De Victoriaanse euthanasiewet: een kritische- en rechtsvergelijkende analyse
Het euthanasiedebat in Australië
Euthanasie is in België al sinds 2002 gelegaliseerd. Hierdoor is de term al goed ingeburgerd in de Belgische samenleving. Dit is echter niet overal het geval, aangezien er nog maar relatief weinig landen zijn met een wettelijk kader inzake euthanasie of hulp bij zelfdoding. Op vele plaatsen is het onderwerp nog erg controversieel. Dit was ook lang zo in Australië, al is hier sinds kort verandering in gekomen.
Het euthanasiedebat in Australië kent een lange en turbulente geschiedenis. Met de Rights of the Terminally Ill Act in 1995 was Australië het eerste land ter wereld dat een wetgevend kader voorzag. Het was een erg revolutionair instrument, maar helaas was het van korte duur omdat de wet al snel nietig werd verklaard. Hierna zijn er nog verscheidene pogingen ondernomen, zonder al teveel succes. Onder de bevolking bleef er wel een toenemende vraag naar een wettelijk kader bestaan, waardoor politici het euthanasiedebat niet langer konden negeren. Hierdoor werd in 2017 de Voluntary Assisted Dying Act aangenomen in Victoria. In dit werk wordt dan ook nader onderzocht welke overwegingen in acht werden genomen bij de afbakening van het toepassingsgebied van deze wet.
De Victoriaanse 'Voluntary Assisted Dying Act'
De Voluntary Assisted Dying Act (Vic) maakte het voor de Victorianen, onder strenge voorwaarden, terug mogelijk om te kiezen voor medische hulp bij zelfdoding, of in uitzonderlijke gevallen voor euthanasie. Gelet op het controversiële karakter en de grote tegenstand in Victoria, is de wet voorafgegaan door een lange en intensieve procedure met vele parlementaire discussies. Hierbij werd het Parlementair Comité voor Juridische en Sociale Zaken en het Ministerieel Adviesorgaan belast met het onderzoeken van- en het adviseren over een wettelijk kader. Zo is dan ook de Voluntary Assisted Dying Act (Vic) (verder: VAD Act) ontstaan. Hiermee was Victoria de eerste Australische Staat die een wettelijk kader voorzag.
De VAD Act (Vic) laat medische hulp bij zelfdoding, of uitzonderlijk euthanasie, toe onder restrictieve voorwaarden. Bij het bepalen van deze voorwaarden werd rekening gehouden met de bezorgdheden uit de samenleving. Zo zijn er allereerst verschillende voorwaarden in de wet opgenomen waaraan de verzoeker moet voldoen, alvorens hij of zij toegang kan krijgen. Op die manier heeft men het toepassingsgebied willen beperken tot meerderjarige Victorianen, die aan het einde van hun leven zijn. Bovendien dient er ook een strenge procedure doorlopen te worden. Hiermee waarborgt de wet dat de beslissing over het levenseinde vrijwillig, weloverwogen en duurzaam is, vrij van dwang of misbruik. Al de voorwaarden die de wet omvat, dienen als waarborg en werden dan ook nauwkeurig afgewogen. Zo werd er een evenwicht gecreëerd tussen enerzijds respect voor de autonomie en anderzijds de bescherming van de samenleving en kwetsbaren.
In totaal bevat de VAD Act (Vic) zo’n 68 waarborgen, verspreid over 118 wetsartikelen. Hierdoor wordt de wet vaak omschreven als het “veiligste en meest conservatieve model ter wereld”. Doch dient dit genuanceerd te worden, want verschillende criteria in de wet doen vele vragen rijzen. Het is niet omdat iets als ‘waarborg’ bestempeld wordt, dat het ook per se een echte waarborg is. Bepaalde beperkingen van het toepassingsgebied, zoals de VAD Act (Vic) voorschrijft, kunnen in sommige gevallen als problematisch worden beschouwd. Een herziening van sommige waarborgen kan dan ook aanbevolen worden.
