Crisis in je huis, hoofd en lichaam
Stel je voor: je slaapt op de zetel om je kinderen een bed te geven, overal waar je kijkt in je woning zie je schimmel, je ligt daar elke nacht te piekeren over het effect ervan op hun kleine longen, je ziet de bedwantsen door de spleten in de vloer kruipen. Die losliggende elektriciteitsdraden zijn het minste van je zorgen, het betalen van de hoge huur is dat wel.
Dit is de realiteit voor veel gezinnen in de wijk Antwerpen-Noord. Zorgverleners van Wijkgezondheidscentrum De Regent, gelegen in het hart van de wijk, voelen deze realiteit elke dag en zien de effecten ervan op de gezondheid van patiënten. Een betere gezondheid vraagt om betere woonomstandigheden, maar hier botsen patiënten en hulpverleners op drempels. Of, wat mijn eindwerk aantoont, op een stevige muren.
Gedurende een half jaar begeleide ik als maatschappelijk werker patiënten van De Regent met woonproblemen. Mijn eindwerk gebruikt, naast cijfers en theorie, casussen om pijnpunten op de huisvestingsmarkt bloot te leggen.
Gezond wonen en gezond zijn
De plek waar we wonen, bepaalt hoe we leven
We spenderen tot 70% van onze tijd binnen en hiervan een groot deel in ons eigen huis. Dit heeft een belangrijk effect op onze fysieke en mentale gezondheid. Zowel de kenmerken van je woning, bijvoorbeeld vocht in de muren, de woonomgeving, bijvoorbeeld een buurt met geluidsoverlast, en de betaalbaarheid van je woning bepalen mee je gezondheid.
Het recht op wonen staat in verschillende nationale en internationale verdragen. Initiatieven zoals de Woonzaak kaarten aan dat dit recht op wonen in ons land niet voor iedereen gegarandeerd is. Cijfer tonen dat dit ook voor veel inwoners van Antwerpen-Noord niet het geval is (zie figuur).
Daarnaast komt mijn eindwerk vanuit de praktijk tot een aantal concrete pijnpunten:
- Er is een tekort aan kwaliteitsvolle en betaalbare private en sociale huurwoningen. De situatie is extreem moeilijk voor grote gezinnen. Huurders zijn hierdoor angstig en afhankelijk van huisbazen, wat huisjesmelkerij in standhoudt.
- Veel woningen zijn van slechte kwaliteit. Gezinnen hebben vaak geen andere keuze dan in deze woningen te blijven. Dit heeft een negatief effect op hun gezondheid.
- Energiekosten zijn door de slechte kwaliteit van woningen enorm hoog. Steun komt onvoldoende terecht bij de meest kwetsbare gezinnen.
- Veel gezinnen hebben last van ongedierte. De impact is enorm, zowel financieel, sociaal en voor de gezondheid. De bestaande financiële ondersteuning is hier onvoldoende.
Onderstaande verhalen illustreren deze pijnpunten en vertellen hoe allesomvattend de problemen zijn.
Krapte, angst en afhankelijkheid
Heel wat gezinnen vinden geen betaalbare en kwaliteitsvolle huurwoning. Zo ook alleenstaande mama S. Ze heeft maar één inkomen. Dat is voor huisbazen, die kandidaat-huurders te over hebben, voldoende om een ander te kiezen. S. voelt dat ze geen kans maakt. Al wie niet ‘de perfecte huurder’ is, valt uit de boot.
S. woont hierdoor noodgedwongen met haar dochtertje in een appartement met veel vocht en schimmel en dat daarenboven te duur is. Klagen bij de huisbaas durft ze niet. Als die hen eruit zet, staan ze op straat. Ze maakt zich grote zorgen om de gezondheid van haar dochtertje. Ze is nog klein en moet gezond zijn om naar school te kunnen. Voor een sociale woning is ze nog niet aan de beurt. Er zit dus niets anders op dan te wachten en te blijven zoeken naar die ene huisbaas die haar wel wil.
Een sociale woning als reddingsboei?
