De digitale nalatenschap: wat is het lot van ons digitaal leven na overlijden?
“We live on the internet, but what happens when we die there?”, een quote van Natalie M. Banta die samenvat welke vraagstelling aan bod komt. Een testamentaire regeling treffen voor het huis, de kunstcollectie of effectenportefeuille zijn (mogelijk) gebruikelijke voorzorgen die een burger kan nemen wanneer hij niet wenst dat bepaalde delen van zijn vermogen overgaan via het standaard wettelijk erfrecht dat voorzien wordt in ons Burgerlijk Wetboek.
Voor onze ‘bezittingen’ in digitale vorm, die ook u als lezer waarschijnlijk hebt, lijkt dat op vandaag veel minder gebruikelijk. Daarnaast moet ook volgende vraag gesteld worden: wanneer iemand wenst om dergelijke regeling te treffen, welke opties worden hem dan geboden? Uit het onderzoek is gebleken dat het Belgisch recht verschillende mogelijkheden kan bieden.
Van jouw favoriete foto tot de verzameling bitcoins
De digitale nalatenschap, het is een verzamelterm voor quasi alles wat we digitaal nalaten. Dit ‘alles’ is in beginsel terug te brengen tot een ‘hele grote hoop data’. Het gaat dan bijvoorbeeld over foto’s in de cloud, blogberichten, (toegang tot) accounts op sociale media, maar ook virtuele munten. Het kan bijgevolg gaan over elementen met een zeer vermogensrechtelijk-economisch, dan wel een persoonlijk-emotioneel, belang voor onze nabestaanden.
Data
Tijdens het leven staan we er minder bij stil, maar wat is het statuut van al onze digitale overblijfselen? Vooraleer een bepaald goed kan overgaan naar onze erfgenamen, of we er via testament over kunnen beschikken, moet dit goed immers tot het zogenaamd ‘vermogen’ van de overledene (erflater) behoren. Dit vermogen omvat alle rechten (bv. eigendomsrechten), maar ook alle plichten (bv. schulden) die een burger heeft. Over het eigendomsstatuut van data heerst op vandaag onduidelijkheid.
Rechten om data te gebruiken & te creëren
Data vormt niet het enige bestanddeel in de digitale nalatenschap. Neem bijvoorbeeld een account op Facebook: je stuurt berichten naar vrienden, deelt foto’s en schrijft berichten op de tijdlijn. Vooraleer die handelingen kunnen worden verricht, en dus data kan worden gecreëerd, moet wel eerst een overeenkomst gesloten worden met Facebook of eender welke platformbeheerder. Ook wanneer je gebruik wil maken van data, bijvoorbeeld muziek op Spotify, zal je een overeenkomst moeten sluiten. Op vandaag creëer je als gebruiker een account en accepteer je de algemene voorwaarden van de dienstverlener, wat tot gevolg heeft dat de gebruiker een toegangsrecht verkrijgt tot bepaalde data.
Zit dit toegangsrecht dan wel in het vermogen van de erflater? Op het eerste zicht zou je denken dat dit een makkelijke vraag is. Hierboven werd immers gesteld dat ‘rechten’ tot het vermogen behoren. In het Belgisch recht worden echter uitzonderingen voorzien op dit principe. Een contractspartij kan bijvoorbeeld het tegendeel bedingen in het contract. Daarnaast zou geargumenteerd kunnen worden dat uit de aard en de strekking van het contract blijkt dat het een zogenaamd intuiti personae contract is.
Dergelijk contract wordt afgesloten omwille van de persoonlijke kwaliteiten van een partij. Typevoorbeeld is een overeenkomst met een portretschilder. Wanneer deze schilder overlijdt, wil je niet dat zijn broer – die niet kan schilderen – een portret van jou zou maken. Dienstverleners zoals Facebook hebben geargumenteerd dat deze toegangscontracten een dergelijk karakter hebben. Duitse en Nederlandse rechters hebben deze visie verworpen.
Wat op vandaag aanvangen met de digitale nalatenschap?
De makkelijkste oplossing voor een specifiek onderdeel van deze nalatenschap is te vinden in de diensten die platformen zelf aanbieden. Facebook, Apple en Google bieden eigen functies aan die een gebruiker in staat stelt om over te gaan tot het toewijzen van een bepaald account, inclusief de inhoud daarop, aan een bepaald persoon.
Hoewel dit interessante tools zijn, botsen deze op beperkingen. Een praktisch probleem is dat deze functies niet wijdverspreid zijn. Op vandaag biedt slechts een beperkt aantal dienstverleners deze aan en zijn de procedures niet gelijklopend. Ook het gebrek aan wettelijke omkadering is problematisch. Volgens het Belgisch erfrecht kan je immers op moment van overlijden maar over het eigen vermogen beschikken bij testament en kunnen afspraken over een toekomstige nalatenschap slechts gemaakt worden via een specifieke erfovereenkomst.
Ook het wettelijk erfrecht zou op vandaag reeds een oplossing kunnen bieden. Wanneer de visie van de Nederlandse en Duitse rechter, die gelijkaardig erfrecht kennen, wordt gevolgd, zou kunnen worden geargumenteerd dat een toegangsrecht uit een contract een recht is dat overgaat op de erfgenamen, zonder dat de erflater hiervoor enige actie dient te ondernemen.
