, 2023, from Coebbe: https://www.coebbe.nl/biobased-wiki/fossiele-grondstoffen/#:~:text=Foss….
CIFAL Flanders. (2023). SDB learning network. Retrieved januari 3, 2023, from CIFAL Flanders: https://cifal-flanders.org/who-we-are/sdg-learning-network/
Circulair, V. (z.j.). Werkagenda chemie en kunststoffen. (Vlaamse Overheid) Retrieved februari 20, 2023, from Circulair Vlaanderen: https://vlaanderen-circulair.be/nl/onze-aanpak/werkagenda-s/chemie-kuns…
De Smedt, S. (2023, februari 18). De natuur als inspiratie voor vernieuwende ideeën. De Tijd, pp. Retrieved februari 18, 2023
Departement Onderwijs Vlaanderen. (z.j.). Sleutelcompetenties. Retrieved maart 1, 2023, from Onderwijs Vlaanderen: https://www.onderwijs.vlaanderen.be/nl/onderwijspersoneel/van-basis-tot…
Energievergelijk. (z.j.). Fossiele brandstoffen. Retrieved februari 20, 2023, from Energievergelijk: https://www.energievergelijk.nl/onderwerpen/fossiele-brandstoffen
Essenscia. (2019, oktober 22). Duurzaamheidsrapport. Retrieved februari 20, 2023, from Essenscia: https://www.essenscia.be/featured_media/lancering-duurzaamheidsrapport-…
Essenscia. (2021, oktober 20). Belgische chemie en life science engageert zich met nieuw duurzaamheidsrapport voor Europese Green Deal. Retrieved februari 20, 2023, from Essenscia: https://www.essenscia.be/industrie-in-transitie-belgische-chemie-en-lif…
European Union. (z.j.). Data visualisations and key figures. Retrieved februari 20, 2023, from Eurostat: https://ec.europa.eu/eurostat
Europese Unie. (2021, april 14). EU-strategie voor chemische stoffen. Retrieved januari 27, 2023, from Consilium Europe: https://www.consilium.europa.eu/nl/infographics/eu-chemicals-strategy/
Europese Unie. (2022, december 6). Europese Green Deal. Retrieved januari 27, 2023, from Consilium Europe: https://www.consilium.europa.eu/nl/policies/green-deal/
Europese Unie. (z.j.). De weg naar een groener en duurzamer Europa. Retrieved januari 27, 2023, from European Union: https://european-union.europa.eu/priorities-and-actions/actions-topic/e…
Expertisecentrum hoger onderwijs. (2016, mei). Duurzaam onderwijs in de praktijk. Retrieved februari 20, 2023, from Universiteit Antwerpen: https://www.uantwerpen.be/nl/centra/expertisecentrum-hoger-onderwijs/di…
Footprint network, G. (2023). Country overshoot days 2023. Retrieved februari 20, 2023, from Earth overshoot day: https://www.overshootday.org/newsroom/country-overshoot-days/#:~:text=T….
Fronza, V., & Velazquez, A. (2020). Sustainability in formal education : ways to integrate it now. Firenze: IUL University Research.
Koopman, C., & Urbanus, J. (z.j.). Biomassa als vervanger van fossiele grondstoffen. Retrieved februari 20, 2023, from Brightsite center: https://brightsitecenter.com/wp-content/uploads/2021/01/Biomassa-als-ve…
Kunstoffverpackungen, I. (2023). Design for recycling. Retrieved februari 20, 2023, from Round table eco design of plastics packaging: https://ecodesign-packaging.org/en/guidelines/strategies/design-for-rec….
Milieudefensie. (z.j.). Klimaatprotest door de jaren heen. Retrieved maart 1, 2023, from Milieudefensie: https://milieudefensiejong.nl/
Plastics Europe. (2021). Introductie van chemische recycling : plastic afval wordt een waardevolle hulpbron. Den Haag: Plastics Europe. Retrieved from https://plasticseurope.org/nl/wp-content/uploads/sites/6/2022/01/Plasti…
Prima onderwijs, R. (2023). Prima onderwijs tips en inspiratie. (R. Prima onderwijs, Producer, & EDG Media) Retrieved januari 27, 2023, from Prima onderwijs: https://www.primaonderwijs.nl/tips-inspiratie/15-x-lesideen-duurzaamheid
Redactie duurzaamheidsbedrijfsleven. (2019, april 24). Chemiesector geeft inzicht in eigen duurzaamheid. Retrieved februari 20, 2023, from Changeinc: https://www.change.inc/industrie/chemiesector-geeft-inzicht-in-eigen-du…
Redactie media planet. (2021, april 29). Chemiesector als bakermat van een betere wereld. Retrieved februari 20, 2023, from Media planet: https://nl.planet-future.be/duurzame-chemie/debat-de-chemiesector-als-b…
Rijksdienst voor ondernemend Nederland. (2020, juli 30). R-ladder : strategieën van cicrulariteit. Retrieved januari 3, 2023, from RVO: https://www.rvo.nl/onderwerpen/r-ladder
Scharlaekens, T. (2022, december 22). Belangrijkste innovatiethema's op een rijtje. Retrieved januari 27, 2023, from Sciencelink: https://www.sciencelink.net/mensen-and-meningen/ticket/20981.article