Een sociale woning biedt voor veel gezinnen een uitweg. Maar de wachtlijsten zijn erg lang, zeker voor grote gezinnen die het ook op de private huurmarkt enorm moeilijk hebben. Het gezin van B. en N., met drie jonge kindjes, staat al jaren op de wachtlijst. Ze kregen te horen dat grote woningen: “momenteel bijna exclusief verhuurd wordt aan gezinnen die al bij ons [de sociale huisvestingsmaatschappij] wonen”. Ze zitten hierdoor vast in hun één slaapkamer appartement met schimmel, ongedierte en, door slechte isolatie, hoge energiekosten. Ook zij maken zich grote zorgen om de gezondheid van hun kinderen: “Ik lig hier ’s nachts echt wakker van”, vertelt B, “als ik de kindjes ’s nachts hoor hoesten door het vocht maak ik me grote zorgen.”
Is een sociale woning dan de oplossing? Het verhaal van F. toont dat dit niet altijd zo is. F. is beperkt mobiel en woont al meer dan 15 jaar met haar drie kinderen in een sociale woning. Hun appartement heeft veel gebreken en is niet aangepast aan haar beperkingen. Zo zijn de muren in de badkamer volledig beschimmeld, zit er vocht in het plafond en kan F. niet zelfstandig een douche nemen. De sociale huisvestingsmaatschappij voert kleine herstellingen na lang wachten uit, maar grondige renovaties laten op zich wachten.
Wanneer hulpverleners zelf de moed verliezen
Tot slot, en misschien het meest verontrustende, een vijfde pijnpunt. Doorheen onze zoektocht naar oplossingen voor de gezinnen kregen we van andere hulpverleners vaak de boodschap dat het hopeloos is: “hulpverlening rond wonen dat is heel zwaar, je moet constant slechtnieuwsgesprekken voeren. Je wordt daar wel beter in natuurlijk, maar dan nog, het blijft niet fijn en frustrerend”. Een vrijwilligerswerking volgt problemen rond wonen niet meer op: “dat is te deprimerend voor de vrijwilligers. Dat trekken ze niet meer, constant die negatieve boodschappen geven”.
Dit toont, los van de concrete moeilijkheden van de gezinnen, de ernst en urgentie van de problematiek. Als niet alleen gezinnen zelf, maar ook hulpverleners vastlopen zijn er duidelijk structurele veranderingen nodig.
Allesomvattend!
De huisvestingsproblemen van de gezinnen hebben een enorme impact om hun leven. Zonder verandering, blijft niet alleen hun gezondheid achter, maar blijkt vooruitgang op andere domeinen zoals werk of opleiding onmogelijk.
De verhalen van deze gezinnen zijn niet losstaand. Cijfers en ervaringen van hulpverleners binnen en buiten het wijkgezondheidscentrum vertellen dat deze problemen wijdverspreid en structureel zijn.
Ik doe een oproep aan beleidmakers om de ogen niet te sluiten voor deze problemen. Acties moeten op verschillende beleidsniveaus ondernomen worden om de huisvestings- en gezondheidssituatie in de wijk en in de stad structureel te verbeteren.
Bibliografie
Agentschap Binnenlands Bestuur. (2020). Gemeente-Stadsmonitor. https://gemeente-stadsmonitor.vlaanderen.be/
Angel, S., & Bittschi, B. (2019). Housing and Health. Review of Income and Wealth, 65(3), 495-513. https://doi.org/https://doi.org/10.1111/roiw.12341
Atkinson, T., Cantillon, B., Marlier, E., & Nolan, B. (2002). Social indicators: The EU and social inclusion. Oxford University Press.