Bij dergelijke automatische overgang dient wel volgende vraag te worden gesteld: is dit mogelijk, en bovendien wenselijk, vanuit het oogpunt van de privacy van derden (bv. communicatiepartners)? Volgens buitenlandse rechtspraak lijkt op juridisch vlak de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG/GDPR), wat op vandaag ons algemeen privacyrechtelijk kader vormt, deze overgang niet uit te sluiten. Daarnaast moet ook een specifiek beschermingssysteem in acht worden genomen dat voorziet in het beginsel van de vertrouwelijkheid van elektronische communicatie (bv. berichten op WhatsApp). Dit beginsel lijkt voor moeilijkheden te zorgen in België.
Wat kunnen we nog doen in België?
Op dit beginsel zou men een uitzondering kunnen voorzien. De wet biedt deze mogelijkheid al. Daarnaast doet de wetgever er goed aan om de eigen functies van dienstverleners wettelijk te omkaderen. Naar mijn gevoel zou de wetgever ook het testamentair erfrecht kunnen upgraden, zonder in te boeten op de doelstellingen die we vandaag nastreven met de formele vereisten voor onze testamenten.
Ten slotte zou ook de hierboven aangehaalde AVG een rol kunnen spelen: rechten (bv. recht om vergeten te worden) die in deze wetgeving worden voorzien doven op vandaag uit bij overlijden. De wetgever zou ervoor kunnen kiezen om deze ook te laten overgaan bij overlijden.
Concluderend
Met deze masterproef werd getracht enkele handvaten aan te reiken waarmee we het fenomeen van de digitale nalatenschap kunnen aanpakken. Het antwoord op “what happens when we die there?” is immers duidelijk: de digitale overblijfselen blijven, bij gebrek aan handelen, mogelijk voor lange tijd bestaan op het internet. Dit is niet wenselijk.
Ook ons ‘digitaal overschot’ heeft immers recht op een waardig einde. Mits enkele wijzigingen, mogelijk in verschillende takken van het recht, lijken we dit doel te kunnen bereiken.
Bibliografie
België:
Wetsontwerpen, wetsvoorstellen, parlementaire stukken en wetgeving:
Verslag van de eerste lezing over het wetsvoorstel houdende boek 2, titel 3, “Relatievermogensrecht” en boek 4 “Nalatenschappen, schenkingen en testamenten” van het Burgerlijk Wetboek, Parl.St. Kamer 2021-2022, nr. 55-1272/006, 331 p.
Wetsontwerp van 11 juni 2018 betreffende de bescherming van natuurlijke personen met betrekking tot de verwerking van persoonsgegevens van 11 juni 2018, nr. 54-3126/001, 864 p.
Wetsvoorstel van 16 juli 2019 houdende invoeging van Boek 3 “Goederen” in het nieuw Burgerlijk Wetboek, Parl.St. Kamer. 2019-20, nr. 55-173/1, 443 p.
Wetsvoorstel van 20 mei 2020 houdende boek 2, titel 3, “Relatievermogensrecht” en boek 4 “Nalatenschappen, schenkingen en testamenten” van het Burgerlijk Wetboek, Parl.St. Kamer 2019-2020, nr. 55-1272/001, 379 p.
Wetsontwerp van 24 februari 2021 houdende invoeging boek 5 “Verbintenissen” van het Burgerlijk Wetboek, Parl.St. Kamer 2021, nr. 55-1806/001, 180 p.
Wetsontwerp van 7 december 2021 tot wijziging van de bepalingen van het oud Burgerlijk Wetboek met betrekking tot de verkopen aan consumenten, tot invoeging van een nieuwe titel VIbis in boek III van het oude Burgerlijk Wetboek en tot wijziging van het Wetboek van economisch recht, Parl.St. Kamer 2021-22, nr. 55-2355/001, 260 p.
Wet van 21 december 2021 houdende omzetting van het Europees Wetboek voor elektronische communicatie en wijziging van diverse bepalingen inzake elektronische communicatie, BS 31 december 2021, 126491-126600.
Rechtspraak:
Rb. Brussel 20 september 2001, TBBR 2002, nr. 3, 162-168.
Cass. 11 maart 2005, Arr. Cass. 2005, afl. 3, 585.
Rb. Kortrijk 18 november 2005, Not.Fisc.M. 2007, 67.
Antwerpen 26 april 2017, T.Not. 2017, afl. 11, 900-906.
Famrb. Namen (afd. Namen) 10 oktober 2022, RNB 2023, afl. 3179, 222-247.
Rechtsleer:
ADRIAENS, E., “Digitale nalatenschap: terreinverkenning en wegmarkering”, NJW 2015, 218-229.
ADRIAENS, E., “Erfrecht 2.0: de digitale nalatenschap”, Recht in beweging – 23e VRG-alumnidag 2016, Maklu, 2016, 385-406.
ADRIAENS, E. en HEYMANS, F., "De digitale nalatenschap: de erfrechtelijke grens tussen offline en online realiteit in de schemerzone?", in VERBEKE, A-L. en BUYSSENS, F., Notariële actualiteit 2016-2017, Mortsel, Intersentia, 2017, 25-42.
BOGGET, E., DE MUNTER, C. en WELLENS, V., “Toezicht op e-mails op de werkvloer: carte blanche voor ex-bestuurders?”, TPP 2022, nr. 1, 15-23.
BUYDENS, M., “La protection des ‘concepts’ par le droit d’auteur” (noot onder Luik 22 maart 1999), AM 2002, 351-352.
COENE, M., Art. 732 B.W. in X, Erfenissen, schenkingen en testamenten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2007, 1-7.
DECLERCK, C., “Hoog in «de wolken». De rechtszaak-Claus” (noot onder Antwerpen 13 juli 2011), RW 2011-12, 1172-1177.