Wel heeft de totstandkoming van de VAD Act (Vic) een positieve invloed gehad op het euthanasiedebat in de andere delen van Australië. Vele Australische staten hebben het voorbeeld van Victoria gevolgd en hebben zich gebaseerd op de VAD Act (Vic) om zelf een kader uit te werken. Hierdoor hebben thans alle staten een gelijkaardige wet goedgekeurd, al zijn er wel enkele inhoudelijke verschillen. Wat de territoria betreft, wordt verwacht dat ook zij binnenkort zullen volgen.
Tot slot is het opmerkelijk hoezeer de restrictieve Victoriaanse wet verschilt van de progressieve Belgische euthanasiewet. Zo zijn er allereerst verschillen m.b.t. de wijze waarop men een verzoek kan indienen. Bovendien zijn de voorwaarden waaraan de verzoeker moet voldoen in België veel minder streng, waardoor er meer mensen toegang kunnen krijgen i.t.t. in Victoria. Daarnaast is de Belgische wet ook veel soepeler wat betreft de rapporteringsplichten. Voorts is het opvallend dat er in België enkel een a posteriori controle gebeurt.
Conclusie
“De mens is in 2002 eindelijk regisseur van zijn leven geworden, en dan vooral van zijn levenseinde”. Deze interessante woorden werden neergeschreven door prof. dr. Wim Distelmans in zijn boek Het levenseinde in eigen regie: 20 jaar wet euthanasie, palliatieve zorg en patiëntenrechten. Hij is een zeer wijs man, maar toch verbeter ik graag zijn woorden want helaas is er niet overal ter wereld een mogelijkheid om te kiezen voor euthanasie of hulp bij zelfdoding.
Dit onderzoek zou dan ook als leidraad kunnen dienen voor landen die thans nog hevige, parlementaire discussies voeren over de legalisering van euthanasie. Te denken valt aan Frankrijk: waar een burgercommissie reeds overeenstemming bereikte over het feit dat er nood is aan een strikte wet, maar nog heel verdeeld is over de precieze invulling ervan.
Bibliografie
ALLAN, S. en BLAKE, M., Australian health law, Chatswood, LexisNexis Butterworths, 2018, 743 p.
BARTELS, L. en OTLOWSKI, M., “A right to die? Euthanasia and the law in Australia”, Journal of law and medicine2010, 532-555.
BHATIA, N., WHITE, B. en DELIENS, L., “How should Australia respond to media-published developments on euthanasia in Belgium?”, JLM 2016, afl. 23 (4), 835-848.
BEARDSLEY, C., BROWN, K. en SANDROUISSI, C., “Euthanasia and surgeons: an overview of the Victorian Voluntary Assisted Dying Act 2017 and its relevance to surgical practice in Australia”, ANZ Journal of Surgery 2018, afl. 88 (10), 956-958.
BLACKSHER, E., “Euthanasia in Australia”, Hastings Center Report 1995, afl. 25, 47.
CARTER, D.J. en FLEMING, D.J., “Introduction” in CARTER, D.J. en FLEMING, D.J. (eds.), Voluntary Assisted Dying: Law? Health? Justice?, Canberra , ANU Press, 2022, 1-8.
CHATTOPADHYAY, R., KNUPLING, F., CHEBENOVA, D., WHITTINGTON, L. en GONZALEZ, P., Federalism and the Response to Covid-19, Londen, Routledge: Taylor & Francis Group, 2022, 315 p.
CHESTERMAN, S., “Last rights: euthanasia, the sanctity of life, and the law in the Netherlands and the Northern Territory of Australia”, I.C.L.Q. 1998, afl. 47 (2), 362-393.
CLOSE, E., WILLMOTT, L. en WHITE, B.P., “Victoria’s voluntary assisted dying law: clinical implementation as the next challenge”, MJA 2019, afl. 5, 207-209.
CLOSE, E., DEL VILLAR, K., WILLMOTT, L. en WHITE, B.P., “Voluntary assisted dying and telehealth: Commonwealth carriage service laws are putting clinicians at risk”, MJA 2021, afl. 215 (9), 406-409.
CLOSE, E., WILLMOTT, L. en WHITE, B.P., “Regulating voluntary assisted dying practice: a policy analysis from Victoria, Australia”, Health Policy 2021, afl. 125, 1455-1474.
CLOSE, E., WILLMOTT, L. en WHITE, B.P., “Voluntary assisted dying: peak bodies must provide practical guidance”, INJ 2022, afl. 52, 926-931.
