In tijden van transitie bepalen de tussenzones onze beeldende structuren.
Het lijkt alsof we op de grenzen botsen van onze pogingen de wereld te ordenen en te structureren, en dit brengt twijfel teweeg over het bestaan van stabiele funderingen in een wereld die we meer en meer als onstabiel en gefragmenteerd beschouwen. Misschien ligt het antwoord vandaag in de vele tussenzones die schijnbaar opsplitsbare categorieën met elkaar verbinden. In deze verbindingen ontdekken we nieuwe inhouden en structuren die tijdens het creatieproces in de beeldende kunsten tevoorschijn komen.
Van chaos naar orde naar chaos
Vanuit beelden uit de kunst en uit de landschapsarchitectuur komen bepaalde structuren en patronen bloot te liggen die we met een bepaalde tijdsgeest in verband brengen. Doorheen de tijd zijn er voorbeelden die spreken vanuit een wil onze wereld beheersbaar te maken. Een goed voorbeeld is het bekende werk Der Rhein II (1999) van de Duitse fotograaf Andreas Gursky. Het beeld categoriseert en ordent de grond, het water en de lucht in duidelijk afgelijnde stroken. Hier spreekt een voorkeur voor duidelijke structuren die voortkomt vanuit een betrachting een houvast op de wereld te houden. Het is veelzeggend voor onze behoefte aan orde en structuur dat dit beeld een van de meest dure foto’s ooit geveild is. Dit ordenen en de daarmee gepaarde wil om patronen te creëren die spanningen weghalen zagen we ook al in de jaren ‘60 en ’70 in de minimalistische kunst, zoals in Donald Judd’s repetitieve vormen in de ruimte. Deze beelden geven ons een gevoel van rust en stabiliteit, ze werken als verdoving, ze brengen troost. Ze zijn als een echo van Ovidius’ oorsprongsverhaal waarin de God van de natuur “de chaos ontwart en de verschillende elementen een plaats geeft en vastzet in een vredevol concordaat”. Alleen lijkt deze aanpak in onze huidige tijden niet meer te werken. Alles lijkt vandaag door elkaar te lopen. We bevinden ons wederom in chaos en onvoorspelbaarheid in een wereld die aan een dermate hoge snelheid beweegt dat we de tijd niet hebben om een overzicht te maken.
Het moeras betreden
Een andere aanpak is nodig. In plaats van uit te zoomen om vanop afstand een overzicht trachten te krijgen, moeten we misschien de woelige flux instappen, de uitwaaierende stroom die onze tijden vandaag zijn. De studie van de ecologie kan hierbij helpen en toont ons dat we van naderbij een veelvoud van aan elkaar geweven gradiënten en tussenzones kunnen ontdekken. Ogenschijnlijk duidelijk afgelijnde categorieën zijn in feite tastbare, concrete, gesitueerde verhalen die ons al snel in het moeras van pertinente thema’s brengen zoals extinctie, macht, identiteit en territorium. Onze afstandelijke positie bracht een gevoel van stabiliteit maar door reductie ging dit ook gepaard met starheid. Het naderbij zijn loodst ons daarentegen doorheen complexiteit en beweeglijkheid, het betrekt ons en slaagt gaten in onze rigiditeit. We komen middenin een constant in elkaar verstrengelend web van verleden en heden waar verschillende onderzoeksvelden als ecologie, antropologie, filosofie, biologie, sociologie, kunst en literatuur overlappen.
Categorie overschrijdende metaforen
Een verhaal dat al deze componenten in zich draagt is het relaas van Syrinx, uit de Metamorfosen van Ovidius. Dit verhaal werkt als de woelige rivier met al haar zijstromen. Elke zin van het verhaal draagt connecties en verwevenheid in zich. Syrinx is een sterke jaagster die tijdens haar vlucht voor de hitsige god Pan geconfronteerd wordt met een abrupte overgang van land naar rivier en uit noodzaak van gedaante wisselt. Ze verandert in riet. Hier kunnen we de belangrijke ecologische functies van riet en diens rol als beschermende structuur in een bedreigde natuur volgen, en dit denken leidt dan weer naar de verbondenheid tussen vrouw en natuur in de geschiedenis van het feminisme en – in een breder kader – dat van genderidentiteit. Dit metaforisch denken kunnen we wederom toetsen aan voorbeelden uit de kunst. Wanneer de Oostenrijkse kunstenaar Lois Weinberger enorme kooien als beschermende structuren in de publieke ruimte plaatst om spontane planten en bomengroei toe te laten, schept hij dan ook niet tegelijkertijd beklemmende structuren die op termijn de groei van dezelfde planten in de weg gaan staan? Wanneer de Cubaans-Amerikaanse kunstenares Ana Mendieta haar silhouet met de aarde verbindt in haar ‘earth-body’ kunstwerken, is dit dan een essentialistisch feministisch statement of komt het werk voort uit een complexere gesitueerdheid die zich tussen de verschillende velden van feminisme, identiteit, spiritualisme, semiotiek en materialisme bevindt?