DE VULDER, K. en D. ROMBOUTS, “De elektronische algemene voorwaarden en hun tegenstelbaarheid” in ONGENA, S. (ed.), Algemene voorwaarden, Mechelen, Wolters Kluwer, 2006, 31-64.
HERMANS, G., “De toepasselijkheid van algemene voorwaarden bij online contracteren”, DAOR 2018, afl. 128, 73-81.
JONGMANS, C., “La transmission successorale des souvenirs de famille” (noot onder Luik 13 juni 1980), RTDF 1980, 404-409.
LALIERE, F., “Les abrogations et modifications (anondines?) au droit des successions”, Revue Notariat Belge 2023, afl. 3178, 121-149.
MAES, S., “Het getypte eigenhandig testament en de doelstellingen van testamentaire vormvereisten: (on)verenigbaar?”, Not.Fisc.M. 2023, nr. 5, 154-166.
MEYS, S., “Consumentenbescherming geüpdatet: de nieuwe Richtlijn Digitale Inhoud en Digitale Diensten”, DCCR 2020, nr. 2, 31-61.
REMICHE, B. en DETHIER, R., “L'Hôtel Simenon et le droit d’auteur” (noot onder Luik 13 januari 2003), AM 2003, 215-216.
SEVERIJNS, H., PANZAVOLTA, M. en ROYER, S., “Algemene dataretentie: ten minste houdbaar tot…?”, T.Strafr. 2018, afl. 1, 3-18.
STAS, K., “Omzetting van het Europees Wetboek Elektronische Communicatie”, Computerrecht 2022/61, afl. 2, 149.
STEENNOT, R., “Artikel VI.84 WER“ in X. Handels- en economisch recht. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2023, 105-135.
SWENNEN, F., "Er is leven na de dood: persoonlijkheidsrechten na overlijden", TPR 2013, nr. 3, 1489-1553.
SWINNEN, K., "Eigendom van data? Reculer pour mieux sauter", TPR 2019, 63-105.
SWINNEN, K., “De inpassing van digitale producten in het Belgisch privaatrecht”, TPR 2018, 1023-1100.
SWINNEN, K., “The German Bundesgerichtshof’s Decision on Access to the Facebook Account of Your Deceased Child from a Belgian Law Point of View, European Review of Private Law 2019, 1131-1148.
SWINNEN, K. “Goederen in het nieuwe Belgische goederenrecht: Ook ruimte voor data?”, NTBR 2021/24, afl. 7 1-10.
VAAL, E., “Telecomcode treedt ook voor Nederland in werking”, Computerrecht 2022/122, afl. 3, 244-245.
VAN DEN BERGH, B., "De saisine van de nalatenschapsgerechtigden: "Apres moi, pas le deluge", T.Not 2023, afl. 1, 18-32.
VAN LOON, J., noot onder Rb. Brussel 17 juni 2022, Computerrecht 2023/70, afl. 2, 153-154.
VERHEYE, B., “Getypt testament” (noot onder Antwerpen 4 mei 2021), NJW 2021, 693-696.
WYLLEMAN, A. en E. GULDIX, E., “De positie en de handhaving van persoonlijkheidsrechten in het Belgisch privaatrecht”, TPR 1999, nr. 4, 1589-1657.
X. “Wet implementatie Telecomcode in werking”, Computerrecht 2022/56, afl. 2, 147.
Boeken, bijdragen in boeken en verzamelwerken:
BAECK, J., “Digitaal goederenrecht: een verkenning” in. XLVI Postuniversitaire Cyclus Willy Delva, Digitalisering, Mechelen, Kluwer, 2021, 361-388.
BARBAIX, R., Handboek Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2018, xxix + 1025 p.
BARBAIX, R. en VERBEKE, A.-L., Beginselen erfrecht, Brugge, die Keure, 2013, xvii+ 329 p.
BERKMOES, H., “Interceptie van privécommunicatie en gegevens van een informaticasysteem”, in X., Strafrecht en strafvordering. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2022, 63 p.
DEBRUYNE, N., Commerciële exploitatie van de menselijke afbeelding, naam en stem, Brugge, die Keure, 2021, xx + 640 p.
DEKKERS, R. en CASMAN, H., Handboek Burgerlijk Recht, IV, Huwelijksstelsels, erfrecht en giften, Antwerpen, Intersentia, 2010, xviii + 917 p.
DEKKERS, R., CASMAN, H., VERBEKE, A.-L., ALOFS, E., Erfrecht & giften inclusief de nieuwe Erfwet 2017, Intersentia, Antwerpen, 2017, xxii + 339 p.
CAPRONI, M. en DE SMEDT, S., Praktische gids privacy in de onderneming, Mechelen, Kluwer, 2019, 39-40.
COSEMANS, W-J., “Auteursrechten en sociale media: hoeveel vrienden heeft Mr. Copyright?” in E. LIEVENS, P. VALCKE en P-J VALGAEREN, Sociale media: actuele juridische aspecten, Antwerpen, Intersentia, 2013, 247-286.
DECLERCK, C., Literaire en artistieke eigendom in het familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, xxv + 656 p.
DECLERCK, C., DU MONGH, J., VANWINCKELEN, K. en PINTENS, W., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, liv + 1345 p.
DECLERCK, C. PINTENS, W., Schets van het familiaal vermogensrecht, Brugge, die Keure, 2019, xxxiv + 492 p.
DECLERCK, C., “Literaire en artistieke eigendom in het relatievermogens- en erfrecht” in O. LENAERTS (ed.), Handboek kunstrecht: een juridische schets van het kunstlandschap, Antwerpen, Intersentia, 2021, 533-542.