CORDNER, S.M., “Reactions to Australian state’s euthanasia law”, The Lancet 1995, afl. 345, 1561-1562.
CORDNER, S. en ETTERSHANK, K., “Australian Senate overturns world’s first euthanasia law”, The Lancet 1997, afl. 349, 932.
DE HERT, M., “Doorverwijzing van een euthanasiezaak naar assisen door de KI”, T. Gez. 2020-21, afl. 4, 320-326.
DE HERT, M., LOOS, S. en VAN ASSCHE, K., “The Belgian euthanasia law under scrutiny of the highest courts”, The Lancet Regional Health 2022, 1-2.
DELBEKE, E., “De strafbaarheid van hulp bij zelfdoding door een niet-arts”, T. Gez. 2016-17, 297-304.
DELBEKE, E., “Euthanasie” in VANSWEEVELT, T. en DEWALLENS, F. (eds.), Handboek gezondheidsrecht Volume II (tweede editie), Mortsel, Intersentia, 2022, 1455-1514.
DELBEKE, E., “Hulp bij zelfdoding” in VANSWEEVELT, T. en DEWALLENS, F. (eds.), Handboek gezondheidsrecht Volume II (tweede editie), Mortsel, Intersentia, 2022, 1515-1544.
DEL VILLAR, K. en SIMPSON, A., “Voluntary Assisted Dying for (some) residents only: have states infringed s 117 of the Constitution?”, Melb. U. L. Rev. 2022, afl. 45, 1-47.
DEL VILLAR, K., WHITE, B.P., CLOSE, E. en WILLMOTT, L., “Voluntary Assisted Dying by Practitioner Administration is not suicide: a way past the commonwealth criminal code?”, Journal of Law and Medicine 2022, afl. 29 (1), 129-141.
DIERICKX, S., ONWUTEAKA-PHILIPSEN, B., PENDERS, Y., COHEN, J., VAN DER HEIDE, A., PUHAN, M.A., ZIEGLER, S., BOSSHARD, G., DELIENS, L. en CHAMBAERE, K., “Commonalities and differences in legal euthanasia and physician- assisted suicide in three countries: a population-level comparison”, International Journal of Public Health 2020, afl. 65, 65-73.
DISTELMANS, W., “Is een euthanasiewet met toezicht erop vereist?” in VAN DEN EYNDE, V., CHAMBAERE, K., COSYNS, M., DE GROOT, E., DEVISCH, I., DISTELMANS, W., GILLMAN, P.K., LEGEMAATE, J., LEMMENS, W., LIEGEOIS, A., LOOS, S., MORTIER, F., RAUS, K., RAVELINGIEN, A., STERCKX, S., THIENPONT, L., TITECA, K., VAN ASSCHE, K., VAN BOSCH, S., VANDERHAEGEN, B. en VAN GUCHT, R. (eds.), Euthanasierecht in België: de wet in verandering (?), Gent, Story Publishers, 2021, 39-54.
DISTELMANS, W., Het levenseinde in eigen regie: 20 jaar euthanasie, palliatieve zorg en patiëntenrechten, Antwerpen, Uitgeverij Houtekiet, 2022, 198 p.
DUCKETT, S., “The long and winding road to assisted dying in Australia”, Aust. J. Soc. Issues 2019, afl. 54, 386-400.
EBRAHIMI, N., “The ethics of euthanasia”, AMSJ 2012, afl. 3 (1), 73-75.
FAUNCE, T.A. en TOWNSEND, R., “A comparative perspective on Australian end-of-life law” in NEGRI, S. (ed.), Self-determination, dignity and end-of-life care, Leiden, Martinus Nijhoff Publishers, 2011, 173-194.
FLEMING, J.L., “Death, dying, and euthanasia: Australia versus the Northern Territory”, Issues in Law & Medicin1998, afl. 15, 291-308.
HAINING, C.M., KEOGH, L.A. en GILLAM, L.H., “Understanding the Reasons Behind Healthcare Providers’ Conscientious Objection to Voluntary Assisted Dying in Victoria, Australia”, Journal of Bioethical Inquiry 2021, afl. 18, 277-289.