Barrez, J., & Van Dam, R. (2021). Armoede en kwetsbare groepen tijdens de coronacrisis. Belgisch Tijdschrift voor Sociale Zekerheid. https://socialsecurity.belgium.be/sites/default/files/content/docs/nl/publicaties/btsz/2020/btsz-2020-1-armoede-en-kwetsbare-groepen-tijdens-de-coronacrisis.pdf
CAW. (2023). Nood aan tijdelijk onderdak? Retrieved 01/04/2023 from https://www.caw.be/hoe-wij-helpen/opvang/
Charafeddine, R., & Drieskens, S. (2013). Omgeving, huisvesting en passief roken (Rapportnummer: D/2020/14.440/58). Sciensano. www.gezondheidsenquete.be
Clair, A., Reeves, A., Loopstra, R., McKee, M., Dorling, D., & Stuckler, D. (2016). The impact of the housing crisis on self-reported health in Europe: multilevel longitudinal modelling of 27 EU countries. European Journal of Public Health, 26(5), 788-793. https://doi.org/10.1093/eurpub/ckw071
Coene, J., Ghys, T., Hubeau, B., Marchal, S., Raeymaeckers, P., & Remmen, R. (2021). Armoede en sociale uitsluiting: jaarboek 2021. ASP editions-Academic and Scientific Publishers.
Dahlgren, G., & Whitehead, M. (1991). Policies and strategies to promote social equity in health. . Institute for Future Studies.
Dahlgren, G., & Whitehead, M. (2021). The Dahlgren-Whitehead model of health determinants: 30 years on and still chasing rainbows. Public health, 199, 20-24.
Delanghe, H., Cantillon, B., Decancq, K., Frederickx, M., Marchal, S., Marx, I., Penne, T., Storms, B., Verbist, G., & Vink, J. (2021). Wetenschappelijk onderzoek naar een Vlaamse indicatorenset om omgevingsfactoren en beleidsevaluatie inzake armoede te meten. Departement Welzijn Volksgezondheid en Gezin. https://armoede.vlaanderen.be/sites/default/files/media/VISA%20rapport_finaal.pdf
Dreesen, S., & Heylen, K. (2021). De impact van de COVID-19 crisis op de woonsituatie van Vlamingen. Een analyse van de Grote Coronastudie (9055507121). Steunpunt Wonen. https://archief.steunpuntwonen.be/Documenten_2016-2020/Studiedagen/Webinar_Wonen_na_corona_25_februari_2021/paper-dreesen-heylen-de-impact-van-de-covid-19.pdf
Eurofound. (2016). Inadequate housing in Europe: Costs and consequences. Publications Office of the European Union. https://www.eurofound.europa.eu/publications/report/2016/quality-of-life-social-policies/inadequate-housing-in-europe-costs-and-consequences
European Social Charter (Revised), (1996). https://rm.coe.int/168007cf93
Wet betreffende de verplichte verzekering voor geneeskundige verzorging en uitkeringen gecoördineerd op 14 juli 1994., (1994). https://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&cn=1994071438&table_name=wet
FOD Economie. (z.d.). Sociaal tarief energie. Retrieved 01/04/2023 from https://economie.fgov.be/nl/themas/energie/energieprijzen/sociaal-tarief-voor-energie
Frederickx, M., Storms, B., Delanghe, H., & Penne, T. (2021). Minimuminkomens beschermen niet tegen armoede. Samenleving & Politiek, 28(10), 26-32. https://www.cebud.be/_files/ugd/4ab716_0f4eebedb64e45c1af552632e936437e.pdf
Goris, P. (2022). ‘Achter de energiecrisis schuilt een veel grotere wooncrisis’. Sociaal.net. https://sociaal.net/achtergrond/netwerk-tegen-armoede-over-energie-en-wooncrisis/
Groot, J., Keller, A., Joensen, A., Nguyen, T.-L., Nybo Andersen, A.-M., & Strandberg-Larsen, K. (2022). Impact of housing conditions on changes in youth’s mental health following the initial national COVID-19 lockdown: A cohort study. Scientific reports, 12(1), 1-10. https://www.nature.com/articles/s41598-022-04909-5
Heylen, K. (2019). Doelgroepen sociale huur en specifieke segmenten op de woningmarkt. Leuven: Steunpunt Wonen. https://hiva.kuleuven.be/nl/nieuws/nieuwsitems/Doelgroepen-sociale-huur-en-specifieke-segmenten-op-de-woningmarkt
Heylen, K., & Vanderstraeten, L. (2019). Wonen in Vlaanderen anno 2018. Steunpunt Wonen. https://archief.steunpuntwonen.be/Documenten_2016-2020/Onderzoek_Werkpakketten/WP_1_Nieuwe_woonsurvey_en_woningschouwing/WP1-2_RAPPORT
Huurdersbond. (2023). Over ons. Retrieved 23/03/2023 from https://huurdersplatform.be/hb/huurdersbond/
Leonardi, F. (2018). The Definition of Health: Towards New Perspectives. International Journal of Health Services, 48(4), 735-748. https://doi.org/10.1177/0020731418782653
McCartney, G., Popham, F., McMaster, R., & Cumbers, A. (2019). Defining health and health inequalities. Public health, 172, 22-30. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0033350619301076
Mullainathan, S., & Shafir, E. (2013). Scarcity: Why having too little means so much. Macmillan.