DE VULDER, K. en DE ROUCK, F., “Specifieke aandachtspunten bij cloudcomputingcontracten”, in P. VAN EECKE (ed.), Recht en elektronische handel, Antwerpen, Intersentia, 2021, 153-208.
GEIREGAT, S., Digitale en analoge verspreiding van auteurswerken en software, II, Digitale verspreiding, Antwerpen, Intersentia, 2020, xiv + 349 p.
GEIREGAT, S., Digitale en analoge verspreiding van auteurswerken en software, III, Herverkoop van digitale werken door gebruikers, Antwerpen, Intersentia, 2020, xvi + 512 p.
GOOSSENS, De Europese erfrechtverklaring, doctoraatsthesis rechten KU Leuven, 2015, xi + 474 p.
HELMS T., “Judgment of the Federal Court of Justice on the Inheritance of so-called Digital Assets”, in DECLERCK, C. en PINTENS, W., Patrimonium 2019, Brugge, die Keure, 2019, 367-371.
HELMS, T., “Inheritance of so-called digital assets (Facebook) part II and the reform of German maintenance law regarding parents’ maintenance claims against their children” in A. WYLLEMAN en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2021, Brugge, die Keure, 2021, 325-330.
KEUSTERMANS, J. en BLOMME, P., Auteursrecht: capita selecta, Antwerpen, Intersentia, 2021, xvi + 505 p.
SWENNEN, F., Het personen- en familierecht: een benadering in context, Antwerpen, Intersentia, 2023, xxxi + 641 p.
VANDEBEEK, N., Het onroerend goed en de nalatenschap in Recht en Praktijk, Mechelen, Kluwer, 2016, xvi + 534 p.
VANDEBEEK, N., “Onroerend goed en de internationale nalatenschap. Overzicht van IPR en intern recht over de landsgrenzen”, in X., Het onroerend goed in de praktijk, XIV.N-629 – XIV.N-684, 56 p.
VAN COUTER, Y. en VANBRABANT, B., Handboek licentieovereenkomsten, Gent, Larcier, 2008, xi + 392 p.
VERBEKE, A.-L., Belgisch erfrecht in kort bestek: met IPR-aspecten en praktische tips voor Nederbelgen, Antwerpen, Intersentia, 2003, vii + 100 p.
VERBEKE, A.-L., ALOFS, E., CASMAN, H. en DEKKERS, R., Erfrecht & Giften: na de codificatie van 2022, Antwerpen, Intersentia, 2023, xxi + 426 p.
VERHELLEN, J. en KRUGER, T., Internationaal Privaatrecht. De essentie, Brugge, die Keure, 2021, xxix + 530 p.
VERSTRAETE, J., Erfrecht, II, De verdeling van de nalatenschap in Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Mechelen, Wolters Kluwer, 2021, 497-560.
WERBROUCK J. en STEENNOT, R., “Consumentenbescherming in een gedigitaliseerde wereld” in B. PEETERS, I. VAN DE WOESTEYNE en M. DELANOTE (eds.), Digitalisering. XLVIe Postuniverisitaire Cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2021, 73-133.
Andere bronnen:
Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer, advies 15 juni 2000, nr. 18/2000.
Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer, advies van 11 april 2018, nr. 33/2018, zie hiervoor: https://www.gegevensbeschermingsautoriteit.be/publications/advies-nr.-3….
Geschillenkamer Gegevensbeschermingsautoriteit, Beslissing van 26 mei 2020, nr. 49/2020, zie: https://www.gegevensbeschermingsautoriteit.be/publications/zonder-gevol….
VANDENDRIESSCHE, K., STEENBERGHS E., MATHEVE A., GEORGES, A. en DE MAREZ L., "imec.digimeter 2020 Digitale trends in Vlaanderen", https://www.imec.be/sites/default/files/inline-files/DIGIMETER2020.pdf, 164 p.
DE MAREZ, L, SEVENHANT R., DENECKER, F., GEORGES A., WUYTS, G. en SCHUURMAN D., "imec.digimeter 2020 Digitale trends in Vlaanderen", https://www.imec.be/sites/default/files/2023-03/imec_digimeter_2022.pdf, 86 p.
POPPELMONDE, J. (De Standaard), "Gebruik sociale media boomt bij 65-plussers”, geraadpleegd op 6 april 2022: https://www.standaard.be/cnt/dmf20180104_03280778.
SCHILDERMANS, J. (De Standaard), https://www.standaard.be/cnt/dmf20230609_94508251, geraadpleegd op 2 augustus 2023.
Verenigde Staten :
Quasi-wetgeving:
UNIFORM LAW COMMISSION, Revised uniform fiduciary access to digital assets act (2015), juli 2015, https://www.uniformlaws.org/HigherLogic/System/DownloadDocumentFile.ash…- 481c-a5f85314af0e&forceDialog=0, 1-35.
Rechtsleer:
BANTA, N.M., “Inherit the Cloud: The Role of Private Contracts in Distributing or Deleting Digital Assets at Death”, 83 Fordham Law Review 2014, 799-853.
BANTA, N.M., “Death and privacy in the digital age”, 94 North Carolina Law Review 2016, 928-990.
BANTA, N.M., “Electronic Wills and Digital Assets: Reassessing Formality in the Digital Age”, 71 Baylor Law Review 2019, 547-603.
BEYER, G.W. en HARGROVE, C.G., “Digital Wills: Has the Time Come for Wills to Join the Digital Revolution?”, 33 Ohio Northern University Law Review 2007, 865-902.