HAINING, C.M., WILLMOTT, L., TOWLER, S. en WHITE, B.P., “Access to voluntary assisted dying in Australia requires fair remuneration for medical practitioners”, MJA 2023, afl. 218 (1), 8-10.
HEMPTON, C., “Voluntary assisted dying in the Australian state of Victoria: an overview of challenges for clinical implementation”, Ann. Palliat. Med. 2021, afl. 10 (3), 3575-3585.
HEMPTON, C. en MILLS, C., “Constitution of ‘The Already Dying’: the emergence of Voluntary Assisted Dying in Victoria”, Bioethical Inquiry 2021, afl. 18, 265-276.
HEMPTON, C., “The Constitution of ‘Choice’: Voluntary Assisted Dying in the Australian State of Victoria” in CARTER, D.J. en FLEMING, D.J. (eds.), Voluntary Assisted Dying: Law? Health? Justice?, Canberra , ANU Press, 2022, 9-30.
HEWITT, J., WHITE, B., DEL VILLAR, K., WILLMOTT, L., LEY GREAVES, L. en MEEHAN, R., “Voluntary Assisted Dying in Victoria: Why knowing the law matters to nurses”, Nursing Ethics 2021, afl. 28 (2), 221-229.
HEWITT, J., GRALISH, L. en BONNER, A., “Voluntary assisted dying in Australia and New Zealand: exploring the potential for nurse practitioners to assess eligibility”, Collegian 2023, afl. 30, 198-205.
HOBBS, H. en WILLIAMS, G., “Treaty-making in the Australian federation”, Melb. U. L. Rev. 2019, afl. 178, 178-232.
HUMPHRY, D., The Good Euthanasia Guide, USA, Norris Lane Press, 2008, 178 p.
KEOWN, J., “Voluntary Assisted Dying in Australia: The Victorian Parliamentary Committee's Tenuous Case for Legalization”, Issues in Law & Medicine 2018, afl. 33 (1), 55-81.
KRESIN, T., HAWGOOD, J., DE LEO, D. en VARGHESE, F., “Attitudes and arguments in the voluntary assisted dying debate in Australia: what are they and how have they evolved over time?”, Int. J. Environ. Res. Public Health 2021, afl. 18, www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8656893/pdf/ijerph-18-12327.pdf, 1-11.
KUHSE, H., SINGER, P., BAUME, P., CLARK, M. en RICKARD, M., “End-of-life decisions in Australian medical practice”, MJA 1997, afl. 166, 191-196.
LEENEN, H.J.J., GEVERS, J.K.M., LEGEMAATE, J., PLOEM, M.C., VAN DER MERSCH, M.F., PLOMP, E., DORENBERG, V.E T. en DE JONG, E.J.C., Handboek gezondheidsrecht, Den Haag, Boom Juridisch, 2020, 928 p.
LEMMENS, C. en VANLUCHENE, E., “Voorafgaande wilsverklaringen over het levenseinde”, NJW 2022, afl. 471, 811-826.
LÖFMARK, R., NILSTUN, T., CARTWRIGHT, C., FISCHER, S., VAN DER HEIDE, A., MORTIER, F., NORUP, M., SIMONATO, L. en ONWUTEAKA-PHILIPSEN, B.D., “Physicians’ experiences with end-of-life decision-making: survey in 6 European countries and Australia”, BMC Medicine 2008, afl. 6, https://bmcmedicine.biomedcentral.com/articles/10.1186/1741-7015-6-4#article-info.
LOOS, S., “De Belgische Euthanasiewet en het recht op leven: voldoende waarborgen, behalve bij de controle achteraf”, TvMR 2022, https://tijd.mensenrechten.be/2022/11/03/de-belgische-euthanasiewet-en-het-recht-op-leven-voldoende-waarborgen-behalve-bij-de-controle-achteraf/?_gl=1*1fxl4yu*_up*MQ..*_ga*NTE3NTgyNDAwLjE2ODI1OTc2MTU.*_ga_H89790WKTF*MTY4MjU5NzYxNC4xLjAuMTY4MjU5NzYxNC4wLjAuMA.
MCDOUGALL, R. en PRATT, B., “Too much safety? Safeguards and equal access in the context of voluntary assisted dying legislation”, BMC Medical Ethics 2020, afl. 21, https://doi.org/10.1186/s12910-020-00483-5.