Pearlin, L. I. (1989). The sociological study of stress. Journal of health and social behavior, 241-256.
POD MI. (z.d.-a). Gas- en elektriciteitsfonds. Retrieved 01/04/2023 from https://www.mi-is.be/nl/energiefonds
POD MI. (z.d.-b). Sociaal mazoutfonds. Retrieved 01/04/2023 from https://www.mi-is.be/nl/sociaal-mazoutfonds
Renard, F., Scohy, A., De Pauw, R., Jurčević, J., & Devleesschauwer, B. (2022). Health Status Report 2021 - De gezondheidstoestand in België. Sciensano. https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstoestand
Sen, A. (1985). Commodities and Capabilities. North-Holland.
Sen, A. (2001). Development as freedom. Oxford Paperbacks.
Sen, A. (2004). Part I. Health Equity. In S. Anand, F. Peter, & A. Sen (Eds.), Public health, ethics, and equity. Oxford University Press.
De Belgische Grondwet, (1831). https://www.senate.be/doc/const_nl.html
SKVA. (2023). Actueel. https://svka.be/
Social Protection Committee Indicator Sub-Group. (2022). Portfolio of EU Social Indicators for the Monitoring of Progress Towards the EU Objectives for Social Protection and Social Inclusion. 2022 Update. Publications Office of the European Union. https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=738&langId=en&pubId=8513&furtherPubs=yes
Stad Antwerpen. (2022). Stad in cijfers. https://stadincijfers.antwerpen.be/dashboard/hoofd-dashboard/wonen
Stad Antwerpen. (z.d.-a). Hulp bij betalen van de huurwaarborg aanvragen. Retrieved 01/04/2023 from https://www.antwerpen.be/product/huurwaarborg
Stad Antwerpen. (z.d.-b). Nood-of doorstartwoning. Retrieved 01/04/2023 from https://www.antwerpen.be/product/nood-of-doorstartwoning
Stad Antwerpen. (z.d.-c). Sociale Dienstverlening. https://www.antwerpen.be/nl/overzicht/stadsorganisatie-1/sociale-dienstverlening
Steunpunt Wonen. (z.d.-a). Indicatoren. https://steunpuntwonen.be/onderzoek/werkpakket-1-data-en-indicatoren/indicatoren/
Steunpunt Wonen. (z.d.-b). Steunpunt Wonen. https://steunpuntwonen.be/
Steunpunt Wonen. (z.d.-c). Woonsurvey en Woningschouwing 2023. https://steunpuntwonen.be/onderzoek/werkpakket-1-data-en-indicatoren/woonsurvey-en-woningschouwing-2023/
Storms, B. (2012). Referentiebudgetten voor maatschappelijke participatie. [PhD, University of Antwerp]. Antwerp.
Thys, R., Janssen, E., Zonderman, M., & Matthys, C. (2021). Wooncrisis in Brussel: ‘Gezinnen lijden, hulpverleners verzuipen’. Sociaal.net. https://sociaal.net/achtergrond/wooncrisis-in-brussel-gezinnen-lijden-hulpverleners-verzuipen/
Van den Broeck, K., & Vermeir, D. (2023). Non-take-up huurpremie en huursubsidie. Steunpunt Wonen. https://steunpuntwonen.be/wp-content/uploads/2023/02/Ad-hoc_Non-take-up-huurpremie-huursubsidie_EIND.pdf
van Hoof, S., Maelstaf, H., & Maes, T. (2017). Renovatie op doktersvoorschrift. Artesis Plantijn Hogeschool. http://www.kenniscentrumisos.be/wp-content/uploads/2017/08/Renovatie-op-doktersvoorschrift-werktekst.compressed.pdf
Van Thielen, L., & Storms, B. (2013). Het maximum uit het minimum halen. Overlevingsstrategieën van mensen die moeten rondkomen met een te beperkt inkomen. Thomas More.