BROWN, J.H., BROWN, “Online Tools under RUFADAA: The Next Evolution in Estate Planning Or a Flash in the Pan”, 33 Probate & Property 2019, 60-67.
CAHN, N., “Probate Law Meets the Digital Age”, 67 Vanderbilt Law Review 2014, nr. 6, 1697-1727.
CHOUDHARY, P., "Death (?) Online", IJLMH 2018, afl. 1, 1-7.
CHU, N. “Protecting Privacy after Death”, 13 Northwestern Journal of Technology and Intellectual Property 2015, nr. 2, 255-276.
DOSCH, N. en BOUCHER, J., "E-Legacy: Estate Planning for Digital Assets Wisconsin Lawyer", Wisconsin Lawyer 2010, 34-56.
EICHLER, A., “Owning what you buy”: how iTunes uses federal copyright law to limit inheritability of content, and the need to expand the first sale doctrine to include digital assets”, 16 Houston Business and Tax Law Journal 2016, 208-231.
HALL, P., “Welcoming E-Wills into the mainstream: the digital communication of testamentary intent”, 20 Nevada Law Journal, nr. 1, 339-372.
HORTON, D., “The Stored Communications Act and Digital Assets”, 67 Vanderbilt Law Review 2014, nr. 6, 1729-1739.
HORTON, D., “Cotractual Indescendibility”, Hastings Law Journal 2015, 1047-1082.
HORTON, D. “Tomorrow’s Inheritance: The Frontiers of Estate Planning Formalism”, 58 Boston College Law Review 2017, 539-598.
KOROL, M., "Social media and the stored communications act: translating the statutory bar on disclosure of private communications from civil to criminal discovery", 55 Loyola of Los Angeles Law Review 2022, nr. 3, 37-65.
KUNZ, C., CAHN, N. en BROWN-WALSH, S., "Digital assets and fiduciaries" in ROTHCHILD, J.A. (ed.) Research handbook on electronic commerce law, Cheltenham, Edward Elgar Publishing, 2016, 91-111.
LOPEZ, A.B., “Posthumous Privacy, Decedent Intent, and Post-Mortem Access to Digital Assets”, 183 George Mason Law Review 2016, nr. 24, 183-242.
LEE, J., "Death and live feeds: privacy protection in fiduciary access to digital assets", 643 Columbia Business Law Review 2015, nr. 2, 644-693.
PRENSKY, M., “Digital Natives, Digital Immigrants – Part one’, On the Horizon 2001, nr. 5, 1-6.
RONDEROS, J., “Is Access enough?: Addressing Inheritability of Digital Assets Using the Three-Tier System Under the Revised Uniform Uniform Fiduciary Access to Digital Assets Act”, 18 Transactions: The Tennessee Journal of Business Law 2017, 1031-1064.
RIEGELMAN, S., “Conveying Estate Planning to the 21st Century: Adoption of Electronic Wills Legislation”, 18 University of St. Thomas Law Journal 2022, nr. 1, 208-228.
SHERIDAN, P.,” Inheriting digital assets: does the revised uniform fiduciary access to digital assets fall short?", 16 Ohio State Technology Law Journal 2020, 364-394.
STORROW? R.F., “Legacies of a Pandemic: Remote Attestation and Electronic Wills”, 48 Mitchell Hamline Law Review 2022, nr. 4, 827-862.
SY, E., “The Revised Uniform Fiduciary Access to Digital Assets Act: Has the Law Caught up with Technology?”, 32 Touro Law Review 2016, nr. 3, 647-677.
TOYGAR, A., TAIPE ROHM Jr., C.E. en ZHU, J., “A New Asset Type: Digital Assets”, 22 Journal of International Technology and Information Management 2013, nr. 4, 113-119.
VARNADO, S.S., “Your Digital Footprint Left Behind at Death: An Illustration of Technology Leaving the Law Behind.”, 74 Louisiana Law Review 2014, 719-775.
WALKER, M-D., “The New Uniform Digital Assets Law: estate planning and administration in the information age”, 52 Real property, Trust and Estate law Journal 2017, 51-78.
WATKINS, A.F. , “Digital Properties and Death: What Will Your Heirs Have Access to after You Die?”, 62 Buffalo Law Review 2014, nr. 62, 193-235.
WONG, C., “Can Bruce Willis Leave His iTunes Collection to His Children?: Inheritability of Digital Media in the Face of EULAs”, 29 Santa Clara High Technology Law Journal 2013, nr. 4, 703-761.
X., “What Is an “Electronic Will”?”, 131 Harvard Law Review 2018, nr. 6, 1790-1811.
Andere bronnen:
Civil Liberty Organizations Respond to the Uniform Fiduciary Access to Digital Assets Act, 12 januari 2015, zie: https://cdt.org/wp-content/uploads/2015/01/Joint-Letter-re-ULC-Bill-gen…, 1-4.
Cornell Law School Legal Information Institute, zie: https://www.law.cornell.edu/wex/in_camera.
NetChoice, Privacy Expectation Afterlife and Choices Act (PEAC), https://www.fiduciarylawblog.com/wp-content/uploads/2015/07/PEAC.pdf, 1-6.
VAN DUIZEND, R. en UEKERT, B.K., National Probate Court Standards, https://www.txcourts.gov/media/414321/National-Probate-Court-Standards….
Nederland:
Rechtsleer:
AUSLOOS J., VAN EECKHOUD, M.M.M., LOOS, M.B.M., MAK, C., REINHARTZ, B.E., SCHUMACHER, L.D. en POL, L., Data na de dood - juridische aspecten van digitale nalatenschappen, april 2021, 126 p., zie: https://www.ivir.nl/publicaties/download/Data-na-de-dood.pdf.