MCGEE, A., PURSER, K., STACKPOOLE, C., WHITE, B., WILLMOTT, L. en DAVIS, J., “Informing the euthanasia debate: perceptions of Australian politicians”, UNSW Law Journal 2018, afl. 41, 1368-1417.
MINTEN, D. en STAELENS, V., Gezondheidsrecht toegepast, Brussel, Intersentia, 2020, 242 p.
NITSCHKE, P. en STEWART, F., The peacefull pill, USA, Exit international US, 2012, 290 p.
O’CONNOR, M., HUNT, R.W., GARDNER, J., DRAPER, M., MADDOCKS, I., MALOWNEY, T. en OWLER, B.K., “Documenting the process of developing the Victorian voluntary assisted dying legislation”, Australian Health Review2018, afl. 42, 621-626.
OKNINSKI, M.E., “Voluntary Assisted Dying in Australia – Key Similarities and Points of Difference Concerning Eligibility Criteria in the Individual State Legislation”, Bioethical Inquiry 2023, afl. 20, 13-16.
ONWUTEAKA-PHILIPSEN, B., WILLMOTT, L. en WHITE, B.P., “Regulating voluntary assisted dying in Australia: some insights from the Netherlands”, MJA 2019, afl. 211 (10), 438-439.
PLATTNER, A.L., “Australia’s Northern Territory: The first jurisdiction to legislate voluntary euthanasia, and the first to repeal it”, DePaul Journal of Health Care Law 1997, afl. 3, 645-654.
PRIDMORE, S., NAGUY, A., AHMADI, J. en PRIDMORE, W., “Voluntary assisted dying for people with mental disorder”, Dynamics of Human Health 2021, afl. 8 (1), https://journalofhealth.co.nz/?page_id=2457.
QUIRK, P., “Euthanasia in the commonwealth of Australia”, Issues in Law & Medicine 1998, afl. 13 (4), 425-446.
REYNOLDS, D., “Defining the limits of section 117 of the constitution: the need for a theory of the role of states”, UNSW Law Journal 2021, afl. 44 (2), 786-810.
RICHARDSON, S., “An international expansion in voluntary euthanasia/assisted dying: the implications for nursing”, Int. Nurs. Rev. 2022, 1-10.
RUTHERFORD, J., “The role of the Medical Profession in Victorian Assisted Dying Law Reform”, JLM 2018, afl. 26, 246-264.
RYAN, C.J. en KAYE, M., “Euthanasia in Australia – the Northern Territory Rights of the terminally Ill Act”, The New England Journal of Medicine 1996, 326-328.
SANSON, A., DICKENS, E., MELITA, B., NIXON, M., ROWE, J., TUDOR, A. en TYRRELL, M., Psychological perspectives on euthanasia and the terminally ill, Melbourne, The Australian Psychological Society Ltd, 1996, 26 p.
SCHWARTZ, R.L., “Rights of the Terminally Ill Act of the Australian Northern Territory”, Cambridge Quarterly of Healthcare Ethics 1996, afl. 5, 157-166.
SWENNEN, F., Het personen- en familierecht, Mortsel, Intersentia, 2023, 642 p.
VAN ASSCHE, K., RAUS, K., VANDERHAEGEN, B. en STERCKX, S., “’Capacity for discernment’ and euthanasia on minors in Belgium”, Medical Law Review 2018, afl. 27 (2), 242-266.
VAN KEYMEULEN, L., “Een doorlichting van de euthanasiewet anno 2021” in VAN DEN EYNDE, V., CHAMBAERE, K., COSYNS, M., DE GROOT, E., DEVISCH, I., DISTELMANS, W., GILLMAN, P.K., LEGEMAATE, J., LEMMENS, W., LIEGEOIS, A., LOOS, S., MORTIER, F., RAUS, K., RAVELINGIEN, A., STERCKX, S., THIENPONT, L., TITECA, K., VAN ASSCHE, K., VAN BOSCH, S., VANDERHAEGEN, B. en VAN GUCHT, R. (eds.), Euthanasierecht in België: de wet in verandering (?), Gent, Story Publishers, 2021, 19-38.