Zoektocht naar hedendaagse structuren
Deze in vele richtingen uitwaaierende zoektocht leidt ons steeds terug naar voornoemde onderliggende thema’s en naar de vaststelling van ambiguïteit in onze hedendaagse tijden; het inzicht dat de zaken meerduidig zijn en in constante flux. Ze vragen om steeds weer van naderbij, van binnen uit bekeken te worden en van daaruit de connecties te volgen. Het zijn deze connecties die nieuwe structuren kunnen vormen; naast de duidelijk afgelijnde minimalistische beelden die de wereld trachten te bevatten komen dan beelden die de wereld vermeerderen. Deze beelden zoeken naar het op elkaar inwerken van dingen die gewist worden (maar nooit echt verdwijnen), dingen die overlappen, dingen die in elkaar verstrengeld raken. We kunnen ons dit voorstellen als een proces van compositievorming dat steeds op een andere manier verloopt. De Belgische filosoof Vinciane Despret beschrijft hoe ze van een soundscape ecologist leerde dat vogels hun zang componeren met de zang van andere vogels, maar ook met de andere geluiden die hen omringen: wind, water, het bewegen van vegetatie. Hieruit stelt Despret dat de “geluiden en liederen van de wereld gevormd worden in compositie”. Zo kunnen ook beeldende composities in tijden van transitie ontstaan, composities waarin steeds nieuwe patronen geweven worden die over vooraf veronderstelde afgelijnde categorieën heen gaan, en die ontstaan alsof ze op een bepaalde manier gecoördineerd zijn maar toch niet op voorhand minutieus ingepland. Ze ontstaan uit de vele gesitueerde verhalen en zijverhalen, die begeleid en soms overgenomen worden door de verbindende, overlappende, muterende structuren van de compositie.
Bibliografie
BIBLIOGRAPHY - LITERATURE & INTERNET
Augé, Marc. Non-Lieux. Introduction à une anthropologie de la surmodernité. Éditions du Seuil, 1992.
Barreras del Rio, Petra, and John Perreault. Ana Mendieta. A retrospective. The New Museum of Contemporary Art, 1987.
Blocker, Jane, and Ana Mendieta. Where is Ana Mendieta? Identity, Performativity, and Exile. Duke University Press, 1999.
Brix, Hans. ‘The European Research Project on Reed Die-Back and Progression (EUREED).’ Limnologica 29(1), (1999):5-10.
CG.Concept. Lois Weinberger: Onkruid is kunst. 26 april 2020. https:// cgconcept.be/bekijk-vanuit-uw-kot-lois-weinberger-onkruid-is-kunst-video/
Clément, Gilles. Manifeste du Tiers paysage. Éditions du commun, 2020.
Corbou, Michel. Des Jardins dans la Ville. Éditions de La Martinière, Arte Éditions, 2011.
Danchev, Alex, editor. 100 Artists’ Manifestos From the Futurists to the Stuckists. Penguin Classics, 2011.
Despret, Vinciane. Au bonheur des morts. 2015. La Découverte, 2017.
Despret, Vinciane. Habiter en Oiseau. Actes Sud, 2019. Despret, Vinciane. ‘Politics of Terristories.’ Multispecies Storytelling in Intermedial Practices, edited by Ida Bencke and Jørgen Bruhn, Punctum Books, 2022:21-32.
Foster et al. Art since 1900. Modernism. Antimodernism. Postmodernism. 3th edition. Thames & Hudson, 2016.
Gilbert, Scott F. et al. ‘A Symbiotic View of Life: We Have Never Been Individuals.’ The Quarterly Review of Biology, Vol. 87, N°4, (December 2012):325-341
Graveland, Jaap. ‘Reed die-back, water level management and the decline of the Great Reed Warbler Acrocephalus arundinaceus in The Netherlands.’ Ardea-Wageningen, (1998):187-201.