Stiers, S. (2022, maart 3). Plezier in je werk. (L. Ylia, Producer) Retrieved januari 27, 2023, from 21e eeuwse vaardigheden, wat zijn dat ?: https://plezierinjewerk.be/21e-eeuwse-vaardigheden-wat-zijn-dat/
TNO. (z.j.). Duurzame chemische industrie. Retrieved februari 20, 2023, from TNO: https://www.tno.nl/nl/duurzaam/duurzame-chemische-industrie/
Unesco Platform Vlaanderen. (2019, juni 12). 17 doelstellingen om onze wereld te transformeren. Retrieved januari 27, 2023, from Unesco Vlaanderen: https://www.unesco-vlaanderen.be/unesco-in-de-kijker/publicaties/17-doe…
Unesco platform Vlaanderen. (2021, november 18). Hoe moet de toekomst van het onderwijs er uitzien ? Retrieved februari 20, 2023, from Unesco Vlaanderen: https://www.unesco-vlaanderen.be/unesco-in-de-kijker/achtergrond/hoe-mo…
United Nations. (z.j.). 17 goals to transform our world. Retrieved januari 3, 2023, from Sustainable development goals: https://www.un.org/sustainabledevelopment/
Universiteit Gent. (2017). Duurzaamheidsdenken. Retrieved januari 27, 2023, from Centrum voor duurzame ontwikkeling Universiteit Gent: https://www.cdo.ugent.be/education/het-opleidingsonderdeel-duurzaamheid…
Universiteit Gent. (2022, mei 30). Duurzaamheid als beleidsthema. Retrieved februari 20, 2023, from Onderwijstips Universiteit Gent: https://onderwijstips.ugent.be/nl/tips/duurzaamheid-als-beleidsthema/
Universiteit Gent. (2023, maart). Wooclap : een digitaal stemsysteem. Retrieved maart 5, 2023, from Universiteit Gent: https://onderwijstips.ugent.be/nl/tips/wooclap/
Universiteit Gent. (z.j.). Regels en protocollen. Retrieved februari 4, 2023, from Universiteit Gent: https://www.ugent.be/pp/nl/onderzoek/ec#regelsenprotocollen
Valcke, M. (2019). Krachtige leeromgevingen. Gent: Academia Press. Retrieved maart 5, 2023
Van den Branden, K. (2019, november 20). Van stem naar ECOSI-stem. Retrieved februari 20, 2023, from Duurzaam onderwijs: https://duurzaamonderwijs.com/2019/11/20/van-stem-naar-ecosi-stem/
Van der Hoeven, D. (2018, augustus 13). Renewable carbon, the key to a sustainable chemical industry. Retrieved februari 20, 2023, from Bio-based press: https://www.biobasedpress.eu/2018/08/renewable-carbon-the-key-to-a-sust…
Vandenplas, E., & Block, T. (2022). Wervende werven en recycleerbare resultaten. Duurzaamheid verankeren in opleidingen aan de Ugent. Gent: Universiteit Gent.
VNCI. (2021, april 22). Chemische industrie in 2050 : groene fabfrieken én groene producten. Retrieved februari 20, 2023, from Duurzaam ondernemen: https://www.duurzaam-ondernemen.nl/chemische-industrie-in-2050-groene-f…
Vlaamse overheid duurzaam educatiepunt. (2022). Implementatie van duurzaamheid in lerarenopleiding. Retrieved januari 3, 2023, from Omgeving Vlaanderen: https://omgeving.vlaanderen.be/nl/implementatie-van-duurzaamheid-in-de-…
Vlaamse overheid duurzaam educatiepunt. (z.j.). Leermodule in samenwerking met Vlaamse Universiteiten. Retrieved februari 20, 2023, from Leren over en voor duurzaamheid: https://www.lesgevenvoorenoverduurzaamheid.be/
Vlaamse regering. (2020, november 19). Vlaamse regering maakt werk van Vlaamse Waterstofvisie. Retrieved februari 20, 2023, from Waterstofnet: https://www.waterstofnet.eu/nl/nieuws/vlaamse-regering-maakt-werk-van-v…
Vleeschouwers, R. (2023). Chemie de weg naar duurzaamheid. Retrieved februari 20, 2023, from Vito: https://vito.be/nl/impact/chemie-de-weg-naar-duurzaamheid
Wiek, A., Bernstein, M., Foley, R., Cohen, M., Forrest, N., Kuzdas, C., . . . Keeler, L. (2015). Operationalising competencies in higher education for sustainable development. Routledge handbook, elsevier.
Wikipedia. (2022, januari 19). Think-pair-share. Retrieved maart 5, 2023, from Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Think-pair-share
Wikipedia. (2023). Fossiele brandstof. Retrieved februari 20, 2023, from Wikipedia: https://www.energievergelijk.nl/onderwerpen/fossiele-brandstoffen
z.n. (2023). Groene subsidies dagen interne markt uit. Trends, pp. 28-30.
Znidarsic, I. (z.j.). Alternatieve koolstof: niet-fossiele grondstoffen onmisbaar voor behalen van klimaatdoelen. Chemie Magazine, p. pp. Retrieved februari 20, 2023, from https://www.vnci.nl/chemie-magazine/actueel/artikel?newsitemid=58081935…