BERLEE, 'Digital Inheritance in the Netherlands', EuCML 6/2017, Digital Inheritance in the Netherlands by Anna Berlee :: SSRN.
DIKS, J-TH-M en LAVRIJSSEN, N., “Nalaten in de digitale wereld”, Tijdschrift Erfrecht 2022, nr. 2, 41-47.
Autoriteit Persoonsgegevens, Advies wetsvoorstel Uitvoeringswet Algemene verordening gegevensbescherming van 6 april 2017, kenmerk: z2017-02390.
Frankrijk:
Wetgeving:
Projet de loi (M. VALLS e.a.) pour une République numérique, Parl.St. Assemblée Nationale 2015, nr. 3318, https://www.assemblee-nationale.fr/14/pdf/projets/pl3318.pdf, 228 p.
Rechtsleer:
MAISONNIER, A., H. LETINIER, H. en R. DUPUIS-BENARD, R., "L’incidence de la mort physique sur les données numériques : que faire de ses données?", La Semaine Juridique Notariale et Immobilière 2021, nr. 36, 44-49.
Andere bronnen:
CNIL, "Ce que change la loi pour une République numérique pour la protection des données personnelles",https://www.cnil.fr/fr/ce-que-change-la-loi-pour-une-republique-numeriq…, geraadpleegd op 14 juli 2023.
https://www.legifrance.gouv.fr/loda/id/JORFTEXT000000886460, geraadpleegd op 14 juli 2023.
Conseil d’Etat Français, 10ème -9 ème ch. Réunies, décision du 7 juni 2017, nr. 39944, zie: https://www.legifrance.gouv.fr/ceta/id/CETATEXT000034879209/.
Duitsland
Rechtspraak:
Landgericht Berlin 17 december 2015, 20.O.172/15
Kammergericht Berlin 31 mei 2017, 21.U.9/16.
Bundesgerichtshof 12 juli 2018, III ZR 183/17.
Bundesgerichtshof 27 augustus 2020, III ZB 30/20.
Rechtsleer:
HERZOG, S., "Der digitale Nachlass und das Erbrecht", Anwaltsblatt 2018, 472-481.
HERZOG, S. en PRUNS, M., Der digitale Nachlass in der Vorsorge- und Erbrechtspraxis, Zerb, 2017, 192 p.
HOEREN, T., “Der Tod und das Internet : Rechtliche Fragen zur Verwendung von E-Mail- und WWW-Accounts nach dem Tode des Inhabers“, NJW 2005, 2113-2117.
MACKENRODT, M-O., “Digital Inheritance in Germany“, EuCML 2018, 41-47.
MARTINI, M. en KIENLE, T., “Facebook, die Lebenden und die Toten. Der digitale Nachlass aus telekommunikations- und datenschutzrechtlicher Sicht – zugleich Besprechung von BGH, Urtel v. 12.7.2018 – III ZR 183/17, 1-14. Zie: https://www.uni-speyer.de/fileadmin/Lehrstuehle/Martini/2019_Facebook_-….
RAUDE, K., "Rechtsprobleme des digitalen Nachlasses: Der Anspruch der Erben auf Zugang zum Account des Erblassers in sozialen Netzwerken", Zeitschrift für Erbrecht und Vermögensnachfolge 2017, 433-439.
KESSAL-WULF, S., in Münchener Kommentar zum Bürgerlichten Gesetzbuch, I Normzweck, Band 11, 9de editie, München C.H. Beck, 2022 (via beck-online.de), 1-46.
Andere bronnen:
Bundesrat, Entwurf eines Gesetzes zur Regelung des Datenschutzes und des Schutzes der Privatsphäre in der Telekommunikation und bei Telemedien, nr. 163/21, https://www.bundesrat.de/SharedDocs/drucksachen/2021/0101-0200/163-21.p…, 46 p.
Arbeitsgruppe „Digitaler Neustart“ der Konferenz der Justizministerinnen und Justizminister der Länder,https://www.justiz.nrw.de/JM/schwerpunkte/digitaler_neustart/zt_bericht…, 413 p.
ZDF, https://www.zdf.de/nachrichten/panorama/digitaler-nachlass-internet-100…, geraadpleegd op 2 augustus 2023.
Verenigd Koninkrijk:
Rechtsleer:
CERILLO-I-MARTINEZ, A., “How do we provide the digital footprint with eternal rest? Some criteria for legislation regulating digital wills”, 34 Computer Law & Security Review 2018, 1119-1130.
ERDOS, D., “Dead ringers? Legal persons and the deceased in European data protection law”, Computer Law & Security Review 2021, 1-21.
HARBINJA, “Does the EU Data Protection Regime Protect Post-Mortem Privacy and What Could Be The Potential Alternatives?”, 10 SCRIPTed 2013, nr. 1, 19-38.
HARBINJA, E. en EDWARDS, L., “Protecting Post-Mortem Privacy: Reconsidering the Privacy Interests of the Deceased in a Digital World”, 32 Cardozo Arts & Entertainment Law Journal 2013, 114.
HARBINJA, E., Legal aspects of transmission of digital assets on death, onuitgv. doctoraatsthesis rechten University of Strathclyde, 2017, xiii + 350 p.
HARBINJA, E., “Post-mortem privacy 2.0: theory, law and technology”, International Review of Law, Computers & Technology 2017, 26-42.
HAMULAK, O., KOCHARYAN H. en KERIKMÄE, T., "The contemporary issues of post-mortem personal data protection in the EU after GDPR entering into force, Working Paper 202051, 2-19.