Vandromme, T., Vermeir, D., Winters, S., & Hubeau, B. (2019). Sociale huisvesting in Vlaanderen: blikken naar de toekomst. Gompel & Svacina.
Vanhille, J., Goedemé, T., & Verbist, G. (2019). Sociale ongelijkheid in het klimaatvraagstuk. In Klimaat en sociale rechtvaardigheid/Dierckx, Sacha [edit.] (pp. 61-83).
Verbruggen, A., Desnerck, G., Stevens, F., & Maelstaf, H. (2016). Sociologische verbeelding als kracht. Academia Press.
Vereniging WGC. (z.d.). Forfaitair betalingssysteem. Retrieved 01/05/2023 from https://vwgc.be/wijkgezondheidscentrum/forfaitair-betalingssysteem/
Versele, A. (2021). Het recht op huisvesting is een basisrecht. Woonzaak gaat van start. MO. https://lirias.kuleuven.be/3654750?limo=0
VIVAS. (2023). Over ons. Retrieved 23/03/2023 from https://huurdersplatform.be/vivas/?cn-reloaded=1
Vlaams Huurdersplatform. (2023). Over ons. Retrieved 26/03/2023 from https://huurdersplatform.be/vhp/over-ons/
Vlaamse Codex Wonen van 2021, (2020). https://codex.vlaanderen.be/Zoeken/Document.aspx?DID=1033810¶m=inhoud
Vlaams Woningfonds. (Onze diensten). 2023. https://www.vlaamswoningfonds.be/
Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen. (2022). Statistieken: Kandidaat-huurders en - kopers. https://www.vmsw.be/Home/Footer/Over-sociale-huisvesting/Statistieken/Kandidaat-huurders-en-kopers
Vlaamse Overheid. (z.d.-a). Administratieve procedure ongeschikt- en onbewoonbaarheid. Retrieved 01/04/2023 from https://www.vlaanderen.be/administratieve-procedure-ongeschikt-en-onbewoonbaarheid
Vlaamse Overheid. (z.d.-b). Een sociale woning huren bij een sociaal verhuurkantoor. Retrieved 01/04/2023 from https://www.vlaanderen.be/een-sociale-woning-huren-bij-een-sociaal-verhuurkantoor
Vlaamse Overheid. (z.d.-c). Een sociale woning huren bij een woonmaatschappij of sociale huisvestingmaatschappij. Retrieved 01/04/2023 from https://www.vlaanderen.be/een-sociale-woning-huren-bij-een-woonmaatschappij-of-sociale-huisvestingsmaatschappij
Vlaamse Overheid. (z.d.-d). Fonds ter bestrijding van uithuiszetting. Retrieved 01/04/2023 from https://www.vlaanderen.be/fonds-ter-bestrijding-van-de-uithuiszettingen
Vlaamse Overheid. (z.d.-e). Referentieadres. Retrieved 01/04/2023 from https://www.vlaanderen.be/referentieadres
Vlaamse Overheid. (z.d.-f). Sociaal tarief water. Retrieved 01/04/2023 from https://www.vlaanderen.be/sociaal-tarief-voor-water
Vlaamse Overheid. (z.d.-g). Tegemoetkoming in de huurprijs - Vlaamse huursubsidie. Retrieved 01/04/2023 from https://www.vlaanderen.be/tegemoetkoming-in-de-huurprijs-vlaamse-huursubsidie
Vlaamse Overheid. (z.d.-h). Vlaamse huurpremie voor kandidaat-huurders van een sociale woning. Retrieved 01/04/2023 from https://www.vlaanderen.be/vlaamse-huurpremie-voor-kandidaat-huurders-van-een-sociale-woning
Vlaamse Overheid. (z.d.-i). Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen. Retrieved 01/04/2023 from https://www.vlaanderen.be/organisaties/administratieve-diensten-van-de-vlaamse-overheid/beleidsdomein-omgeving/vlaamse-maatschappij-voor-sociaal-wonen
Vlaamse Overheid. (z.d.-j). Wonen in Vlaanderen. Retrieved 25/03/2023 from https://www.vlaanderen.be/organisaties/administratieve-diensten-van-de-vlaamse-overheid/beleidsdomein-omgeving/wonen-in-vlaanderen
Vlaamse Woonraad. (2018). Advies wonen en gezondheid. Advies 2018-27/18.12. https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/29963
WGC De Regent. (z.d.). Historiek. Retrieved 01/05/2023 from https://wgcderegent.be/het-wgc-is/historiek/
Wijkgezondheidscentrum De Regent. (2022). Teamdag 16 juni 2022 [Niet-gepubliceerde Powerpoint slides]. Wijkgezondheidscentrum De Regent.