Hache, Émilie. “Reclaim: recueil de textes écoféministes.” 2016. Les pensées de l’écologie. Un manuel de poche, edited by Baptiste Lanaspeze and Marin Schaffner, Wildproject, 2021. BIBLIOGRAPHY 61
Haraway, Donna. ‘Situated Knowledges: The Science Question in Feminism as a Site of Discourse on the Privilege of Partial Perspective.’ Feminist Studies, vol 14, no 3 (1988):575-99.
Haraway, Donna J. Staying with the Trouble. Making Kin in the Chtulucene. Duke University Press, 2016.
Haraway, Donna. Latour, Bruno. Storytelling for Earthly Survival. Discussion on the Film with Donna Haraway (biologist, philosopher, feminist). Virtual Opening and Streaming Festival: Critical Zones. May 24, 2020. https://www.youtube.com/watch?v=j-2r_vI2alg
Honour, Hugh, and John Fleming. A World History of Art. Revised seventh edition. Laurence King Publishing, 2009.
La Biennale di Venezia Editorial Activities and Web. 59th International Art Exhibition. The Milk of Dreams. SIAE and La Biennale di Venezia, 2022.
Latour, Bruno. Waar ben ik? Lockdownlessen voor aardbewoners. Translated by Rokus Hofstede and Katrien Vandenberghe, Octavo, 2021.
Lefebvre, Henri. La production de l’espace. 1974. 4th ed., Anthropos, 2000.
Le Guin, Ursula K. The Carrier Bag Theory of Fiction. 1988. Ignota, 2019.
LIFE III. ‘LIFE and Europe’s wetlands. Restoring a vital ecosystem.’ European Communities, (2007):3.
Londo, Ger. Naar meer natuur in tuin, park en landschap. KNNV Uitgeverij, 2010.
McCutcheon, Erin L. ‘Incorporados: The art of Ana Mendieta.’ Elements, 1(1) (2005):17-23.
Mengual, Estelle Zhong. Apprendre à voir. Le point de vue du vivant. Actes Sud, 2021.
Ostendorp, Wolfgang. ‘Reed bed characteristics and significance of reeds in landscape ecology.’ Seeuferzerstöring un Seeuferrenaturierung in Mitteleuropa (Limnologie aktuell;5) Stuttgart: Schweizerbart (1993): 149- 160.
Ovid. Metamorphoses. Translated by David Raeburn. Penguin Books, 2004.
Preciado, Paul B. Can the monster speak? A report to an academy of psychoanalysts. Translated by Frank Wynne, Fitzcarraldo Editions, 2021. 62 BIBLIOGRAPHY
Rose, Deborah Bird. Double Death. The Multispecies Salon. https:// www.multispecies-salon.org/double-death/ and Vimeo, https://vimeo. com/124369231
Sandilands, Catriona. The Good-Natured Feminist: Ecofeminism and the Quest for Democracy. University of Minnesota Press, 1999.
Sijimol, K. et al. ‘A review of the ecological functions of reed bamboo, genus Ochlandra in the Western Ghats of India: Implications for sustainable conservation.’ Tropical Conservation Science, Vol. 9(1), (2016): 389-407.
Tsing, Anna et al., editors. Arts of Living on a Damaged Planet. University of Minnesota Press, 2017.
Van Cauteren, Philippe. and Dieter Roelstraete, and Ulrike Lindmayr. Lois & Franziska Weinberger. S.M.A.K., 2005.
Van Dooren, Thom. Flight Ways. Life and loss at the edge of extinction. 2014. Columbia University Press, 2016.
Weigel, Moria. ‘A Giant Bumptious Litter: Donna Haraway on Truth, Technology, and Resisting Extinction.’ Logic, 9 (December 7, 2019) https://logicmag.io/nature/a-giant-bumptious-litter/
BIBLIOGRAPHY 63 BIBLIOGRAPHY - IMAGES
1.1. Andreas Gursky. Der Rhein II. 1999. Photograph, color, chromogenic print, on paper. 156.4 x 308.3 cm. Tate collection (5th within edition of 6). Image: Tate. https://www.tate.org.uk/art/artworks/gursky-the-rhineii-p78372
1.2. Donald Judd. Untitled. 1970. Stainless steel and blue plexiglass 10 units, each 22.9 x 101.6 x 78.8 cm. Image: Judd Foundation. https:// juddfoundation.org/index-of-works/untitled-1970/
1.3. Sol LeWitt. Incomplete Open Cubes 6/1, 9/4, 8/10, 8/19, 8/22, 10/1. 1974. Image: Herbert Foundation. https://herbertfoundation.org/nl/ collection/sol-lewitt
2.1. Kazimir Malevich. Black Square. 1915. Oil on canvas. 79.5 x 79.5 cm. State Tretyakov Gallery, Moscow. Image: Tate. https://www.tate.org.uk/art/ artists/kazimir-malevich-1561/five-ways-look-malevichs-black-square
2.2. Kazimir Malevich. Reservist of the First Division. Moscow. Fallwinter 1914. Oil on canvas with collage of printed paper, postage stamp, and thermometer. 53.7 x 44.8 cm. Image: MoMA. https://www.moma.org/ collection/works/80380