HEIDRICH, F., "The Digital Estate in the Conflict Between the Right of Inheritance and the Protection of Personality Rights", in ALBERS, M. en SARLET, I-W., Personality and Data Protection Rights on the Internet. Ius Gentium: Comparative Perspectives on Law and Justice, Cham, Springer, 2022, 378-405.
CONWAY, H. en GRATTAN S., “The ‘New’ New Property: Dealing with Digital Assets on Death”, Queen’s University Belfast School of Law Research Paper 2021/12, 3-10.
TÛBAITÉ-STALAUSKIENÉ, A., ‘Data Protection Post-Mortem’, International Comparative Jurisprudence 2018, nr. 2, 97-104.
ZECH, H., “Data as a Tradeable Commodity” in DE FRANCESCHI, A. (ed.), European contract law and the digital single market: the implications of the digital revolution, Antwerpen, Intersentia, 2016, 53-79.
Andere bronnen:
Daily Mail, https://www.dailymail.co.uk/news/article-3407830/Widow-wanted-dead-husb…; geraadpleegd op 2 augustus 2023.
Europa – Algemeen:
Wetgeving, wetgevende initiatieven en mededelingen:
Richtlijn 2002/58/EG van het Europees Parlement en de Raad van 12 juli 2002 betreffende de verwerking van persoonsgegevens en de bescherming van de persoonlijke levenssfeer in de sector elektronische communicatie (richtlijn betreffende privacy en elektronische communicatie), PB. L, 31 juli 2002, afl. 201, 37–47.
Richtlijn (EU) 2019/770 van het Europees parlement en de Raad van 20 mei 2019 betreffende bepaalde aspecten van overeenkomsten voor de levering van digitale inhoud en digitale diensten, PB L 136, 22 mei 2019, 1-27
Verordening (EG) nr. 593/2008 van het Europees Parlement en de Raad van 17 juni 2008 inzake het recht dat van toepassing is op verbintenissen uit overeenkomst, PB L 177, 4 juli 2008, 6-16.
Verordening (EU) nr. 1215/2012 van het Europees Parlement en de Raad van 12 december 2012 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken, PB L. 351, 20 december 2012, 1-32.
Verordening (EU) 2016/679 van het Europees Parlement en de Raad van 27 april 2016 betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens en betreffende het vrije verkeer van die gegevens en tot intrekking van Richtlijn 95/46/EG, PB L 119, 4 mei 2016, 1–88.
Voorstel voor een verordening van het Europees parlement en de Raad betreffende geharmoniseerde regels inzake eerlijke toegang tot en eerlijk gebruik van data (Dataverordening), COM/2022/68, 71 p.
Europese Commissie, Mededeling over “Krachtigere en slimmere informatiesystemen voor grenzen en veiligheid”, COM(2016) 205 def., 2 april 2016, 29 p.
Rechtspraak:
Europese Unie:
Arrest van 25 januari 2018, Schrems, C-498/16, EU:C:2018:37.
Arrest van 16 juli 2009, Infopaq International A/S t. Danske Dagblades Forening, C-5/08, EU:C:2009:465.
Europees Hof voor de Rechten van de Mens:
EHRM 19 juli 2012, Koch v. Duitsland
EHRM 15 oktober 2015, Perinçek t. Switzerland.
EHRM 27 juni 2017, Satakunnan Markkinapörssi Oy and Satamedia Oy v. Finland.
EHRM 13 oktober 2020, Jakovljević t. Servië.
Andere bronnen:
Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten en Raad van Europa, Handboek Europese gegevensbeschermingswetgeving Editie 2018, Bureau voor publicaties van de Europese Unie, Luxemburg, 2021, ix + 462 p.
EUROSTAT, https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/isoc_ci_in_h/default/map…, geraadpleegd op 22 februari 2022.
Council of Europe, “Guide to the Case-Law of the of the European Court of Human Rights – Data protection” van 31 augustus 2022, https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/Guide_Data_protection_ENG, 98 p.
Council of Europe, Guide on Article 8 of the European Convention on Human Rights – Right to respect for private and family life, home and correspondence van 31 augustus 2022, https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/Guide_Art_8_ENG, 172 p.
Artikel 29 Werkgroep, Opinion 4/2007 on the Concept of Personal data, 1-38.
Groep artikel 29 (2016), Richtsnoeren inzake het recht op gegevensportabiliteit, WP 242, 13 december 2016 en herzien op 5 april 2017.
Italië:
Wetgeving & parlementaire stukken:
Decreto Legislativo 10 agosto 2018, n. 101 Disposizioni per l'adeguamento della normativa nazionale alle disposizioni del regolamento (UE) 2016/679 del Parlamento europeo e del Consiglio, del 27 aprile 2016, relativo alla protezione delle persone fisiche con riguardo al trattamento dei dati personali, nonche' alla libera circolazione di tali dati e che abroga la direttiva 95/46/CE (regolamento generale sulla protezione dei dati). (18G00129), Gazzetta ufficiale n. 205 del 4 settembre 2018, 1-43.
Dipartimento Giustizia, "L'adeguamento della disciplina sulla protezione dei dati personali al Regolamento (UE) 2016/679 - Le posizioni espresse dagli auditi", https://documenti.camera.it/Leg18/Dossier/Pdf/gi0007a.Pdf.
Rechtspraak:
Tribunale Ordinario di Milano, Prima Sezione Civile nr. 44578/2020 van 9 februari 2021.
Tribunale Ordinario di Bologna, Prima Sezione Civile nr. 9686/2021 van 25 november 2021.