Wijkgezondheidscentrum De Regent. (z.d.). Het WGC is... Retrieved 27 december 2022 from https://wgcderegent.be/het-wgc-is/
Winters, S. (2018). In vogelvlucht over 30 jaar sociale huisvesting. https://steunpuntwonen.be/publicaties/referenties-bijdragen-boeken-of-tijdschriften/
Winters, S., Sansen, J., Heylen, K., Van den Broeck, K., Vanderstraeten, L., & Vastmans, F. (2021). Vlaamse Woonmonitor 2021. Steunpunt Wonen. https://steunpuntwonen.be/wp-content/uploads/2021/10/WP-04_4_Vlaamse-Woonmonitor-2021_EIND-1.pdf
Wonen in Vlaanderen. (z.d.-a). Lokaal woonbeleid. Retrieved 25/03/2023 from https://www.vlaanderen.be/lokaal-woonbeleid
Wonen in Vlaanderen. (z.d.-b). Lokaal woonbeleid. Woonmaatschappijen. https://www.vlaanderen.be/lokaal-woonbeleid/woonmaatschappijen
Woonzaak. (z.d.). Voor een fundamenteel rechtvaardig woonbeleid. Retrieved 17 december 2022 from https://www.woonzaak.be/
World Health Organization. (1989). Health principles of housing. Offic of Publications. World Health Organization.
World Health Organization. (2014). Combined or multiple exposure to health stressors in indoor built environments: an evidence-based review prepared for the WHO training workshop “Multiple environmental exposures and risks”: 16–18 October 2013, Bonn, Germany. https://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0020/248600/Combined-or-multiple-exposure-to-health-stressors-in-indoor-built-environments.pdf
World Health Organization. (2018). WHO housing and health guidelines (9241550376). https://www.who.int/publications/i/item/9789241550376
World Health Organization. (2020). Basic documents: forty-ninth edition (including amendments adopted up to 31 May 2019). https://apps.who.int/gb/bd/pdf_files/BD_49th-en.pdf#page=6
World Health Organization. (2022a). Inequalities in access to at least basic sanitation services. Environmental health inequalities: fact sheet series. WHO Regional Office for Europe. https://www.who.int/europe/publications/i/item/WHO-EURO-2022-4866-44629-63323
World Health Organization. (2022b). Inequalities in dampness in the home. Environmental health inequalities: fact sheet series. WHO Regional Office for Europe. https://www.who.int/europe/publications/i/item/WHO-EURO-2022-4872-44635-63335
World Health Organization. (2022c). Inequalities in inability to keep the home adequately warm. Environmental health inequalities: fact sheet series. WHO Regional Office for Europe. https://www.who.int/europe/publications/i/item/WHO-EURO-2022-4870-44633-63331
World Health Organization. (2022d). Inequalities in overcrowding. Environmental health inequalities: fact sheet series. WHO Regional Office for Europe. https://www.who.int/europe/publications/i/item/WHO-EURO-2022-4871-44634-63333