3.1. Ger Londo. Image reproduced from Naar meer natuur in tuin, park en landschap. KNNV Uitgeverij, 2010.
4.1. Lieve Kauwenberghs. Sympoïèse au Crépuscule. 2022. Oil on canvas. 40 x 50 cm. Image: Lieve Kauwenberghs.
4.2. Lieve Kauwenberghs. Reeds. 2022. Oil on canvas. 60 x 50 cm. Image: Lieve Kauwenberghs.
5.1-2. Gilles Clément. Parc Matisse. 8 hectares. Ile Derborence. 2500 m². 1996. Image : Empreinte bureau de paysages. http://www.empreintepaysage.fr/projet/parc-matisse
5.3. Gilles Clément. Jardins du Tiers paysage. Gardens on the submarinebase of Saint Nazaire. 2 hectares. 2009-2011. Image: area architecture. https://www.area-arch.it/en/jardins-du-tiers-paysage/
5.4-5. Gilles Clément. Jardins du Tiers paysage. Gardens on the sub-marine base of Saint Nazaire. 2 hectares. 2009-2011. Image : coloco. https://www. coloco.org/projets/jardins-du-tiers-paysage/ 64 BIBLIOGRAPHY
5.6. Lois Weinberger. Cut. 1999. Spontaneous Vegetation. 100 m. University of Innsbruck. Image: Lois Weinberger website. https://www.loisweinberger. net/en/public-art/cut-university-of-innsbruck/
5.7. Lois Weinberger. Wild Cube. 2009. Drawing. Image: Lois Weinberger website. https://www.loisweinberger.net/en/public-art/cut-university-ofinnsbruck/
5.8. Lois Weinberger. Ruderal Enclosure. Burning and Walking. 1993. 800 x 600 cm. Anton-Neumayr-Platz, Salzburg, Salzburg Festival. Image: Lois Weinberger website. https://www.loisweinberger.net/en/public-art/ruderalenclosure/
5.9. Lois Weinberger. Spur. 2015. Spontaneous Vegetation. 60 m. Skulpturenpark Köln. Image: Lois Weinberger website. https://www. loisweinberger.net/en/public-art/koeln-skulptur-2/
5.10-11. Lois Weinberger. Wild Cube. 1991/2011. Sculpture. High yield steel, spontaneous vegetation. 400 x 500 x 1200 cm. Image: Belvedere Museum, Vienna. https://sammlung.belvedere.at/objects/25247/wild-cube
5.12. Lois Weinberger. Wild Cube Ruderaleinfriedung. 1998/1999. Neue Wirtschafts- und Sozialwissenschaftliche Universität, Innsbruck, high yield steel, spontaneous vegetation, 40 x 4 x 3.70 m, Architecture: Henkel & Schreieck, curated by: Georg Schöllhammer. Image: Gerbert Weinberger on Lois Weinberger website. https://www.loisweinberger.net/en/public-art/ wild-cube-2/
6.1. Peter Paul Rubens and Jan Brueghel the Elder. Pan and Syrinx. Between 1617 and 1619. Oil. 40 x 61 cm. Museumlandschaft Hessen Kassel. Image: Wikimedia Commons. https://commons.wikimedia.org/ wiki/File:Pan_syrinx_Rubens.jpg
6.2. Jan Brueghel the Younger and Peter Paul Rubens. Pan and Syrinx. First half of 17th century. Oil on oak wood. 51.4 x 85.6 cm. Staatliches Museum Schwerin. Image: Wikimedia Commons. https://commons.wikimedia.org/ wiki/File:Jan_Brueghel_%28II%29_%26_Peter_Paul_Rubens_-_Pan_and_ Syrinx_%28Staatliches_Museum_Schwerin%29.jpg
6.3. Jan Brueghel the Younger and Peter Paul Rubens. River landscape with Pan and Syrinx. First half of 17th century. Oil on panel. 58.2 x 94.6 cm. Munich Central Collecting Point. Image: Wikimedia Commons. https:// commons.wikimedia.org/wiki/File:Landscape_with_Pan_and_Syrinx_by_ Sir_Peter_Paul_Rubens_Jan_Breughel_the_Younger.jpg BIBLIOGRAPHY 65