WALLER, K., DEL VILLAR, K., WILLMOTT, L. en WHITE, B.P., “Voluntary assisted dying in Australia: a comparative and critical analysis of state laws”, UNSW Law Journal 2023, afl. 46 (6), 1-45.
WILLMOTT, L., WHITE, B., STACKPOOLE, C., PURSER, K. en MCGEE, A., “(Failed) voluntary euthanasia law reform in Australia: two decades of trends, models and politics”, UNSW Law Journal 2013, afl. 39, 1-46.
WILLMOTT, L., WHITE, B.P., SELLARS, M. en YATES, P., “Participating doctors’ perspectives on the regulation of voluntary assisted dying in Victoria: a qualitative study”, MJA 2021, afl. 215 (3), 125-129.
WILLMOTT, L., DEL VILLAR, K. en WHITE, B.P., “Voluntary assisted dying in Victoria, Australia” in WESTWOOD, S. (ed.), Regulating the end of life, Routledge, New York, 2022, https://books.google.be/books?hl=nl&lr=&id=kM44EAAAQBAJ&oi=fnd&pg=PT61&dq=voluntary+assisted+dying+Victoria+discrimination&ots=iScIyFSma5&sig=4XlGx_qEMJOZOLOhr6ERRE8sjy0&redir_esc=y#v=onepage&q=residen&f=false.
WHITE, B., MCDONALD, F. en WILLMOTT, L., Health law in Australia, Pyrmont, Lawbook co., 2018, lxxiv, 924 p.
WHITE, B. en WILLMOTT, L., “Future of assisted dying reform in Australia”, Australian Health Review 2018, afl. 42, 616-620.
WHITE, B.P., DEL VILLAR, K., CLOSE, E. en WILLMOTT, L., “Does the voluntary assisted dying act 2017 (vic) reflect its states policy goals?”, UNSW Law Journal 2020, 43 (2), 417-451.
WHITE, B.P., CLOSE, E., WILMOTT, L., DEL VILLAR, K., DOWNIE, J., CAMERON, J., HEWITT, J., MEEHAN, R. en GREAVES, L., "Comparative and Critical Analysis of Key Eligibility Criteria for Voluntary Assisted Dying under Five Legal Frameworks", UNSW Law Journal 2021, afl. 44, 1663-1700.
WHITE, B.P. en WILLMOTT, L., “The challenging path to voluntary assisted dying law reform in Australia: Victoria as a successful case study” in WHITE, B.P. en WILLMOTT, L. (eds.), International Perspectives on End-of-Life Law Reform, Cambridge, Cambridge University Press, 2021, 84-112.
WHITE, B.P., WILLMOTT, L., CLOSE, E. en DOWNIE, J., “Legislative options to address institutional objections to voluntary assisted dying in Australia”, UNSW Law Journal Forum 2021, afl. 3, 1-19.
WHITE, B., WILLMOTT, L., CLOSE, E., HEWITT, J., MEEHAN, R., LEY GREAVES, L., PARKER, M. en YATES, P., “Development of voluntary assisted dying training in Victoria, Australia: A model for consideration”, Journal of Palliative Care 2021, afl. 36 (3), 162-167.
WHITE, B.P., DEL VILLAR, K., WILLMOTT, L., CLOSE, E. en JEANNERET, R., “Mapping the legal regulation of voluntary assisted dying in Victoria: The coherence of a new practice within the wider legal system”, Journal of Law and Medicine 2022, afl. 29 (3), 783-810.
WHITE, B.P., WILLMOTT, L., DEL VILLAR, K., HEWITT, J., CLOSE, E., LEY GREAVES, L., CAMERON, J., MEEHAN, R. en DOWNIE, J., “Who is eligible for voluntary assisted dying? Nine medical conditions assessed against five legal frameworks”, UNSW Law Journal 2022, afl. 45 (1), 401-444.
X, “Prolonging life at all costs: quantity versus quality”, The Lancet 2016, afl. 4, 165.
X, “Victoria passes Voluntary Assisted Dying Laws”, ANJ 2018, afl. 25 (7), 8.
YOONG, J., FRANCO, M., WILLIAM, L. en POON, P., “Perspectives of cancer treatment providers regarding voluntary assisted dying in Victoria”, Internal Medicine Journal 2018, afl. 48, 770-773.