Trbunale Ordinario di Roma, Ottavo Sezione Civile, nr. 2688/2021 van 10 februari 2022.
Rechtsleer:
CORONA, F., “La tutela del patrimonio digitale oltre la vita”, Nomos 2022, nr. 1, https://www.nomos-leattualitaneldiritto.it/wp-content/uploads/2022/06/C….
MASPES, I., “Digital Inheritance, Right of the Heirs to Access to the Deceased User's Account, Non-Transferability Clauses: An Overview in the Light of Two Judgments Issued by Italian Courts”, 8 Italian Law Journal 2022, 407-424.
SASSO, I., “Will Formalities in the Digital Age: Some Comparative Remarks”, The Italian Law Journal 2018, nr. 1, 169-193.
Osservatorio nazionale sul diritto di famiglia, https://www.osservatoriofamiglia.it/contenuti/17511650/legittima-la-ric….
RESTA, G., "La successione nei rapporti digitali e la tutela post-mortale dei dati personali" in MANTELERO, A. en POLETTI, D. (eds.), Regolare la tecnologia: il Reg. UE 2016/679 e la protezione dei dati personali. Un dialogo fra Italia e Spagna, Pisa, University Press Pisa, 2018, vi + 512 p.
PAOLO PATTI, F. en BARTOLINI, F., "Digital Inheritance and Post Mortem Data Protection: The Italian Reform", Bocconi Legal Studies Research Paper No. 3397974 2019, 1-11.
New South Wales (Australië):
NSW Law Reform Commission, Discussion Paper 42. Uniform succession laws: administration of estates of deceased persons, oktober 1999, 226 p.
NSW Law Reform Commission, Report 124. Uniform succession laws: administration of estates of deceased persons, December 2009, 354 p.
NSW Law Reform Commission, Report 147: Access to digital records upon death or incapacity, december 2019, https://www.lawreform.justice.nsw.gov.au/Documents/Publications/Reports….
NSW Law Reform Commission, https://www.lawreform.justice.nsw.gov.au/Pages/lrc/lrc_aboutus/lrc_abou…, geraadpleegd op 5 mei 2023.
STOKES, P., "Digital remains: ethical preservation, disposal and reuse of online artefacts of the dead", Preliminary Submission NSW Law Reform Commission, 2.
Andere landen:
DAVYDOVA, I. e.a., “Legal nature and inheritance of virtual property in Ukraine and the world: current status, problems, prospects”, Ius Humani Law Journal 2021, nr. 2, 1-26.
Sterben und erben in der digitalen Welt – Von der Tabuisierung zur Sensibilisierung. Crossing Borders, https://edoc.unibas.ch/69093/1/Studie_Sterben_Erben_150dpi_Edits%20vdf…, E. BRUCKER-KLEY, T. KELLER, L. KURTZ e.a, Zurich, vdf Hochschulverlag AG an der ETH, 2013.
Online internetbronnen:
Amazon (Kindle), https://www.amazon.com/gp/help/customer/display.html?nodeId=201014950, geraadpleegd op 6 juni 2023.
Apple Legal, Legal - iCloud - Apple, geraadpleegd op 2 augustus 2023.
Apple Support, Gegevens waartoe een erfeniscontact toegang heeft - Apple Support (NL), geraadpleegd op 2 augustus 2023.
Apple Services, https://www.apple.com/benl/legal/internet-services/itunes/benl/terms.html, geraadpleegd op 6 juni 2023.
Facebook Helpcentrum, Wat er gebeurt met je Facebook-account als je komt te overlijden | Facebook-helpcentrum, geraadpleegd op 2 augustus 2023.
Facebook Helpcentrum Melden dat iemand is overleden of dat een Facebook-account de herdenkingsstatus moet krijgen. | Facebook-helpcentrum, geraadpleegd op 2 augustus 2023.
Facebook Helpcentrum, Wat is een contactpersoon voor accounts met herdenkingsstatus en wat kan deze doen met mijn Facebook-account? | Facebook-helpcentrum, geraadpleegd op 2 augustus 2023.
Facebook Helpcentrum, Melden dat iemand is overleden of dat een Facebook-account de herdenkingsstatus moet krijgen. | Facebook-helpcentrum, geraadpleegd op 2 augustus 2023.
Facebook Servicevoorwaarden, https://www.facebook.com/legal/terms, geraadpleegd op 2 augustus 2023.
Google servicevoorwaarden, Servicevoorwaarden van Google – Privacy en voorwaarden – Google, geraadpleegd op 2 augustus 2023.
Google-account Help, Over Inactiviteitsvoorkeuren - Google-account Help, geraadpleegd op 2 augustus 2023.
Izimi, https://www.izimi.be/nl/, geraadpleegd op 17 april 2023.
Izimi, https://www.izimi.be/nl/categorieen/, geraadpleegd op 17 april 2023.
Izimi, https://www.izimi.be/nl/faqs/is-een-testament-op-izimi-dat-niet-bij-een…, geraadpleegd op 2 juli 2023.
LinkedIn Gebruikersovereenkomst, https://www.linkedin.com/legal/user-agreement?#:~:text=Indien%20u%20de%20Services%20gebruikt,de%20Services%20niet%20heeft%20beperkt., geraadpleegd op 2 augustus 2023.
Streamz, https://www.streamz.be/account/terms, geraadpleegd op 26/02/2023.
Twitter Terms of Use, https://twitter.com/en/tos#update, geraadpleegd op 2 augustus 2023.
Wolters Kluwer, https://www.wolterskluwer.com/nl-be/know/specific-terms-and-conditions-…, geraadpleegd op 5 juni 2023.