6.4. Lieve Kauwenberghs. Syrinx. 2022. Oil on canvas. 58 x 70 cm. Image: Lieve Kauwenberghs.
6.5. Lieve Kauwenberghs. Flight. 2023. Oil on canvas. 13.5 x 18.5 cm. Image: Lieve Kauwenberghs.
7.1. Ana Mendieta. Untitled. (Silueta Series). 1976. The estate of Ana Mendieta, Galerie Lelong & Co., New York. Image: The Estate of Ana Mendieta Collection, LLC. https://www.anamendietaartist.com/
7.2. Ana Mendieta. Untitled. (Silueta Series). 1976. The estate of Ana Mendieta, Galerie Lelong & Co., New York. Image: The Estate of Ana Mendieta Collection, LLC. https://www.anamendietaartist.com/
7.3. Ana Mendieta. Untitled (Facial Hair Transplants). 1972. Chromogenic prints. 48,5 x 32,5 cm. Image: MutualArt. https://www.mutualart.com/ Artwork/UNTITLED--FACIAL-HAIR-TRANSPLANTS---7-WO/ A225B1CD125725C1
7.4. Ana Mendieta. Untitled (Facial Cosmetic Variations). 1972, printed in 1997. Chromogenic color print. 48.9 x 32.4 cm. MoMA. Image: MoMA, from The Estate of Ana Mendieta LLC, Galerie Lelong & Co. https://www. moma.org/collection/works/55679
7.5. Ana Mendieta. Untitled (Glass on Body Imprints). 1972, printed in 1997. Six color photographs. Image: The Estate of Ana Mendieta LLC, Courtesy Galerie Lelong & Co. https://www.barnebys.co.uk/blog/anartistic-representation-of-breasts-throughout-the-centuries
7.6. Lieve Kauwenberghs. Judith with the Lovely Replicative Baroque of Ferns. 2022. Oil on canvas. 30.5 x 24 cm. Image: Lieve Kauwenberghs.
7.7. Lieve Kauwenberghs. Companion Species. 2022. Oil on canvas. 30.5 x 24 cm. Image: Lieve Kauwenberghs.
7.8. Lieve Kauwenberghs. Landscape with Ana M. 2022. Oil on canvas. 80 x 100 cm. Image: Lieve Kauwenberghs.
8.1. Lieve Kauwenberghs. The Mourning. 2022. Oil on canvas. 60 x 50 cm. Image: Lieve Kauwenberghs.
8.2. Lieve Kauwenberghs. The Living. 2022. Oil on canvas. 60 x 50 cm.
9.1. Portia Zvavahera. Zvandakaoneswa (What I was made to see). 2021. Oil based printing ink and oil bar on linen. 209,6 x 297,8 cm. Image: David Zwirner. https://www.davidzwirner.com/exhibitions/2021/portia-zvavahera- 66 BIBLIOGRAPHY ndakaoneswa-murima#/Zvandakaoneswa-(What-I-was-made-to-see)-- artwork-BA21E745-1203-4BC9-B93A-17ACB4010E3E/inquire-Artwork
9.2. Portia Zvavahera. Ndirikuda kubuda (I want to come out). 2021. Oil based printing ink and oil bar on linen. 198,1 x 161,3 cm. Image: David Zwirner. https://www.davidzwirner.com/exhibitions/2021/portia-zvavaherandakaoneswa-murima#/Ndirikuda-kubuda-(I-want-to-come-out)--artwork8EAB7304-CE6A-4E65-88FC-D815811820C4/inquire-Artwork
9.3. Portia Zvavahera. Ndirikukuona (I can see you). 2021. Oil based printing ink and oil bar on linen. 183,2 x 187,6 cm. Image: David Zwirner. https://www.davidzwirner.com/exhibitions/2021/portia-zvavaherandakaoneswa-murima#/Ndirikukuona-(I-can-see-you)--artworkACDB2EF2-2C40-4E0A-B011-CF0BD55DED30/inquire-Artwork
10.1. Lieve Kauwenberghs. Untitled. 2023. Oil on canvas. 130 x 160 cm. Image: Lieve Kauwenberghs.
11.1. Lieve Kauwenberghs. Untitled. 2023. Oil on canvas. 110 x 90 cm. Image: Lieve Kauwenberghs.
12.1. Lieve Kauwenberghs. Outside the Loggia. 2022. Oil on canvas. 49.50 x 40 cm
